Arama

Büyük ünlü uyumuna uyan cümle örnekleri verir misiniz?

En İyi Cevap Var Güncelleme: 9 Kasım 2017 Gösterim: 113.078 Cevap: 4
Misafir - avatarı
Misafir
Ziyaretçi
6 Nisan 2010       Mesaj #1
Misafir - avatarı
Ziyaretçi
Büyük ünlü uyumuna uyan cümle örnekleri verir misiniz?
EN İYİ CEVABI LeqoLas verdi

Büyük Ünlü Uyumu:


Türkçe sözcüklerde bulunan ünlü harflerin “kalınlık- incelik” uyumudur. Buna göre bir sözcüğün ünlüleri ya hep ince ünlü, ya da hep kalın ünlü olur.
Sponsorlu Bağlantılar
♦ yo-ğurt (o-u kalın ünlüler) büyük ünlü uyumuna uyar.
♦ öğ-ren-ci (ö-e-i ince ünlüler) büyük ünlü uyumuna uyar.
♦ ki-tap (i- İnce, a- kalın) büyük ünlü uyumuna uymaz.

Büyük ünlü uyumu Türkçe’nin temel kuralıdır. Bu yüzden genellikle her Türkçe sözcükte bu kural bulunur. Türkçe sözcüklerin büyük ünlü uyumuna aykırılık göstermesini üç başlık altında toplayabiliriz:
a. Türkçe olmalarına rağmen zaman içinde değişen bazı sözcükler kurala uymaz:
♦ Anne (ana), kardeş (karındaş-kardaş)
♦ şişman (şişmen), hani (kanı), hangi (kangı), elma (alma)
b. Birden fazla sözcüğün birleşmesinden oluşmuş sözcükler (birleşik sözcükler) bu kurala uymayabilir:
* Yapabilmek, güneydoğu, uyurgezer, hanımeli…
c. Dilimizdeki ekler, sözcüğün ünlü harflerine göre değişerek sözcüğe eklenir. Sözcük büyük ünlü uyumu kuralına uymuyorsa, ek son heceye göre değişerek kullanılır:
Çiçek-ler ağaç-lar kitap-lar kalem-ler

Yabancı sözcüklerin bazıları son hecelerin-deki ünlü harf kalın olsa da, eki ince sesli olarak alır: saat-ler, hal-ler, sıhhat-im….
Bazı eklerimiz sözcüğün ünlü harflerine göre değişmez, her zaman aynı şekilde kullanılır. Bu ekleri alan sözcükler büyük ünlü kuralına uymaz:
ağlıyor-gülüyor ağlarken-gülerken gecekj- akşamki geceleyin- sabahleyin
sarımtırak- ekşimtırak (Yerini “-msi” ekine bırakmak üzeredir.)
vatandaş.- meslektaş. (Bu ek de günümüzde kurala göre değişmektedir.) teyzemgil- halamgil (Yerini “-ler” ekine bırakmak üzeredir)
Yukarıdaki durumların dışında kalan ve büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler yabancı dilden alınmış olanlardır: kalem, insan, otel, televizyon, sinema….

DEVAMI Büyük Ünlü Uyumu
Son düzenleyen Safi; 9 Kasım 2017 01:39
LeqoLas - avatarı
LeqoLas
Ziyaretçi
6 Nisan 2010       Mesaj #2
LeqoLas - avatarı
Ziyaretçi
Bu mesaj 'en iyi cevap' seçilmiştir.

Büyük Ünlü Uyumu:


Türkçe sözcüklerde bulunan ünlü harflerin “kalınlık- incelik” uyumudur. Buna göre bir sözcüğün ünlüleri ya hep ince ünlü, ya da hep kalın ünlü olur.
Sponsorlu Bağlantılar
♦ yo-ğurt (o-u kalın ünlüler) büyük ünlü uyumuna uyar.
♦ öğ-ren-ci (ö-e-i ince ünlüler) büyük ünlü uyumuna uyar.
♦ ki-tap (i- İnce, a- kalın) büyük ünlü uyumuna uymaz.

Büyük ünlü uyumu Türkçe’nin temel kuralıdır. Bu yüzden genellikle her Türkçe sözcükte bu kural bulunur. Türkçe sözcüklerin büyük ünlü uyumuna aykırılık göstermesini üç başlık altında toplayabiliriz:
a. Türkçe olmalarına rağmen zaman içinde değişen bazı sözcükler kurala uymaz:
♦ Anne (ana), kardeş (karındaş-kardaş)
♦ şişman (şişmen), hani (kanı), hangi (kangı), elma (alma)
b. Birden fazla sözcüğün birleşmesinden oluşmuş sözcükler (birleşik sözcükler) bu kurala uymayabilir:
* Yapabilmek, güneydoğu, uyurgezer, hanımeli…
c. Dilimizdeki ekler, sözcüğün ünlü harflerine göre değişerek sözcüğe eklenir. Sözcük büyük ünlü uyumu kuralına uymuyorsa, ek son heceye göre değişerek kullanılır:
Çiçek-ler ağaç-lar kitap-lar kalem-ler

Yabancı sözcüklerin bazıları son hecelerin-deki ünlü harf kalın olsa da, eki ince sesli olarak alır: saat-ler, hal-ler, sıhhat-im….
Bazı eklerimiz sözcüğün ünlü harflerine göre değişmez, her zaman aynı şekilde kullanılır. Bu ekleri alan sözcükler büyük ünlü kuralına uymaz:
ağlıyor-gülüyor ağlarken-gülerken gecekj- akşamki geceleyin- sabahleyin
sarımtırak- ekşimtırak (Yerini “-msi” ekine bırakmak üzeredir.)
vatandaş.- meslektaş. (Bu ek de günümüzde kurala göre değişmektedir.) teyzemgil- halamgil (Yerini “-ler” ekine bırakmak üzeredir)
Yukarıdaki durumların dışında kalan ve büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler yabancı dilden alınmış olanlardır: kalem, insan, otel, televizyon, sinema….

DEVAMI Büyük Ünlü Uyumu
Son düzenleyen Safi; 9 Kasım 2017 01:45
pesimist - avatarı
pesimist
Ziyaretçi
31 Aralık 2010       Mesaj #3
pesimist - avatarı
Ziyaretçi
Uymayan kelimeler:
Anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman, kalem, ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret, açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli, helak, hakikat, bahçe, ketçap, kitap.

Uyan kelimeler:
Akşam, yarın, duvarda, yolda, onda, yazıda, onun, saat, alkol, kabul, kontrol, protokol, sadakat, dolap, sevinç, söğüt, renk, kapak, şimdi, sabah, hamur, kedi, eski, köpek, yağmur,doktor, horoz, çiçek, adım, amca, ekşi, yakarı, aşağı, dayı, televizyon, radyo, yabancı, kıyılarımız, uzaklaştırıldı, örnekleri, ormanlarımız, toprak, güzel, havuç, geniş, umut, soğuk, şekil, boyun, alın, oğul, erkek, ufak, boya.
Son düzenleyen Safi; 9 Kasım 2017 01:42
Pickopat_MeLek - avatarı
Pickopat_MeLek
Ziyaretçi
31 Aralık 2010       Mesaj #4
Pickopat_MeLek - avatarı
Ziyaretçi
Uyan cümleler : Haftada bir kez banyo yaparım. Hayalim üç kelime oda şöyle ''Evli,mutlu,çocuklu''. Oyun oynamak çocukları geliştirir. Oyuncular sahaya çıktı. Renk renk kutuları var.

Uymayan cümleler : İnsan hayatı boyunca bir çok şey öğrenir. Kalemleri çok fazlaydı. Kitap okuma alışkanlığını geliştirdim.
Son düzenleyen Safi; 9 Kasım 2017 01:42
RealEsra27 - avatarı
RealEsra27
Ziyaretçi
20 Ekim 2013       Mesaj #5
RealEsra27 - avatarı
Ziyaretçi
Büyük ünlü uyumu
Dar i ü ı u
Geniş e ö a o
Büyük ünlü uyumu ya da kalınlık-incelik kuralı, Türkçe sözcüklerin ayırt edilmesinde kullanılan ses uyumlarından biri. Türkçedeki öztürkçe sözcüklere ait ortak bir özelliktir.
Kalınlık kuralı: Bir sözcüğün birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlüler de kalın olur:
adım, ağız, ayak, boyunduruk, burun, dalga, dudak, duvak, kırlangıç
İncelik kuralı: Bir sözcüğün birinci hecesinde ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur:
beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük

Değişim geçirmeyen ekler
Türkçede bazı yapım ve çekim ekleri büyük ses uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmezler.
-gil, -ken, -leyin, -mtırak ve -yor ekleri büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmez:
akşam-leyin, bakla-­gil, çalışır-ken, ekşi-mtırak, yürü-yor gibi.
-daş eki incelik kuralına uyan sözcüklere eklendiğinde büyük ünlü uyumunu bozar.
din-daş, gönül-daş, meslek-taş, ülkü-daş.
-ki aitlik eki kalınlık kuralına uyan sözcüklere eklendiğinde büyük ünlü uyumunu bozar:
akşamki, yarınki, duvardaki, yoldaki, ondaki, onunki.
Yazıdaki sıfatları bulunuz. (uymaz)
Bağlaç olan ki ise "ayrı yazıldığı için" büyük ünlü uyumu aranmaz:
Derslerine sıkı çalış ki başarılı olabilesin. (bağlaç)

İstisnâlar
Büyük ünlü uyumu, başka dillerden Türkçeye geçmiş olan sözcüklerde aranmaz. Bu sözcükler Türkçeye geçirilirken her zaman büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmezler:

ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret, sevda vs.

Büyük ünlü uyumu her Türkçe sözcükte sağlanmayabilir. Bazı sözcükler öztürkçe olmasına rağmen zamanla ses değişimi vs. gibi çeşitli etkenlerle büyük ünlü uyumu kurallarının dışında kalmışlardır:

anne (ana), dahi (daha), elma (alma), hangi (kangı), hani (kanı), inanmak (ınanmak), kardeş (karındaş->kardaş), şişman (-man ekinin özelliği ile) vb.
Birleşik sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz:
açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli

Büyük ünlü uyumuna uymayan veya bu uyumun aranmadığı sözcüklere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından genellikle son hecenin ünlüsüne uyar:
adalet-li, anne-si, kardeş-lik, meslektaş-ımız, şişman-lık vs.
Son ünlüleri kalın harf olmasına karşın ince şekilde telaffuz edilen bazı alıntı kelimeler, ince ünlü ile başlayan ekler alır:

alkol > alkolü, hakikat > hakikati, kabul > kabulü, kontrol > kontrolü, saat > saate.
Tek heceli sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz.
Türk, berk, yap, sert, sürt, et, ay vs.
Son düzenleyen Safi; 9 Kasım 2017 01:44

Benzer Konular

1 Şubat 2012 / Misafir Cevaplanmış
4 Aralık 2009 / darq_lowe Cevaplanmış
22 Şubat 2012 / Misafir Cevaplanmış
19 Mart 2015 / sudemaltankaya Cevaplanmış
20 Şubat 2013 / Misafir Cevaplanmış