Wright Orville ve Wilbur

Wright Orville
( d. 19 Ağustos 1871, Dayton, Ohio - ö. 30 Ocak 1948, Dayton, Ohio, ABD)
Wright Wilbur
(d. 16 Nisan 1867, Milleville yakınlan, Indiana - ö. 30 Mayıs 1912, Dayton, Ohio, ABD)

17 Aralık 1903’te havacılık tarihinin ilk motorlu, kesintisiz ve denetimli uçuşunu gerçekleştiren, 1905’te dünyanın tam denetimli
(üç eksen çevresindeki tüm hareketleri yapabilen) ilk uçağını inşa eden ve uçuran ABD’li mucit ve havacı kardeşler.

Büyük ölçüde kendi kendilerini yetiştiren Wright kardeşler, önceleri baskı makinesi tasarımı ve yapım işiyle uğraştılar. Bir süre sonra Dayton’da bir bisiklet yapım ve onarımı atölyesi kurdular. Bu iş, mekaniğe olan üstün yeteneklerini daha da geliştirerek konuya ilişkin yeni bilgiler edinmelerini ve bir süre sonra başlayacakları havacılıkla ilgili çalışmalar için gerekli parasal kaynağı oluşturmalarını sağladı.

Wright kardeşlerin havacılıkla ilgilenmeleri, Wilbur’un Otto Lilienthal’in başarılı planör uçuşlarına ilişkin yazılar okumasıyla başladı. Daha sonra kuşların havadaki hareketlerini gözlemleyerek ve havacılıkla ilgili edinebildikleri tüm kitapları okuyarak kısa sürede bu alanda uzmanlaştılar. Yaptıkları gözlemler sırasında şahinlerin havada yan yatma hareketlerini kanatlarını burarak gerçekleştirdiklerini fark ederek bu ilkeyi hava taşıtlarına uygulamaya karar verdiler.

Bu amaçla ilk olarak 1899’da, kanatları teller yardımıyla burulabilen çift kanatlı bir uçurtma yaptılar. Kanat açıklığı 1,5 m olan bu uçurtmanın kanatlan burularak bir yandaki yanm kanatlardaki taşımanın öbür yandakilerden daha az ya da daha fazla olması sağlanıyor ve böylece de uçurtma istenildiği yana istenildiği kadar yatırılabiliyor ya da yeniden düz konuma getirilebiliyordu.

İki kardeş motorlu uçuş denemelerine başlamadan önce 1900, 1901 ve 1902’de çift kanatlı üç planör inşa ederek bunlarla deneme uçuşları gerçekleştirdiler. Bu planörlerden, 5,2 m kanat açıklıklı olan ilki Kitty Hawk’ta, 6,7 m kanat açıklıklı olan İkincisi ise Kitty Hawk’m 8 km kadar güneyindeki Kili Devil Tepelerinde uçuruldu. Yükselip alçalmaları denetlemek amacıyla bir ön yükseklik dümeni, sağa sola dönüşü sağlamak amacıyla bir arka dümen ve sağa sola yatmayı sağlamak amacıyla da eğilebilir (sarmal biçimde burulabilir) kanatlarla donatılmış olan üçüncü planör ise tam denetimli ilk hava taşıtı oldu. Wright kardeşlerin aerodinamik ve denetimli uçuş alanlarına yaptıkları en önemli katkılardan biri de, 1900-03 arasındaki planör deneme çalışmaları sırasında “üç eksende denetim” (tam denetim) kavramını ortaya atmaları ve bunu 1905’ten başlayarak geliştirdikleri tüm hava taşıtlarına uygulamaları oldu. Wright kardeşler planör çalışmaları sırasında ayrıca rüzgâr tünelinden yararlanarak aerodinamik araştırmalarında önemli bir adımın atılmasını sağladılar.

Planörlerle yaptıkları denemelerin başarıya ulaşması üzerine motorlu uçak yapımına girişen Wright kardeşler, Charles Taylor’un da yardımlarıyla uçakta kullanılmaya uygun dört silindirli hafif bir motor ve istenilen verimlilikte pervaneler geliştirdiler. 1903’te ilk motorlu uçakları olan “Flyer I”in (“Kitty Hawk” olarak önlenmiştir) yapımını tamamladılar. 12,3 m kanat açıklıklı, 47,4 m2 toplam kanat alanlı, çift kanatlı bir uçak olan “Flyer I”in uzunluğu 6,4 m idi. Orville Wright 17 Aralık 1903 sabahı bu uçakla, düz bir yüzeyden, uçağın motoru dışında herhangi bir yardımcı kalkış düzeneği olmadan havalanarak havacılık tarihinin motorlu ve denetimli ilk insanlı uçuşunu gerçekleştirdi. Wright kardeşler aynı sabah üç uçuş daha yaptılar. Bu uçuşlardan Orville’in gerçekleştirdiği ilki yalnızca 12 saniye sürerken, Wilbur’un gerçekleştirdiği sonuncu uçuşta “Flyer I” 59 saniye havada kalarak yaklaşık 255 m yol aldı.

Wilbur, 1904’te daha gelişkin bir motorla donattıkları “Flyer II” ile Dayton yakınlarındaki Huffman Çayırında yaklaşık 5 dakika havada kalmayı başardı. Wright kardeşlerin 1905’te geliştirdikleri ve dünyanın tam denetimli ilk uçağı olan “Flyer III” ise, havada sağa sola yatabiliyor, sağa sola dönebiliyor, daireler ve sekizler çizebiliyordu. Wright kardeşler, saatte 61 km hız yapabilen bu uçakla, erimleri 18-39 km arasında değişen yaklaşık 50 uçuş gerçekleştirdiler. Bu uçuşların erimini kısıtlayan etmen, aerodinamik ya da motor gücüyle ilgili sorunlar değil yakıtın tükenmesiydi.

Geliştirdikleri uçak tasarımlarının başkaları tarafından taklit edilmesini önlemek ve buna yönelik yasal önlemlerin alınması amacıyla Wright kardeşler 16 Ekim 1905’ten 6 Mayıs 1908’e değin hiç uçuş yapmadılar, ama bu arada çok sayıda yeni uçak ve motor inşa ettiler. Bu yeni uçaklar, pilotun uçağı “Flyer”lardaki gibi yüzükoyun uzanmış olarak değil oturarak kullanabilmesini olanaklı kılacak biçimde tasarımlanmıştı. Wright kardeşler 1908’de uçaklarının Avrupa’da da üretilmesine ilişkin anlaşmalar imzaladılar. 1908’de Wilbur Fransa’da 2 saat 20 dakikayı bulan rekor uçuşlar yapıp bazı uçuşlarında yolcu taşırken, Orville ABD’de gösteri ve ticari amaçlı uçuşlar yaptı.

Orville 17 Ekim 1908’de yolcusu Teğmen T.E. Selfridge ile birlikte uçarken kullandığı uçağın mekanik bir anzası sonucunda düştü. Kazada Orville ağır yaralanırken Selfridge yaşamını yitirdi. Orville’ in 1909’da geliştirdiği uçak ABD Kara Kuvvetleri tarafından benimsenerek dünyanın ilk askeri uçağı oldu. Wright kardeşlerin geliştirdiği uçaklar 1910’larm başlarına değin ABD ve Avrupa’nın en iyi uçakları oldu.

Wilbur’un 1912’de tifodan ölmesinden sonra Orville konuya ilişkin çalışmalarını tek başına sürdürerek havacılık alanına önemli katkılarda bulundu.