OKLA AVLANMAYA BAŞLANGIÇ MsXLabs.org
yıllarca olimpik okçuluk yaptıktan sonra, mühendislik eğitimim nedeniyle, profesyonelliğin gerektirdiği kadar antrenmanlara zaman ayıramayınca bırakmak zorunda kaldım. Ancak içimdeki tutku dinmemiş olacak ki 7 yıl sonra yeni bir başlangıç yaptım. Bu kez de iş hayatının gerekleri yüzünden, sürekliliği birkaç ayla sınırlı kaldı. Federasyona bağlı bir sporcuysan ve devlet sena malzeme bağlıyorsa, doğal olarak antrenmanları aksatmamanı ister. Eğer bu işi amatörce hobi olarak sürdürmek istiyorsan da malzemeni kendin edinmek zordasın. İşin içinde bir de avcılık tutkusu olunca, uzun süre bir av yayı nasıl edinebilirim diye araştırmakla geçti.
Internet kanalıyla av malzemeleri satışı yapan (reklam olmasın diye ismini yazamıyorum) firmadan tabii ki haberim vardı. Ama böyle bir alışverişi daha önce hiç denememiştim ve ülkemize gönderip göndermedikleri konusunda da herhangi bir fikrim yoktu. Uzun süre kararsız kaldıktan sonra riski almaya karar verdim. Ve yay siparişini çektim. Sekizinci gün istemiş olduğum yay kapıma gelmişti. Dört yıldır bu yayla antrenman yapıyor, av yayı olmasına rağmen bununla İzmir’deki bölge birinciliklerine katılıyor ve ava gidiyorum. Hatta bir keresinde üzerime saldıran yaralı domuzu durdurarak, bani kendine daha da bağladı.
Uzun süredir de dergilere yazılar yazarak ya de ilgililere e-mail çekerek, ok ile avcılığın yayılmasını sağlamaya çalışıyorum. Yakın çevremden yedisi avcı, biri de sporcu olma üzere toplam sekiz kişiye malzeme temininde yardımcı olup bu spora başlamalarını sağladım. Benimle bağlantı kurabilenlere elimden gelen yardımı yapmaya çalışıyorum.
Bu süre içerisinde şunu fark ettim ki, bu işe başlamak isteyen çok kişi var. Ancak nasıl başlayacaklarını, ne tip malzeme alacaklarını bilmiyorlar, ve en önemlisi de ok atmayı başarıp başaramayacakları konusunda ciddi şüpheleri var. Ancak şunun rahatlıkla garantisini verebilirim ki, avcılıkla uğraştıktan sonra bu işe başlayanlar, daha ilk atışlardan itibaren hedefi vurmaya başlıyor. Bir örnek vermek gerekirse, bir ay kadar önce malzeme temin edip bu işe başlayan bir arkadaşımız, bu süre içinde 50cm x 50cm büyüklüğündeki hedefe birkaç yüz tane ok atmasına rağmen, sadece bir tanesini kaçırdı.
Ancak işin zor olan kısmı malzeme seçimi ve seçilen malzeme geldikten sonra montajı ve ilk ayarları yapıp atışa başlayabilmek. Bu yüzden bu ve bundan sonraki yazılarımda, genel tabirlerle uğraşmak yerine, pratikte ne yapılması gerektiği konusuna değineceğim.
Yay seçimi
Yeni başlamak isteyenlerin öncelikli konusu yay seçimi olmalıdır. Temin edilmesi gereken yay, makaralı yay (compound bow) tabir edilen yay türüdür. Bu yayın özelliği germe aşamasında oldukça sert, ancak son çekme pozisyonun gelindiğinde, yani nişan alma esnasında yumuşamasıdır. Zaten makaraların görevi de budur. Bu yaylarda, makaralar sayesinde yayın sertliğinin %65 ~ %80’i giderilir. Bu sayede nişan alma pozisyonunu uzun süre korumak mümkün olur. Bu özellik sayesinde makaralı yaylar, avcılıkta en çok kullanılan yay türüdür.
Ok boyu (Draw length)
Makaralı yayların nişan alma pozisyonuna geldiğinde yumuşadığını söyledik. Herkesin kol boyu farklı olduğundan, nişan alma pozisyonuna gelindiğinde kol boyu uzun olanlar yayı daha çok, kol boyu kısa olanlar ise yayı daha az germiş olur. Peki bu durumda yay nerede yumuşayacaktır. Örneğin benim kol boyum 28 inch ok çekecek kadar uzun. Bu durumda kullandığım yay, tam 28 inch çektiğimde en yumuşak pozisyonunda olmalı. Genelde bu makaraların üzerinden ayarlanır. Ancak her yayın bir alt ve bir üst sınırı vardır. Bu durumda her yay herkese uygun olmaz. Sonuçta kendi ok boyunuz, alacağınız yayın ayar sınırları içinde olmalıdır.
İşte burada en büyük problem başlıyor. İnsan kendi ok boyunu nasıl bilecek? Ne yazık ki yardım almadan bunu saptayabilmek oldukça zor. En iyi yöntem ok boyu bilinen, mevcut bir yay gerilerek, bunun kısa ya da uzun gelip gelmediğini kontrol etmektir. Eğer bir dükkandan yay satın alıyor olsaydık hiçbir problem olmayacaktı, ancak sipariş üzerine gelecek olan bir yay satın alacaksak, siparişi vermeden önce ok boyumuzu bilmemiz gerekiyor. Bu durumda da çevremizde bu işlerle uğraşan birilerini bulmaktan başka çaremiz yok.
Büyük şehirlerimizin tamamında ve hatta doğu illerimizin bazılarında, şehir stadlarında, beden terbiyesi bünyesinde okçuluk sporu yapılmaktadır. Bu işle uğraşan arkadaşlardan, ok boyunu saptamak için yardım isterseniz, eminim büyük zevkle yardım edeceklerdir. Unutmayın ki beden terbiyesinde görevli antrenörlerin görevi sadece milli sporcu yetiştirmek değil, aynı zamanda sporu tabana yaymaktır.
Ancak şunu unutmayın, eğer yayınızı av amacıyla kullanacaksanız, istediğiniz yardım ok boyunu tespit etmekle sınırlı kalsın. Zira olimpik okçuluk ve avcılıkta kullanılan malzeme birbirinden çok farklı olduğu için, tavsiye ettikleri malzeme işinizi zorlaştırabilir. Ayrıca merak etmeyin A’dan Z’ye ihtiyaç duyabileceğiniz tüm malzeme bu ve bu yazının devamında size tanıtılacaktır.
Yayların ok boyları belirli sınırlar içinde, makaralarının üzerindeki düzeneklerle ayarlanabildiğini yazmıştık. Bazı yaylarda bu sınır oldukça geniş olup bazı yaylarda ise ayar imkanı hiç olmayabilir. Örneğin Browning firmasının bazı yaylarında bu ayar imkanı 21 inchten 31 inche kadar tam 10 inchtir. Bu çok geniş bir aralıktır. Öyle ki dünyadaki insanların %99,9’u bu sınırların içinde kalmaktadır. Yani 10 yaşındaki bir çocuktan boyu 2 metreye kadar olan bir yetişkin, gerekli ayarları yaparak aynı yayı kullanabilir. Eğer böyle bir yay tercih edecek olursanız, siparişten önce ok boyunu tespit etmeye hiç gerek yoktur. Yay geldikten sonra, kendi ok boyunuza ayarlamanız yeterlidir.
Diğer taraftan ok boyu ayarlanmayan, sadece bir tek ok boyu için imal edilmiş yaylar da vardır. Eğer bu spora yeni başlıyorsanız, ok boyunuzu kesin olarak tespit ettirmiş bile olsanız, bu yaylardan uzak durunuz. Çünkü yeni başlayanların stilleri henüz gelişmemiş olduğundan, zaman içinde ok boyu cüzi miktar da olsa + yada – yönde değişebilir. Ancak birkaç sene bu işi yapıp birkaç bin atış yapınca, ok boyunuzun oturduğuna inandığınızda bu yaylardan satın alabilirsiniz. Bunların diğer bir dezavantajı, yayı başkasına devretmek istediğinizde uygun atıcının zor bulunmasıdır.
Ok boyu ayar sınırları arasında 2 inch bulunması, yeterli bir miktardır. Örneğin ok boyunuz 28 inch olarak tespit edildi, 27”-29” arası ayarlı bir yay getirttiniz, + yada – yönde 1 inch yanılmış olsanız bile getirttiğiniz yay size uygun olmaya devam edecektir. Bu yüzden ilk tespitteki ok boyunuz getirteceğiniz yayın ayar sınırlarının ortasında olsun. Örneğin ok boyunuz 29 inch belirlendiğinde, alt sınır 28” veya altı, üst sınır ise 30” veya üstü olmalıdır.
Ok boyu size uygun olmayan bir yayla kesinlikle atış yapmayınız. Örneğin ihtiyacınızdan daha kısa ok boyu olan bir yayla atış yaparsanız, bir müddet sonra refleksler buna alışacak ve bir daha düzeltmesi çok zor olan atış stili problemleri ortaya çıkacaktır.
Yay germe sertliği (Draw weight)
Yaya esnekliği sağlayan, genelde fiber malzemeden yapılmış olan yay kanatlarıdır (limbler). Alt ve üst kanat, metal kabzaya birer vida yardımıyla tespit edilirler. Bu vidalar sıkıldığında yay sertleşir, gevşetildiğinde yumuşar. Bu özellik sayesinde her yayın bir alt ve bir üst sertlik sınırı vardır. Avcılıkta kullanılan yayların 60 – 70 libre arasında olması en doğru yaklaşımdır. Gereğinden yumuşak bir yay ava etki etmez, gereğinden sert bir yay ise nişan almayı zorlaştırır. Bir örnek vermek gerekirse, yıllarca ok atıp bu işe antrenmanlı olmama rağmen benim yayımın sertliği 62 libreye ayarlıdır. Yayı domuz avlarında kullanıyorum ve bu sertlik yetiyor. İstersem daha da sertleştirebilirim, ancak o zaman ilk birkaç okta problem çıkmasa da, uzun süre ok atamıyorum. Şimdiye kadar yay aldırdığım her avcıya 60 – 70 libre arası ayarlı yay aldırdım. Ancak gücünüz konusunda şüpheleriniz varsa 50 – 60 libre yay da uygun olabilir. Zira başlangıçta 50 libre olarak başlar, bir süre antrenman yapınca 60 libreye sertleştirebilirsiniz. Bu sertlik ise av için yeterli bir sertliktir.
Yumuşama oranı (Let–off)
Makaralar sayesinde, yayın nişan alma pozisyonunda yumuşadığını yazmıştık. Bu oran %50 ile %85 arasında olabilir. Örneğin yayınız 60 libre let–off ise %75 olsun. Yay nişan pozisyonunda 60 librenin %75 değeri olan 45 libre yumuşayacak, yani nişan alırken yayın sertliğini 15 libre ( ~6,8 kg) hissedeceksiniz. Let-off değerinin büyük olması tabii ki avantajdır. Ancak yay seçimi yaparken bu sayıya çok fazla dikkat etmeyiniz. Ok boyu ve yay sertliğinin yanında son derece önemsizdir. %60’ın üzerinde bir let–off değeri yeterlidir. Diğer özellikler eşitse, bu sayının büyük olması avantajdır. Ancak let-off değeri yüksek bir yay almak için ok boyu yada yay sertliğinden kesinlikle feragat edilmemelidir. Veya let-off değeri yüksek diye pahalı bir yay tercih etmek pek de doğru değildir.
Hız (IBO Speed AMO Speed)
Hız tabii ki önemlidir. Ok ne kadar hızlı olursa ava etkisi o derece büyük olur. Daha da önemlisi, hızlı okların uçuş yörüngeleri daha düz olur. Ancak kataloglarda verilen fps cinsinden hız değerleri, sizin nihai hızınız olmayacaktır. Kullandığınız okun ağırlığına, yay sertliğine ve ok boyuna bağlı olarak sizin hızınız farklı olacaktır. Kataloglarda verilen değerler ise IBO hızları 70 libre sertlik, 350 grain ok ve 30 inch ok boyunu; AMO hızları 60 libre sertlik, 540 grain ok ağırlığı ve 30 inch ok boyunu temsil eder.
280 ile 320 fps arasındaki tüm IBO hızları avcılık için uygundur. Daha hızlıyı seçmekte fayda vardır, ancak yine de Let-off’taki gibi hız kazanmak için yay sertliğinden ve özellikle de ok boyundan fedakarlık edilmemelidir. Ancak tüm diğer özellikler aynıysa daha hızlı bir yay için, biraz daha yüksek ücret ödenebilir. Ama bence ok hızını %10 artırmak için %100 daha fazla fiyat farkı verilmemesi gerekir. En azından benim görüşüm bu.
Diğer özellikler
Yay uzunluğu kataloglarda genelde, akstan aksa mesafe anlamına gelen, axle to axle olarak karşımıza çıkar. Üst makara aksından alt makara aksına kadar yayın uzunluğunun inch cinsinden değeridir. Kısa yayların manevra kabiliyeti her zaman daha fazladır. Ancak kısa yayların kontrolü de o derece zordur. Yeni başlayanlar için uzun bir yayla başlamanın daha doğru olduğu inancındayım. Ancak diğer kriterler kadar üzerinde çok düşünülecek bir konu değildir.
Kataloglarda Brace Height olarak tanımlanan, kiriş ile kabza arasındaki mesafedir. Bu aşamada dikkate almaya gerek yoktur. Weight olarak tanımlana ise yayın kendi ağırlığının, libre cinsinden değeridir (libre = pound). Bu özellik de seçimi etkileyen bir özellik değildir.
Av yayları, sadece yay yada paket olarak satılmaktadır. Paket olarak satın almak her zaman avantajlıdır. Zira paket içine dahil olan nişangah, ok dayanağı (arrow rest) ve diğer malzemeler, tek tek alındığında, paket fiyatını her zaman aşar. Ayrıca pakete dahil olan aksesuarlar zaten alınması zorunlu olan malzemedir. Paket halinde alınması, kullanılan yaya uyumlu olmasının da garantisidir. Genelde pahalı yayların paket aksesuarları da takılacak yaya yakışır derecede kaliteli malzemelerdir. Bunun tersi olarak da ekonomik bir yayın paketindeki malzeme de ekonomik ve gerektiği kadar kaliteli olur. Aksi taktirde tek tek alınan yay ve aksesuar Murat 124’e spoiler takmaya benzeyebilir.
Son söz
Tüm malzemenin alımını bir defada yapmayın. Önce sadece yay, yada paket halinde ise yay paketini satın alın. Bunun nedeni, gelen yayı ok boyunuza göre, sertliğini de makul bir seviyeye ayarlayıp, okların alımının daha sonraya bırakılmasıdır. Ok seçimi, ok boyuna ve yay sertliğine tamamen bağlıdır. Okların alımını yapmadan, bu değerleri kesin olarak saptamak gerekir. Malzeme alımında sitesi size imkan tanımaktadır.
Aramızda yazıyı okur okumaz alım yapacak kadar sabırsız arkadaşlar olabilir. Yazının devamında, pakete dahil olan malzemelerin yaya montajını, ve yay ayarlarının nasıl yapılacağını anlatacağım. Bu bilgiler olmadan yayın herhangi bir ayarıyla oynanmaması tavsiye edilir. Örneğin yayın sertliğin ayarlamak isterken yayı dağıtabilir, kendinize veya yaya zarar verebilirsiniz. Veya tekrar ayarlanması için özel aletler isteyecek şekilde, yayın ayarlarını bozabilirsiniz.
