Arama


BARIŞ - avatarı
BARIŞ
Ziyaretçi
2 Şubat 2008       Mesaj #3
BARIŞ - avatarı
Ziyaretçi
YABANCI KÜLTÜRLER KARŞISINDA MİLLİ KÜLTÜR

Bu çok geniş konuyu kısa bir tebliğ hâlinde işlemek imkânı olmadığı için fikirlerimi özetleyerek vereceğim. Bu fikirler Türk kültürünün yabancı kültürlerle olan temaslarına ait maceranın belli başlı noktalarını belirtecek şekilde düşünülmüş ve tertiplenmiştir.
1. Millî kültür ve yabancı kültür diye birbirinden tamamen ayrı, bağımsız mevcudiyetlerden bahsetmek doğru değildir. Hiçbir kültür, özellikle Türk kültürü, başkalarıyla temastan ve onların etkisinden değişmekten müstağni sayılamaz. Kısacası, tarihin herhangi bir anında millî kültürü ve yabancı kültürleri birbirlerini ilk tanıyan şahıslar gibi karşı karşıya getiremeyiz.
2. Yine de, her kültürü hususî vasıflara sahip bir bütün olarak görmemiz gerekiyor. İki şey arasındaki münâsebeti belirtebilmek için bunların birbirinden farklı şeyler olduğunu kabul etmek zorundayız. Acaba Türk millî kültürü ile yabancı kültürler arasındaki münâsebetin mahiyeti ve derecesi nedir?
4. Kültürün devamlı değiştiğini kabul ediyorsak, o zaman bütün zaman ve mekânlar için geçerli bir "millî kültür şeması" çizmenin doğru olmadığını da kabul etmeliyiz. Mamafih, bizim bu sözümüz kültür değişmesini belli bir yönde şekillendirmek isteyenlerin gayretine karşı sayılmamalıdır; bu türlü gayretlerin boş olduğunu da hiçbir zaman söyleyemeyiz. Bence bu türlü faaliyetlere kültürü millileştirme yerine "millî kültüre" şu veya bu karakteri kazandırmak adını verirsek, birçok yersiz münâkaşa ve çelişmelerin önüne geçmiş oluruz.
5. Türk millî kültürünün yabancı kültürler karşısındaki durumu denince, elbette devamlı münâsebette bulunduğu kültürlerden ne gibi tesirler aldığını, onlara neler verdiğini, aldığı tesirlerin kendi bünyesinde ne gibi değişmelere yol açtığını düşüneceğiz. Bu bakımdan Türkiye bir yandan "Batı medeniyeti"ne intibak etmeye çalışan bir ülke olarak, bir yandan da kendi kültürünün yarattığı hususî durumlar içinde ele alınması gereken bir ülkedir.
Batılılaşma kavramı hangi duygusal tavırla karşılanırsa karşılansın, Türkiye Batılılaşan bir ülkedir. Başka bir ifade ile, özellikle Batı Avrupa ülkelerinde geliştirilmiş bir teknoloji ve onunla birlikte bir takım değerleri, adetleri benimsemeye çalışmaktadır. Şu hâlde her şeyden önce teknolojik değişmenin yarattığı sosyal ve kültürel değişmelerle karşı karşıyayız. Bu değişmeler şimdi karşımıza çıkar şeyler değildir; yüz yılı aşkın bir zamandır ve gitgide artarak meydana gelmektedir.
Türkiye bu kültür karşılaşmasında esas itibariyle alıcı durumdadır. Neleri nasıl aldığını ve bu alınanların yerli kültürde meydana getirdiği durumları görmek için kolaylık olmak üzere kültürün çeşitli sahalarını birer birer ele alabiliriz. Bu sahaların bazılarında değişmeleri takip etmek oldukça kolay, bazılarında ise oldukça zordur. Kabaca söylersek, kültürün dış tezâhürlerle ilgili değişmeleri kolayca görülebilir. Kılıkkıyafet bunların başında gelir. Diğer bazı kültür sahaları, ki meşhur antropoloji âlimi Linton, bunlara "kültürün çekirdeği" diyor, kıymetlerden ve duygusal yükü ağır basan tepkilerden, çağrışımlardan meydana gelmiştir; bunlar çok zor ve geç değişen, değişmeleri zorlukla tesbit edilen sahalardır.
6. Şekle ait unsurların başında gelen kılık-kıyafet, bugünkü Batı dünyasında geliştirilen ve oradan dünyanın her tarafına yayılan modellere göre değişmektedir. Öyle görülüyor ki, Batılı ve Batılılaşmakta olan ülkelerde kıyafetin standartlaşması artık herhangi bir millî kültürün eseri olmaktan çıktığı gibi, millî kültürlerin kolaylıkla mukavemet edebilecekleri hâlden de çıkmıştır. Bu yüzden bazıları bizde vaktiyle yapılan kıyafet değiştirme teşebbüsünün boşuna emek ve insan kaybına yol açtığını iddia etmektedirler.
Kıyafetin teknolojik değişme ile ilgili vazgeçilmez bir netice olduğu söylenemez; bu esas itibariyle prestije dayanarak insanlara ve insan gruplarına intikal eden bir formdur. Her fert veya grup kendini bir görmek istediği grubun kıyafetini benimser, ona bir sembol kıymeti verir.
7. Bu açıdan bakıldığı takdirde yabancı kültürde alınan pek çok şeylerin sembolik değer taşıdığı görülür. Bu sadece bizim memleketimize has bir durum değildir. Semboller insanı belli bir grupla bağıntılı gösterdiği ve böylece onlara itibar sağladığı zaman daima kullanılmışlardır. Semboller kültür değişmesi açısından, hâkim gruba benzeme veya onunla aynı olmak iddiasına işaret eder. Özel otomobillerde Türkiye'yi belirten TR rumuzu yerine Avrupa ülkelerinin amblemlerini taşımak gibi. Fakat hâkim gruba benzeme hevesinin en çok göze çarptığı yer merasimlerdir. Yılbaşı kutlamalarında, yaş günlerinde, düğün ve nişan merasimlerinde, davetlerde Batı tesirinin ne derece hâkim olduğunu görüyoruz. Kokteyl âdeti hemen bütün devlet müesseselerine ordu dahil girmiş bulunuyor.
8. Plastik sanatlar gibi şeklin en çok belirgin olduğu sahalarda yabancı kültürün tesirlerini kolayca görebiliyoruz. Hatta buna "yabancı kültürün hızla artan tesiri" demek daha doğrudur olur, çünkü Batı sanat formları Türkiye'ye daha eski tarihlerde girmeye başlamıştır. Nuruosmaniye'den Valide Camii'ne ve Aziziye Köşkü'ne kadar mimarîmizin geçirdiği macera bu tesirin ne kadar yaygın olduğunu gösterir. Cumhuriyetten hemen önce yeni bir Türk mimarîsinin doğuş örnekleri görülmüş, fakat Cumhuriyet devrinin hızlı Batılılaşma hareketi yerlilik ve orjinallik endişelerini tamamen ortadan kaldırmıştır. Ankara'nın ilk resmî binaları, yabancılar tarafından yapılmakla birlikte, yerli motifler taşımak ve Türk mimarîsi örneği olmak üzere çizilmişti. Sonradan öğrendiğimize göre, devrin nüfuzlu kimseleri bunların "fazla Arap" olduğunu söyleyerek son millî mimarî çabalarını da söndürmüşlerdir. Dikkat edilirse, değişmenin özünde yatan tavır "millilik" kavramı içinden Müslüman dünyasıyla ve belki bizzat Müslümanlıkla ilgili görülen şeyleri çıkartmaktır. Bu tavır bize zaten yabancı olan heykelde iyice belirgin hâle gelmiştir. Taksimdeki abidede, resmedilen kahramanlar dışında, Türk olan hiçbir şey yoktur.
9. Dışarıdan bakılarak açıkça görülebilen değişimlerin büyük bir kısmı günlük hayatta olanlardır ve bunlar arasında beslenme ile ilgili olanlar ön planda gelmektedir. Gıda tercihlerimiz, bunların hazırlanma ve sunulma şekilleri, beslenme ile ilgili teknoloji önemli ölçüde değişmektedir. Bu değişme bir taraftan yaşanan hayatın zaruretleriyle, yani sosyal değişmelerle ortaya çıkarken, bir taraftan da bilgi ve görgü değişmeleri sonunda olmaktadır ki, her ikisinin kaynağı da Batı kültürüdür. Büyük işyerlerinde okul ve kışlalar dahil yemekhaneler kurulması, buralarda insanların belli bir tarzda, belli zamanlarda ve belli cinsten yemeğe alıştırılması yemek âdetlerimizi oldukça değiştirmiştir. Aynı şekilde, özellikle aydınların Batı ülkelerinden edindikleri görgü ile beslenme tarzlarında değişiklik yaptıkları, bu türlü değişikliğin görgü, sosyal mevki ve refah seviyesine paralel olarak bütün ülkeye gitgide yayıldığı görülmektedir. Evlerine Amerikanbar yaptırmak, fincanla çay içmek, soğuk yemeklerle davetli ağırlamak henüz küçük bir azınlığın özelliğidir, ama karbonhidratlı maddelerden proteinli gıdalara doğru kuvvetli bir temayül en azından şehirli aydın kitlelere mal olmuştur. Avrupa'dan aldığımız kahvaltı âdeti ise bugün millî bir vasıf hâlindedir. Bu arada güzellik anlayışımızın Batılı ölçüler istikametinde değişmesiyle birlikte, özellikle kadınlar arasında yeni bir gıda -zayıflama- rejiminin yaygınlaştığını belirtmeliyiz. Son bir nokta olarak, yemek görgüsü ile ilgili bütün Türkçe kitapların Avrupa görgü kitaplarının bir kopyesi olduğunu söyleyelim.
Bütün bunlara rağmen, yerli kültürün çok kuvvetli olduğu noktalarda yabancı unsurlara karşı önemli bir mukavemet görülmektedir. Türklerde Anadolu'ya yerleştikten bu yana gelişmiş ve kökleşmiş kuvvetli bir yemek kültürü vardır. Bazan bu kültür bütünü itibariyle bize hâkim görünen Batı kültürüne mukavemet etmekle kalmamış, ona birçok unsurlar vermiştir. Bugün bile Türkler Batı ülkelerinin gıpta ettiği bir mutfağa sahiptir. Bu zenginlik ve yemek zevki dolayısıyle, meselâ Batılıların sandöviçli öğle yemeği usulü ancak az gelirli gençler -çoğunlukla öğrenciler- arasında yaygınlaşmış, toplumun öbür katlarına ulaşmamıştır. İnsanlarımızın geliri önemli ölçüde düşmedikçe eski yemek alışkanlıklarının çoğu devam edeceğe benzemektedir.
10. Bütün bu saydıklarımız ve daha başka birçok maddî değişmelerin gerisinde manevî kültürdeki değişmeleri bulmak kabildir; yani bu maddî değişmeler, birtakım tavır ve zihniyet değişmelerinin sonunda meydana gelmiş bulunuyor. Manevî kültür dediğimiz bu sahadaki değişmelerin başında ise, insanın kendi kültürüne karşı takındığı tavırdaki değişmeler gelir. Bu tavır karşı karşıya gelen kültürlerin birbirlerinden neler alıp vereceklerini tayin eden başlıca faktörlerden birini teşkil etmesi bakımından özel bir önem taşır. Acaba Türkler Batı kültürünü ve kendi kültürlerini nasıl görmektedirler?
Türler bundan yüz yıl öncesine kadar kendilerinin diğer milletlerden üstün olduklarına inanıyorlardı. Batılılarla aralarında teknoloji, hatta bir ölçüde kültür alışverişi olmakla birlikte bunlar kendi üstünlük duygularını sarsacak mahiyette değildi. Adet ve alışkanlıklarını, zevklerini, kıyafetlerini, hatta birçok inançlarını onlara bakarak değiştirecekleri akıllarından bile geçmezdi. Böyle bir tavır kültür iktibasını asgarî seviyede tuttuğu gibi, yapılan iktibasların tesadüfî birer değişme dışında mâna ifade etmesini de engeller. Gerçi devletimizin üst seviyedeki yöneticileri Batıyı model alarak değişmeyi sistemli bir faaliyet haline getirmişlerdi, fakat bu grup bütün ülke içinde çok küçük bir azınlıktı.
Kültür bir kavram veya bir teoridir; bize müşahhas olarak görünen şey o kültürü taşıyan insanlardır. Bu yüzden kültür kıyaslamalarında insan hakkındaki değerlendirmeler büyük bir önem taşır. İki kültürün karşılaştırılması iki insan tipinin karşılaştırılması demektir. Bu bakımdan aydınlarımızın Batıyı görüşleri ile halkımızın görüşü arasında çok büyük bir fark buluyoruz. Üst seviyede uzmanlık isteyen sahalardan aşağılara doğru inildikçe insanlar arasında benzerliklerin gitgide arttığı görülmektedir. Böylece, bir Türk işçisi ile bir Alman işçisi arasındaki fark çok azdır veya hiç yok sayılır. Buna karşılık meselâ vasat bir Türk öğretmeni ile bir Alman öğretmeni arasında kolay doldurulamayacak bir boşluk daha ilk bakışta göze çarpar. Belki de bu yüzdendir ki Türk aydınının Batıya karşı tavrı ifratla tefrit arasında, teslimiyete varan bir hayranlıkla nefret ve düşmanlık arasında gidip gelmektedir. Türk işçisi için böyle bir problem yoktur ve o dışarıda gördüğü medenî gelişmenin Türkiye'de de pekâlâ olabileceğini düşünür; kendi seviyesinde bu gelişmenin olmaması için gerçekten ciddî bir sebep de yoktur.
11. İki değişik tavrın tabiî bir neticesi olarak, halkın temsil ettiği yerli kültür büyük ölçüde ayakta dururken, aydınlar, tıpkı A'raf sakinleri gibi, yerli kültür ile Batılı kültür arasında marjinal bir varlık sürdürmektedirler. Türk kültürünün aydınlarca temsil edilmesi gereken daha rafine değerleri süratle kaybolmaktadır. Türk aydını Batıya kıyasla kendi kültürünün hiçbir değer taşımadığı kanaatindedir. Hatta genellikle yerli kültür değerlerinin nelerden ibaret olduğu hakkında gerekli bilgisi de yoktur. Bu değerleri korumak veya yaşatmak, geliştirmek, yeni yaratmalar için malzeme olarak kullanmak gibi endişeleri olmamıştır. Yerli kültürün değerleri ancak hayran olunan yabancılar tarafından takdir edilir ve aranır olunca Türk aydını bunlara itibar etmiş, fakat burada yine kendi eksiğini tamamlamak yerine Batılıyı tatmin etmeyi düşünmüştür.
Türk halkı yerli kültürden şikâyetçi değildir, hatta ondan çok memnundur. Bu yüzdendir ki, dışarıda çalışan işçilerimiz özellikle insan münâsebetleri konusunda yabancılara karşı bir üstünlük duymaktadırlar. Bu onların şahsiyetlerini ayakta tutmaya, bir kültür taşıyıcısı ve yaratıcısı olma potansiyellerini yaşatmaya yetiyor. Fakat aydınlarımız bütün felâketlerinin kendilerine intikal eden millî kültürden geldiğini düşünmüşlerdir. Tarih, dil ve dine karşı bazan açıkça düşmanlık, bazan ilgisizlik ve istihfaf şeklinde görülen aydın tavrının özellikle son elli yıl içinde kültürümüze yaptığı müdahaleler ve bunların neticeleri artık herkesin bildiği şeylerdir. Bu tavrın şiddeti son yıllarda önemli ölçüde kırılmış, hatta gerilemeye başlamış bulunuyor.
12. Yabancı kültürün yayılması ve yerleşmesi zihniyet değişmesinden davranış değişmesine doğru olduğu gibi, bazan davranış değişmesinden tavır değişmesine doğru olmaktadır. Bu türlü değişme genellikle mecburî kültür değişmesi meydana getirmek isteyen devlet idarecilerinin başvurdukları bir yoldur. Türkiye'de bunun en açık örneği kanunları değiştirmek suretiyle yeni bir örf ve âdet sistemi yaratmanın denenmesi olmuştur. Batılı ülkelerden kanun tercüme ederek bir hukuk sistemi meydana getirme teşebbüsü İmparatorluğun son devrinde başlamış, Cumhuriyette bütün hızıyla devam etmiştir. Bu kanunların Türkiye'nin kültürel bünyesinde ne gibi değişmelere yol açtığına dair hiçbir araştırma yapılmış değildir. Belki de bunların inkılâp kanunları sayılması dolayısıyla, üzerinde söz edilmesinin açabileceği tehlike araştırma ve tartışmayı engelleyici bir faktör olmaktadır. Şurası muhakkak ki, Batılı bir ülkenin her şeyi gibi kanunları da Batılı olur düşüncesi hukuk sistemimize hâkim olmuş bulunmaktadır. Bunlardan sonra da yapılacak her türlü tedvin (codification)in Batılı modellerden iktibas edileceği anlaşılmaktadır.
13. Batı teknolojisinin büyük bir süratle girdiği ve yayıldığı, Batı âdetlerinin, kanunlarının hâkim olduğu Türkiye'de, Batı kültürünün değerleri ne dereceye kadar yerleşmiştir? Başka bir ifade ile, manevî kültür bakımından nasıl bir değişme içinde bulunuyoruz?
Bu sorunun cevabı konusunda çeşitli görüşlerin ortaya çıkmasını tabiî karşılamalıyız. Manevî kültür kolayca müşahede ve teşhis edilemeyen değerleri, inançları, düşünce tarzlarını ihtiva eder. Bunlar bazan o kadar derinde yer etmişlerdir ki, bizzat o kültürün sahibi olan kimseler bile farkında olmaz. Herhangi bir kültürün tipik bir mensubuna "şu işi niçin bu şekilde yapıyorsunuz?" veya "şu olay karşısında niçin bu şekilde davranıyorsunuz?" diye sorarsanız, bunun cevabını o da kolay kolay veremez. İşte sosyal ilim nosyonu bulunmayan pekçok yarı-aydının yerli kültüre karşı çıkmasının başlıca sebeplerinden biri budur: Sebebi anlatılmadığına göre, körü körüne saplanılan birtakım inanç ve âdetlerle karşı karşıyayız demektir.
Kısacası, manevî kültürdeki değişmelerin takip edilmesi son derecede zordur. Bu değişmeler basit anket cevaplarına bakarak tespit edilemez, çünkü değerlerle ilgili cevaplar çok defa cevap verenin şahsiyetine âdeta toplu iğne ile iliştirilmiş yaftalar gibi, çok dıştan ve çok sathî olmaktadır; bunlar genellikle ezbere söylenen sözlerdir. Bu yüzden değer değişmelerinin doğrudan doğruya verilen beyanlardan çok, çeşitli vesilelerle bu değerlerin ortaya çıkması beklenen durumlara bakılarak takip edilebilir. Meselâ bizim ülkemizde Batı demokrasilerine ait sistemleri en önde müdafaa eder görünen birçok kimsenin hayatlarının sonuna kadar eski alışkanlıklarının dışına bir adım çıkamayışlarını biliyoruz.
Bu noktada karşılaştığımız ikinci bir güçlük de, Batı kültüründen bize gelen değerlerin neler olduğunu tesbit etmekte çıkıyor. Hararetli Batı taraftarları iyi ve güzel bildikleri her şeyin Batı kaynaklı olduğunu söylemekte tereddüt etmiyorlar. Tabiatiyle bunların karşısında bütün felâketlerin Batıdan geldiğini söyleyenler de yok değildir. Biz şimdi burada birtakım değerlerin Batı köklü mü yoksa Türk-İslâm kültüründe zaten mevcut olan şeyler midir şeklindeki tartışmalara girmek istemiyoruz, çünkü bunların şu anda kökleri nerede olursa olsun, bizim dışımızda bulunduğunu herkes kabul ediyor. Demokrasi, bu değerlerden biridir. İlim, sanat, sağlık, fazilet, ilh. birer değerdir. Eğer bunlar Batının değerleri ise, Batılılaşma hareketlerimiz bu değerlerin kazanılması konusunda hiç başarılı olamamıştır. Aynı şeyler bizim eski medeniyetimizin birer değeri ise, yine biz onlardan uzak kalmış bulunuyoruz.
Müesseseleri kopye etmek yoluyla kültür değişmesinin hem çok ağır, hem de çok pahalı bir yol olduğunu gösteren iyi örnek siyasî rejim değişmeleridir. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Batılı demokrasilerin modellerine intibak etmeye çalışan ülkelerin hiçbirinde bu modeller başarılı olamamış, daha doğrusu kültürün bütününü kendi yönünde değiştirerek onlarla birlikte kararlı bir denge içine girememiştir. Bugün bunlardan sadece Hindistan, Türkiye ve Yunanistan demokrasiyi devam ettirecek gibi görünmektedirler, fakat her üçünde de anarşi ve despotizmin kısa fasılalarla birbirini takip ettiğine şahit oluyoruz. Sosyalist rejimlerin birer değer sistemi olarak kültüre ne ölçüde mal olduğu meselesi büsbütün karışıklıktır; buralarda sosyalizmin daha ziyade azınlık iktidarlarına meşruiyet sağlamak üzere kullanıldığı anlaşılmaktadır.
14. Belki de Batı kültürünün özlenen taraflarıyla iktibas edilmesindeki büyük güçlükler yüzündendir ki Batılılaşma ile modernleşme için tutulacak yol konusunda ise değişik görüşler geliştirilmiş bulunuyor. Sadece Türkiye'de değil, Batılılaşmakta olan bütün memleketlerde Batıya karşı mukavemet başlamış, her yerde milliyetçilik hareketleri modernleşmeyi Batılılaşmadan ayırma fikri ile büyük kuvvet kazanmıştır. Milliyetçilik başlangıçta bir siyasî istiklâl hareketi olarak çıkmakla birlikte, bağımsızlığın kazanılmasıyla birlikte bir millî kültür hareketi hâline gelmiş bulunuyor. Milliyetçilikle millî kültür kavramları çok yakın şeyler olduğu için, milliyetçilerin kültür anlayışlarını ana hatlarıyla belirtmekte fayda görüyorum.
a. Milliyetçiler millî tarih içinde yeri olmayan kültür unsurlarının ve değerlerinin millî kültür içinde sayılmasına taraftar görünmüyorlar. Bu görüşe istisna olarak sadece teknolojiyi kabul ediyorlar. Tarihî değerler hem zamanın çetin imtihanından geçmiş, hem de millî kültürün diğer unsurlarıyla ahenkli bir bütün teşkil edecek şekilde asimile olmuştur. Bu yüzden, birçok Batılı kültür unsurları Türkiye'ye girmiş olsa bile bunların yerleşmiş veya yerleşmeye namzet olduğunu söylemek pek zordur.
b. Milliyetçiler teknolojik değişmenin mutlaka kendisiyle birlikte değer değişmeleri de getireceği, böylece teknolojisini aldığımız ülkelerin kültürlerini de alacağımız fikrini kabul etmiyorlar. Onlara göre teknolojik değişme ile kültür değişmesi arasında önemli ilişkiler bulunmakla birlikte, bu ikisi aynı şey değildir. Netekim teknolojik bakımdan geri bir ülkede çok rafine bir kültürün geliştirilmiş olması, teknolojisi çok ileri bir ülkede ise kaba bir kültürün hâkim olabilmesi, iki tip gelişmenin paralel olmadığını göstermektedir. Ayrıca, birçoklarının zannettiği gibi önce zihniyetin arkasından teknolojinin değiştiği de doğru değildir. Bazı ülkeler yabancı bir kültürün manevî değerlerini iktibas ettikleri hâlde teknolojisine tamamen yabancı kalmışlar, teknoloji iktibas edenler ise manevî kültüre yabancı kalmışlardır.
c. Milliyetçiler Batı medeniyeti dışındaki toplumları kabaca bir terimle "Batı-dışı" veya "Batılı-olmayan" diye ayırıp hepsini Batı karşısında aynı kategoriye sokan düşüncenin karşısındadırlar. Batı kültürüne yabancı olmak bakımından bu toplumlar arasında önemli bir benzerlik bulunabilir, ama meselâ Tanzanya ile Türkiye'yi bir tutarak her ikisinin modernleşme problemini aynı çerçevede ele almak çok yanlış olur. Gelişmiş bir toplum yapısı, kuvvetli bir kültürel geleneği, yüzlerce yıllık müesseseleri bulunan bir memleket bütün bunlardan mahrum olan ve sadece siyasî istiklâli bulunan sömürge ülkeleriyle bir tutulamaz. İşte milliyetçiler bu düşünceden hareket ediyor ve toptan Batılılaşma hareketinin hem fikir olarak, hem neticesinin çıkmaz olduğunu ileri sürüyorlar.
15. Milliyetçiliğin en belirgin tarafı, millete onu başkalarından ayırt eden bir hüviyet verme gayreti olmuştur. Bu yüzden milliyetçilerin Türkiye'de bir millî kültür yaratma ve geliştirme gayretleri Batıya benzemekten ziyade, yerli olan unsurlar üzerinde durmak şeklinde olmuştur. Fakat yerli unsurların aynı zamanda tarihî unsurlar olması ve Türkiye'nin yakın zamanda bu tarih çizgisi üzerinde devam etmekte kendisi için tehlike görmesi onu millî kültür anlayışında ikileşmeye götürmüştür. Cumhuriyet kendini İmparatorluğun, yani tarihin bir antitezi olarak gördüğü için geleneksel kültüre bazan yabancı, bazan düşman bir tavır takındı. Cumhuriyetçiler aynı zamanda hareketli birer milliyetçi olarak Türkiye'de millî bir kültür kurma ve bunu çağdaş Batı ülkelerinin kültürleri seviyesinden daha yükseğe çıkarma azminde idiler. Geleneksiz bir kültür olamazdı, ama geleneği devam ettirmek kendi varlıklarını inkâr etmek gibi görünüyordu. Bu yüzden Batı kültürü ile Türk kültürünün kök itibariyle aynı olduğunu, böylelikle Batı kültürünü almakla kendi özümüze dönmüş olduğumuz söylemeye kadar varan yorumlara başvurdular.
Türk milliyetçiliği Cumhuriyetin yerleşmesinden ve yakın tarihin artık siyasî bir gaile teşkil edemeyecek kadar uzakta kalmasından sonra yeni bir istikamet tutturdu. Tarihimizde Batı tipi demokrasinin girişiyle aynı zamana rastlayan bu yeni milliyetçilik akımı artık tarihî ve tarihî kültürü korkulacak değil, faydalanılacak bir kaynak olarak görmüştür. Bu yeni milliyetçilik akımına katılmayıp da eski anlayışı sürdüren, yani Türk kültürünün Batı kültürü olması gerektiğini söyleyen inkılâpçı milliyetçiler ise günümüzde sosyalist akıma iltihak etmiş bulunuyorlar.
16. İki milliyetçilik anlayışının Türk kültürü üzerindeki çalışmaları da birbirinden çok ayrı yollar tutturmuştur. Örnek olarak söylersek, fikir ve sanat hayatımızı düzenlemek üzere Eski Yunan ve Lâtin eserlerini Türkçeye çevirerek yayınlama faaliyeti birinci tip anlayışın, Türk klâsiklerini yayınlamak ise ikinci tip anlayışın eseri olmuştur. Batının ilim eserlerini Türkçeye aktarmanın zarureti her iki grup tarafından da kabul edilmiş, ama kültür eserleri konusunda anlayışlar çok farklar göstermiştir. Bu ayrılık gitgide şiddetlenerek devam etmektedir.
Kültürün en büyük meselesi kendini devam ettirmek, yani kendini taşıyan ve geliştiren insanlara sahip olmaktır. Bu bakımdan farklı kültür anlayışlarına sahip bulunan gruplar asıl kavgayı yeni nesillerin hangi kültürle yetiştirileceği konusunda verirler. Bizde yabancı kültür ve millî kültür mücadelesi bütün şiddetiyle bu sahada sürmektedir. İnkılâpçılar ve sonra onların bir devamı olan bugünün devrimcileri, yeni nesilleri tarihi 1923'le başlayan bir milletin Batıyı model edinmek zorunda bulunan çocukları olarak gördüler ve öylece yetiştirmeye çalıştılar. Kapitalist Batı dünyasına karşı bütün nefretlerine rağmen, Marksistler de Batıcıdırlar; zaten onların çıkışı Batı kültürü içinde bu kültüre yine Batının bir reaksiyonu olmuştur. Böylece Batıdan ayrı, Türke mahsus bir kültür kurma iddiası sadece milliyetçilere kalmıştır. İnkılâpçılar Batı kültürünü yerleştirebilmek için geleneksel kültürün ortadan kalkmasını şart görmüşler, bütün eğitim programlarını bu anlayışa göre ayarlamışlardır. Burada kullanılan başlıca yollardan biri de, dilde süratli değişmeler yaparak geleneksel kültürün asıl kuvvetli tarafını teşkil eden sözlü ve yazılı kaynakları millet hayatının dışında bırakmak olmuştur.
Milliyetçilerin millî kültüre dayalı bir eğitim sistemi kurabilmek üzere yaptıkları en önemli teşebbüs ders kitaplarını Türk kültürü esasına göre yeniden düzenlemeleridir. Bu düzenleme ile Cumhuriyetin başlangıcından Atatürk'ün ölüm tarihi olan 1938'e kadar eğitime hâkim olan milliyetçi görüşe dönülmüş, ayrıca o devrin eksik ve yanlış bazı noktaları da düzeltilmiş oluyordu. Siyasî iktidarın el değiştirmesi ile bu uygulama tekrar kozmopolit, Batıcı, bir dereceye kadar da Marksist bir eğitim anlayışı yönünde tamamen değiştirileceğe benzemektedir. Netekim şimdiden Türk tarihinin Cumhuriyetten önceki kısmı hükümet tarafından öğretim-dışı bırakılmış, Atatürk'ten önceki Türk tarihi ve Türk büyükleri millet içinde bozgunculuğa sebep olan birer unsur olarak ilân edilmiştir.
17. Türk millî kültürü yakın zamanlara kadar herhangi bir resmî desteğe sahip bulunmadığı, bütün değişmeler kendi aleyhine cereyan ettiği hâlde, olağanüstü bir canlılıkla ayakta kalmayı başarmıştır. Bu arada zayıflayan, gerileyen, belki kaybolmaya yüz tutan unsurlara da rastlanabilir. Böyle bir tabiat laboratuvarı, millî kültür davasını ilmî temellere oturtmak isteyenler için bulunmaz bir fırsattır. Böylece kültürün zayıf ve kuvvetli, sert ve yumuşak noktalarının tesbit edilmesi ve gerekli görülen değişmelerin nasıl mümkün olabileceğinin görülmesi oldukça kolaylaşır. Meselâ Türk müziği en şiddetli bastırma tedbirlerine rağmen ayakta kalmış, üstelik kendini geliştirmiş ve yenilemiş bulunuyor. Birçok elsanatları bugün tekrar aranır hâle gelmiş, vaktiyle onları ihmal edenlerin çok büyük hatalar işledikleri kanaati yerleşmiştir. Dinî inançlar ve bunlarla ilgili uygulamaların uzun baskı devirlerinde ortaya çıkmamakla birlikte demokratik hak ve hürriyetlerin yeniden belirmesiyle tekrar bütün canlılığıyla yaşadığı görülmüştür.
18. Bu canlılık millî kültür taraftarlarının başlıca dayanaklarından biridir. Milliyetçiler yaşama kabiliyeti olduğunu en çetin imtihanlarla isbat etmiş bir kültürü geliştirme iddiasındadırlar. Ancak burada medeniyet, yahut daha basit bir ifadeyle teknoloji, ile kültür arasındaki münâsebetler, onları Batı karşısında belli bazı tavırlar almaya zorlamaktadır. Teknoloji kültürün temel vasıtasıdır, bu bakımdan ileri bir kültür ileri bir teknolojiden uzak kalamaz. Şu hâlde,
a. Millî kültürün geliştirilmesinde Batı ile olan münâsebetlerin kısılmasına değil, genişletilmesine ihtiyaç vardır. Yerli kültürün bütün zenginliklerine rağmen eski formları ve eski muhtevası içinde olduğu gibi kalması, onun çağdaş gelişmelere ayak uyduramayışından ileri gelmiştir. Dünyanın en zengin halk danslarına sahip olmamıza rağmen bunları milletlerarası değer halinde ortaya koyacak koreograflarımız yoktur. Türk müziği yakın zamanda Sadettin Arel gibi Batı bilgileriyle mücehhez birine kavuşmasaydı yine ayakta kalır, ama bugünkü gelişmesini gösteremezdi.
b. Kültürün millî olma derecesi onun yaygınlık derecesine de bağlıdır. Hâlbuki modern teknolojinin imkânlarından faydalanmadıkça hiçbir kültürü bir memleketin her tarafına yaymak mümkün değildir.
c. Millî kültürü kurmak ve geliştirmek bakımından birçok Batılı ülkenin bizden çok ilerde, yani başarılı olduğu muhakkaktır. Bu ülkelerin tecrübeleri Türkiye'de millî kültür çalışmaları için daima kıymetli birer rehber olacak niteliktedir.
d. Batı kültürünün memleketimizde aynen yerleştirilmesine çalışmak hem yersiz hem de neticesiz bir gayret olur. Fakat bizim yabancı kültürlerden de, özellikle Batılı kültürlerden, doğrudan doğruya taklid etmemiz gereken unsurların daima bulunabileceği hatırdan çıkarılmamalıdır. Bugünkü toplumumuzda yerleştirmeyi istediğimiz pek çok şey var ki, bunların örneklerini Batıda görüyoruz. Aynı değerlerin bizim geçmişimizde zaten mevcut olduğunu söyleyenler çıkabilir, bunların iddiaları doğru da olabilir. Fakat unutulmayalım ki her kültür çevresindeki maddî medeniyete uymak zorundadır ve çağdaş bir kültürün çağdaş medeniyetteki örneklerden faydalanması hem daha kolay, hem daha verimli bir yol olur.
e. Kültürlerin alışverişle zenginleştiklerini, izole kalan kültürlerin kısırlaştıklarını unutmamalıyız. Bu bakımdan Batı kültürü ile temaslarımızın bize büyük faydalar sağlayacağını söyleyebiliriz.
19. Milliyetçilerin en çok dikkat etmesi gereken bir hassas denge noktası durağan bir muhafazakârlıkla milliyetçiliğin birbirine karıştığı yerdir. Milliyetçiliğin tarihî değerlere büyük önem vermesi, özellikle modern çağın değerleri bu eski değerlere göre insanı tatminden çok uzak kaldığı zamanlarda, onları kolayca aldatabilir. Milliyetçilik kendi içine kıvrılmış kapalı bir sistem değildir, kendini devamlı yenilemek zorundadır. Geçmişte kullanılan bir sanat formunun, büyük kıymet verilen bir fikir veya edebiyat eserinin, bir kıyafetin, vs. insanları her zaman mekânda aynı derecede tatmin etmesi beklenemez. Eskiye devamlı bir şeyler katarak onu her an yenilemediğiniz takdirde, tıpkı bir müzede yaşayan insanlara benzeriz. Müzeler güzeldir, ama hayatın dışında şeylerdir.
20. Kültürler daima muhafazakâr temayüllüdür, öyle olmaları da çok tabiîdir. Süreklilik ve az değişme kültürün âdeta bir hedefidir. Bu yüzden yeni gelen unsurlar birdenbire kabul edilmez, uzunca bir müddet ferdî alışkanlıklar ve daha sonra grup âdeti olarak kalır, daha sonra kültür sahasında ikiliklerin görülmesi pek tabiîdir. Türkiye'de Batı ile temasların çok arttığı son yüzyıl içinde bu türlü ikileşmeler çok görülmüştür ve hâlen de mevcuttur. Bunların millî kültür davası açısından iki önemli neticesi görülmektedir. Birincisi, kültürde ve dolayısıyla toplumda ahengin, bütünlüğün bozulmasına yol açmaktadır. İkincisi, millî kültürün kısır bir çelişme içinde durağan kalmasına sebep olmaktadır.
Geçmişte Türk-Batı ikileşmeleri devlet gücüyle Batı kültürü lehinde hâlledilmeye çalışıldı. Bu türlü mecburî değişmelerin yarattığı sıkıntıları hepimiz biliyoruz. Fakat serbest kültür değişmesi sahasında doğru hükmü verecek olanlar iktidarın sahipleri değil, kültür adamları olmalıdır. Şu anda Türk aydınları arasında bir Türk müziği-Batı müziği, Türk güzel sanatları-Batı güzel sanatları, vs. tartışması sürüp gitmektedir. Yakın zamana kadar şiirde de aynı tartışma vardı. Realiteye bakacak olursak, Türkiye'de her iki müzik de yaşamaktadır ve bunların birini tercih edip öbürünü atmak için hiçbir estetik, ilmî veya siyasî sebep ve zaruret yoktur. Şu anda birtakım Türk bestecilerinin Batı formları içinde müzik yapmaları, birtakım saz ustalarının bunları icra etmesi, bu insanları ve yaptıkları işi Türk kültürünün dışında tutmamızı gerektirmez. Türkler aruz kalıplarını başka kültürden aldıkları hâlde aruzla yazan Türk şairleri elbette millî kültürümüze dahildirler; netekim roman yazan Türkleri de kendi kültürümüzün insanları olarak sayıyoruz.
21. Meseleye çok geniş bir perspektiften bakacak olursak, millî kültür davasını Batılılaşma'nın bir gereği sayabiliriz. Çünkü bizim örnek aldığımız Batı ülkeleri millî kültür esasına göre kurulmuşlardır; kültür sahasındaki faaliyetlerinin büyük bir kısmı da yeni nesilleri bu kültürün temel kıymetleriyle yetiştirmektir. O kadar ki, bu ülkelerde bütün ilk ve orta tahsilin ana gayesi topluma yeni giren büyük kitlelere ortak değerler vererek bir şekil kazandırmak, kısacası iyi insan ve iyi vatandaş yetiştirmektir. Bu değerlerin tesbiti, işlenmesi ve aşılanması ise yüksek seviyede eğitim ve ihtisas görmüş seçkin gruplara düşen bir vazifedir. İşte Batı'daki kültür hayatının bu karakteristiğine dikkat edilecek olsaydı, Batıcılık ve Türkçülük arasındaki tartışmaların çoğunlukla yanlış temele dayanan yersiz çatışmalardan ibaret olduğu görülürdü.