D.TÜRKİYE’DE AKARSULARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER
Akarsular, yer yüzünün şekillenmesinde en etkili dış kuvvetlerdir.Ülkemizde bulunan akarsular, aşındırma ve biriktirme faaliyetlerini günümüzde devam ettirmektedirler. Türkiye'nin şekillenmesini sağlayan akarsular, yer şekillerinin oluşumunu,aşındırma ve biriktirme yoluyla meydana getirirler.Denge Profili:Akarsu yatağının taban seviyesine(0m-Deniz seviyesi) ulaşması sonucunda ortaya çıkan profile denge profili denir.
Sponsorlu Bağlantılar
1.Yatak eğimi azalmıştır.
2.Akış hızı yavaşlamıştır
3.Aşındırma gücü azalmıştır
4.Biriktirmesi artmıştır
5.Enerji potansiyeli azalmıştır
6.Eğim iyice azaldığından,üzerinde taşımacılık yapılabilir
Aşındırmayı artıran koşullar:
1.Su miktarının fazlalığı
2.Akış hızının (eğimin) fazlalığı
3.Yük miktarının çokluğu
4.Bitki örtüsünden yoksunluk
5.Arazinin dirençsizliği
Biriktirmeyi Etkileyen Koşullar:
1.Yatak eğiminin (hızın) azalması
2.Su miktarının azalması
3.Yük miktarının artması
AKARSULARIN OLUŞTURDUKLARI AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ
Akarsuların oluşturdukları başlıca aşındırma şekilleri:Vadi,Menderes, Dev kazanı, Peribacası, Kırgıbayır, Plato, Peneplen dir. 1.VADİLER:Türkiye'de ortalama yükseltinin fazla oluşu ve dağların fazla yer kaplaması akarsu aşındırmasının etkili olmasına neden olmaktadır.Yurdumuzda akarsu aşındırmayla oluşan en önemli şekiller vadilerdir.Eğimin fazla olduğu yerlerde derine aşındırma fazladır, dar ve derin vadiler oluşur.Eğimin azaldığı yerlerde yanlara aşındırma artar yatık yamaçtı vadiler oluşur.
YARMA(BOĞAZ)VADİ
Dağların enine aşındırılmasıyla iki yanda bulunan çukur alanların birleştirilmesiyle meydana getirilir.Yurdumuzda,özellikle Kızılırmak ve Yeşilırmak vadileriyle Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki akarsu vadilerinde yaygın olarak görülür.
KANYON VADİ
YATIK YAMAÇLI VADİ
Akarsuların yana doğru aşındırmasının güçlü olduğu alanlarda bir yamacı daha fazla aşındırmasıyla meydana gelirler.
TABANLI VADİ
Eğimin azalmasına bağlı olarak,derine aşındırmanın azalması,yana doğru aşındırmanın artmasıyla vadi yamaçları yatıklaşır.Bu tip vadilere tabanlı vadi denir.Kızılırmak,Sakarya ve Ege Bölgesi’ndeki akarsu vadileri genelde bu biçimdedir.Genelde diğer akarsuların düzlüklere ulaştıkları yerlerde vadileri geniş tabanlıdır.
ÇENTİK VADİ
Bunlara tabansız vadi,kertik vadi veya çentik vadi isimleri verilir.‘’V’’biçimli vadilerdir.Eğimin fazla derine aşındırmanın çok olduğu yerlerde oluşur.Özellikle Doğu Karadeniz dağlarının kuzey yamaçlarında bunlara rastlanır.
2.DEV KAZANI:
Akarsu yatakları içerisinde çağlayan ve çavlanlarda suyun düştüğü yerlerde oluşan çukurlardır. Küçük göller meydana getirirler.Yurdumuzda Düden ve Manavgat’ta bunlara rastlanmaktadır.
3.MENDERES:
Akarsular eğimin azaldığı alanlarda,geniş vadi tabanlarında gücün azalmasına bağlı olarak yanlara doğru aşındırma yapar.Bunun sonucunda zamanla büklümler meydana getirir. Buna menderes denir.Vadi tabanına gömülmüş olan mendereslere gömük menderes
4.PERİ BACASI:
PERİ BACALARININ OLUŞUMU 1.AŞAMA
PERİ BACALARININ OLUŞUMU SON AŞAMA
Yarı kurak ve kurak iklim bölgelerinde, sağanak yağışların meydana getirdiği sel sularının yumuşak dirençsiz alanları aşındırarak dirençli kaya ve onun baskısıyla oluşmuş sert kısımların açığa çıkmasıyla oluşan doğal şekillerdir.
Peribacalarının oluşumunu sağlayan faktörler:
Volkanik tüflü arazi
Kurak ve yarı kurak iklim
Sağanak yağış
Eğimli arazi
Bitki örtüsünden yoksunluk
Yer yer dirençli kayalar
Yurdumuzda bu şekiller,Nevşehir, Ürgüp, Göreme, Ihlara çevresinde yer almaktadır.
5.PLATO: Çevresine göre yüksek olan ve akarsular tarafından derin olarak parçalanmış geniş düzlüklerdir.Dördüncü zamanda yaşanan epirojenik hareketler nedeniyle Türkiye genel olarak yüksek bir ülkedir.Bu nedenle ülkemizde platolar geniş alan kaplamaktadırlar.Platolar genelde yayla olarak ifade edilebilmektedir.Ancak her yayla plato özelliği taşımamaktadır.
Oluşumlarına göre platolar:
1.Aşındırma platoları (Kocaeli Platosu)
2.Tabaka düzlüğü platosu(Uzunyayla,Cihanbeyli,Haymana)
3.Lav platoları (Erzurum-Kars çevresinde ve Ürgüp-Nevşehir çevresinde)
4.Karstik platolar(Taşeli platosu)
Yurdumuzda Bulunan Önemli Platolar:
İç Anadolu Bölgesi’nde:Yurdumuzda platolar bakımından en zengin bölgedir.Obruk, Cihanbeyli, Haymana,Bozok ve Uzunyayla başlıca platolarıdır.
Ege Bölgesi’nde:İç Batı Anadolu eşiğinde,Yazılıkaya Platosu
Akdeniz Bölgesi’nde:Orta Toroslarda Taşeli Platosu
Karadeniz Bölgesi’nde:Orta Karadeniz bölümünde,Canik dağlarında yer alan platolar
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde:Gaziantep,Şanlıurfa
Doğu Anadolu Bölgesi’nde:,Erzurum-Kars platoları ve Ardahan Platosu yer almaktadır.
Marmara Bölgesi’nde:Çatalca-Kocaeli Platosu
Platoların Ekonomiye Katkıları:
1.Alçak platolar,önemli tarım üretim alanlarıdır.Önemli orandaki buğday ve arpa ekim alanları bu
platolar üzerinde yer almaktadır.
2.Mera hayvancılığının yapıldığı alanlardır.Yazın hayvanların otlatıldığı süt, peynir ve yağ elde edilen
alanlardır.
3.Yayla olarak değerlendirilen platolar sosyal ve ekonomik hayat açısından büyük değer taşırlar
6.KIRGIBAYIR (BADLANDS):
Kurak ve yarı kurak bölgelerde, bitki örtüsünden yoksun arazilerde, sağanak yağışlar sonucunda akışa geçen sel suları yamaçlarda yarıntılar oluşturur.Bu yarıntılardan oluşmuş arazilereKırgıbayır denir.Son derece parçalanmış, engebeli üzerinde yürünmesi dahi çok zor olan arazilerdir. İç Anadolu Bölgesi’nde yaygın olarak yer almaktadırlar.
7.PENEPLEN(YONTUKDÜZ):Akarsuların ve diğer tüm dış kuvvetlerin ortak aşındırma süreci sonunda yüksek yer şekillerinin aşınıp çukur alanlara dolması sonucunda meydana gelen düzleşmeyle ortaya çıkanhafif dalgalı düzlüklere peneplen denir.Tüm dış kuvvetlerin ortak amacı yeryüzünü peneplen durumuna ulaştırmaktır. Peneplen aşınma sürecinin son safhasını meydana getirir.Yurdumuz
SİLENTİUM EST AURUM