Ülkemizdeki volkanik dağlar neden kuzeydoğu - güneybatı yönlü hat üzerinde uzanır?

Ülkemizde volkanik dağlar genellikle kuzeydoğo-güneybatı yönlü bir hat üzerinde dağılım göstermektedir. Bunun nedeni nedir??

TÜRKİYE’NİN DAĞLARI

Dağ: İç kuvvetlerin etkisiyle oluşan ve çevresine göre yüksekte olan yüzey şekillerine dağ denir.
Genel olarak ülkemiz engebeli ve yüksek bir yapıya sahiptir. Ortalama 1132 m. İle Avrupa’nın en yüksek ülkesidir. (Asya;1000m. Avrupa;300m.) Dağlar ülkemizin yer şekillerinin önemli bir kısmını oluşturur. Ülkemizin % 55′i 1000 m. üstü, % 25′i 500- 1000 m. arası,% 8-9 ‘u- 0- 250 m. arasındadır. Kısa mesafelerde bile büyük yükselti farklarına rastlanılabilir. Kısa mesafelerde yükselti çok değişir. Ülkemizde yükselti batıdan- doğuya, kıyıdan- iç kesimlere doğru artar. Kuzey ve Güneyde uzanan sıradağlar Doğuda birleşirler buda Doğunun yükseltisini arttırmıştır, Kuzey ve Güneyde kıyıya paralel uzanan dağlar bu kıyıların girintisi çıkıntısı az sade bir özellik göstermesini sağlamıştır.

Ülkemizde yükseltinin fazla olma nedeni;

1-Alp-Himalaya Orojenezi sunucu oluşan genç bir arazi olması,
2- Epirojenik hareketlerle toptan yükselmiş olmasıdır
Ülkemizde dağlar doğu- batı doğrultusunda uzanır. Ülkenin dağlarının Doğu-Batı uzantılı olmasının Alp-Himalaya kuşağının arasında kalmasından dolayıdır.
Ülkemizde ki dağlar genel olarak I. zamanda oluşmaya başlamıştır. II. Zamanda aşınmaya uğramış ve alçalmışlardır. II. zamanda aşınan tortular deniz ortamlarında birikmiş; III. zamanda oluşan Alp dağ Oluşum Hareketiyle kıvrılarak yükselmiş ve orojenik dağlarımız oluşmuştur. IV. Zamanda Epirojenez ile yükseklikleri artmıştır. Ayrıca III. zamandan beri devam eden volkanik olaylarla da volkan konileri oluşmuştur.

Etkinlik çalışması: Türkiye fiziki ve deprem haritalarının incelenerek;

1-Ülkemizin kuzey ve güneyinde uzanan dağlar ile fay hatları arasında paralellik var mıdır? Varsa nedenleri nelerdir?
Paralellik vardır. Genelde kıvrım dağlarının bulunduğu sahaların kenarlarında fay hatları uzanır. Deniz tabanındaki esnek tortular kıvrılmaya uğrarken, sert masif dediğimiz kütleler sıkışma sırasında kıvrılamayan kırılmış ve fay hatları oluşmuştur.

2- Fay hatlarının uzanışı ile kırıklı dağlar, grabenler ve tektonik göllerin uzanışı arasında paralellik var mıdır? Varsa neden?

Fay hatlarının uzanışı ile 1-Kırıklı dağlar, 2- tektonik oluklar( grabenler) ve tektonik göllerle birlikte

3-Depremler,
4- Kaplıca ve maden suları,
5-Volkanizma arasında doğal olarak paralellik vardır. Kırılma sonucunda iki yanındaki faylar boyunca yükselen kısımlara Horst, alçalan kısımlara Graben denir. Ayrıca çöken çanaklara suların birikmesi ile tektonik göller oluşmaktadır.Ülkemizde oluşumuna göre dağlar(Ülkemizde dağların oluşumu üç şekilde gerçekleşmiştir)

1-Orojenezle oluşum; Derin deniz çanaklarında biriken tortular kıtaların hareketi sırasında sıkışması sonucu kıvrılarak yükselmesi olayıdır. Bu olay sıra dağları oluşturur. Hareketler yatay ve dikey olmak üzere iki yönde gelişir. Genellikle, yatay hareketler kıvrılma ve kıvrım dağlarına, dikey hareketler de kıvrılma ve kırık dağlarına yer verirler. Türkiye’deki dağların çoğu orojenik hareketlerle meydana gelmiştir.
Türkiye’deki dağlar Avrupa ile Afrika kıtası ve Arap Yarımadası arasındaki Tetis jeosenklinalinde bulunan tortul tabakaların orojenik hareketi sonucunda oluşmuştur. IV. Zamanda yükselerek bugünü halini almıştır. Kuzey Anadolu ve Toros Dağları Alp Orojenezi’nin Türkiye’deki kuzey ve güney kanadını oluşturmaktadır. Ege bölgesi’ndeki horst ve grabenler de aynı sistemin içinde yer almaktadır.
Alp- Himalaya sistemi denen bu dağ sıraları Avrupa’da İspanya’nın batısından başlayarak Avrupa’nın güneyi boyunca uzanarak ülkemize, buradan İran, Afganistan, Hindistan’dan Çin‘e kadar uzanır.
Anadolu’nun kuzey ve güneyinde doğu-batı genel yönünde uzanan bu dağlar, kıyı çizgisinin uzanışını da belirlemiştir. Bu iki kanat, Doğu Anadolu’da (Van Gölü kuzeyinde) birleşirler.

Dağ Oluşumu

A-Kıvrılma: Deniz tabanına biriken tortuların sıkışarak kıvrılıp yükselmesi. Kuzey Anadolu ve Toros Dağları Alp-Himalaya kıvrım sisteminin Anadolu’daki uzantılarıdır. Bunların dışında İç Batı Anadolu, İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da orojenik hareketlerle meydana gelmiş 2.derece dağ sıraları bulunur.

B-Kırılma: Türkiye’de Alp Orojenez inden sonra devam eden yer hareketleri; Özellikle Anadolu’nun doğudan batıya doğru itilmesine ve gerilmelere yol açmış, bu hareketler yer kabuğunun kırılması şeklinde olmuştur. Yer hareketleri ile Anadolu’yu boydan boya kesen fay hatları oluşmuştur.
Yer kabuğundaki kırık hatlar(Fay hatları) boyunca blok halinde yükselme ve çökmelerle dağlar oluşmaktadır. Kırılma sonucunda iki yanındaki faylar boyunca yükselen kısımlara Horst, alçalan kısımlara Graben denir.
Ege bölgesi’ndeki Yunt dağı, Bozdağlar ve Aydın dağları horst, bunlar arasındaki Gediz, Büyük Menderes ve Küçük Menderes ovaları ise tipik birer grabendir.

Ülkemizdeki Ana Fay Hatları:

1-) Kuzey Anadolu Fay Hattı: Batıda Saroz Körfezi’nden başlaya Varto’ya kadar uzanır. Bu hatta sık sık büyük depremler meydana gelir. 17 Ağustos 1999 Marmara ve 12 Kasım 1999 Düzce depremleri bunların en yakın ve en büyüklerindendir.

2-) Doğu Anadolu Fay hattı: Doğuda, Antakya-Kahraman Maraş oluğundan Varto’ya kadar uzanır. Burada Kuzey Anadolu Fay Hattı ile birleşir. Burada da şiddetli depremler olmuştur.

3-)Batı Anadolu Faylar Kuşağı: Saruhan -Menteşe Masifi gerilmelere uğraması sonucu, Batı Anadolu’da kırıklı yapının yaygın olduğu, çoğununda düşey atımlı faylarla Horst ve graben dizileri oluşmuştur.

Fay Hatları

2-Volkanizma ile dağların oluşumu: Volkanlardan çıkan malzemelerin birikmesiyle oluşan dağlara volkanik dağlar ( volkan konisi- tek dağ) denir.
Türkiye’nin en önemli volkanik sahaları 3 bölgemizde toplanmıştır;
1-.Doğu Anadolu bölgesi,
2-İç Anadolu Bölgesi,
3-Batı Anadolu bölgesi,

Türkiye’de volkanik olaylar II. zamanda deniz altı volkanizması olarak başlamış, III. jeolojik zaman (Tersiyer) başlarında yüzey volkanizması başlamış, tarih çağlarına kadar devam etmiştir. Akdeniz Volkan kuşağı üzerindeki ülkemizde, volkanik faaliyetler sonucu sıralar halinde uzanan volkanik dağlar oluşmuştur.
Ayrıca bir veya birkaç merkezden meydana gelen püskürmelerle lav ve çeşitli boyuttaki taneli maddelerin birikmesiyle koni şeklindeki dağlar meydana gelmiştir. Lavlar bazen de araziye yayılarak bazalt platolarını oluşturmuştur. Ülkemizdeki yanardağlar bu gün aktif olmayan sönmüş yanardağlardır.