Ali Çetinkaya

Çetinkaya Ali

(d. 1878, Afyon - ö. 21 Şubat 1949, İstanbul)
asker ve siyaset adamı.

Kurtuluş Savaşı’nda Ayvalık’ta ilk direnişi örgütlemiş, Cumhuriyet döneminde bayındırlık ve ulaştırma bakanlığı yapmıştır.
Afyon Rüştiyesi’nde ve Bursa Askeri İdadisi’nde okudu. 1898’de Mekteb-i Harbiye’yi bitirdi. Makedonya ve Arnavutluk’ta çetecilere karşı yapılan savaşlara katıldı. 1907’de Manastır’da ittihat ve Terakki Cemiyeti’ne girdi, cemiyetin örgütlenmesinde rol oynadı. II. Meşrutiyet’in ilanından (1908) sonra Bulgar çetecilerine karşı gönderilen güçlerin komutanlığını yaptı. Trablusgarp Savaşı’nda (1911-12) Derne’de İtalyanlara karşı çarpıştı.

I. Dünya Savaşı’nda İrak, Kafkasya ve Makedonya cephelerinde görev aldı. 1917’de kaymakam (yarbay) oldu. Mondros Mütarekesi’nin (30 Ekim 1918) ardından Ayvalık bölgesindeki 72. Alay komutanlığına atandı. 29 Mayıs 1929’da Ayvalık’ı işgal eden Yunanlılara karşı ilk direnişi başlattı ve halkın da direnişe katılmasını sağlayarak Ayvalık cephesini oluşturdu.

Ocak 1920’de İstanbul’da toplanan son Osmanlı Meclis-i Mebusam’na Afyon mebusu olarak katıldı. İngilizlerin 16 Mart 1920’de İstanbul’u işgal etmelerinden sonra Malta’ya sürüldü. 1921’de serbest bırakılınca Ankara’ya gitti ve Afyonkarahisar milletvekili olarak TBMM’ye katılarak Müdafaa-i Hukuk grubunda yer aldı. Halk Fırkası’mn (sonradan Cumhuriyet Halk Partisi) meclis grubu başkan vekilliğini yaptı. 1925’te TBMM’de tartıştığı Ardahan milletvekili Halit Paşa’yı vurdu.

Aynı yıl Ankara İstiklal Mahkemesi başkanlığına getirildi. Bu mahkeme 1926’da Mustafa Kemal’e İzmir’de düzenlenen suikast ile ilgili görülen Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TpCF) kurucuları ile eski İttihatçıları da yargıladı. Çetinkaya 16 Şubat 1934’te nafia vekilliğine (bayındırlık bakanlığı) atandı ve bu görevi 3 Nisan 1939’a değin, 6. ve 7. İnönü, 1. ve 2. Bayar, 1. Refik Saydam hükümetlerinde sürdürdü. 3 Nisan 1939’da kurulan 2. Refik Saydam hükümeti döneminde ilk kez oluşturulan muhabere ve münakale vekilliğine (ulaştırma bakanlığı) getirildi.

20 Kasım 1940’ta bu görevden ayrılan Çetinkaya, ölümüne değin Afyonkarahisar milletvekilliğini sürdürdü.

ÇETİNKAYA (Ali)

Kel Ali de denir
turk asker ve siyaset adamı
(Afyonkarahisar 1878 - İstanbul 1949)

Afyon Rüştiyesi,Bursa Askeri idadisi ve Harp okulu'nu bitirdi, subay oldu (1898). Arnavutluk ve Makedonya'da ayrılıkçı çetelerin bastırılması çalışmalarında görev aldı, ittihat ve Terakki cemiyeti ne girip (1907) bu derneğin eylemlerine katıldı Meşrutiyet'in ilanından sonra Balkanlar da bulgar çetecileriyle savaşacak birliğin komutanlığına getirildi. Türk-İtalyan savaşı başlayınca Trablusgarp'a savaşmaya giden gönüllü subaylara katılıp (1911), Derne cephesinde Mustafa Kemal'in (Atatürk) komutası altında savaştı Balkan savaşlarında (1912-1913), Birinci Dünya savaşı nda Irak ve Kafkas cephelerinde görev aldı.

Mondros ateşkesinde karargâh, Ayvalık'ta bulunan 172. piyade alayının yarbay rütbesinde komutanı idi (1918). Yunanlıların İzmir ı işgalinden sonra işgal alanını genişletmeleri karşısında, komutasındaki düzenli ordu birlikleriyle Ayvalık’ta Yunanlılar'a karşı bir cephe oluşturup ilk ulusal direniş savaşını veren komutan oldu Eski Edremit kaymakamı Köprülülü Hamdı Bey'ın oluşturduğu yöre halkından milislerle Ayvalık cephesini kurdu. Balıke sır kongresi kararları gereğince bir süre bu ceRhe komutanlığını yürüttü.

Sivas, kongresinde seçilen Heyeti temsiliyenin baskısı üzerine yapılan seçimlerden sonra oluşan son OsmanlI Meçlisi mebusanı'na Afyon mebusu seçildi, İstanbul'a gitti (1920). 16 mart 1920'de Meclisi mebu- san'ın İngilizler ce basılması sonrasında tutuklanan öteki kuvayı milliyeci mebuslarla birlikte Malta adasına sürüldü, hapis edildi Salıverilince Ankara'ya gelip ilk TBMM'ye Afyonkarahisar milletvekili olarak katıldı (1921) Ankara İstiklal mahkemesinin başkanı oldu. İzmir'de Gazi Mustafa Kemal Paşa'ya karşı düzenlenen suikast girişimi (1926) sanıklarını yargıladı, suçu saptananların asılmaları kararını verdi.

1919 yılında seçildiği milletvekilliği, ölüm tarihi olan 1949'a kadar aralıksız otuz yıl sürdü. 6. ismet Paşa kabinesinde (1933-1939) nafıa (bayındırlık) bakanı oldu ve bu görevini Celal Bayar, Refik Saydam kabinelerinde de sürdürdü. 2. Refik Saydam hükümetinde yeni kurulan muhabere ve münakale (ulaştırma) bakanlığına getirildi (1939-1940). Bu bakanlıkları sırasında yabancı şirketlerin millileştirilip devletleştirilmesi, demiryollarının ve limanların geliştirilmesinde büyük katkılan oldu. Bakanlığı döneminde yatırılan demiryolu köprülerinin üstünden ilk kez tren geçerken müteahhit ve mühendisleri, bu köprülerin sağlamlığını denetlemek için altında tutması ile ünlüdür. Ankara garı, Afyon garı, Ankara'da bakanlıklar, döneminde yapılmış büyük yapılardır. Adı Afyon'da bir istasyona verilmiştir.