Kâbe’nin Târihi ve Kudsiyyeti
Lügatte “küp şeklinde nesne” mânâsına gelen Kâbe, Kur’ân-ı Kerîm’de iki yerde zikredilmektedir. Âyetlerde “Beyt, Beytullâh, el-Beytü’l-atîk, el-Beytü’l-harâm, el-Beytü’l-muharram, el-Mescidü’l-harâm” gibi muhtelif isimlerle de anılan Kâbe’ye halk arasında ekseriyetle “Kâbe-i Muazzama” denilir.12
Hazret-i Âdem -aleyhisselâm- yeryüzüne indirildiğinde Mekke’de Beytullâh’ın bulunduğu yerde bir mâbed inşâ etmekle vazîfelendirilmişti.13
Allâh Teâlâ şöyle buyurur:
إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِّلْعَالَمِينَ
“Şüphesiz, âlemlere bereket ve hidâyet kaynağı olarak insanlar için kurulan ilk ev (mâbed), Mekke’deki (Kâbe)dir.” (Âl-i İmrân, 96)
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de Ebû Zerr14 -radıyallâhu anh-’ın bir suâline cevap olarak yeryüzünde ilk inşâ edilen mescidin “Mescid-i Harâm”, ikinci inşâ edilenin ise “Mescid-i Aksâ” olduğunu beyan buyurmuştur.
Görüldüğü gibi Mekke vâdisi ilk insanla birlikte seçilip mukaddes kılınmıştır.
Kâbe, Nûh Tûfânı’ndan sonra, uzunca bir süre kumlar altında kaldı. Hazret-i İbrâhîm, seneler sonra hanımını ve oğlunu bıraktığı Mekke’ye geldiğinde İsmâîl -aleyhisselâm-’a:
“–Rabbimin emri var. Bir beyt inşâ edeceğiz. Sen de bana yardım edeceksin!” dedi.
İsmâîl -aleyhisselâm- taş taşıdı, Hazret-i İbrâhîm de beytin duvarlarını inşâ etti. Makâm-ı İbrâhîm diye bilinen ve üzerinde İbrâhîm -aleyhisselâm-’ın ayak izi bulunan mermer de, Kâbe duvarları inşâ edilirken asansör vazîfesi gördü.16
Âyet-i kerîmede buyrulur:
وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
“Bir zamanlar İbrâhîm, İsmâîl ile berâber Beytullâh’ın temellerini yükseltiyor ve şöyle diyorlardı «Ey Rabbimiz! Bizden bunu kabûl buyur; şüphesiz Sen işitensin, bilensin.»” (el-Bakara, 127)17
İbrâhîm aleyhisselâm, insanların Kâbe’yi tavâfa başlamalarına bir alâmet olsun diye Hacer-i Esved’i Kâbe’nin bir köşesine yerleştirdi.
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bildirdiğine göre bu siyah taş, cennetten çıktığı zaman sütten ve kardan daha ak olduğu hâlde, insanların günahları, onun kararmasına sebeb olmuştur. (Tirmizî, Hac, 49/877; Ahmed, I, 307)18
Ayrıca câhiliye ve İslâm dönemlerinde birbiri ardınca meydana gelen yangınların, onu daha da siyah bir hâle getirdiği rivâyet edilir. Nitekim bu siyahlığın sâdece görünen kısımda bulunduğu, Hacer-i Esved’in Kâbe duvarına gömülü kısmının hâlâ beyaz olduğu bildirilir.
Mücâhid şöyle demiştir:
“Abdullâh bin Zübeyr -radıyallâhu anh-, Beytullâh’ı yenilemek için yıktığında Hacer-i Esved’e baktım; Beyt’in içinde kalan kısmı beyazdı.”
Karmatîler, yerinden söküp götürmüş oldukları Hacer-i Esved’i, hicrî 339 senesinde iâde ettiklerinde, yerine konulmadan önce Muhammed bin Nâfî el-Huzâî onu incelemiş ve şöyle demiştir:
“Hacer-i Esved’i yerinden sökülmüş olduğu hâlde inceledim; siyahlık sâdece baş tarafındaydı, diğer tarafları ise beyazdı.”
Yine hicrî 1039 senesinde Kâbe büyük bir sel netîcesinde yıkılmıştı. Yeniden inşâ edildiği esnâda orada bulunan İmâm İbn-i Allân el-Mekkî, inşaatın safhalarını izleyerek tafsîlâtıyla kaydetmiş ve Hacer-i Esved hakkında şunları söylemiştir:
“Hacer-i Esved’in Kâbe içinde örtülü kalan kısmının rengi Makâm-ı İbrâhîm gibi beyazdır…”
Kâbe’nin inşâsı tamamlanınca Hazret-i İbrâhîm ve İsmâîl -aleyhimesselâm-, Allâh’a şöyle duâ ettiler:
“Ey Rabbimiz! Bizi Sana teslîm olanlardan kıl! Neslimizden de Sana itaat eden bir ümmet çıkar; bize ibâdet usûllerimizi göster; tevbelerimizi kabûl et; zîrâ tevbeleri çokça kabûl eden, çok merhametli olan ancak Sen’sin.
رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِن ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ
(128)
رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنتَ العَزِيزُ الحَكِيمُ
(129)
Ey Rabbimiz! Onlara, içlerinden Sen’in âyetlerini kendilerine okuyacak, Kitap ve hikmeti öğretecek ve onları(n nefislerini) tezkiye edecek bir peygamber gönder! Çünkü üstün gelen, her şeyi yerli yerince yapan yalnız Sen’sin!” (el-Bakara, 128-129)
Kâbe’nin inşâsı bittikten sonra, Allâh Teâlâ İbrâhîm -aleyhisselâm-’a bütün insanları hacca dâvet etmesini emretti:
وَأَذِّن فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ
“İnsanları hacca dâvet et; yürüyerek veya zayıflamış binekler üstünde (uzak yollardan) her derin vâdiyi aşarak sana gelsinler.” (el-Hacc, 27)
Bu ilâhî tâlimat üzerine Hazret-i İbrâhîm Ebû Kubeys Dağı’na çıkarak veya Makâm-ı İbrâhîm üzerinde yükselerek dört bir yana seslendi ve Allâh’ın, Kâbe’yi haccetmeyi insanlara farz kıldığını bildirdi.20
İbrâhîm -aleyhisselâm- bu îlânı yaptıktan sonra Cebrâîl -aleyhisselâm- gelerek, kendisine Safâ ile Merve’yi ve Harem-i Şerîf’in sınırlarını gösterdi, alâmet olmak üzere de birer taş dikmesini söyledi. Daha sonra haccın bütün farîzalarını öğretti.
Bundan sonra yakın ve uzak beldelerden ziyâretçiler Hicaz’a gelerek Beytullâh’ı ziyârete başladılar. Kâbe mühim bir dînî merkez hâline gelerek bütün insanların teveccühünü kazandı.
Öte yandan Kâbe, sâhip olduğu kıymet ve kudsiyyeti çekemeyen pek çok müşrik kavmin saldırısına da mâruz kaldı. Yemen hükümdârı Ebrehe’nin menfur taarruzundan önceki asırlarda, putperest olan Yemen hükümdarlarından üçü daha Kâbe’yi yıkmak istemişti. Bu taarruzlardan birisinde Hüzeyloğulları’ndan bâzı kimseler, Tübba’ı21 Kâbe’yi yıkıp oradaki hazîneyi alması için kışkırttılar. Onu böylesi menfur bir taarruza sevk etmelerinin sebebi, Tübba’dan kurtulmak istemeleri idi. Zîrâ Hüzeyloğulları, Kâbe’nin kudsiyyetine inanıyor ve târihî tecrübelere istinâden ona karşı yapılacak herhangi bir suikastin kesinlikle helâke sebep olacağını çok iyi biliyorlardı.
Kâbe’yi yıkmak için yola çıkan Tübba’ ve cemaati, yolda kuma saplanıp kalınca, Tübba’, maiyyetinde bulunan âlim kimselerin îkâzı ve irşâdı ile Kâbe’ye karşı beslediği kötü niyetlerden vazgeçti. Beytullâh’a tâzim gösterip Mekke halkına da izzet ü ikramda bulunacağını ahdetti ve böylece helâk olmaktan kurtuldu.22
Bu ve benzeri hâdiselerle Kâbe’nin Hak katındaki kadr u kıymeti zâhir olunca, buna bağlı olarak halk nazarındaki îtibârı da yükseldi. Kâbe, Mekke ve Kureyşlilerin ilâhî muhâfaza altında oldukları inancı, Arabistan ahâlîsi tarafından benimsendi.
Hazret-i İbrâhîm’den sonra Beytullâh’ta ibâdet, putperestliğin başladığı zamâna kadar tevhîd esaslarına uygun bir şekilde devâm etmiştir. Ancak Mekke’de putperestliğin yayılmasıyla berâber, müşrikler tarafından Kâbe’nin içine ve etrâfına birçok put dikilmiştir. Buna rağmen Kâbe hiçbir zaman putlara izâfe edilmemiş, dâimâ “Beytullâh” ismiyle yâd edilmiştir.23
Mekke’nin fethinde, Kâbe’nin içindeki putlar tamâmen kırılıp atılmış ve Kâbe’nin içi dışı, Peygamber Efendimiz’in nezâretinde Zemzem’le yıkanmıştır. O günden beri Kâbe, Kurban bayramının arefesinde Zemzem ve gül suyu ile yıkanıp temizlenir, misk ü amberle kokulanır ve örtüsü yenilenir.
Câhiliye devrinde, müşriklerin çok kıymet verdikleri Muallakâtü’s-Seb’a gibi edebî eserlerin ve müslümanlarla her türlü alâkayı kesme kararının yazılı olduğu boykot metni gibi mühim siyâsî vesîkaların Kâbe duvarına asılması, onun her cihetten büyük bir ehemmiyete sâhip olduğunu göstermektedir.
Kâbe ile alâkalı, inşâ edildiği günden itibâren îfâ edilegelen birtakım husûsî vazîfeler vardı ki, bunları ilk zamanlar Hazret-i İsmâîl yürütmüştü. Ardından bu şerefli vazîfeler İsmâîl aleyhisselâm’ın oğluna geçmiş, sonra Cürhümîlere ve onlardan da çeşitli kabîlelere geçerek nihâyet Kureyş’e intikâl etmişti. Daha sonra kurulan Mekke şehir devletinde de îtinâ ile yerine getirilen bu vazîfeler şunlardı:
1. Sidâne veya Hicâbe: Kâbe’nin perdedarlığı ve anahtar koruyuculuğu vazîfesi.
2. Sikâye: Hacılara tatlı su ikrâm etmek ve Zemzem kuyusu ile alâkalı vazîfe.
3. Ridâne: Fakir hacılara yemek ikrâm etmek, onları barındırıp ağırlamak vazîfesi.
Bu vazîfeleri deruhte etmek, en büyük şeref sayılırdı. Bu hizmetler Asr-ı Saâdet’te Mekke’nin ileri gelen âileleri arasında paylaşılmıştı. Hazret-i Ömer, hilâfeti zamânında mezkûr hizmetler için tahsisât ayırmış, Hazret-i Muâviye’den itibâren de bu işler bir nizâma konulmuştur. Osmanlı idâresinde ise Kâbe hizmetlerine her yıl Haremeyn tahsisâtından pay ayrılmıştır.
Son düzenleyen Baturalp; 23 Aralık 2016 04:49
Sebep: başlık ve sayfa düzeni