Jön Türkler
19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti'nde meşruti (parlamenter) bir hukuk düzeni kurmak, anayasa ilânı ile derhal serbest seçimlere gitmek ve böylece kurulacak meclise, ülke ve ulusun kaderini teslim etmek fikrini savunan liberal ve devrimci Osmanlı aydınlar ve subaylar topluluğu. "Yeni Osmanlılar" ya da "Genç Osmanlılar" deyiminin Fransızca (Jeunes Turcs) karşılığı olarak verilen Jön Türkler adı, ilk olarak Mustafa Fazıl Paşa'nın yayımladığı bir mektupta kullanıldı. Daha sonra Namık Kemal ve Ali Suavi tarafından da benimsenerek Türkçeye giren Jön Türkler adı, I. ve II. Meşrutiyet'i hazırlayan ve Osmanlı Devleti'nde yüzyılın gereksinmelerine uygun yenilik ve ilerleme yapılmasını isteyen bütün devrimciler için kullanılageldi. Üyeleri sonradan Jön Türkler diye anılan gizli "Yeni Osmanlılar" derneği, 1865'te İstanbul'da Sağır Ahmet Bey'in oğlu Mehmet Bey, Kayazade Reşat, Suphi Paşazade Ayetullah ve Namık Kemal tarafından kuruldu. Sonradan Ziya Paşa, Ali Suavi, Ebüzziya Tevfik de derneğe katıldılar. Fakat dernekte önemli bir rol oynayan Mustafa Fazıl Paşa oldu. Onun da derneğe katılması ve malî desteğiyle Jön Türkler yurt dışında da mücadelelerini artırdılar. Mustafa Fazıl Paşa, Mehmet Bey'in başyazarlığını yaptığı Paris'te çıkan Liberté adlı gazetede Abdülaziz'e Fransızca bir açık mektup yayımladı. Bu mektupta meşrutiyetin ilânı, "nizam-ı serbestane"nin kurulması isteniyor ve Âli ve Fuat paşalar bilgisiz ve hain kimseler olarak ilân ediliyordu. Bu mektup, Namık Kemal, Sadullah Paşa ve Ebüzziya Tevfik tarafından Türkçeye çevrilerek basıldı ve halka dağıtıldı. Yeniden sadrazam olan Âli Paşa, Yeni Osmanlılar Derneği liderlerinden Ali Suavi'yi Kastamonu'ya sürdü. Namık Kemal ve Ziya Paşa'yı taşraya memuriyetle gönderdi. Ali Paşa'nın Jön Türkler'e karşı takındığı tutum üzerine Mustafa Fazıl Paşa, Jön Türklerin liderlerini Paris'e çağırdı. Liderler Paris'e gittiler. Sürgünden kaçan Ali Suavi de sonradan onlara katıldı. Böylece Yeni Osmanlılar Derneği Paris'e taşındı. Jön Türkler, Avrupa'da yayın yoluyla da faaliyete geçtiler. Ali Suavi, Londra'da Muhbir (1867), Ziya Paşa ile Namık Kemal de Hürriyet gazetesini çıkardılar (1886). Daha sonra Ali Suavi Paris'e gelerek, bu kez Ulûm gazetesini yayımladı. Yeni Osmanlılar Derneği'nin savunduğu düşünceler başlıca iki noktada toplanır: 1) Osmanlı Devleti uyruğunda bulunanların haklarını, özgürlüklerini, eşitliklerini yasaların güvencesi altına almak; 2) Osmanlı Devleti'nde meşrutî idareyi (parlamenter yönetim) kurmak. 1867'de Sultan Abdülaziz'in Avrupa gezisi Jön Türkler'in aleyhine oldu. Marsilya'da padişahtan af dileyen Mustafa Fazıl Paşa, Ali ve Fuat paşalarla da barışarak, Jön Türkler'den ayrıldı ve İstanbul'a döndü. Hükümette görev aldı; Osmanlı büyükelçiliğinin baskısı sonucu Paris'i terke zorlanan Jön Türkler, İngiltere'ye geçtiler. Aralarında baştan beri süregelen anlaşmazlıklar derinleşti ve küçük gruplara ayrıldılar. 1871 yılından itibaren de hükümetle anlaşarak ya da genel aftan yararlanarak Türkiye'ye döndüler. Yeni Osmanlılar Derneği fiilen dağıldı. Üyelerinden bazıları devlette yeniden görev aldılar. Namık Kemal 1872'de "İbret" gazetesinin başına geçti. İstanbul'a dönenlerden bir kısmı ilk sadareti sırasında (Ağustos 1872) Mithat Paşa'nın etrafında toplandılar ve onu desteklediler. Dernek, Güllü Agop'un Gedikpaşa'daki tiyatrosundan kendi propagandası için yararlandı. Nitekim, aynı tiyatroda 1 Nisan 1873'te Namık Kemal'in "Vatan yahut Silistre" adlı oyununun ilk temsil edildiği gece, halkın millî heyecan ve çoşkunluğu sağlandı. Ertesi gece Namık Kemal, tiyatroda tutuklanarak Magosa'ya, Nuri ve Hakkı beyler Akka'ya, Tevfik Bey ile Ahmet Mithat Efendi de Rodos'a sürüldüler. Bütün bunlara karşın Jön Türkler'in bir kısmı gizli faaliyetlerine devam ederek 23 Aralık 1876 Anayasası'nın ilânı ve kısa ömürlü I. Meşrutiyet döneminin açılmasını sağladılar. Ancak kısa bir faaliyetten sonra 14 Şubat 1878'de ilk Osmanlı Parlamentosu'nun II. Abdülhamit tarafından dağıtılması, Yeni Osmanlılar derneğinin de sonu oldu.
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
