BİRİNCİ GÖKTÜRK DEVLETİ, KURULUŞU VE GELİŞMESİ
Juan-Juanlara karşı ayaklanan Töleslerin isyanını bastırmada büyük yararlılıklar gösteren Bumin (Bumm), kendisini Juan-Juan hükümdarı ile eşit bir seviyede görüyordu. Bu yüzden hükümdarın kızı ile evlenmek istedi. Bu isteği kabaca reddedilen Bumin, Batı Tabgaç Devleti 'nden bir prenses ile evlendi. Tabgaçlarm da desteğini alan Bumin Juan- Juanlara saldırarak, ağır bir yenilgiye uğrattı. Juan- Juan hükümdarı intihar etti.
Bu büyük başarı üzerine istiklâlini ilân eden Bumin, "İl-Kağan" unvanını alarak Birinci Göktürk Devleti'ni kurdu (552). Büyük Hun İmparatorluğu'nun da başkenti olan, kutsal Otüken şehrini devletin merkezi yapan Bumin aynı yıl öldü.
Devletin kuruluşunda Bumin'le birlikte önemli roller üstlenen kardeşi İstemi Yabgu, bu sırada batı kesimlerini idare ediyordu. İstemi batıda fetihlere devam ederken, Ötüken'de tahta çıkan Bumin'in oğlu Kolo ve bunun erken ölümü üzerine kağan olan Bumin'in diğer oğlu Mukan (553-572) zamanında devlet en kudretli çağına ulaştı.
Dirayetli bir hükümdar olan Mukan Kağan, önce Juan-Juanlara büyük bir darbe vurarak bunların devletine son verdi (555). Daha sonra doğuda Kitanları ve kuzeyde Kırgızları hakimiyetleri altına aldı.
İstemi'nin batıdaki faaliyetleri sonucunda, Ak Hun ve Maveraünnehir halkı Çin'den yardım isteyince, Mukan Kağan Çin'i baskı altına alarak, bu yardıma engel oldu.
İstemi Yabgu (552-576) kısa zamanda, Altayların batısını Işık Göl ve Tanrı Dağları'na kadar hakimiyetine aldı. İran'da hakimiyet süren Sâsâni İmparatorluğu'nun Şehinşahı Anuşirvan ile anlaşarak Ak-Hun (Eftalitler) Devletini ortadan kaldırdı. Topraklan Ceyhun (Amu-derya) Nehri sınır olmak üzere iki devlet arasında paylaşıldı (557). Maveraünnehir Fergana'nın bir kısmı, Batı Türkistan'ın güneyi, Kaşgar, Hoten vb. gibi Orta Asya kervan yolu üzerindeki önemli yerler Göktürklerin eline geçmiş oldu.
Fakat Sâsânî İmparatoru Anuşirvan bu durumdan memnun olmamıştı. Ticaret yolundaki Maveraünnehir'i ele geçirmek istiyordu. Huzursuzluk çıkarmak için, ipek ticaretinde önemli rol oynayan ve Türklere bağlı olan Soğd halkının faaliyetlerini yasakladı. Böylece Türkleri ipek ticareti vergisinden mahrum etmek isteyen Anuşirvan İstemi'nin gönderdiği elçileri de öldürttü.
