MERMER a. (lat. marmor dan).
1. Başkalaşıma uğramış kireçtaşı, dolomit ya da dolomitik kayaçlar; güzel bir parlaklık verilebilir ve çeşitli sanat dallarında kullanılır (Bk. ansikl. böl.)
2. Bir şeyin, bir eşyanın mermerden yapılmış kısmı: Masanın mermeri.
3. Mermer gibi, beyaz, parlak, sert ya da pürüzsüz bir şey; duygusuz, soğuk bir kimse için kullanılır.
—Dökme. “Mermerşahi'ye piyasada verilen kısaltılmış ad. || Mermer tülbendi, ince dokunmuş mermarşahi. (Ciltçilikte ve çantacılıkta kapak içi kısımlarda kullanılır)
—Süslem. sant. Mermer kâğıdı, ebrulu kâğıda Avrupalılarca verilen ad. (Kâğıt üzerinde mermere benzer damarlar bulunduğu için bu adı almıştır. Arap ülkelerindeyse, “damarlı kâğıt” anlamında, varak ûl-mücezza olarak tanınır.) || Yalancı mermer, genellikle sönmüş kireç, ince duvarcı alçısı ya da kalıp alçısı, tutkal, mermer ya da tebeşir tozundan oluşan mermer taklidi malzeme. (Bk. ansikl. böl.)
—Taşoc. Mermer ocağı, mermer çıkarılan yer || Mermer ustası, mermer blokları, levhaları, cisimleri kesmede, yontmada, parlatmada ya da yerleştirmede uzmanlaşmış işçi. || Afyon mermeri, Afyonkarahisar’ ın 23 km K.D.’sunda, iscehisar bucağında, Mermerlik yöresinde çıkanlan yüksek nitelikli mermer türü. (Çok ince kristallidir ve tabakalanma göstermez. Bazı yerlerde yarı saydam olan taş değişik renk ve dokulardadır. Bu mermerlerin eski Romalılar’ca da işletildiği ve bölgenin adına dayanılarak bunlara Sinada mermerleri denildiği bilinmektedir. Çıkarıldıkları ocaklara ve dokularına göre adlandırdıkları gibi, ticari olarak da çeşitli adlar verilen başlıca türleri şunlardır: Afyon kaymağı [beyaz), Afyon şekeri [beyaz san, san, krem].kale altını [sarı-altın rengi], lavanta çiçeği [beyaz-eflatun], Afyon dumanı [mavimsi gri], Afyon kaplanpostu [gri-siyah, breş görünümlü].)
♦ sıf. Mermerden yapılmış: Mermer merdivenler.
—ANSİKL. Kireçtaşı ya da dolomitlerin başkalaşıma uğraması -genel ya da yerel başkalaşım- sonucu oluşan mermer, Yer yuvarının her düzeyinde bulunabilen ağır ve sert bir kayaçtır. Rengi ve damarlı yapısı, ilksel kayacın içerdiği zengin metal oksitlere ya da killi düzeylere bağlıdır.
• Mermerlerin ve mermerli taşlann sınıflanması. Profesyonellerin benimsediği sınıflama, dekoratörlerin seçimini kolaylaştırmak için baskın tonu dikkate alır.
Bejler: Balacet; Botticino; comblarıchien; Escalettes; Faron; Hauteville; Larrys; Loupinnes; Lunel; Napolâon; Rocheret; Tourris; travertenler (Fas, Roma, Çekoslovakya, Toscana...).
Beyazlar (fonu kremrengi ya da mavimsi): Arabescato; Arni Alto; Carrara; Pao- nazzo; Piastriccia; Saint-Bâat.
Maviler: Portekiz; Saint-Remy; Turchino; Chanteuil.
Siyah fonlular (birleşik, dallı ya da damarlı, sarı ya da beyaz): Belçika mavisi; Pireneler’in doğu breşi; büyük antik; Belçika siyahı; izeste kabuklusu; jaspe; markina; şeritli; Saint-Laurent; Fas; Portor.
Pembe fonlular: Roma breşi; Chassagne; Prâmaux; şafak pembesi; mercan, Brignoles, Norveç, Romanya, Foça pembeleri; Canlı pembe.
Gri-siyah (dallı ya da benekli): Jourdan tahtası; Lourdes breşi; yeni breş; Chomörac; Ardennes grisi; Fas grisi; Paloma; küçük Belçika graniti; Belçika Saint-Anne'ı; Pireneler grisi; çiçekli Saint-Jean.
Sanlar: Halep breşi; sarı somaki; Provence’ın, Brignoles'un, Siena'nın kabuklu sarısı, Mori; Var turuncusu; Villon.
Kırmızılar: Salerno breşi; Felino griottesi; Turchino Languedoc’u; Alicante kırmızısı, antik kırmızı, Belçika kırmızısı (griotte, ru- vayal, Bizans), Fransa, Etrüsk, Holla, açık pembe, levanto, Rance, Verona.
Yeşiller: campan; sipolen; Cenova, Alpler, Estours, İsveç, Levante, la Roja, Tende. Morlar: Medici breşi; menekşe; mor somaki; çilli; Brignoles moru.
Oniks ve granit. Aşağıdaki kayaçlar da süsleme için kullanılır ve mermerciler tarafından işlenir: akik; Teckbalet oniksi, yaldızlı oniks, Fas kırmızısı oniks, Brezilya ve Meksika yeşili oniks; Balmoral graniti, mavi ve yeşil labrador, İsveç siyahı.
•
Çıkarma. Mermer modern ocak işletmelerinde, ana kütleden sarmal telle kesilerek ayrılır. Üç burmalı çelik tel, sonsuz bir tel oluşturur ve bunu, içlerinden biri de- vindirici olan makaralar hareket ettirir. Tel beraberinde, geçişi kesici bileziklerle olanaklı hale getirilen iki kılavuz makaranın dalması sayesinde bir aşındırıcıyı ve su kanşımını sürükler. Böyle bir kesme sonucu ayrılan kütle genellikle basınçlı havayla çalışan delici matkaplarla parçalanarak derricke ya da köprülü krene taşınır (25 t'a kadar).
•
Yarma. Çıkarılan bloklar fabrikalara gönderilir ve yarma işlemi burada gerçekleştirilir. Bloklar çeşitli kalınlıklarda dilimlere ayrılır. Dekoratif etkilerini çoğaltmak üzere suyuna (ocakta bulundukları yönde testereleme) ya da ters kesme teknikleri kullanılır. Bir kafes ya da testereleme şasisinden yararlanılır, kafesin üstünde 150 koşut metal lama vardır. Lamalar almaşık devinimle çalışan bir çerçeve üstüne istenen aralıklarla takılır. Kesici takım bir aktarma arabasına tutturulmuş blokları, aşındırıcı ve suyu da beraberinde sürükleyerek keser. Bu makinenin ilkesi çok eskilere dayanmakla birlikte lamaların biçimi ve bileşimi, aşındırıcının cinsi, otomatik ilerleme düzenekleri ve aktarma organları pek çok bakımdan yetkinleştirilmiştir.
• Mermercilik. Şu işlemleri kapsar: boyutlama ya da makineli kesiciyle ya da elmas diskli testereyle (yüksek hızda dönen sanayi elmasıyla donatılmış disk) kesme: işlenecek (silme çekme, torna) parçaların biçimine göre biçimlendirme ve polisaj. Bu son işlem, parçalar bir masa üzerine bağlanarak ve perdahlanacak yüzeyler üzerinden, giderek daha ince taneli aşın- dıncı aletleri sürükleyen ve genellikle suyla çalışan, döner bir devingen tablayla mekanik olarak gerçekleştirilir. Tane boyutu giderek incelen kumtaşlarıyla silme, süngertaşı ve zımpara tozu çamuruyla yumuşatma, kalay pastası emdirilmiş kumaş tamponlarla cilalama. Kimi zaman mermerde bulunan doğal deliklerin özel ürünlerle doldurulması gerekir; bu işleme de macunlama denir.
•
Türkiye’de mermer. Mermerler, kristal boyutu, mineralojik bileşimi, rengi ve kökenine göre sınıflanabilir. Ancak, blok alma olanağı sağlayan, kesilebilen ve cila- lanabilen her tür kayacın ticari anlamda mermer olarak kabul edildiği göz önüne alınırsa, sınıflama ölçütleri çoğalacak ve karmaşıklaşacaktır. Bu nedenle Türkiye' de çıkarılan mermerleri üç grupta ele alacağız.
1. Bölgesel sınıflama. Marmara mermeri (Marmara adası; beyaz kristalize mermer, gri damarlı beyaz mermer; görünür rezervi: 850 milyon m3); Manyas mermeri; Adapazarı mermeri; Bursa mermeri (Orhangazi); Bolu mermeri (Seben; beyaz, yeşil fonlu); Bilecik mermeri (Söğüt; yeşil, sarı, çaltıtaşı); Eskişehir mermeri (Süpren; kahverengi); Afyon mermeri (Mermerlik; Şeker, sarı, kaplan postu; görünür+muh- temel rezervi: 329 milyon m3); Uşak mermeri; Kütahya mermeri (fıstık yeşili); Muğla mermeri (Yatağan); Kırşehir mermeri (Terme, Kaman; zeytin yaprağı, sedef); Elazığ mermeri; Antep mermeri; Denizli-Tavas mermeri (Gölemezli, Kızılcabölük, Vakıf; gri damarlı beyaz; mümkün rezervi: 1 milyar m3); Selçuk-Torbalı mermeri (Maden dağı yakını; beyaz; mümkün rezervi: 2,7 milyon m3); Bandırma mermeri (Kayacık; damarlı kırmızı, kristalize); Kastamonu -Araç mermeri (sarı damarlı ya da beyaz), vb.
2. Litolojik sınıflama. Marmara mermeri; Marmara dolomitik mermeri; Kırklareli graniti; Balıkesir graniti; Çanakkale graniti; Yozgat gabbrosu; Gemlik diyabazı; Tokat diyabazı; Hereke pudingi; Tokat kaymak- taşı (Turhal); Vezirhan breşi; Nevşehir tü- fü.
3. işlevsel sınıflama. Heykel mermeri: ince kristalli, işlemeye uygun mermer (Afyon mermeri, vb); döşeme mermeri: aşınma ve çizilmeye dayanıklı mermer (Söğüt beji, Gemlik diyabazı, Kapıdağ graniti, vb.); kaplama mermeri: atmosfer koşullarına dayanıklı mermerler; dış cephe kaplamasında kullanılır (Marmara mermeri, Gemlik diyabazı, Söğüt beji, vb.); atmosfer koşullarından etkilenen mermerler ise yapının iç cephesinde kullanılır (Adapazarı mermeri, Manyas mermeri, her tür kaymaktaşı, vb.); süsleme mermeri: göz- alıcı rengiyle ilgi çeken mermerler iç mekânda ya da dekorasyonda kullanılır (Elazığ mermeri, Turhal kaymaktaşı, Yunusemre kaymaktaşı (Eskişehir], vb.)
Türkiye'nin mermer üretimi, 1991 yılında 450 000 ton, 1992 yılında 530 000 ton olarak gerçekleşmiştir. 1993 yılında üretimin 550 000 ton civarında olacağı tahmin edilmektedir. 1988 yılında 66 589 ton, 1989 yılında 89 440 ton, 1990 yılındaysa 96 400 ton mermer dışsatımı yapılmıştır.
—SüsTem. sant. Yunanlılardan sonra, ro- malı mimarlar da kaba inşaatın kusurlarını gizlemek ve dekor görüntüsü vermek için yalancı mermer kaplama kullandılar. Yapı harcından mermer tozuna doğru gittikçe incelen sıva katlarının üstüne, boyalı, kalıplanmış ya da oyma bir dekor yerleştiriliyordu. Pompei kazıları sonucu oldukça iyi bilinen İtalyan tekniğinde helle- nistik etkiler görülür; önceleri, göz aldatmaca yöntemiyle mermer kaplamalar (önce kabartmalı, sonra kabartmasız olarak) taklit edilmeye çalışıldı. Daha sonra, çerçeve bölmelere ayrılarak, manzaralar ve hareketli sahneler eklendi. La Farnesina sarayı yakınında ortaya çıkarılan roma evi ile Porta Maggiore bazilikasında yalancı mermerden ilginç alçakkabartmalar (Terme müzesi) bulundu.
Asya'da, Çin Türkistanı'nın çeşitli arkeolojik merkezlerindeki (IV.-VIII. yy. 7) stupaların çevresinde ortaya çıkarılan adak heykellerinde yalancı mermer sık sık kullanılmıştır. Tayland’da, yalancı mermer sürekli kullanılmıştır; kabartma ve tamoymalarla, tuğla, laterit ya da bitkisel bir nüve üstüne modelajlarla ya da boyalı olarak (Nakhon, Pathom), yalnız Dvaravati döneminde (yaklaşık VII -XI. yy.), khmer geleneğindeki anıt yapılarda (Lopburi, XII.-XIII. yy.), hatta günümüzde de görülür. Birmanya'da da yaygın bir biçimde görülen yalancı mermer Kampuçya’da çok ender olarak kullanılmıştır (IX.-X. yy.). Hindistan' da birçok tapınağın kabartmaları yaldızlı ya da çokrenkli yalancı mermerle kaplıdır (özellikle Tamil Nadu'da); hint-müslüman sanatının bazı süslemelerinde de yalancı mermere rastlanır (Madura, Tancavur vb.).
Ortaçağ'da önemini kaybeden yalancı mermer tekniği, Rönesans döneminde Raffaello, Giovanni da Udine ve bu sanatçıların izleyicilerinin elinde yeniden canlandı ve Fransa'da XVIII. yy.'a kadar çok kullanıldı.
Rokoko sanatı da, gerek Güney Almanya kiliselerinde, gerek Sicilya’da (Serpot- ta) yalancı mermerden geniş ölçüde yararlandı. (ALÇIİŞİ.)
Kaynak: Büyük Larousse
Mermer nedir?
