Talat Paşa

Talat Paşa

Posta memuruyken sadrâzamlığı ele geçiren İttihat ve Terakki Komitesi üyesi. Edirne’de 1874 yılında doğdu. Babası, bâzı kazâlarda sorgu hâkimi muâvinliği yapan Ahmed Vasıf Efendidir. Muhalifleri tarafından çingene asıllı olduğu ileri sürülmüştür. İlk öğrenimini Edirne’nin Vize kazâsında tamamladıktan sonra, Edirne Askerî Rüştiyesini (askerî ortaokul) bitirdi. Bütün tahsilinin bundan ibâret olduğu bilinen Talat Paşa, 1895’te rejim aleyhinde faaliyette bulunmaktan tutuklandı. Edirne’de 25 ay hapis yattı. Daha sonra Selânik’e gönderildi. Selânik-Manastır arasında seyyar posta memurluğu ve Selânik posta başkâtipliği gibi küçük memuriyetlerde bulundu. 1906 yılında gizli olarak çalışan Osmanlı Hürriyet Cemiyetini kurdu. Bu gizli cemiyetin adı, Paris’te Ahmed Rıza’nın idâre ettiği cemiyetle birleştikten sonra Terakki ve İttihat, bilâhare de, İttihat ve Terakki Fırkası olarak değiştirildi. Faaliyetlerini gizli olarak Selanik Mason Locası binâsında yürüttü. Balkan komitecileriyle de birlik olan Talat Paşanın gizli çalışmaları ortaya çıkarılınca, Posta ve Telgraf İdâresindeki memuriyetine son verildi. Yıkıcı çalışmalarından dolayı Anadolu’ya sürüldüyse de, araya girenlerin kefâletiyle bu cezâ yerine getirilmedi. Selânik’te özel bir okulda müdür olarak çalışırken, İstanbul’a iki defâ gelip, İttihat ve Terakki Fırkasının teşkilâtını kurdu.
1908’de îlân edilen İkinci Meşrûtiyetten sonra, İttihat ve Terakki Fırkasının Edirne mebusu olarak Meclis-i Mebusana girdi. Meclis reis vekili oldu. Mebusları tehdit ederek Sultan İkinci Abdülhamid Hanın tahttan indirilmesi kararını aldırdı. 1909’da Londra’ya gitti. Aynı yıl Hüseyin Hilmi Paşa kabinesinde Dâhiliye Nâzırıydı. Said Paşa kabinesinde, Posta ve Telgraf Nazırı oldu. Bundan sonraki yıllarda, altı yüz senelik Osmanlı Devletinin mukadderatına hâkim olma, devleti adım adım yıkıma götürme faaliyetleri içinde bulundu. Balkan Harbinde, nefer elbisesi giyerek birlikleri dolaştı. Askerler arasında, particilik tohumlarını ekti.

Balkan Harbinin en karanlık günlerinde, “Edirne gidiyor, din gidiyor, vatan gidiyor!” propagandalarıyla, 23 Ocak 1913 günü Babıâli’yi basan komitacıların içinde bulunan Talat Paşa, Dahiliye Nâzırı Vekili sıfatıyla, iktidar değişikliğini telgrafla vâliliklere bildirdi. Harbiye Nâzırı Enver ve Cemal paşalarla birlikte, devleti, Almanların yanında Birinci Dünyâ Savaşına sokan komitenin içinde bulundu. Said Halim Paşanın kurduğu kabinede tekrar Dâhiliye Nâzırı oldu. Said Halim Paşanın son sadâretinden istifâ etmesi üzerine, komitacıların pâdişâha baskısı sonucu, 3 Şubat 1917’de sadrâzam oldu.

Talat Paşa; hükümetin, pâdişâhın, milletin haberi olmadan hiçbir millî zarûret yokken, sırf Almanya istediği için, Osmanlı Devletini Birinci Dünyâ Harbi ateşine atanlardan biridir. Enver ve Cemal paşaların, Osmanlı Devletinin yıkılması, milyonlarca vatan evlâdının kaybedilmesiyle son bulan akıl almaz hatalarının ortağı oldu. Yegâne meziyeti komitacılık olan Talat Paşa, on senede koca Osmanlı Devletini param parça eden bir teşekkülde en önemli rolü oynadıktan sonra, hesap vermekten korkarak, Almanya’ya kaçtı. 15 Mart 1921’de Berlin’de Toylryan adındaki bir Emeni tarafından vurulup öldürüldü. Cenâzesi tahnit edilerek Berlin Müslüman Mezarlığındaki mescidin mahzeninde senelerce kaldıktan sonra, 1944’te İstanbul’a getirilerek Hürriyet-i Ebediye Tepesine gömüldü.

TALAT PAŞA (Mehmet), türk siyaset adamı, sadrazam (Edirne 1874 - Berlin 1921). Edirne Askeri rüştiyesi'ni bitirdi, aynı yerde Posta ve telgraf idaresi'nde çalışmaya başladı. Yine bu sıralarda siyasete atılarak Abdülhamit ll'nin yönetimine karşı yürütülen gizli faaliyetler içinde yer alması nedeniyle tutuklandı (1895), daha sonra Selanik'e sürgüne gönderildi (1898). Burada bir yandan Posta idaresi’nde çalışırken, bir yandan da Selanik Hukuk mektebi’ne devam etti, ancak öğrenimini tamamlayamadı. 1906’da OsmanlI hürriyet cemiyeti’nin (sonra ittihat ve Terakki cemiyeti) kurucuları arasında yer aldı; aynı zamanda Selanik'teki mason locasına girdi,. Gizli çalışmalarının saray tarafından öğrenilmesi üzerine görevine son verildi, ayrıca Anadolu’ya sürgün edilme cezasına çarptırıldıysa da, Hüseyin Hilmi Paşa' nın araya girmesiyle bağışlandı. Özel bir okulda müdürlük yaparken ittihat ve Terakki'nin İstanbul'da örgütlenmesini sağladı. Meşrutiyet’in ilanından sonra bu partiden Edirne mebusu oldu, Meclis başkan vekilliğine, Maşrıkı azami osmani adıyla oluşturulan Türkiye Büyük mason locası’ nın ilk üstadı azami (Büyük üstat) seçildi (1909-1910) ve Abdülhamit ll’nin tahttan indirilmesine ilişkin kararın alınmasında önemli rol oynadı, ikinci Hüseyin Hilmi Paşa kabinesinde Dahiliye nazırı (1909-1911), Sait Paşa kabinesinde Posta ve telgraf nazırı (1912), Dahiliye nazır vekili olarak görev yaptı. Birinci Balkan savaşı'ndaki yenilgi sonucu Bulgaristan'ın eline geçen Edirne’den vazgeçeceği iddiasıyla İttihat ve Terakki’nin Kâmil Paşa hükümetine karşı düzenlediği Babıâli baskını'nın plan- layıcıları arasında yer aldı (23 ocak 1913). Balkan devletlerinin birbirlerine düşmeleri üzerine ordunun harekete geçirilmesinde etkili oldu (ikinci Balkan savaşı). Edirne’ nin geri alınmasından sonra da 29 eylül 1913’te İstanbul’da yapılan barış görüşmelerine Türkiye baş delegesi sıfatıyla katıldı. Özellikle Sait Halim Paşa'nın sadrazam olmasından (12 haziran 1913) başlayarak Yalat Paşa (o tarihte Talat Bey), Harbiye nazırı Enver ve Bahriye nazırı Cemal paşalarla birlikte 1918 yılı sonlarına değin ülkenin iç ve dış politikasını yönlendiren üç kişiden biri oldu. Karşıtlarının önleme çabalarına karşın Sait Halım Paşa kabinesinde Dahiliye nazırlığına getirilen Talat Paşa, 2 ağustos 1914 tarihli Türk-Alman ittifak antlaşması'nın imzalanmasında ve bunun sonucu olarak Türkiye'nin Birinci Dünya savaşı'na girmesinde de birinci derecede rol oynadı. Savaş sırasında Ermeniler'in savaş bölgesinden güneye göç ettirilmesi kararının alınmasında etkili oldu ve Dahiliye nazırı olarak göç işlemlerini yürüttü. Sait Halim Paşa'nın sadrazamlıktan ayrılması üzerine padişah Mehmet Reşat tarafından vezirlik rütbesiyle bu göreve getirildi (4 şubat 1917). Ekim devrimi’nden sonra savaştan çekilen Rusya'yla Brest-Litovsk'ta yapılan barış görüşmelerine Osmanlı devleti adına katılan Talat Paşa, Mehmet VI (Vahdettin) tahta çıktığında da (4 temmuz 1918) görevini sürdürdü. Savaşın kaybedildiği anlaşılınca, mütarekenin imzalanmasını kolaylaştırmak için 8 ekim 1918'de istifa etti. Mondros mütarekesi'nin (30 ekim 1918) ardından 1 kasımda açılan ittihat ve Terakki genel kongresinde siyasetten çekildiğini bildirdi, ertesi gün de bir alman denizaltısıyla Türkiye'den ayrıldı. Rusya'ya, kısa bir süre sonra da Almanya'ya gitti, Berlin'e yerleşti. Yurtdışındayken Sovyetler Blrliği’nde faaliyet gösteren Enver Paşa ve Afganistan'ın hizmetine giren Cemal Paşa ile ilişkilerini sürdürdü; Anadolu’da ulusal kurtuluş hareketini örgütleyen Mustafa Kemal Paşa ile mektuplaştı. Enver Paşa’nın aksine, Sovyetler ile işbirliği konusunda daha çekingen; Anadolu'daki harekete elkonulması konusunda ise acele edilmemesinden yanaydı. 15 mart 1921 günü oturduğu apartmanın yakınlarında Sogomon Tayleryan adlı bir Ermeni tarafından tabancayla vurularak öldürülen Talat Paşa' nın cenazesi, tahnit edilerek Berlin'deki müslüman mezarlığına gömüldü; 25 şubat 1943'te de İstanbul'a getirtilerek Hürriyeti ebediye tepesinde toprağa verildi.