Recaizade Mahmud Ekrem

(d. 1 Mart 1847, İstanbul - ö. 31 Ocak 1914, İstanbul)
19. yüzyıl Osmanlı edebiyatının önde gelen yazar ve şairi.

Tanzimat’ın ilk yıllarında Takvimhane nazırlığı yapan Recai Efendi’nin oğlu olan Mahmud Ekrem, Arapça ve Farsçayı babasından öğrendi. 1858’de ilköğrenimini tamamladıktan sonra girdiği Harbiye İdadisi’ni sağlığı bozulunca yarıda bıraktı. 1862’de Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi’ne girdi. Memurlukta hızla yükselerek 1868’de Şûrayı Devlet muavini, 1874’te Tanzimat ve Nafıa daireleri başmuavini oldu. Bir yandan da Mekteb-i Mülkiye’de (bugün Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi) ve Mekteb-i Sultani’de (bugün Galatasaray Lisesi) edebiyat öğretmenliği yaptı.

Resmî görevle Trablusgarp’a (Libya) gönderildi. Temyiz Mahkemesi üyeliği ve Tanzimat Dairesi başkanlığı yaptı. II. Meşrutiyet’ten sonra kurulan Kâmil Paşa kabinesinde evkaf nazırlığını kabul etmedi, daha sonra maarif nazırı oldu (1908). Öldüğünde Heyet-i Ayan üyesiydi.

Genç yaşta edebiyatla ilgilenmeye başlayan Recaizade, Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi’nde çalışırken Namık Kemal ile tanışıp “Encümen-i Şuara” topluluğuna katıldı. tik yazıları Namık Kemal’in yönetimindeki Tasvir-i Efkâr gazetesinde, ardından da terakki ve Hakayıkü'l-Vekayi gazetelerinde yayımlandı. 1867’de Avrupa’ya kaçmak gazetesinin yönetimini kendisine bırakan Nâmık Kemal’e yazdığı mektuplarda özgürlükçü düşünceleri savundu; Yeni Osmanlılar’ı destekledi. 1870’lerden sonra siyasetle ilgilenmedi ve kendisini bütünüyle Edebiyata verdi. Batı edebiyatından çeviriler yaptı. 1870’te ilk oyunu Afife Anjelik, 1871’de ilk şiir kitabı Nağme-i Seher yayımlandı.

Bir entrika komedisi olan Çok Bilen Çok Yamlır (ös 1916) kurgu tekniği açısından en yetkin oyunu sayılır. Edebiyat öğretmenliği sırasında verdiği derslerin notlarından oluşan Talim-i Edebiyat (1879), şiir konusunda getirdiği yeni bakış açısıyla önemli bir yapıttır. Özellikle Batı edebiyatının Türk edebiyatını etkilemesine karşı çıkan ve divan şiiri geleneğini sürdürmeyi savunan Muallim Naci ile yaptığı tartışmalarla Edebiyatı Cedide’nin doğuşuna ortam hazırlayan Recaizade Mahmud Ekrem, Tevfik Fikret’in Servet-i Fünun dergisinin yönetimini almasını sağlayarak Halit Ziya (Uşaklıgil), Cenab Şahabeddin gibi gençlerin bu dergi çevresinde bir topluluk oluşturmasına da öncülük etmiştir.

Sanatta güzellik ilkesine bağlı, doğaya dönük, insanı doğa içinde ele alan bir anlayışla şiirler yazmış, aşk ve ölüm temalarını işlemiştir. Üç oğlunun, özellikle Nijad’ın ölümü sanatını çok etkilemiştir. En önemli yapıtı ve tek romanı olan Araba Sevdası (1896, yb 1963) Türk edebiyatında gerçekçi romanın ilk örneklerinden biridir. Recaizade bu romanında Batı etkisindeki Tanzimat döneminin ekonomik ve toplumsal koşulları sonucu ortaya çıkan köksüz, Batı özentisi, tüketime yönelik kentli tipini ustalıkla anlatmış, gerçekçi betimlemeler yapmıştır.

ÖBÜR ÖNEMLİ YAPITLARI

Şiir.

• Yadigâr-Şebâb (1873),
• Zemzeme (1883-85, 3 cilt),
• Tefekkür (1888, düzyazıyla karışık),
• Pejmürde (1893, düzyazıyla karışık),
• Nijad Ekrem (1900-10, 2 cilt, düzyazıyla karışık),
• Nefrin (1914).

Tiyatro.

• Atala Yahut Amerika Vahşileri (1873; Chateaubriand’dan uyarlama),
• Vuslat Yahut Süreksiz Sevinç (1874).

Öykü.

• Saime (1888),
• Muhsin Bey Yahut Şairliğin Hazin Bir Neticesi (1890),
• Şernsa (1895).

İnceleme.

• Kudemâdan Bir Kaç Şair (1888),
• Takdir-i Elhan (1884),
• Takrizat (1896).