Turgut Özal

Turgut Özal

(d. 13 Ekim 1927, Malatya - ö. 17 Nisan 1993, Ankara)
Siyaset ve devlet adamı.

Anavatan Partisi’ni kurarak 1983-89 arasında bu partinin genel başkanlığını ve başbakanlık yapmış, 1989-93 arasında ise Türkiye Cumhuriyeti’nin sekizinci cumhurbaşkanı seçilmiştir. İlk ve orta öğrenimini Anadolu’nun çeşitli yerlerinde yaptı. 1950’de İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Elektrik Fakültesi’ni bitirdi. Elektrik işleri Etüd İdaresi’nde (EİEİ) görevlendirildi. 1952’de mühendislik ekonomisi alanında uzmanlık eğitimi için ABD’ye gönderildi. 1954’te ikinci eşi Semra Özal’la evlendi. EİEİ genel müdür yardımcısı (1961-65) ve genel müdür vekili (1965- 66) olarak bir dizi büyük hidroelektrik santral projesinin hazırlanmasına ve gerçekleştirilmesine katkıda bulundu. 27 Mayıs 1960 hareketinden sonra Devlet Planlama Teşkilatı’nın (DPT) kuruluş çalışmalarına katıldı ve Orta Doğu Teknik Üniversitesinde (ODTÜ) ders verdi. 1966’da başbakanlık özel teknik müşavirliğine, 1967’de DPT müsteşarlığına getirildi. Başlangıçta DPT’nin yönetimini elinde bulunduran sol eğilimli planlamacılardan farklı olarak planlamada özel girişime öncelik verilmesini savundu.

1971’deki 12 Mart Müdahalesinden sonra DPT müsteşarlığından ayrıldı. ABD’ye giderek 1973’e değin Dünya Bankası Sanayi Dairesi’nde özel danışmanlık yaptı. Türkiye’ye döndükten sonra özel sektörde üst düzey yöneticilik görevleri üstlendi. 1976’da Sabancı Holding’e genel koordinatör olarak girdi. 1977 genel seçimlerinde Milli Selamet Partisi’nden (MSP) İzmir milletvekili adayı olduysa da seçilemedi. 1977’de Madeni Eşya Sanayicileri Sendikası (MESS) yönetim kurulu üyeliğine, 1979’da da başkanlığına getirildi. Kasım 1979’da Adalet Partisi (AP) genel başkanı Süleyman Demirel’in kurduğu azınlık hükümeti döneminde devlet memurluğuna döndü; 5 Aralık’ta başbakanlık müsteşarı ve DPT müsteşar vekili olarak Türkiye ekonomisini liberalleştirme- yi hedefleyen ve 24 Ocak Kararları olarak bilinen geniş çaplı programın hazırlanmasında önemli rol oynadı. 1980’deki 12 Eylül Harekâtı’ndan sonra kurulan Bülend Ulusu hükümetinde, ekonomiden sorumlu başbakan yardımcılığına getirildi ve bu programı uygulaması için gereken yetkilerle donatıldı. Enflasyonu düşürme, ihracatı artırma ve Türkiye’nin kredi itibarını yeniden kazanmasını sağlamada başarılı oldu. Ama izlenen para politikası faiz oranlarının hızla yükselmesine ve bankerlik kuruluşlarının iflasına yol açınca askeri yönetimle anlaşmazlığa düştü. 1982’de görevinden istifa etti.

1983’te Anavatan Partisi’ni (ANAP) kurarak askeri yönetimin çizdiği siyasal çerçeve içinde ama yönetimin desteği olmadan seçim çalışmalarını yürüttü. Sivil parlamenter yönetime dönüşün başlangıcı olan 6 Kasım 1983 genel seçimlerinde partisinin büyük bir zafer kazanmasını sağladı ve İstanbul milletvekili seçildi. 13 Aralık’ta Türkiye Cumhuriyeti’nin 46. hükümetini kurdu. 1984 yerel seçimlerinde de bu başarısını sürdüren ANAP, 28 Eylül 1986 ara seçimlerinde ve 29 Kasım 1987 erken genel seçimlerinde uğradığı oy kaybına karşın tek başına iktidar olunca hükümeti yeniden kurdu. 18 Haziran 1988’de ANAP Büyük Kongre’sinde uğradığı suikasttan hafif yaralanarak kurtulan Özal, bu kongrede yeniden parti genel başkanlığına seçildi. Başbakanlığı sırasında dış ödemeler açığı giderildi ve GAP gibi yatırım projeleri hızlandırıldı. Bununla birlikte dış borçlarda büyük bir artış, reel ücretlerde düşme oldu ve enflasyon yüzde 70’lerin üzerinde seyretti. TBMM’deki sandalye dağılımının 26 Mart 1989 yerel seçimlerinden sonra gerçek durumu yansıtmadığını ileri süren ve yeni cumhurbaşkanının partiler arasında bir uzlaşmayla seçilmesini isteyen muhalefete karşı anayasanın öngördüğü sürecin izlenmesi gerektiğini savundu. 31 Ekim 1989’da muhalefet partilerinin katılmadığı oylamada cumhurbaşkanı seçildi ve 9 Kasım 1989’da görevi Kenan Evren’den devraldı.

Özal kendisiyle uyum içinde çalışabilecek Yıldırım Akbulut’u başbakan atadı. Böylece dış politika ve ekonomi konularında belirleyici tutumunu sürdürme olanağı buldu. Özellikle Körfez Savaşı sırasındaki girişimleriyle Türkiye’nin dış politikasını yönlendirdi. 1991’de erken seçime gidilmesi gündeme gelince ANAP genel başkanlığı için Akbulut karşısında Mesut Yılmaz’ı destekledi. Özal’ın başbakan atadığı Yılmaz önderliğinde 20 Ekim 1991 genel seçimine giren ANAP, iktidardan düştü. Doğru Yol Partisi (DYP) ve Sosyal demokrat Halkçı Parti (SHP) koalisyon hükümeti kurulunca Özal etkisini yitirdi. Zaman zaman yasaları TBMM’ye geri yollayarak, kararnameleri bekleterek Demirel Hükümetiyle sürtüşmeye girdi. Koalisyon hükümeti bazı kararnamelerden cumhurbaşkanı onayı koşulunu kaldıran yasaları TBMM’den geçirerek Özal’ın engellemelerini ortadan kaldırma yoluna gitti. Özal’ın, Yılmaz başkanlığındaki ANAP üzerindeki denetimi de giderek zayıfladı. Özal, 17 Nisan 1993’te geçirdiği bir kalp rahatsızlığı sonucu Ankara’da öldü.

1988’de Texas Teknik Üniversitesi’nden fahri doktor unvanı alan Özal’ın La Turquie en Europe (1988; Avrupa’da Türkiye) adlı bir kitabı vardır.