Şah İsmail
VIP VIP Üye
Şah İsmail (1487 Erdebil - 1524 Erdebil)
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
İran'da Safevî Hanedanı'nın kurucusudur. Asıl adı Şah İsmail bin Şeyh Haydar bin Şeyh Cüneyd'dir. Babası Safevî tarikatının şeyhlerinden Şeyh Haydar, annesiyse Uzun Hasan'ın kızı Halime Begüm'dür. Babası Şeyh Haydar, Şirvan Hükümdarı Ferruh Yesar ve Yesar'a yardım eden Akkoyunlu Hükümdarı Sultan Yakup ile yaptığı savaşta öldüğü zaman İsmail henüz çok küçük bir yaştaydı. Bir süre İstahr Kalesi'nde hapsedildiyse de 1490 yılında hapisten kurtarıldı ve 1497 yılına kadar babasının müritleri tarafından saklandı. Bu süre içinde bir yandan eğitim ve öğrenimini geliştirmeye, diğer yandan da babasının müritlerini etrafında toplamaya çalıştı. 1497 yılında Akkoyunlu Hükümdarı Rüstem Bey'in ölümü üzerine İsmail saklandığı yerden çıktı ve dedesi Uzun Hasan'ın devletinin başına geçmek üzere harekete geçti.
1500 yılında, Şamlu, Rumlu, Ustaclu, Tekelü, Dulkadir, Avşar ve Kaçar gibi Türk oymaklarından gelen müritlerinden oluşan ordusuna dayanarak, önce Şirvan Hükümdarı Ferruh Yesar'ı yendi ve öldürdü, daha sonra da Erran ve Diyarbakır bölgesi hâkimi Elvend Bey'i yendi ve Tebriz'de "Şah" unvanıyla taç giydi (1502). Bundan kısa süre sonra tüm İran'a egemen oldu ve Şiîliği İran'ın resmî mezhebi yaptı. Şah İsmail'in İran'a egemen olduğu yıllar eski ipek ve baharat yollarının önemini kaybettiği, dünya ticaretinin denizlere ve Avrupalıların egemenliğine geçtiği yıllardır. Şah İsmail eski durumu tekrar canlandırmak için Hindistan ile Akdeniz arasındaki topraklara egemen olma politikası gütmeye başladı. Bunun için her şeyden önce Anadolu'yu ele geçirmesi gerekiyordu. Şah İsmail bu amacında Şiî mezhebini bir araç olarak kullandı Şiîliği Anadolu'ya yayarak Anadolu ve Osmanlı topraklarına egemen olma plânları kurdu. Doğu Anadolu'da pek çok bölgeyi, bu arada Irak'ı ve Maveraünnehir'i de ele geçirdi. Bu sırada Osmanlı Devleti'nin başına II. Bayezit'in oğlu Şehzade Selim geçmişti.
Uzun yıllar Trabzon'da sancakbeyliği yapmış olan, dolayısıyla dünya ticaretiyle dünya ticaret yollarında meydana gelen değişikliklerle çok yakından ilgili olan Selim'in de politikası Hindistan ile Akdeniz arasındaki topraklara egemen olmaktı; bunun için de İran'ı ele geçirerek Hindistan'a ulaşması gerekiyordu. Selim de tıpkı Şah İsmail gibi dini, politikası için bir araç olarak kullandı, Şah İsmail'in aksine Sünnîliğin koruyucusu olarak ortaya atıldı. Hedefleri aynı olan iki hükümdarın çarpışması kaçınılmaz oldu. Aralarındaki büyük savaş Çaldıran'da yapıldı ve Osmanlıların başarısıyla son buldu. Fakat Osmanlılar İran'a ulaşmayı başaramadılar. Çaldıran yenilgisi, o zamana kadar başarıdan başarıya koşmuş olan Şah İsmail üzerinde büyük bir moral yıkıntısı yaptı, kendini içkiye verdi. Yenilgiden sonra hemen hiçbir ciddî işle uğraşmadı, 23 Mayıs 1524'te öldü.
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Sponsorlu Bağlantılar
İran'da Safevî Hanedanı'nın kurucusudur. Asıl adı Şah İsmail bin Şeyh Haydar bin Şeyh Cüneyd'dir. Babası Safevî tarikatının şeyhlerinden Şeyh Haydar, annesiyse Uzun Hasan'ın kızı Halime Begüm'dür. Babası Şeyh Haydar, Şirvan Hükümdarı Ferruh Yesar ve Yesar'a yardım eden Akkoyunlu Hükümdarı Sultan Yakup ile yaptığı savaşta öldüğü zaman İsmail henüz çok küçük bir yaştaydı. Bir süre İstahr Kalesi'nde hapsedildiyse de 1490 yılında hapisten kurtarıldı ve 1497 yılına kadar babasının müritleri tarafından saklandı. Bu süre içinde bir yandan eğitim ve öğrenimini geliştirmeye, diğer yandan da babasının müritlerini etrafında toplamaya çalıştı. 1497 yılında Akkoyunlu Hükümdarı Rüstem Bey'in ölümü üzerine İsmail saklandığı yerden çıktı ve dedesi Uzun Hasan'ın devletinin başına geçmek üzere harekete geçti.
1500 yılında, Şamlu, Rumlu, Ustaclu, Tekelü, Dulkadir, Avşar ve Kaçar gibi Türk oymaklarından gelen müritlerinden oluşan ordusuna dayanarak, önce Şirvan Hükümdarı Ferruh Yesar'ı yendi ve öldürdü, daha sonra da Erran ve Diyarbakır bölgesi hâkimi Elvend Bey'i yendi ve Tebriz'de "Şah" unvanıyla taç giydi (1502). Bundan kısa süre sonra tüm İran'a egemen oldu ve Şiîliği İran'ın resmî mezhebi yaptı. Şah İsmail'in İran'a egemen olduğu yıllar eski ipek ve baharat yollarının önemini kaybettiği, dünya ticaretinin denizlere ve Avrupalıların egemenliğine geçtiği yıllardır. Şah İsmail eski durumu tekrar canlandırmak için Hindistan ile Akdeniz arasındaki topraklara egemen olma politikası gütmeye başladı. Bunun için her şeyden önce Anadolu'yu ele geçirmesi gerekiyordu. Şah İsmail bu amacında Şiî mezhebini bir araç olarak kullandı Şiîliği Anadolu'ya yayarak Anadolu ve Osmanlı topraklarına egemen olma plânları kurdu. Doğu Anadolu'da pek çok bölgeyi, bu arada Irak'ı ve Maveraünnehir'i de ele geçirdi. Bu sırada Osmanlı Devleti'nin başına II. Bayezit'in oğlu Şehzade Selim geçmişti.
Uzun yıllar Trabzon'da sancakbeyliği yapmış olan, dolayısıyla dünya ticaretiyle dünya ticaret yollarında meydana gelen değişikliklerle çok yakından ilgili olan Selim'in de politikası Hindistan ile Akdeniz arasındaki topraklara egemen olmaktı; bunun için de İran'ı ele geçirerek Hindistan'a ulaşması gerekiyordu. Selim de tıpkı Şah İsmail gibi dini, politikası için bir araç olarak kullandı, Şah İsmail'in aksine Sünnîliğin koruyucusu olarak ortaya atıldı. Hedefleri aynı olan iki hükümdarın çarpışması kaçınılmaz oldu. Aralarındaki büyük savaş Çaldıran'da yapıldı ve Osmanlıların başarısıyla son buldu. Fakat Osmanlılar İran'a ulaşmayı başaramadılar. Çaldıran yenilgisi, o zamana kadar başarıdan başarıya koşmuş olan Şah İsmail üzerinde büyük bir moral yıkıntısı yaptı, kendini içkiye verdi. Yenilgiden sonra hemen hiçbir ciddî işle uğraşmadı, 23 Mayıs 1524'te öldü.
Biyografi Konusu: Şah İsmail nereli hayatı kimdir.
theMira
