YALÇIN (Hüseyin Cahit),

Türk gazeteci, siyaset adamı
(Balıkesir 1874 - İstanbul 1957).

Mülkiye’yi bitirdikten (1896) sonra çok genç yaşta girdiği basın dünyasındaki çalışmalarını sürdürürken türçe, fransızca öğretmenliği yaptı; Mercan idadisi müdürlüğünde bulundu, idadinin 2. sınıfındayken Serez’de dinlediği bir olaya dayanan ve Ahmet Mithat Efendi yolunu izleyen Nadide (1892) romanını yayımlamıştı.

Mülkiye'nin son sınıfında birkaç arkadaşıyla Mektep dergisinin yönetimini üstlendi (1895), Bu dergi Cenap Şahabettin, Hüseyin Suat, Mehmet Rauf gibi genç yazarların yazılarıyla ilgi çekiyordu. Edebiyatı cedide topluluğuna katılarak (1896) Serveti fünun’da öyküler, sanatla ilgili makaleler ve bir roman (Hayal içinde) yayımladı. Tarik ve Sabah gazetelerindeki tartışma yazılarıyla yeni edebiyatı savundu. Fransızcadan çevirdiği “Edebiyat ve hukuk” başlıklı makafede Fransız ihtilali'nden söz edildiği için Abdülhamit II yönetimince Servet i fünun dergisi kapatıldı (1901); Hüseyin Cahit yazı hayatından uzaklaştı. İkinci meşrutiyet’ten sonra Hüseyin Kâzım Kadri ile birlikte Tanin gazetesini kurarak ittahat ve Terakki'nin görüşlerini savundu; İstanbul'dan Meclisi mebusan'a seçildi; ikinci dönemde Meclis başkanı oldu.

31 Mart ayaklanmasında matbaası basıldı; gerici güçler onu öldürmek istedi, ancak yanlışlıkla Lazkiye mebusu Emir Aslan öldürüldü. Mütarekede ingilizler tarafından Malta'ya sürüldü (1919). Buradayken İtalyanca ve İngilizce de öğrenerek tarih, sosyoloji, pedagoji yapıtlarını kapsayan "Oğlumun kütüphanesi” adlı çeviri dizisini hazırlamaya başladı. Sürgün dönüşü bu diziden Hunlar'ın, Türkler’in, Moğollar'ın ve daha sair Tatarlar'ın tarihi umumisi (de Guignes, 8 c., 1923-1925), Din hayatının ibtidai şekilleri (E. Durkheim, 2 c., 1923-1924), Sosyalist meslekleri (V. Pareto, 2 c., 1923) vb, yapıtları yayımladı. Tanin gazetesini yeniden kurarak temelde özgürlük, demokrasi düşüncelerini savunan siyasal yazılarıyla sert bir muhalefet uyguladı. Bu yüzden İstiklal mahkemesi'nce mahkûm edilerek bir buçuk yıl Çorumda sürgünde yaşadı (1925-1926).

İstanbul'a döndükten sonra bir ara gümrük komisyonculuğu yaptı. Birinci Türk dil kurultayı’nda (1932), dilde devrim değil ancak evrim olabileceğini savunduğu için o sırada idare meclisi üyesi olduğu Sanayi ve maadin bankası'ndan uzaklaştırıldı. Geçimini, bütün yazılarını kendisinin hazırladığı Fikir hareketleri (1933-1940) dergisiyle sağladı. Daha sonra İstanbul ve Kars milletvekili olarak TBMM'de görev yaptı (1939-1950). Tanin gazetesini yeniden çıkardı (1943-1947). Başyazar olarak Ulus gazetesinde Atatürk devrimleri'ni ve CHP'nin siyasal görüşlerini savundu (1948-1957). 80 yaşındayken DP yönetimine eleştirileri yüzünden 29 ay hapse mahkûm edildi (1954); hapisteyken yaşı ve hastalığı nedeniyle cazası kaldırıldı.

Roman (Hayal içinde, 1901) ve öykülerinde (Hayat muhayyel, 1899; Hayatı hakikiye sahneleri, 1909) "sanat sanat içindir” ilkesine bağlı kalmış,'dil ve anlatım bakımından fransız yazarlarından etkilenmiş ancak büyük ölçüde gözlemlerinden de yararlanmıştı, konunun dışına taşmayan, kişisel saldırılara yer vermeyen, aklın, bilginin ışığında yargılara ulaşmaya çalışan eleştiriler yazdı (Kavgalarım, 1910). Türkçenin batı yöntemine dayanan ilk dilbilgisi kitabını o hazırladı (Türkçe sarf ve nahiv, 1911). Uzun yazı ve siyaset yaşamından anıları Edebi hatıralar (1935), Siyasal anılar (1976; bu anıların tamamı Yedigün dergisi [1934-1938] ve Halkçı gazetesinde [1954] çıktı) kitaplarındadır.