Organik Tarım
Almanca ve Kuzey Avrupa dillerinde “Ekolojik Tarım” olarak adlandırılırken, Fransızca, İtalyanca ve İspanyolca’da “Biyolojik Tarım”, İngilizce’de “Organik Tarım” olarak kullanılmaktadır. Türkiye’de ise "Ekolojik veya Organik Tarım" eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.
Organik tarım, doğa ile uyumlu üretim yöntemleri olarak bilinir. Bu tanım doğru ancak eksiktir. Organik tarım doğal dengeye, çevreye zarar vermeyecek tekniklerin, hatta bu özellikteki ilaç ve gübre kullanımın da önerildiği bir yöntemdir. Ayrıca organik tarımda yapılan faaliyetlerin organik tarım kurallarına uygun olduğunun belgelenmesi gerekmektedir.
Organik tarım kendine özgü yasal mevzuatı olan bir tarım kültürüdür. Çeşitli kontrol ve denetim mekanizmalarına dayanan bir süreç sonunda verilen belgeye ‘Sertifika’ adı verilir. Günümüzde üretici, alıcı ve satıcı arasında kişisel güven oluşturamayacak kadar uzun bir mesafe olduğundan ‘Organik Sertifika’ önemli bir güven unsurudur.
Organik Ürün Nedir?
Tüketici açısından önemli olan organik üründür. Elbette ki, organik ürün kaliteli (lezzetli, sağlıklı, temiz) bir üründür. Ayrıca yaşadığınız çevreye, doğaya zarar vermeden üretilmiştir.
Ancak güvenilirlik de önemli bir özelliktir. Tarımsal bir ürünün organik olduğunu etiketine ve sertifikasına bakarak anlamak mümkündür. Organik olmayan bir ürünün organik adıyla veya benzer bir isimle satılması da yasaklanmıştır.
Organik ürünlerin etiketinde, ürünün organik niteliği açıkça ve doğru olarak yazılmalıdır.
Organik gıda ürünlerin etiketinde Organik Tarım Logosu bulunmalıdır.
Tüm organik ürünlerde, ürüne sertifika veren firmanın logosu mutlaka kullanılmalıdır.
Açıkta satılan organik ürünlerde, ‘Organik Ürün Sertifikası’ bulunmalıdır.
Neden Organik Tarım?
İnsan faaliyetleri doğal dengeyi bozmakta, bozulan doğal denge insan yaşamına zarar vermektedir.Artan insan nüfusunun ihtiyaçlarını karşılamak için, tarımsal faaliyetlerde kimyasal ilaçlar ve gübrelerin yoğun olarak kullanılmaya başlaması; daha fazla ürün için hayvanların daha dar yerlerde hazır besin ve bol antibiyotikle beslenmeleri; daha verimli bitki ve hayvanlar üretmek üzere canlıların genetik yapılarına müdahale edilmesi… vb. uygulamalar giderek doğal dengenin bozulmasına, çevrenin canlı yaşama zarar verecek şekilde kirlenmesine neden olmaktadır.
Kimyasal maddeler toprağı, havayı ve suyu kirletmekte, yaban hayvanlarının çoğalmalarını önlemekte ve bitki örtüsünün tahrip olmasına neden olmaktadır. Tüm bunlar kendisi de doğanın bir parçası olan, diğer canlılar gibi organizması ile ilgili pek çok ihtiyacını doğal maddelerle karşılamak zorunda olan insan açısından da problemler yaratmaya başlamıştır. Daha önce görülmeyen hastalıklar, mikroorganizmalar insan hayatını tehdit eder hale gelmiştir.
Ayrıca insanlar giderek gıdaların lezzetlerinin, şekillerinin, dokularının bozulmasından da rahatsız olmaya ve daha kaliteli, lezzetli, sağlıklı, güvenilir ürünlere ihtiyaç duymaya başlamışlardır.
Bu sorunlar, ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemi olarak Organik Tarımın ortaya çıkmasına vesile olmuştur.
Organik Tarımın Özellikleri;
Planlı,
Sözleşmeli,
Her aşaması kayıt altına alınmış,
Tarladan tüketiciye ulaşıncaya kadar kontrollü,
Sertifikalı,
Karşılıklı güven esasına dayanan bir üretim sistemidir.
Organik tarımın bazı uygulamaları;
Zararlılar için tuzaklama, doğal düşmanlarının çoğaltılması, uzaklaştırma yöntemleri, üremeyi engelleyen yöntemler (feromen, kısırlaştırılmış böcek) ve mekanik mücadele (elle temizleme, bitki artıklarının tarladan uzaklaştırılması vb.) tercih edilmelidir.
Direnç arttırıcı bitkisel kökenli maddeler kullanılabilir.
Son çare olarak, doğaya zarar vermeyen, çabuk çözünen ve organik sertifikası bulunan bitki koruma ilaçları kullanılabilir.
Hayvan ve bitki artıkları ve dışkılarından elde edilen organik ve yeşil gübreler tercih edilmelidir.
Toprak tahlillerine uygun olarak, organik sertifikası bulunan, uygun yöntemlerle zenginleştirilmiş, içeriği bilinen organik gübreler kullanılabilir.
Farklı bitkilerin uygun bir sıra ile arka arkaya yetiştirilmesi, yani münavebe,(ekim nöbeti) toprağın yapısının iyileştirilmesinden, hastalık zararlılarla mücadeleye kadar pek çok konuda yarar sağlar.
Toprak muhafazası hem çevre açısından, hem de daha az girdi kullanımı açısından önemlidir.
Toprağın mümkün olduğunca az miktarda ve alttan yırtarak işlenmesi ile enerji tasarrufu, toprak yapısının düzeltilmesi, erozyonun azaltılması, buharlaşmanın azaltılması gibi faydalar sağlanır.
Organik Tarımın İlkeleri
Ekolojik tarımın başlıca 3 ilkesi bulunmaktadır.
Bunlar:
Doğa ile uyumlu üretim
Kapalı Sistem (Kendine Yeterli Tarım)
Ekim Nöbeti
Bu ilkeler altında ülkesel ve yöresel koşullar dikkate alınarak ekolojik tarım aktiviteleri değişkenlikler kazanabilirler. Ancak, genel olarak aşağıdaki faaliyetleri içerirler.
Bitkisel Üretimde
Uygun yöntemlerle minimum toprak işleme
Toprak verimliliğinin korunmasına ve artırılmasına yönelik çalışmalar
Kimyasal gübre yerine organik gübre kullanımı
Dayanıklı, sağlıklı tohum ve bitki çeşitlerinin seçimi
Uygun ekim-dikim yöntemi
Bitki korumada doğrudan kimyasal girdi kullanımı yerine ekolojik yöntem ve girdi kullanımı
Hasat, depolama, işleme ve paketleme faaliyetlerinin ekolojik yöntemler içinde yürütülmesi.
Hayvansal Üretimde
Sağlıklı hayvan yetiştiriciliği
Uygun ahır koşulları
Organik yemlerden yararlanma
Damızlık ve ırk seçiminde ekolojik uygunluk
Tüm ilkeler birlikte değerlendirildiğinde, ekolojik tarım belirli bir kültürel ortamdaki sosyal, ekonomik ve ekolojik faktörlerin dengeli gelişmesini sağladığı görülmektedir. Kültürel yapı içinde tüm faktörlerin birleştiği sistem-felsefe ekolojik tarımdır.
Dünyada Organik Tarım
Ekolojik Tarım Avrupa’da 1910’larda uygulanmaya başlamış, kontrollü üretim ise 1930’lu yıllarda yaygınlaşmıştır. Oragnik ürün ticaretinin yaygınlaşması ile 1972 yılında Almanya’da Uluslararası Ekolojik Tarım Hareketleri Federasyonu’nun (IFAOM) kurulmuştur. IFAOM tüm dünyadaki ekolojik tarım hareketlerini bir çatı altında toplamayı, hareketin gelişimini sağlıklı bir şekilde yönlendirmeyi, gerekli standart ve yönetmelikleri hazırlamayı, tüm gelişmeleri üyelerine ve çiftçilere aktarmayı amaçlamaktadır.
Ekolojik Tarım uygulanan alanlar Avrupa ülkelerindeki tarım alanlarının % 2-3’ü dolayındadır. Ekolojik tarım faaliyetleri her yıl yaklaşık %20-30’luk büyüme hızındadır.
Türkiye'de Organik Tarım
Tarihçe
Avrupa kökenli firmaların Türkiye'deki firmalardan organik ürün talebinde bulunmasıyla 1984-1985 yıllarında ülkemizde ilk organik üretim gerçekleşmiştir. İlk ihraç ürünleri İzmir’de üretilen organik kuru İncir ve kuru Üzüm olmuştur.
Daha sonra bu ürünlere kuru Kayısı, Fındık gibi ürünler de katılarak farklı bölgelerimize yayılmıştır.
İlk yıllarda Avrupa firmaları, ihtiyaçları doğrultusunda, çiftçilerimiz,e organik tarımı sözleşmeli olarak yaptırmış, ekolojik üretim projeleri tesis etmişlerdir. İlk yıllardaki bu organik üretim faaliyetlerinin danışmanlık, teftiş ve sertifikasyon vb. hizmetleri tamamıyla yabancı kişi ve kuruluşlarca yerine getirilmiştir. 1990'lı yılların başında bu konularda Türk uzmanlar yetişmeye başlamış ve yabancı firmaların ülkemizdeki temsilciliğini yapmışlardır.
Ekolojik Tarım hareketini sağlıklı bir şekilde gerçekleştirmek amacıyla 1992 yılında Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği (ETO) kurulmuştur. Aynı yıl içinde İzmir'de yapılan "2. Akdeniz Ülkelerinde Ekolojik Tarım Konferansı", ETO tarafından organize edilmiştir. Bu şekilde ekolojik tarım alanında ülkemizde yeni bir süreç başlamış olup, İzmir bu hareketin merkezi durumuna gelmiştir.
Bu gün Ekolojik Tarım firmalarının büyük bir kısmı İzmir’de faaliyet göstermektedir. Kontrol ve Sertifikasyon firmalarını yarısının merkezi de İzmir’de bulunmaktadır.
Yıllar Ürün Sayısı Çiftçi Sayısı Üretim Alanı ( ha ) Üretim Miktarı ( Ton )
1996 26 1.947 6.789 10.304
2002 150 12.428 89.827 310.125
2006 203 14.256 192.789 458.095
2007 201 16.276 174.283 568.128
2008 247 14926 166.883 530.225
2009 212 35.565 501.641 983.715
İhracatımız
2009 yılında 40 civarında ülkeye ihracat gerçekleştirilmiştir.
Toplam 7.565.604 Kg organik ürün ihracatı gerçekleştirilmiş olup, 27.504.928 $ gelir elde edilmiştir.
AB ülkeleri en önemli ihraç pazarlarımızı oluşturmaktadır. AB ülkeleri içinde Almanya, Hollanda, İsviçre ve İngiltere’dir.
Bununla birlikte Kuzey Avrupa ülkeleri, ABD, Kanada, Avustralya ve Japonya dikkat çeken potansiyel pazar görünümündedir.
Yasal Düzenlemeler
Avrupa Birliği Ülkelerinde;
Bitkisel ürünlerle ilgili olarak 2092 sayı ve 1991 tarihli,
Hayvansal ürünlerle ilgili olarak 1999 tarihli, yönetmelikler hazırlamış ve birçok değişiklikler yayınlamıştır.
Türkiye
İlk Yönetmelik; 18 Haziran 1994 tarih ve 22145 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan “Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Ekolojik Metotlarla Üretilmesine İlişkin Yönetmelik”
Organik Tarım Kanunu; 03.12.2004 tarih ve 25659 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
10 Haziran 2005 tarih ve 25841 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan “Organik Tarımın Esasları ve Uygulamasına İlişkin Yönetmelik” yürürlüğe girmiştir.
2008 yılında değişiklik yapılmıştır.
2005/1 Sayılı “Organik Tarım Birimi Genelgesi”
2008 yılından itibaren her yıl Organik Tarım için Destekleme yapılmasına dair Bakanlar kurulu Kararı çıkarılmaktadır.
Organik Tarım Kanunu İle;
Organik tarımsal üretimin faaliyetleri için yasal zemin,
Organik üretim yöntemi ile ilgili tanım ve sınırlamalar
Kontrol ve sertifikasyon hizmetlerine yasal dayanak,
Kuralları ihlal edenlere yönelik cezai hükümler,
Ülkemizde yayın yapan ulusal, bölgesel, yerel radyo ve televizyonların, organik tarımla ilgili ayda en az otuz dakika eğitici yayın yapmaları zorunluluğu,
Organik Tarım Logosu ve Organik Ürün Sertifikası ile ilgili yasal düzenleme getirilmiştir.
Organik Tarım Kanununda; Organik sertifikası olmayan ürünlerin organik etiketi veya organik izlenimi verecek şekilde satılması; Organik olmayan tarımsal ürün ve girdilere organik sertifikası verilmesi; Organik üretim yapan çiftçi ve işletmelerin yasal zorunluluklara uymaması halinde 10.000 Türk Lirasından başlayan İdari Para Cezası verilmesi hükme bağlanmıştır.
ORGANİK TARIMIN TÜRKİYE’DE İŞLEYİŞİ
TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI
KONTROL VE SERTİFİKASYON KURULUŞLARI ÇİFTÇİLER
FİRMALAR
PROJELER
ÇİFTÇİLER ÇİFTÇİLER
ORGANİK TARIMA BAŞLAMA ESASLARI
1. Müteşebbisin Müracaatı
2. Sözleşme imzalanması
3. İşletmenin Kontrolü
4. Yetkilendirilmiş Kuruluşun Kararı
5. Geçiş sürecinin belirlenmesi uygun görülen yaptırımlar
6. Kontrol Raporunun Hazırlanması
7. Sertifikalandırma
Müracaatta;
Müteşebbisin kimlik bilgi ve belgeleri,
İşletmenin tapu kaydı veya yerine geçecek belge
Müracaat edilen arazinin veya kullanım hakkının kendine ait olduğuna dair bilgi ve belgeleri,
Gıda işleyen işyeri ise “Çalışma İzni ve Gıda Sicili Belgesi " ile "Üretim İzin Belgesi",
İlgili kurumlardan gerekli izinlerin alınması
ORGANİK BİTKİSEL ÜRETİM
Organik bitkisel üretim, yetkilendirilmiş kuruluş ile sözleşme yapılarak onun kontrolünde yapılır
Organik bitkisel ürün yetiştiriciliği yapacak müteşebbis geçiş sürecine alınır.
Geçiş Süreci
Geçiş süreci en az 12 ay olmalıdır.
Geçiş süreci, tek yıllık bitkiler ile mera ve yem bitkilerinde 2 yıl, çok yıllık bitkilerde 3 yıl dır.
Yetkilendirilmiş Kuruluş geçiş sürecini uzatabilir veya kısaltabilir.
Geçiş süreci ürünü “Organik Tarım geçiş süreci ürünüdür” etiketiyle pazarlanabilir.
Ancak;
Organik olmayan girdilerin geriye dönük olarak en az 3 yıl süre ile kullanılmadığının belgelenmesi,
Üretim parsellerinin zorunlu koruma alanları içerisinde yer aldığının resmi bir belge ile belgelendirilmesi neticesinde, söz konusu süreçler yetkilendirilmiş kuruluş tarafından geçiş sürecinin bir parçası olarak kabul edilir.
Yönetmelikte izin verilmeyen girdilerin kullanılmasının devletçe zorunlu kılındığı hallerde, yetkilendirilmiş kuruluşun teklifi ile komite tarafından geçiş süreci azaltılabilir.
Paralel üretim yapılamaz.
Ancak çok yıllık bitkisel ürünlerin üretiminde,
1) İşletmenin 5 yıllık organik üretime geçiş planı,
2) Hasat edilen ürünlerin ayrı yerlerde tutulması,
3) Yetkilendirilmiş kuruluşun, ürünlerden her birinin hasadından en az 48 saat önce haberdar edilmesi halinde,
4) Üreticinin, hasat sonrası, elde edilen ürünlerin kesin miktarı ile ayırt edici özellikleri konusunda yetkilendirilmiş kuruluşu bilgilendirmesi ve bu ürünlerin diğerlerinden ayrı tutulması için gerekli önlemlerin alındığını teyit etmesi halinde paralel üretime izin verilebilir.
Toprak Koruma, Hazırlama ve Gübreleme
Toprak koruma tedbirleri alınması
Uygun toprak işleme teknikleri
Toprak verimliliği ve biyolojik aktivitenin artırılması
-rotasyon ve yeşil gübreleme
-hayvan gübresi kullanımı
-organik materyallerin kullanılması
Organik gübre ve toprak iyileştiricilerin üretimi, ithalatı ve ihracatı için Bakanlıktan izin alınır ve yetkilendirilmiş kuruluş tarafından uygunluk belgesi veya sertifika verilir.
