Karadeniz Bölgesi'nin iklim, coğrafi ve kültürel özellikleri nedir?
Ziyaretçi
Lütfen cevap mesajınızı yazınız... Bu çok önemli
Sponsorlu Bağlantılar
Bölge adını komşu olduğu Karadeniz’den almıştır. Bölgenin tümü doğal, ekonomik ve beşeri özellikler bakımından benzer özellikler gösterir. Ancak yer şekilleri, iklim, tarım, yerleşme ve ekonomik etkinliklere bağlı olarak 3 bölüme ayrılmıştır. Bunlar Batı, Orta ve Doğu Karadeniz’dir.
Yer şekilleri
Dağlar : Batı Karadeniz’de birbirine paralel 3 sıra halinde uzanan dağlar, Orta Karadeniz’de kıyıdan uzaklaşıp, tek sıra halinde uzanır. Ortalama yükselti azalmıştır. Doğu Karadeniz’de ise dağlar iki sıra halinde uzanır. Bölgenin en yüksek dağları bu bölümdedir. Dağ sıraları arasında batı-doğu yönlü uzanan çöküntü ovaları ile Çoruh-Kelkit, Gökırmak ve Devres vadiler yer alır.
Ovalar : Bölgenin en geniş kıyı ovaları Çarşamba ve Bafra delta ovalarıdır. İç kesimlerde Suluova, Taşova, Turhal, Merzifon, Tosya, Boyabat gibi çöküntü ovaları yer alır. Bu çöküntü ovaları Türkiye’nin en aktif deprem bölgeleridir.
Akarsular ve Göller
Akarsular : Yenice, Bartın, Kızılırmak, Yeşilırmak ve Çoruh bölgenin önemli akarsularıdır. Yatak eğimleri fazla, rejimleri düzensiz akarsulardır. Kar erimelerine bağlı olarak ilkbahar aylarında akım yüksektir.
Göller : Bölgede buzul gölleri ve heyelan set gölleri fazladır. Özellikle Doğu Karadeniz Dağları’nda buzul etkisiyle oluşmuş buzul gölleri yaygındır. Sera (Uzungöl), Tortum, Borabay, Abant ve Yedigöller başlıca heyelan set gölleridir. Ayrıca bölgede çok sayıda baraj gölü bulunmaktadır.
İklim
Bölgenin kıyı şeridinde her mevsim yağışlı, yazları serin, kışları ılık geçen Karadeniz iklimi etkilidir. Bu iklimi etkileri Orta Karadeniz’de yer şekillerine bağlı olarak iç kesimlere kadar ulaşır. Batı ve Doğu Karadeniz’in iç kesimlerinde iklim karasallaşır, yağış miktarı azalır.
Doğal Bitki Örtüsü
İklim koşullarının orman yetişmesine uygun olduğu Karadeniz Bölgesi’nde özellikle denize dönük dağ yamaçlarında sık orman örtüsü görülür. Ormanlar deniz seviyesinden başlar ve 2200 metrelere kadar ulaşır.
Nüfus ve Yerleşme
Bölge, nüfus sayısı bakımından 3. sırada yer alır. Nüfusun büyük bölümü Doğu Karadeniz kıyıları , Orta Karadeniz’deki ovalar ve Batı Karadeniz’de Zonguldak Yöresi’nde toplanmıştır. Bölgede iklimin nemli olması ve tarımsal koşullar, kırsal nüfusun fazlalığına yol açmıştır. Arazinin engebeli olması, su kaynaklarının bolluğu dağınık yerleşmeyi yaygınlaştırmıştır. Konut tipi olarak ahşap evler yaygındır.
İller
Amasya, Artvin, Bartın, Bayburt, Bolu, Çorum, Giresun, Gümüşhane, Karabük, Kastamonu, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Tokat, Trabzon, Zonguldak.
Ekonomik Özellikler
Tarım
Bölge ikliminin nemli olması, kıyıda yaz mevsiminin yağışlı geçmesi, buğday arpa gibi tahıl tarımını engellemiştir. Bol neme gereksinim duyan tarım ürünlerini yaygınlaştırmıştır. Tarım arazileri parçalı ve dar olup, genellikle eğimli arazilerdir. Bu durum tarımda makine kullanımını engellemiştir. Doğu Karadeniz kıyılarında bahçe tarımı yaygındır.
Tarım Ürünleri
Mısır : Kıyı kesiminde buğdayın yerini almıştır. Halkın temel besin maddesidir. Bölge mısır üretiminde 1. sırada yer alır. Ancak üretilen mısırın tümü bölge içinde tüketildiğinden ticari değeri yoktur.
Tütün : Karadeniz Bölgesi, üretimde Ege Bölgesi’nden sonra 2. sırada yer alır. Bafra Ovası (Samsun) en yoğun ekim yapılan alandır. Ayrıca Tokat, Amasya, Düzce Ovası (Bolu) ve Rize Yöresi’nde yetiştirilir.
Fındık : Kış ılıklığına gereksinim duyan fındık Karadeniz iklimine en uyumlu üründür. Türkiye üretiminin %84’ü Karadeniz Bölgesi tarafından karşılanır. Bütün Karadeniz kıyılarında, yer yer iç kesimlerde yetişmesine karşın, en yoğun olarak Ordu ve Giresun’da üretilir.
Çay : Muson iklimine uyumlu bir tarım ürünüdür. Bol nem ve kış ılıklığına gereksinim duyar. Trabzon – Rize arasında Doğu Karadeniz kıyılarında, denize dönük yamaçlarda yetiştirilir. Ülke üretiminin tamamını Karadeniz Bölgesi karşılar.
Pirinç : Bol suya gereksinim duyar. Akarsu vadi tabanlarında ekimi yapılır. Tosya, Boyabat, Çarşamba ovaları başlıca ekim alanlarıdır.
Şekerpancarı : Bol yağışlı olan Doğu Karadeniz kıyıları dışında tüm bölgede yetişme koşulları vardır. Ekim alanları Kastamonu, Çorum, Tokat, Amasya illerinde geniştir.
Keten-kenevir : Nemli iklim bitkisi olan keten Batı Karadeniz Bölümü’nde Kastamonu ve Sinop’ta yetiştirilir. Kenevir ise uyuşturucu özelliği nedeniyle devlet kontrolünde üretilir.
Meyve : Amasya’da elma, Kastamonu’da erik, Rize’de turunçgiller, Orta Karadeniz’de üzüm, Batı Karadeniz’de kestane tarımı yaygındır.
Hayvancılık
Gür otlaklar ve nemli iklimi büyükbaş hayvancılığı yaygınlaştırmıştır
Batı ve Orta Karadeniz iç kesimlerinde tiftik keçisi yetiştirilir.
Balıkçılık önemli geçim kaynağıdır.
Bolu Yöre’sinde arıcılık ve kümes hayvancılığı yaygındır.
Ormancılık
Ormanların geniş yer kaplaması, ormancılığı önemli bir geçim kaynağına dönüştürmüştür. Batı ve Doğu Karadeniz’de kereste, tomruk, parke ve kağıt fabrikaları bulunur.
Madenler ve Enerji Kaynakları
Madenler : Doğu Karadeniz’de Artvin ve Murgul (Göktaş), Batı Karadeniz’de, Kastamonu – Küre’de bakır çıkartılır. Bölgede çıkarılan bakır, Samsun bakır fabrikasında işlenir.
Enerji Kaynakları : Zonguldak havzasında taşkömürü çıkartılır. Türkiye üretiminin tamamını burası karşılar. Demir-çelik endüstrisinde enerji kaynağı olarak kullanılır. Taşkömürü tozundan Çatalağzı termik santralinde elektrik üretilir. Bolu, Çorum, Amasya ve Havza’da linyit yatakları işletilmektedir.
Enerji Üretim Tesisleri : Kızılırmak üzerinde Altınkaya, Yeşilırmak üzerinde Almus, Hasan ve Suat Uğurlu hidroelektrik santralleri kuruludur. Hopa’da petrolle çalışan termik santral yer alır.
Endüstri
Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :
UYARI : Endüstri Batı Karadeniz Bölümü’nde gelişmiştir. Zonguldak Havzası Türkiye’nin ağır sanayi bölgesidir.
Şeker : Kastamonu, Turhal (Tokat), Suluova (Amasya), Çorum, Çarşamba (Samsun)
Çay : Rize ve çevresi
Demir – çelik : Ereğli (Zonguldak) ve Karabük
Kağıt : Çaycuma (Zonguldak), Taşköprü (Zonguldak), Aksu (Giresun)
Kereste : Bolu, Düzce, Bartın, Ayancık
Ulaşım
Yer şekilleri nedeniyle Orta Karadeniz Bölümü dışında bölgede ulaşım zordur. Samsun ve Zonguldak dışında demiryolu ile ard bölgesine bağlı olan liman yoktur. Samsun ve Trabzon bölgenin gelişmiş liman kentleridir. Trabzon Limanı, Zigana ve Kop geçitleri ile bölge içine ve oradan da komşu ülkelere bağlanmıştır.
Turizm
Bölgede gerek tarihi kalıntılar gerekse doğal güzellikler turizm için önemli potansiyel oluşturmaktadır. Bölge iklimi deniz turizminin gelişmesini engellemiştir. Batı Karadeniz’de Amasya ve Sinop’ta deniz turizmi gelişmeye başlamıştır. Özellikle Kaçkar Dağları’ndaki buzul gölleri, değişik bitki türleri bölgenin deniz turizmindeki açığını kapatacak derecede ilgi görmektedir. Bolu Aladağlar ve Abant çevresi kış sporlarının yapıldığı önemli merkezlerdir.
Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri
Karadeniz Bölgesi ekonomik gelişmişlik açısından 5. sırada yer alır. Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi verilmiştir.
Çay
Fındık
Kenevir
Pirinç
Mısır
Tütün
Deniz ürünleri
Taşkömürü
Bakır
Karadeniz Bölgesinin Genel Özellikleri:
1. Yüzey şekilleri çok dağınıktır. Ovalık alanları azdır.
2. Dağlar kıyıya paralel olarak uzanır ve bunun sonucunda falezler (yalıyarlar) görülür. Kıta sahanlığı dardır.
3. Orman bakımından en zengin bölgedir.(%25)
4. En fazla yağış alan bölgemizdir.(Doğu Karadeniz ve Rize)
5. Yağışlara bağlı olarak en fazla kimyasal çözülmenin görüldüğü bölgedir.
6. Çay, fındık, mısır, keten-kenevir üretiminde birinci sıradadır.
7. Balıkçılığımızın %80’i bu bölgede yapılır.
8. Doğu Karadeniz kıyı kesiminde dağınık yerleşme yaygındır.
9. En fazla göç veren bölgedir.
10. Taşkömürü ve bakır üretiminde birinci sıradadır.
11. Tek doğal limanı Sinop’tur.
12. Akarsu rejiminin nispeten düzenli olduğu tek bölgedir.
13. Bölgede Çarşamba ve Bafra delta ovaları vardır.
14. Nem miktarı en fazla olan bölgedir. Bu yüzden yıllık sıcaklık farkı en az olan bölgedir.
15. Yıllık ortalama sıcaklık 14-15 °C’dir. En sıcak ay ortalaması 22-23°C’dir. En soğuk ay ortalaması ise 5-6 °C’dir.
Yaptığımız araştırmalar sonucu Karadeniz Bölgesine ait bazı kültürel özellikler şöyledir;1. Yüzey şekilleri çok dağınıktır. Ovalık alanları azdır.
2. Dağlar kıyıya paralel olarak uzanır ve bunun sonucunda falezler (yalıyarlar) görülür. Kıta sahanlığı dardır.
3. Orman bakımından en zengin bölgedir.(%25)
4. En fazla yağış alan bölgemizdir.(Doğu Karadeniz ve Rize)
5. Yağışlara bağlı olarak en fazla kimyasal çözülmenin görüldüğü bölgedir.
6. Çay, fındık, mısır, keten-kenevir üretiminde birinci sıradadır.
7. Balıkçılığımızın %80’i bu bölgede yapılır.
8. Doğu Karadeniz kıyı kesiminde dağınık yerleşme yaygındır.
9. En fazla göç veren bölgedir.
10. Taşkömürü ve bakır üretiminde birinci sıradadır.
11. Tek doğal limanı Sinop’tur.
12. Akarsu rejiminin nispeten düzenli olduğu tek bölgedir.
13. Bölgede Çarşamba ve Bafra delta ovaları vardır.
14. Nem miktarı en fazla olan bölgedir. Bu yüzden yıllık sıcaklık farkı en az olan bölgedir.
15. Yıllık ortalama sıcaklık 14-15 °C’dir. En sıcak ay ortalaması 22-23°C’dir. En soğuk ay ortalaması ise 5-6 °C’dir.
Şivesi
Yemekleri
Çocuk oyunları
Karadeniz Bölgesine ait bazı yerel şive(ağız) örnekleri;
A
Abrul: Nisan
Accuk: Azıcık
Ahaca: İşte burada
Alamuk: Yağmurdan sonra güneşin bulutların arasından tesirli bir şekilde vurması
Anlak: Meydan
Azuk: Yiyecek
B
Bacca: bahçaBahçe, fındık bahçesi
Bayak: Az önce, demin
Bece: Bu gece
Bezene: Bezelye
Bıldır: Geçen sene
Bibi: Büyük hala
Böğün: Bugün
Bulaşuk: İspiyoncu
C
Cıbıldak: Çıplak
Cıdık: Tuzak
Cıftır: gibiÇok hızlı bir şekilde
Cılga: İnce su yolu
Cımbış: Komik, şaka
Ç
Çakır Gözlü1) Renkli gözlü 2) Ela gözlü
Çileklik Çalı çileği. Yaprağından çorba yapılır
Çömen:Otluk
Çöten: Darı anbarı
Çömez:Ufak çocuk
Çükelik,Çükelük: Çökelek
Çürük Ayı: Temmuz ayı. Ağustos ve Temmuz çürüklük ayları olarak bilinir.
D
Da: Anlamı güçlendiren ek
Dadduk: Sevimli, tatlı
Değermen: Değirmen
Depebızdık: Takla
Düşün: Mola, ara
E
Ebeguşağa: Gökkuşağı
Elguvan: Mor renkli bir çiçek, ergüvan
Encamı: Topu topu
Ey: Bir seslenme edası
Ey vermek: Seslenmek, çağıran kişiye cevap vermek
Eyhe: Sana göre hava hoş
Eylenmek: Oyalanmak
F
Fene: Çok
Fer: Derman, hal, kuvvet
Fırfıkıç: Ağzına kadar dolu
Fırtana: Fırtına
G
Gaccuk: Kadar
Galemlik: Bacanın üstüne, kuşların yuva yaptığı bölüm, bir nevi baca kapağı
Gelçek: Merdiven
Guytak: Çukur, kuytu
Güman: Umut
Güni: Güney
Güzine: Bir tür soba
Ğ
Ğeçi, Geçi: Pis kötü şey, kötü insan, domuz
H
Ha: Anlamda kesinliği artıran bir nevi önek
Haböle,Haşöle Haole: Böyle, şöyle, öyle
Haccak: Güzel
Haçan: 1) Madem 2) Ne zaman
Haçan ki: Ne zaman ki
Halik: Küçük taş
Halpıtmak: Yoğurt yemek
Happak: Sade yoğurt
Henki: Yaşlı, ihtiyar
Henkimek: İhtiyarlamak
Heysin: Hasan adının yöresel söylenişi
I
ImıkIlık: ne sıcak ne de soğuk
İ
İçlik: Gömlek
İleki gün,Lekigün: Önceki gün
K
Katuk: Ayran
Kemçük: Biçimsiz, çukurca
Kiraz Ayı: Haziran ayı
L
Löç: Çok ıslak, suya doymuş
Lülemek: Bir şeyin ucunu yontmak
M
Mabeyin: Oda
Mandalin: Mandalina
Mundar: Pis
Mühkem: Sağlam
N
Nene: Nine, babaanne ve anneanne
O
Oslama: Boşuna
Oyrak: Çukur arazi
Ö
Öğürsemek,Örsemek: İneğin boğa istemesi
P
Paçka: Küçük ev, serentiye benzer yapı
Palak: Ayı yavrusu
Palan: İnce minder
R
Rafan gitmek: Çok hızlı ilerlemek
S
Sağrak: Yağ saklama kabı
Sahan: Bakır kap, tabak
imelek: Uyuşuk
Süflü: Pasaklı
Ş
Şavgu: Şevki adının yöresel söylenişi
Şişek: Genç erkek koyun
T
Ta:Daha
Tırmıt: Mantar
Tili: Yemek seçen
Tüğüm: Düğüm
U
Ula: Bir hayret ve sesleniş nidası
Uşak: Erkek evlat
Uy: bir hayret nidası
Ü
Üzüm Ayı: Ekim Ayı
V
Vire: Daima, devamlı
Y
Yal: İnek yemeği
Yane: Ne sandın?
Yarmaça: Yarılmış odun
Yayuk1) Ayran 2): İçinde bu ayranın yapıldığı tahtadan ve uzunca eşya
Yesir: Ebelemece türü bir oyun
Z
Karadeniz Bölgesine ait bazı yerel yemek örnekleri;
- BAKLA ÇORBASI (Gerede)
- Karalahana Çorbası (Ordu)
- Fasulye Kavurması (Giresun)
- HAMSİ BÖREĞİ (Giresun)
- CEVİZLİ TAVUK (SAMSUN)
- PANCAR YAPRAĞI ÇORBASI (GİRESUN)
- GELİN TIRNAĞI (SAFRANBOLU)
- GENDİME ÇORBASI (GÜMÜŞHANE)
- BEYAZ BAKLAVA (Zonguldak)
- TOYGA ÇORBASI (AMASYA)
- TOKAT DOLMASI
- Kızarmış Hamsi Buğulama (Karadeniz)
- ETLİ EKMEK (Kastamonu)
- FINDIK KÖFTESİ (GİRESUN)
- Laz Helvası
- Ayvalı Et (Gümüşhane)
- MISIR PASTASI (SİNOP)
- Kuymak (Mıhlama) Trabzon
- Uğut (Bolu)
- Siron (Gümüşhane)
- Laz Böreği
- Mengen Pilavı (Bolu)
- Kıymalı Karalahana (Samsun)
- Kağıtta Hamsı (Samsun)
- Peynirli Ve Cevizli Mantı (Samsun)
- Yanıç (Samsun)
- Böbrek Kavurma (Samsun)
- Mısır Çorbası (Samsun)
ARALI EMEN
En az beş kişilik iki takımla oynanır.Takımların oluşumu ve emenin kim
tarafından korunacağı tekerlemelerle belirlenir.Emen meydan ortasına konulmuş
bir taştır.Birinci takının görevi rakip takım oyuncularının emene dokunmasını
engellemektir.İkinci takımın görevi ise emene dokunarak ele geçirmeye
çalışmaktır.Birinci takım emen taşının etrafını çevreleyerek rakip takımın taşa
dokunmasını engellemeye çalışır.Bu sırada ikinci takım oyuncuları meydana
yayılarak emeni koruyan oyuncuları rahatsız etmeye başlarlar.Bu mücadele
esnasında ikinci takım oyuncularından emene dokunmaya çalışanlardan yakalananlar
oyun dışı kalırlar.Eğer ikinci takım oyuncuları birinci takım oyuncularından
birisiyle emen arasından yakalanmadan geçerse birinci takımın bu oyuncusu da
oyun dışı kalır.Bu yarışma emen ele geçirilinceye ya da ikinci takım
oyuncularının tamamı oyun dışı kalıncaya kadar devam eder.
BABADİK
İki grup arasında oynanan oyunun malzemeleri bir top ve
yedi adet yassı taştan ibarettir. Yassı taşlar üst üste dizilir. Amaç altı yedi
metre uzaktan topu yuvarlayarak taşları yıkmaktır. Atış yapılıp, taşların
yıkılmasıyla oyun başlar. Top karşı takımdadır, atışı yapan grup yıktıkları
taşları tekrar üst üste dizmeye çalışırken, diğer grup ellerindeki topu elden
ele geçirerek onları vurmaya çalışır. Topla vurulan oyun dışı kalır. Eğer
vurulmaya çalışılan kişi, atılan topu yakalayabilirse, topu rakiplerinin
alamayacağı bir yere fırlatarak takımına zaman kazandırmış olur. Onlar taşları
bu sırada üst üste dizmeye çalışırlar. Her ne kadar kulağa kolay işmiş gibi
gelse de üst üste yedi taşı yıkmadan koymak çetin iştir. Tüm taşları dizerlerse,
oyunu kazanırlar, eğer gruptaki oyuncuların hepsi taşları dizemeden rakipleri
tarafından vurulursa kaybederler.
BALIK BATTI OYUNU
Televizyonun yaygınlaşmasından önce akşam
misafirliklerinde kadınlı erkekli gruplar tarafından oynanan bir oyundur. Grup
halka olur, bağdaş kurup oturur, herkes ellerini bacaklarının altına sokar. Bir
kişi ise halkanın ortasında oturur. Halkada oturanlar ellerindeki kıvrılmış bir
mendili birbirlerine ebeye yakalanmadan verirler. Ebe ise mendilin kimde
olduğunu anlamaya çalışır. Herkes ebe baktığında sanki mendil kendisindeymiş
gibi paniğe kapılmış görünmeye çalışarak ebeyi yanıltır, bu esnada mendil elden
ele dolaşır. Arada bir mendille ebeye vurulup tekrar saklanır. Ebe mendili kimin
elinde yakalarsa yeni ebe o olur.
ELİM SENDE
Çocuklar bir tekerleme söyleyerek aralarında bir ebe
seçtikten sonra ebeden kaçarlar. Ebe ise onlara eli ile dokunmaya çalışır. Ebe
kime dokunursa bu defa o çocuk ebe olur."Elim Sen de Elim Sende Sabaha Kel Kalk Sen de"
Kaynak
Son düzenleyen _KleopatrA_; 5 Ocak 2010 13:59
tluk
aha
