Kadın iç üreme organları
Ovarium (Yumurtalık)
Kadınlarda temel üreme organı olup erkeklerde testislerin karşılığıdır. Sağ ve solda birer tane bulunur. Pembemsi gri renktedir. Ovariumlar, seksüel yönden olgun bir dişide, dişi üreme hücresi olan ovum (yumurta) ile seks hormonları olan östrojen ve progesteronu üretir. Ligamentum overi suspenserium ve ligamentum overi proprium ile asılı duran ovariumlar, pelvis boşluğunda, iki yan duvarda asılı duran fossa overika adlı çukura yerleşmiş durumdadır. Ovariumlar bağlarla uterusa bağlanır.
Doğurmamış kadınlarda overler, tuba uterinanın arka-aşağı kısmında bulunur. Puberte çağına kadar peritoneum ile üzeri örtülü olup parlak ve düzgündür, daha sonra periton yapısı değişir.
Ovariuma gelen a. overica, aorta abdominalisten ayrılır. Bunun nedeni ovariumların, embriyonel yaşamda, karın boşluğunda gelişmeye başlamış olmasıdır.Ovariumların dış kısmında, germinal epiteliumun altında, tunica albuginea adı verilen kalın bir tabaka vardır. Yaş ilerledikçe kalınlaşan bu tabaka içinde, ovariumun esasını oluşturan, stroma ovari bulunmaktadır. Stroma ovari, kortex ovari ( kabuk) ve medulla ovari (medulla) olmak üzere iki tabakadan oluşmaktadır.
Tuba Uterina (Fallop tüpleri, salpinx)
Uterusun üst köşelerinden overlere uzanan, tüp şeklinde, sağ ve sol tarafta bulunan iki organdır. Uterusa açılan deliğine ostium uterinum, karın boşluğuna açılan deliğine ise ostium abdominale tuba uterina adı verilir.
içten dışa doğru mukoza, kas ve seroza tabakalarından meydana gelmiştir. Tuba uterinanın iç kısmı tunica mukoza adını alır ve uzunlamasına plikaları vardır. Tek katlı, silialı epitel hücreler ile kaplıdır. Bunlar aynı zamanda salgı üretir ve tubaların iç yüzeylerinin nemli kalmasına ve ovumun uterusa doğru taşınmasına yardım eder. Ortada ise, iç kısmında sirküler, dışta longitudinal uzanan düz kas hücrelerinin yaptığı kas tabakası vardır. Kas tabaka tunica muscularis adını alır. Tunica muscularis tabakası, peristaltik hareketler ile ovumun uterusa taşınmasını sağlar. Dış kısmında ise bağ dokudan yapılmış, tubaları saran, seroza tabakası mevcuttur.
Tuba uterina dört bölümden oluşur. Tubaların uterus duvarı içinde kalan kısmına pars uterina, çapı en küçük olan kısmına isthmus, tubaların geniş kısmı ve ovum ile sperm arasında döllenmenin olduğu bölüm ampullla, ovaryuma yakın geniş kısmı ise infindubulum olarak adlandırılır. infindubulumun uç kısmına, fimbriae tuba uterina denir. Burası saçaklı bir görünüm gösterir ve hareketlidir. Fimbriae tuba uterina olgunlaşan graaf follikülünün etrafını sarar ve overiumlardan atılan ovumu, tuba uterina içine alır.
Overler
Uterus (Rahim)
Uterus; pelvis boşluğunda, rektum ile mesane arasında yer alan kalın duvarlı, içi boş ve müsküler yapıda bir organdır. Önden arkaya basık, ters duran armuda benzer. Uterusun üst bölümünün iki yanına tuba uterinalar açılır. Alt bölümü ise vajina ile birleşir. Uterus normalde öne yatık pozisyonda ve hareketli bir organdır. Komşu organların doluluğunda ve gebelikte uterus, öne ve yukarı doğru yükselmektedir. Uterus boyu gebelikte 3-6 katına çıkabilir. Doğum sonunda tekrar eski haline döner.
Uterusun pozisyonunun korunmasını sağlayan bağlar vardır. Bu bağlar; ligamentum latum, ligamentum cardinale, ligamentum rotundum, ligamentum sakro uterinumdur.
Uterus dört bölümden oluşmaktadır. Fundus; uterusun üst bölümüdür. Salpinksler (tüp, boru) buraya tutunur. Corpus; uterusun yaklaşık 2/3‟ünü kapsayan gövde bölümüdür. Corpus uteri, fundustan isthmusa doğru daralır. Corpus uterinin mesane ile komşu olan yüzüne facies vesicalis adı verilir. Arka yüzü sigmoid kolon ile komşudur. isthmus, uterus gövdesi ile boynu arasında yer alan yaklaşık 1 cm‟lik bölümdür. Cervix (serviks, boyun); uterusun 1/3‟ü alt kısmıdır. Boyun bölümü içinde kalan uterus boĢluğuna, canalis cervicis (servikal kanal) denir. Serviksin bir bölümü de vajina içinde kalır. Peritonun, rektum ile vajina üst arka bölümü arasında oluşturduğu çıkmaza, douglas çıkmazı adı verilir.
Uterus ve bölümleri
Uterus, dıştan içe doğru üç tabakadan oluşmuştur.
- Parametrium; uterusun periton ile myometrium arasında kalan dış tabakasıdır. Uterusun dış yüzeyinin kayganlığını sağlayarak, hareketliliğini kolaylaştırır. Damar, sinir, lenf ağları yönünden zengindir.
- Myometrium; uterusun orta tabakası olup düz kas liflerinden yapılmıştır. Embriyoyu barındırmak ve korumak ayrıca bebeğin dışarı atılmasında motor güç sağlamak myometriumun görevidir. Bu yüzden gebelikte çok fazla genişleyip büyür. Myometrium ayrıca menstrüasyon ve orgazm esnasında da kasılır.
- Endometrium; uterus boşluğunu kaplayan en iç tabakadır. Uterusun mukoza tabakası olan endometrium, tek katlı, tüylü, silindirik epitelden oluşmuştur. Endometriumun bazal ve fonksiyonel olmak üzere iki tabakası vardır. Endometriumun fonksiyonel tabakası, puberte sonrası, menopoza girene kadar her 28 günde bir değişikliğe uğrayarak dökülür. Bu olaya menstruasyon (adet, regl) denir. Endometrium kısa sürede kendini yeniler. Gebelik sırasında ise endometriumda değişiklikler görülmediğinden, kanama meydana gelmez.
Uterusun yapısı
Vajina
Yukarıda serviks, aşağıda vestibulum vajina arasında uzanan, önden arkaya basık, fibromüsküler yapıda boru şeklinde bir organdır. Vajina, uterusun altında, vesica urineria ile ürethranın arkasında, rektumun önündedir. Normalde uzunluğu 8-10 cm. kadardır. Doğumda bebeğin çıkabileceği kadar genişler. Vulvaya açılan deliğine, ostium vaginae denir. Ostium vaginae, cinsel birleşme yaşamamışlarda hymen ile kapalıdır. Vajina, kadının cinsel temas organı olmasının yanı sıra doğum esnasında çocuğun geçmesini ve menstruasyon kanının çıkışını sağlayan organdır. Üst ucu ile serviks uteriyi dıştan, halka şeklinde sarmaktadır. Serviksin vagina içinde kalan kısmına, portigo vajinalis cervicis adı verilir. Burada vajina duvarı ile arasında fornix vaginae denilen çıkmaz oluşturur. Fornix vaginaenin arka kısmına, fornix posterior denir. Spermler buraya boşalır.
Vajina ve komşu olduğu organlar
Vajinanın boşluğa bakan kısmı, çok katlı yassı epitel hücreler ile döşelidir. Epitel dokunun altında bağ doku ve dışında düz ve çizgili kaslar bulunur. Düz kaslar, kalın bir tabakadan ibarettir. Epitel ve bağ doku katı yapan mukoza, enine katlantılar yapar. Cinsel birleşme sırasında katlantılar düzleşir, vajina biraz uzar. Vajinanın kendi duvarında salgı üreten bezler yoktur. Vajinanın ıslaklığını, uterustan gelen salgılar, dejenere olmuş epitel hücreleri ve vajinada bulunan bakterilerin salgıları sağlamaktadır. Bu karışımın pH „ı 4,5 olup, asidik özelliktedir. Bu durum mikropların vajina yoluyla uterusa geçiĢini engellemektedir.
Mamma Feminina (Memeler )
Göğüs ön duvarında, 2 ve 6. kaburgalar arasında yer alan, ekdodermal kaynaklı, süt oluşturabilme yeteneğine sahip, bir çift bezdir. şekil olarak kişiye, yaşa ve ırka göre değişir. Memelerin büyüklüğü ve şekli içerdiği yağ dokusunun miktarına bağlıdır.
Süt çocuğunun beslenmesinde önemli görevleri vardır. Yüzeyel fasya içinde, yuvarlak bir kitle halinde bulunan memeler, üç bölümden oluşmaktadır.
Corpus mammae; yaşa ve ırka göre değişik şekil özelliklerine sahiptir. Meme cisminin tabanına, basis mammae denir.
Papilla mammae; meme başı olarak adlandırılır, damar ve sinirler yönünden zengindir. Süt kanallarına ait 15-20 delik bulunur. Bu deliklere, ductus lactiferi denir. Emzirme döneminde bu bölge, bebek tarafından ağza alınır ve emilir.
Areola mammae; papillayı çevreleyen koyu renkli alan olup doğum yapmayanlarda pembe renkte, doğurmuş kadınlarda kahverengidir. Areola üzerinde küçük kabarcıklar vardır. Bunlar göğüs uçlarının ıslaklığını sağlayan salgıyı üretir. Memeler, puberte çağı ile birlikte hızla gelişmeye başlar. Bu gelişme, östrojen ve progesteron hormonları sayesinde olur.
Memenin yapısı
Meme fizyolojisi
Ergenlik döneminde memelerin gelişimini, östrojen ve progesteron hormonu sağlar. Az da olsa, büyüme ve prolaktin hormonuna ihtiyaç vardır. Östrojen, meme kanallarında artışa, progesteronsa, lobul ve alveollerde büyümeye neden olur.
Gebelikte de hormonlar sayesinde büyüme devam eder. Gebelik boyunca prolaktin hormon salgısı artar, fakat süt salınımı olmaz. Bunun nedeni de plasentadan salınan östrojen ve progesteron hormonlarıdır. Süt salınımı ancak doğumdan sonra başlar. Süt salınımını sağlayan hormon prolaktindir. Prolaktinin meme üzerindeki süt yapımını uyarıcı etkisi, progesteron tarafından baskılanır. Prolaktin süt bezlerinin süt yapmasını ve depo edilmesini sağlar.
Üretilen sütün memeden çıkması ise oksitosin hormonu tarafından sağlanır. Bebeğin meme emmeye baĢlamasıyla, meme ucundaki reseptörler uyarılır, sinir impulsları hipotalamusa ulaşır. Hipotalamustan salınan oksitosin, hipofizin arka lobuna gelir ve kana girer. Kan ile meme bezlerine gelen oksitosin, meme alveolleri ve kanallarının duvarında bulunan myoepitel hücrelerinin kasılmasını sağlar ve bu sayede süt salınımı başlamış olur.
Süt emzirme devam ettiği sürece, bu mekanizma tekrarlanır. Bebek sütten kesilince, uyarı ortadan kalkar ve prolaktin salınımı durur. Yaşın ilerlemesi ve kişinin menopoza girmesiyle birlikte meme atrofiye uğrar.
Megep