TELGRAF

a. (fr. tâtâgraphe; yun. tele, uzak ve graphein, yazmak'tan).
1. iletilen bilgilerin, iletim yolu sonunda, grafik bir belge biçiminde kaydedildiği telekomünikasyon biçimi. (Bu bilgiler, kimi durumlarda, başka bir biçimde gösterilebilir ya da daha sonraki bir kullanım için belleğe aktarabilir.)
2. Telgraf aracı döşemi ya da kuruluşu (genellikle tamlayan olarak): Telgraf direkleri.
3. Bu araçla iletilen ve belli bir alıcıya ulaştırılan yazılı haber: Bir telgraf almak.
4. Telgraf çekmek, bir haberi telgrafla bildirmek, göndermek, tellemek.

—Ask. Topraklı telgraf, Birinci Dünya savaşı'nda kullanılan telsiz muhabere aracı. (Toprak telgrafı, telsiz telgraf ilkelerinin ilginç bir uygulaması olmuştur; anten yerine bir taban (yere bırakılan ve her iki ucundan topraklanan yalıtılmış kablo] kullanılıyordu. Bu tabana gönderilen bir alternatif akım, topraktaki indükleme yoluyla uygun uzaklıktaki bir başka taban üzerinde toplanabiliyordu. Bu tabanlann her biri toprakla, saymaca bir çerçeve oluşturuyordu.)

—Denize Makine telgrafı, makinelerin devir hızı, yönü vb. komutları, kaptan köp rüsünden makine dairesine iletmede, aynı zamanda da bu komutların karşılığını almada kullanılan mekanik ya da elektrikli aygıt.

—Dilbil. Telgraf üslubu, telgraf haberleş- melerindekine benzer biçimde, birbirine bağlanmamış sözcüklere indirgenen üslup.

—iletiş. Telgraf cihazı, telgraf işaretlerini göndermede ve almada kullanılan düzeneklerin ortak adı: Chappe telgraf cihazı, Mors telgraf cihazı, Hughes telgraf cihazı, Breguet telgraf cihazı, Baudot telgraf cihazı. II Baskı sistemli telgraf, işaretlerin, otomatik olarak basılı karakterlere dönüştürüldüğü telgraf. II Eşzamanlı telgraf, eşsüreli işaretlerin kullanıldığı ve verici ve alıcı organların, gerekliyse, eşzamanlama işaretleriyle eşzamanlı kılındığı baskı sistemli telgraf. II Frekans yerdeğiştirmeli telgraf, farklı her belirgin durumun, kurulu rejimde, frekansı belirli bir sirıüzoıdal işaret öğesiyle gösterildiği telgraf. II Mozaikli telgraf, her karakterin, alımda, noktalarının her biri bir işaret öğesine denk düşen bir mozaikle gösterildiği baskı sistemli telgraf. II Optik telgraf, karakterleri göstermek için, zaman içinde, Mors koduna göre parçalara ayrılan bir ışık ışınının kullanıldığı telekomünikasyon biçimi. II Telsiz telgraf, radyoya verilmiş olan ilk ad.

—Postc. Telgraf havalesi, telgraf aracılığıyla yapılan havale; telgrafla para gönderme.

—'Telekem. Bir telgraf servisi tarafından iletilmek ve belirli bir alıcıya gönderilmek üzere düzenlenmiş yazılı metin. (Çeşitli telgraf türleri, bunların ücretlendirilme, iletim ve teslim koşulları, Uluslararası telekomünikasyon birliği'nce tanımlanmıştır.) [Bk. ansikl böl.) II Simültane telgraf sistemi, bir telgraf devresini, bir telefon devresiyle birlikte, bunu bozmayacak şekilde kullanmaya olanak veren düzenleme ya da montaj; bu durum genellikle, telgraf işaretleri, telefon devresinin iki iletkeni üzerinden paralel gönderilerek ve devre top rak üzerinden tamamlanarak sağlanır. II Telefonla telgraf ya da fono telgraf, telgrafa benzeyen, ancak telgraf merkezine doğrudan telefonla dikte ettirilen yazışma türü; sözkonusu merkez, bu yazışmayı, bilgisayarla ya da başka yollarla dağıtımdan sorumlu büroya aktarır.

—Tic. Telgraf kodu, telgrafla bildirilmesi çok masraflı olan uzun cümleleri itibari sözcüklerle kısaca ifade etmek olanağını sağlayan bir tür sözlük.

—ANSİKL. Abecesel mesajları belirli bir uzaklığa ve uygun bir hızla iletebilen ilk telgraf sistemi, 1794'te Paris ve Lille kentleri arasında kurulan, her ara istasyonda dürbünle gözlenebilen devinimli kollar kullanan Chappe telgrafıdır. 1852 yılında transız telgraf şebekesi, 29 kent arasında 4 800 km'lik bir hat ve 556 istasyondan oluşuyordu, insan tarafından icat edilen ateşli ya da ışıklı, sesli işaretlerle yapılan ilkel haberleşme biçimlerinden günümüzde yalnızca, Mors kodunun kullanımıyla yetkinleşmiş optik telgraf sistemi varlığını sürdürmektedir.

Bir pil, elle kullanılan bir anahtar, madeni tel ve elektromekanik bir röle kullanan amerikalı ressam Morse, 1837 yılında ilk elektrikli telgraf cihazını gerçekleştirdi. Bu cihaz daha da geliştirildikten sonra büyük bir hızla ABD ve Avrupa’da yaygınlaştı. Aşağı yukarı aynı dönemde, Breguet ve Wheatstone, çok yavaş senkronize olan, abecesel kadranlı, ancak önceden bir bilgiye gerek olmadan kullanabilen elektrikli telgraf cihazları gerçekleştirdi. Breguet sistemi, transız demiryollarında garlar arasında uzun süre kullanıldı. Ama trafik gereksinimlerini karşılamak için, iletim hızını artırmak ve baskı sistemli telgraf cihazları gerçekleştirmek gerekiyordu. 1855'ten sonra büyük ölçüde yaygınlaşan ilk telgraf cihazı, belirleyici özelliği işaret öğelerinin uzunluğu olan ve Morse'un telgraf cihazından esinlenen amerikan yapısı Hughes aygıtıdır. Bu aygıt çok iyi yetişmiş operatörler gerekiyordu. İletim hızı ve güvenliğini gerçekleştirmek için alıcı ve verici arasında sabit uzunlukta aynı sayıda öğeyi içeren karakter işaretleriyle eşzamanlılığı sağlamanın ve böylece de aynı devre üzerinde aynı anda 2 ile 9 arasında yol kullanma olanağını elde etmenin (SSCB'de uzun süre 9 yol kullanılmıştır) gerektiğini ilk anlayan fransız Boudot oldu. Elin 5 parmağına uyan ve her biri bir karakter işareti öğesine denk düşen 5 tuşlu, klavyeli bir Baudot telgraf cihazında, operatörün eğitimi çok uzun ama Hughes telgraf cihazına oranla daha kolaydı. 1874’te kabul edilen bu sistem Fransa'da 70 yıldan fazla bir süre kullanımda kaldı.

Aygıtların, bu işin uzmanı olmayan kişiler ve özellikle daktilolar tarafından kullanılabilmesi için, vericinin abecesel klavyeli olması ve tuşlara herhangi bir hızda vurulabilmesi, yani işaretlerin eşzamanlılığının zorunlu olmaması gerekiyordu. Bu koşullar, telem denilen yazma araçları kullanan ritimsiz telgraf sisteminin ortaya çıkmasına neden oldu. Bunun müjdecileri alman Hoffmann (1894), amerikalı Morton ve Krum (1908) ve bazılarının ritimsiz telgraf sistemini mal ettikleri sovyet Truseviç’in (1921) sistemleridir. İngiliz Creed sistemi (1928) tüm dünyada yaygınlaşan ilk telemdir. Bunu, ikinci Dünya savaşında sıkça kullanılan International Telephone and Telegraph'ın alman-amerikan yapısı teletype'ı izledi. Fransız telemi Sagem’in, mekanizmanın büyük bir bölümünün yerini alan elektronik aygıtları ise 1950'lere doğru kullanılmaya başlandı.

İlk telgraf makinesinin Türkiye'ye gelişi, yeniliklere açık bir padişah olan Abdülmecit zamanına değin uzanır. Zaten Abdülmecit padişah olduktan (1839) birkaç yıl sonra, Washington-Baltımore arasındaki ilk telgraf haberleşmesini gerçekleştiren Samuel F. B. Morse'u icadından dolayı kutlayarak, kendisine bir de murassa nişan göndermişti (1843). Ardından maden okulu kurmak için Türkiye'ye çağrılan amerikalı Prof. J. Lawrence Smith, yanında getirdiği telgraf takımını Beylerbeyi sarayı’nda çalıştırarak Abdülmeclt'e gösterdi (1847). Sonuçtan memnun kalan padişah, denemeyi bir de hükümet ileri gelenlerinin huzurunda tekrarlatarak, sistemin ülkesinde yaygınlaştırılmasını buyurdu. Kırım savaşı'nın patlak vermesi üzerine, OsmanlI devleti'nin müttefiki olan ingilizler Sivasdan Balaklava'ya, oradan da Varna ve İstanbul'a bir denizaltı haberleşme kablosu döşediler.

Fransızlar da aynı tarihlerde Varna'yı Viyana'ya bağladılar. Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Ali Paşa yine Fransızlar'a BabıâJı yakınlarında bir telgraf merkezi kurdurttu, bazı Türkler’in telgrafçılığı öğrenmelerini sağladı. 15 eylül 1855'te İstanbul-Edirne-Şumnu hattının açılışı yapıldı. Bunu kara ve denizden diğer devletlerin hatlarıyla yapılan bağlantılar izledi. Sonra on-on beş yıl içinde başkent İstanbul, Anadolu ve Rumeli'deki belli başlı yerleşim alanlarının yanı sıra Basra. Yemen, Bağdat. Bingazi ve Mısır'ı da kapsayan geniş bir haberleşme ağına kavuştu.

29 mart 1855'te Billurizade Mehmet Bey, Telgraf müdürlüğüne getirildi. 1870 başlanna değin doğrudan Sadaret'e bağlı olarak çalışan bu müdürlük, 1870'te Posta ve telgraf nezareti adı altında Dahiliye nezareti’ne bağlandı. Aynı tarihlerde 143'ü Rumeli’de olmak üzere Osmanlı devleti sınırları içinde 301 telgrafhane bulunmaktaydı.

Telgraf haberleşmesinin yaygınlaşması, bu alanda görev alacak meslek memurlarının yetiştirilmesi sorununu da gündeme getirdi. Önceleri telgraf şebekesini kuran şirketlerin görevlileri bir yandan da Türkler'i eğitiyorlardı. 2 ocak 1861'de Gülhane parkı karşısında, şimdi Devlet güvenlik mahkemeleri'nin bulunduğu yerde Fünunu telgrafiye mektebi adı verilen meslek okulu açıldı. Bir süre sonra bu okul kapatıldı, Mektebi fünunu makineciyan adlı yeni bir okul açıldı (1864). Burayı bitirenlerin Avrupa'da öğrenim görerek elektrik mühendisi olmaları sağlandı. Dışardan getirtilen aygıtlan ve araç-gereçleri üretmek,- bunların bakım ve onarımını yapmak amacıyla da 1869'da telgraf fabrikası hizmete girdi. Böylece hem dışa bağımlılık olayı büyük ölçüde ortadan kaldırılmış, hem de döviz tasarrufu sağlanmış. Efendi, mors abecesini türkçe haberleşmeyi kolaylaştıracak şekilde yeniden düzenledi.

—Telekom. Özel telgraf metinleri, sözcük sayısıyla orantılı olan ücreti azaltmak amacıyla, uzlaşmalı özet dilde yazılabilir. Bu durumda, özet kodu ya da ticari kod, telgraf idaresine teslim edilmelidir. Öte yandan adres, aynı şekilde kaydedilmiş uzlaşmalı bir adres de olabilir. Devlet telgrafları için kullanılan şifre kodlarının teslimi istenemez.

Telgraf mektebi, İstanbul'da telgraf görevlisi yetiştirmek amacıyla açılan okul (1860). Telgraf memur mülazimi mektebi adıyla öğretime başladı. Okul, yönetimindeki düzensizlik gerekçesiyle Sadaret makamının bir tezkeresiyle kapatıldı (1868). Telgrafçılıkla ilgili görevlere uzun süre (1868-1909) Darüşşafaka'yı bitirenler getirildi. Bu süre içinde Darüşşafaka'da telgraf ve telgrafçılıkla ilgili dersler verildi 1909’da Posta ve telgraf nezareti bünyesi içinde Telgraf mektebi âlisi adıyla bir okul açıldı. 1923'te kapanan okul bir yıl sonra yeniden öğretime geçti. 1951'e kadar öğretimini sürdürdü. Günümüzde (1989), endüstri meslek liselerinin telekomünikasyon bölümlerinde (Ankara’da Yıldırım Beyazıt endüstri meslek ve İstanbul'da Şişli endüstri meslek liseleri) elektroteknik, telefon santral tekniği, radyolink tekniğinin yanı sıra telgraf tekniği ve uygulaması vb konularda gerekli olan bilgi ve beceriler kazandırılmakta, PTT ve silahlı kuvvetlerin haberleşme servislerine eleman yetiştirilmektedir.