Sanayi devriminin dünya üzerindeki etkisi nedir?

sanayi inkılabının dünya üzerindeki etkisi

SANAYİ İNKÎLABI

Rönesans’la birlikte hatta daha önce Avrupa’da başlayan gelişmeler, XIX.yüzyılla birlikte üretimle üretimde uygulanmaya başladı. Bunun doğal sonucu olarak üretim arttı. Avrupa’da üretim artması sermayenin askeri alana da kaydırılmasına sebep oldu. Silah endüstrisi de bundan etkilendi. Böylece Avrupa’nın bütün dünya üzerindeki hakimiyetinin kurulması sağlandı.

XVIII.yüzyıla kadar, ekonomik yaşam tarım, küçük el sanatları ve ticarete dayanıyordu. Topraklar büyük ölçüde soyluların ve kilisenin hakimiyeti altındaydı. Siyasal güç ise aristokrasinin elindeydi. Önce İngiltere’de ardı ardına olan devrim, daha sonra ise, kara Avrupa’sında Fransız İhtilali’yle gelen liberalizm ve milliyetçilik akımları, ekonomik yapıda değişmeleri başlattı. Buhar gücüyle çalışan makinenin icat edilmesi, makineleşmiş endüstriyi doğurdu ve Avrupa’da sermayenin birikimine sebep oldu. İngiltere’de ise sermaye birikimi merkantilizm hareketi ve Cromwell’in denizcilik kanunları büyük ölçüde sağladı.

Aslında endüstrileşme iki aşamalı olarak gerçekleşen bir olgudur. Birincisi 1870 yılına kadar olan makine devrimi, ikincisi ise bu tarihten itibaren başlayan teknoloji devrimdir.

XIV. ve XV.yüzyıllarda Almanya’da maden yataklarında suyu pompalamak için dev araçların yapıldığı da bilinmektedir

Tekstil alanında Milano şehrinde bir çok yenilikler yapılmıştı. İtalya’da. Ham ipeği eğirmek ve dokumak için su ile çalışan bir araç yapmışlardı. Ancak Leornado da Vinci’nin yaptığı buluşları göz önüne aldığımızda, İtalya’da sanayi devriminin niçin başladığını İtalyan şehirlerinin ulusal bir pazara sahip olması ile anlayabiliriz. Ayrıca İtalya’da tarım gerilemiş ve sermaye büyük ölçüde azalmıştı. Öyleyse endüstri devriminin olgunlaşması için gerekli şartlar nelerdir? Üretim yerlerinin limanlara yakın olması, maden, yakıt ve suyun bol olması gerekiyordu. Ayrıca ulaşımda kolay olmalıydı. XVI. yüzyılda İngiltere’de sanayi bütün Avrupalı devletlerden geri idi. Bir yüzyıl sonra ise, durum tersine dönecekti. 1642 iç savaşı başladığında İngiltere, Avrupa’nın en sanayileşmiş devleti idi. İngiltere bu konumunu yüzyıllar boyunca yitirmedi. İngiltere’de bir çok atölyeler çalışıyordu. Ustalar ve işçiler durmadan eritiyorlardı. Fakat bu dönemde sanayi devrimi terimi kullanılmaktadır.

Sanayi devriminde ustaların emeği yerine, üretim araçlarında nitelik ve nicelik alarak meydana gelen gelişmeler dolayısıyla maliyet yükseldi ve artık işçilerin bunlara tek başına sahip olamayacaklarını anlaşıldı. Buharın kullanımını ister istemez makineleri bir araya getirmeyi zorladı. Yani makineleri fabrikalara topladı. İşte imalathaneden fabrikaya geçiş, sanayileşmenin dönüm noktası oldu. Artık nüfus işçileri toplumdan fabrikalarda eşya üreten nüfusa doğru bir değişim gösterdi.

Endüstri Devriminin Başlangıcı ve İlk Dönem, 1870 Yılına Kadar

Endüstri üretimi aile için üretimi büyük ölçüde etkiledi. Makinaları basit el araçlarının yerini aldı. El tezgahları ve eğirme makinaları gibi su veya buhar kol gücünün hayvan enerjisinin yerini aldı. 1789’daki bu ani değişim birkaç iş kolunu etkiledi. ancak bunlar temel iş kolları idi. Madencilik, mühimmat, tekstil ve meteoroloji gibi.

Demir cevherine olan ihtiyaç kömür madenciliğini XVIII. yüzyılda büyük bir iş alanına getirildi. Yüzyıllarca bu işletmede mangal kömürü kullanılmıştı. Bu da İngiltere’de hızla ormanları tüketiyordu. Bu yolda elde edilen demir maliyeti %80’ini oluşturuyordu. Bu sebeple kömür kullanılmaya başladı. XVIII. yüzyılın başında 200,000 tondan çok kömür kullanıldı. Artık İngiltere’de kömür ulusal zenginliğin bir simgesi haline geldi . Taş kömürü cam, tuğla, şap, şeker, tuz, üretimini ve deniz suyunun buharlaştırılması gibi sahalarda da kullanılıyordu. Yine endüstrinin ilk dönemlerinde ilk kez maden kömürü ve demiri İngilizler kullandılar. Maden kömürünün fırınlarda kullanılması demir üretimini ve kömüre duyulan ihtiyaç artırdı.

1784 yılında James Watt, bir fabrikada bütün tezgahların bağladığı buharlı bir makineyi yapmayı başardı. 1807 yılında ilk defa buharlı gemi icat edildi. 1814’te de ilk buharlı lokomotif yapıldı.Böylece XVIII. yüzyılda başlayan ve XIX.yüzyılda hızlanan sanayi devrimi, bilimle tekniği birleşti. Yeni sosyal ve ekonomik gelişmeleri beraberinde getirdi. İngiltere’de ilk demir yolu 1830 yılında Manchester ile Liverpool şehirleri arasında açıldı.sanayide lokomotifin bulunması ve demir yolunun yapılması artık Avrupa ülkelerinin her tarafına demir yolları uzandı. Kömür eskiden gidilmeyen yerlere kadar taşındı. Böylece endüstrileşme kıyılardan içlere doğru taşınmış oldu.

XIX. yüzyılın ortalarına kadar süren bu endüstrileşme gelişmeleri, demir ve kömürün asıl enerji kaynağını ve hammaddesini oluşturduğu makineleşme çagıdır. Bu dönem sanayi devriminin simgeleri fabrika ve tirendir.

Endüstri Devriminin İkinci Aşaması

1870 yılından sonra endüstri devrimi nitelik değiştirdi. Artık bilimsel buluşlar ve bunlar üretime uygulanması ve devletin desteği ve gerektiğinde örgütlediği büyük kuruluşların eline geçti.

İkinci aşamada temel hammadde ve enerji kaynaklarında değişiklik ortaya çıktı. Kömür ve demirin yanında çelik, elektrik, petrol ve kimyasal maddeler üretim sürecine sokulunca, endüstrileşme bugün çevremizde gördüğümüz şeklini aldı.

İçten yanmalı motor, telefon, mikrofon, telsiz, lamba, araba lastiği, bisiklet, daktilo ve ucuz gazete kâğıdı gibi yenilikler ikinci dönem ürünleridir. Radyo ve uçak bu dönemde icat edilse de, gelişmeleri 1914’ten sonra oldu.

Demir birinci aşamada ne kadar önemli bir yer tutuyordu ise, ikinci aşamada onun yerini çelik alacaktı. Özellikle demir yolu yapımında çeliğin yeri büyüktü. 1880-1890 yılları arasında A.B.D mevcut demir yollarına 115.000 km eklerken, İngiltere 1860-1913 döneminde demiryollarını 2 katına çıkardı. Fransa 4, Almanya ise 6 katına çıkardı. Rusya ise doğuya doğru Pasifik’e kadar varan ve batıda bütün ülkeyi kaplayan bir demiryolu ağını ülkeye döşedi.

Demiryolları ülkelerin iç kısımlarını ulaşıma açtı ve demir madeni ve ağır metallerin daha iç bölgelere taşınmasına imkan tanıdı.

Bu devrimin ilk ve en açık yönü üretimde görüldü. Daha fazla mekanik güç, daha fazla hammadde, daha fazla üretilmiş mal, daha fazla ulaşım sanayi ve ticaret hızını beraberinde, getirdi. Bu ürünleri pazarlayacak kitleler oluştu ve daha büyük firmalar daha ucuz ve daha kaliteli mal üretimi için, ortaya çıktılar. Sömürgecilik artık yeni bir anlam kazandı.

En azından sanayi kadar bu dönemde ulaşımında önemli olduğunu göz önünde bulundurmamız gerekiyor.

Büyük Britanya 1840 yılında posta sistemini kurmuştu. 1875 yılında ise uluslar arası posta teşkilatı kuruldu. 1837’de bulunan telgraf, hızla batı dünyasına yayıldı. 1860’ta Atlantik’i boydan boya aşan ilk telgraf kablosu çekildi. Radyo dalgaları ile telsiz telgraf da, 1895’te ilk döneminin ardından yayıldı. Haberleşmede görülen bu gelişme, basın yoluyla iç politikayı ve diplomasiyi de etkiledi.

Deniz ulaşımında meydana gelen gelişmeler de önemliydi. 1870’de ilk buharlı gemi yapılmıştı. Ama gelişme gösterememesi 1870 yılına kadar okyanusta yelkenlerin hakimiyetini kıramamıştı. İlk buharlı gemilerin çok kömür harcaması gelişmemesinin çok önemli sebebi idi. 1870’de daha iyi buhar kazanları ve çelikten teknelerin yapılması buharlı gemileri yük taşımada önemli kıldı. Amerika’nın, Arjantin’in geniş ve verimli ovalarından daha büyük çoğunlukta tahıl Avrupa’ya taşındı. 1869 Süveyş Kanalı’nın açılması ve 1914 Panama Kanalı’nın açılmasıyla deniz ulaşımı kolaylaştı. Endüstri devrimi 1830’da Fransa ve Belçika’da, 1850’de Almanya ve daha da sonra A.B.D, Rusya ve Japonya’da gerçekleşti.

Endüstri Devriminin Sonuçları ve Toplumsal Alanda Meydana Gelen gelişmeler

Sanayi devrimi batı dünyasının zenginliğinin büyük ölçüde arttırdı. Temizlik, konfor, sağlık önemli gelişmeler sağladı. Gıda maddelerinin çoğalması nüfus artışını da hızlandırdı.

Sanayi devriminin başlangıç aşamasında fabrika işçilerinin yeni sanayi kentlerinde, kalabalık topluluklar oluşturması ve eski kentlerin hızla gelişmesi, geleneksel kurumların başa çıkamadıkları sorunları ortaya çıkardı. Bu durum Karl Marx tarafından, onca bolluğa rağmen, işçi sınıflarının haklarını alamaması, bir devrimin yapılacağı ana kadar, yoksullaşacakları görüşünü ileri sürmesine sebep oldu. Marx’ın bu görüşü 1848 yılı için akla yatkındı. Gerçektende gücünü şehirli yoksullardan alan kitlelerin Fransız İhtilali’nde Bastille hapishanesine saldırmaları ile ihtilal meşalesini tutuşturdukları biliniyordu. Ne var ki, 1848-1849 devrimi başarısızlıkla sunuçlandı.

Bundan sonra çeşitli toplumsal buluşlar, sanayi toplumundaki erken dönemlerin güçlüklerini, denetlemeyi ve gidermeyi başardı. Kentlerde düzenin sağlanmasında, kent polisinden yararlanma yoluna gidildi. Kanalizasyon şebekelerinin, çöp toplama hizmetlerinin, parkların, hastanelerin, sağlık ve kaza sigortalarının etkileri görüldü. Yeni okulların açılması, işçi sendikalarının kurulması, yoksul ve öksüzler için yurtların yapılması gibi önlemlerin de yararı büyük oldu. Böylece sosyalistlerin savunduğu sosyal devlet anlayışı, bir devrim olmadan gerçekleşti.

İşçilerin fabrikalara toplanması ve iş sahalarında daha karmaşık işlemler yapması, mesleklerde uzmanlaşmayı getirdiği gibi, nüfusun okuma yazmasını da hızlandırmıştır. Yani kaliteli, bilgili, dünyanın genelini anlayacak global şartlara hazır nüfus olmaya başladı.

Fakat sanayi devrimi aynı zamanda hammadde ve pazar aramaya sevk ettiği Avrupalı devletleri, gelecekte karşı karşıya getirerek, I. ve II. Dünya Savaşlarının çıkmasına sebep olacaktır.