Sıfat nedir, örneklerle açıklar mısınız?

Varlıkları niteleyip belirten sözcüklerdir. Bu sözcüklerin görevi, varlığı nitelik ya da nicelik yönünden daha belirgin kılmaktır. Bu sözcükler uydu sözcüklerdir. Bu nedenle tek başlarına kullanılamaz.
Bir sözcüğün sıfat sayılabilmesi için:

Sponsorlu Bağlantılar

Varlıkları niteleyip belirtmesi,
Sıfat tamlamasının tamlayanı olması,
Tek sözcük olması,
Çekim eki almamış olması gerekir.

Bir sözcük, bu kurallardan birine bile uymuyorsa o sözcük artık sıfat değildir.
Uyarı: Sıfatlar her zaman sıfat tamlaması halinde bulunur; ancak her sıfat tamlamasında sıfat sözcük bulunma zorunluluğu yoktur.
Örnek:
“Güzel bir yaz akşamı… Pırıl pırıl bir mehtap… Ortalık sessiz. Çıplak gözle tüm yıldızları görebiliyoruz. Evimizin önündeki yaslı ceviz, yıldızlarla süslenmiş gibi. Altında koyu bir gölge oluşmuş.”
Bu paragrafta altı çizili tüm sözcükler sıfattır. Bunların tümü yukarda belirtilen dört kurala da uygundur.
“İşin doğrusu çabuk geleceğini ummuyordum. Elindekileri bana verdi. Kutunun birinin kabı maviydi. İlginçti. O, maviyi sevmezdi. Nasıl olurdu da maviyle kaplamıştı. Mavi diyene bile kızardı.”
Bu paragrafta, altı çizili niteleyici ve belirtici sözcükler, sıfat sayılmanın kurallarına uymadıkları için “sıfat” olarak adlandırılamaz. Tümü adlaşmıştır.

SIFAT ÇEŞİTLERİ

1- NİTELEME SIFATLARI
Varlıkların niteliklerini (durum, biçim, renk…) bildiren tek sözcüklerdir.
Bir sözcüğün niteleme sıfatı sayılabilmesi için eylemsi özelliği taşımayan bir ada yöneltilmiş “nasıl”sorusunun yanıtı olması gerekir.
Örnekler:
-Nasıl bir insan?
-Akıllı, dürüst, çalışkan, iyi, nitelikli, yoksul… bir insan
-Nasıl bir iş?
-Kolay, zor, iyi, kötü, yararlı, paralı… bir iş
-Nasıl gözler?
-Kara, iri, pırıl pırıl, vumuk yumuk, uykulu… gözler
Bu örneklerdeki altı çizili sözcükler niteleme sıfatıdır:

Karanlık sokaklar ürkütücüydü.
Üzgün adam, eve döndü.
Sinirli çocuk, annesini dinlemedi.
İşsiz insanlar çoğalıyor.
Hiç akmayan sular, birden akıvermişti.
İrili ufaklı yumurtalar almıştı.
Durgun denizi seyrettik.
Sana gülünç bir fıkra anlatayım.
Bu odaya mavi renk yakışır.
Hayat, acı tatlı anılarla doludur.

Uyarı – 1: Niteleyici sözcüklerin tümünü niteleme sıfatı saymak yanlış bir tutumdur. Bu sözcükler; sıfat, belirteç, ad… olabilir.Örnek:

Güzel konuşmak bir sanattır. (Belirteç ==> eylemsi))

Olayı ayrıntılı anlattı. (belirteç ==> eylem)

Uyarı – 2: Sıfatlar, çekim eki alamaz. Alırsa ya ad ya da adıl olur.

Örnek:

İnsanın akıllısı,
Biri, hangisi…
Boşları kaldır.
Gençler, geleceğimizdir.

2- BELİRTME SIFATLARI
a) İşaret Sıfatları: Varlıkların yerlerini işaret yoluyla belirten “bu, şu, o” sözcükleridir. Bu sözcükler, adlara yöneltilmiş “hangi” sorusunun yanıtıdır.
Örnek:
-Hangi araba?
-Bu araba, şu araba, o araba.

-Hangi iş?
-Bu iş.

O film güzeldi.
Bu insanlara acıyın.
Şu vapur kalkacak.
Öteki bahçe daha güzel.
Beriki kayık batabilir.
Böyle eserler okumalısınız.
Şöyle bir araba almalıyım.

b) Belgisiz Sıfatlar: Varlıkların nitelik ve niceliklerini belli belirsiz bil-diren sözcüklerdir.
Örnekler:

Bazı insanlar ==> (Nitelikte belirsizlik)
Bir adam ==> (Nitelikte belirsizlik)
Herhangi bir iş ==> (Nitelikte belirsizlik)
Şöyle böyle yazı ==> (Nitelikte belirsizlik)
Tüm sanatçılar ==> (Nicelikte belirsizlik)
Birkaç kişi ==> (Nicelikte belirsizlik)
Bütün sınıflar (Nicelikte belirsizlik)
Pek çok ev ==> (Nicelikte belirsizlik)
Çok para ==> (Nicelikte belirsizlik)
İki üç araba ==> (Nicelikte belirsizlik)
Şuralardaki evler ==> (Yerlerde belirsizlik)
Böyle kararlar ==> (Nitelikte belirsizlik)
Birtakım düşünceler ==> (Nitelikte belirsizlik)
Başka iş ==> (Nitelikte belirsizlik)

Birkaç soru sorayım.
Kimi ülkeler çok zengin.
Bazı romanlar güzeldir.
Birçok yazar gelmişti.
Tüm hayvanlara acıyalım.
Hiçbir canlı izi yoktu.
Her sözcük bir anlam taşır.
Herhangi bir adam değil o.

Uyarı: Belgisiz sıfatların çoğu, çekim eki alınca belgisiz adıla dönüşür.
Örnek:

Bazı adamlar (sıfat) ==> Bazısı (adıl)
Çok para (sıfat) ==> Çoğu (adıl)
Bir adam (sıfat) ==> Biri (adıl)

c) Soru Sıfatları: Varlıkların nitelik ve niceliklerini soru yoluyla belirten, yanıtı sıfat ya da niteleme, belirtme öbeği olan soru sözcükleridir.

Nasıl iş?
Nasıl bir iş arıyorsun?
Kaç liraya aldın?
Bunu kaç liraya aldın?
Kaçıncı yıl?
Kuruluşun kaçıncı yılım kutluyorsunuz?
Kaçar kişi?
Bu işler için kaçar kişi gerekir?
Kaçta kaç hisse?
Bu şirketin kaçta kaç hissesi senin?
Hangi ev?
Hangi evde oturuyorsunuz?
Ne gün?
Onlar ne gün geleceklermiş?

Hangi kuşlar güzel öter?
Bunu kaç liraya aldın?
Oraya ne gün gidelim?
Neredeki yol onarım görüyor?
Sen kaçıncı soruyu çözemedin?
Nasıl kitaplar alalım?
Ne kadar para istiyor?
Kaçta kaç pay alacaksın?

Uyarı: Soru sıfatlan, çekim eki alınca soru adılına dönüşür. Örnek:

Hangi masa (sıfat) ==> hangisi (adıl)
Kaç liraya (sıfat) ==> kaça (adıl)
Kaçıncı yıl (sıfat) ==> kaçıncısı (adıl)

d) Sayı Sıfatları: Varlıkların sayısal durumlarını kesin olarak belirten sözcüklerdir. Bunlar da kendi içinde; asıl sayı, sıra sayı, üleştirme sayı ve kesir sayı sıfatı olmak üzere dörde ayrılır.
I) Asıl sayı sıfatları: Varlıkların sayısını kesin olarak bildiren sözcüklerdir. Tüm doğal sayılar asıl sayı sıfatı olarak kullanılabilir.
Bir sözcüğün asıl sayı sıfatı sayılabilmesi için adlara yöneltilmiş “kaç” sorusunun yanıtı olması gerekir.

Örnek:
-Kaç ev?
-Bir, iki, üç, dört, beş,… bin, …ev
-Kaç kişi?
-Tek (bir) kişi
-Kaç lira?
İki bin lira
Bir milyon lira
Dokuz yüz doksan dokuz lira

II) Sıra sayı sıfatları: Varlıkların sırasını ya da derecesini bildiren sözcüklerdir. Bir sözcüğün sıra sayı sıfatı sayılabilmesi için varlıklara yöneltilmiş “kaçıncı” sorusunun yanıtı olması gerekir.
Sıra sayı sıfatlan, doğal sayıların sonlarına “-nci” eki getirilerek yapılır.
Örnek:
-Kaçıncı yıl?
-Birinci, ikinci, üçüncü, … bininci, … yıl
-Kaçıncı kilometre?
-Sıfırıncı, beşinci, yüzüncü, … kilometre
Uyarı: “İlk” ve “son” sözcüklerinin “sıra sayı sıfatı” sayılabilmesi için yerlerine “birinci” ya da “üçüncü, beşinci” gibi bir sıra sayı sıfatının getirilebilmesi gerekir.
III) Üleştirme sayı sıfatları: Çok sayıda varlığın, çok sayıda varlık arasında eşit olarak paylaştırıldığını bildiren sözcüklerdir.
Bir sözcüğün üleştirme sayı sıfatı sayılabilmesi için adlara yöneltilmiş “kaçar” sorusunun yanıtı olması gerekir.

Üleştirme sayı sıfatlan, doğal sayıların sonlarına “-er” ekinin getirilmesiyle oluşur.
Örnek:
-Kaçar lira?
-Birer, ikişer, üçer, dörder,… biner,… lira
-İkişer bin lira, üçer milyon lira …

-Kaçar kişi?
-İkişer, üçer … kişi
IV) Kesir sayı sıfatları: Eşit parçalara bölünmüş bir varlığın parçalarından birini, birkaçını ya da parçaların tümünü gösteren sıfatlara “kesir sayı sıfatı” denir.
Bir sözcüğün kesir sayı sıfatı sayılabilmesi için adlara yöneltilmiş “kaçta kaç” sorusunun yanıtı olması gerekir.
Örnek:

yarım ekmek
tam bilet
çeyrek aspirin

Uyarı: “Çeyrek, yarım, tam” sözcükleri, niteleme sıfatı olarak da kullanılabilir.
Örnek:

Yarım iş bırakılmaz.==> niteleme sıfatı
Tam kadro geldiler. ==> niteleme sıfatı
Çeyrek aklıyla bizi kandıracak. ==> niteleme sıfatı

Uyarı: Kesir sayı sıfatlan “dörtte bir, dörtte üç ya da yüzde on, yüzde elli” gibi sözcükten oluşuyorsa,
1. sözcük ad, ikincisi sıfattır. Bunlar öbek halindeki kesir sayı sıfatlandır.
-Kaçta kaç hisse?
-Yüzde on, yüzde elli,… hisse
-Kaçta kaç ekmek?
-Dörtte bir, dörtte üç… ekmek
V) Topluluk sayı sıfatları

İkiz bebek
Üçüz bebek

3- ZAMAN SIFATLARI
Bir olgunun ya da olayın zamanını bildiren “olgu ve olay” adlarına yöneltilmiş “ne zaman” sorusunun yanıtı olan sıfatlardır.

Örnek:

Dünkü tartışma
Bugünkü işler
Sabahki olay

4- YER-YÖN SIFATLARI
Bir olgunun, olayın ya da durumun yerini ve yönünü bildiren bu tür varlık adlarına yöneltilmiş “neredeki”sorusunun yanıtı olan sıfatlardır.
Örnek:

Evdeki olay
İçimizdeki korku
Yoldaki araçlar
İlerdeki araba
Sağdaki dükkân

SIFATLARIN ÖZEL DURUMLARI

I. SIFATLARDA PEKİŞTİRME
a) “m p r s” yöntemi:
Bir sıfatın ilk ünlüsüne kadar olan bölümü alınır. Bu parçanın sonuna “m,p,r,s” ünsüzlerinden uygun olan biri getirilir ve sıfatın başına bir ön ek gibi eklenir.
Örnek:

Boş ev ==> bomboş ev
San ayva ==> sapsarı ayva
Temiz elbise ==> tertemiz elbise
Mavi göz ==> masmavi göz

Uyarı: Pekiştirme sıfatlarının bazılarında anlamın daha da güçlenmesi için “e, a” ünlüsüyle “-il” eki kul-lanılır.
Örnek:

Yalnız adam ==> yapyalnız adam ==> yapayalnız adam
Sağlam ev ==> sapsağlam ev ==> sapasağlam ev
Çıplak tepeler ==> çırçıplak tepeler ==> çırılıçıplak tepeler

Uyarı: Pekiştirme sözcükleri belirteç olarak da kullanılabilir.
Örnek:

Irmak simsiyah akıyor. (belirteç)
Güpegündüz çıkageldi. (belirteç)
Sırsıklam olmuştu. (belirteç)
Yapayalnız kaldım. (belirteç)

b) ikilemeler yoluyla:
Sıfatlan derecelemenin bir yolu da ikilemelerdir. İkilemeler, ya bir sözcüğün aynen yinelenmesiyle ya eşanlamlı, yakın anlamlı sözcüklerin peş peşe gelmesiyle ya da karşıt sözcüklerin bir arada kullanımıyla oluşur.
Örnekler:

Pırıl pınl su
Kara kara gözler
Sulu sulu elmalar
Dayalı döşeli ev
Anlı şanlı komutan
Akıllı uslu çocuk
Aklı karalı kuşlar
İleri geri söz
İrili ufaklı çocuklar

Uyarı: İkilemeler belirteç olarak da kullanılabilir.
Örnek:

Olayı yavaş vavas anlattı. (belirteç)
Bilir bilmez konuşmak doğru değil. (belirteç)
Bize mavi mavi bakıyordu. (belirteç)

c) “mi” soru ekiyle pekiştirme
“mi” soru eki, yinelenen kimi sözcüklerin arasına girerek sıfatlan derecelendirir. Bu ek ayrı yazılır.
Örnek:

Akıllı mı akıllı çocuk
Soğuk mu soğuk bir hava
Büyük mü büyük ev
Güzel mi güzel kız

II) SIFATLARDA KÜÇÜLTME
Sıfatlarda küçültme anlamı, “-ce, -cik, -im-si, -si, -imtırak” ekleriyle sağlanır. Bu ekler sıfata “…… e yakın” anlamı katar:

İri bir odun ==> irice bir odun
Ekşi elma ==> ekşimsi elma
Küçük bir ev ==> küçücük ev

* “-cik, -men, -im” yapım ekleri, sıfatların anlamım güçlendirir.

Örnek:

Minik çocuk ==> minicik çocuk
Koca adam ==> kocaman adam
Güzel dünya ==> güzelim dünya

* “-ce, -imsi, -mtırak” yapım ekleri, sıfatların anlamını kısar.

Güzel kız ==> güzelce kız
Mavi elbise ==> mavimsi elbise
Ekşi elma ==> ekşimsi elma
Geniş ev ==> genişçe ev

III. BİLEŞİK YAPILI SIFATLAR
Sıfatlar da tüm sözcükler gibi yapısal yönden üçe ayrılır: basit, türemiş, bileşik.
1) Anlamca Kaynaşmış Bileşik Sıfatlar
İki ya da daha çok sözcük anlamca kaynaşarak tek bir sıfat sözcüğe dönüşüyorsa buna “anlamca kaynaşmış bileşik sıfat” denir.
Örnek:

Cingöz çocuk
Uluslararası gerginlik
Gelişigüzel ifade
Kepçekulak Ahmet
Boşboğaz insanlar
Çalçene kadın
Altıparmak adam
Birtakım kararlar
Kuşbaşı et
Vurdumduymaz kimse
Yankesici kadın
Başıbozuk asker
Birkaç gün

2) Kurallı Bileşik Sıfatlar
İki yolla oluşturulur:
a) Sıfat tamlamalarının sonlarına “-lı, -lik, -siz” yapım ekleri getirilerek yapılan bileşik sıfatlardır. Bunlar ayrı yazılır. İlk iki sözcük de sıfat görevi üstlenir.
Örnek:

Uzun boy ==> uzun boylu adam
Kırk yıl ==> kırk yıllık dost
Beş para ==> beş parasız adam
Güleç yüzlü insanlar
Üç aylık maaş
Geniş bahçeli ev
Altı aylık masraf
Üç günlük yol
İki saatlik aşk

Uyarı: Takısız ad tamlamalarının sonuna “-li” eki getirilerek de kurallı bileşik sıfat yapılabilir.

İpek elbise ==> iepek elbiseli kız
Demir kapı ==> demir kapılı ev

b) Adla sıfatın yer değiştirmesiyle oluşanlar:

Kurallı bileşik sıfatların bir başka oluşum yolu da sıfat tamlamalarının ad ile sıfatı yer değiştirilip adın sonuna 3.tekil iyelik ekinin getirilmesidir. Burada ilk sözcük ad, ikinci sözcük sıfattır.

Örnek:

Bol para ==> parası bol iş

Geniş bahçe ==> bahçesi geniş ev

IV. UNVAN (SAN) SIFATLARI
Kişilerin rütbe, derece, görev ve lakaplarını bildiren sıfatlardır. Bir sözcüğün unvan sıfatı sayılabilmesi için sıfat olmanın dört kuralına da uyması gerekir.
Örnek:

Bay Ahmet
Bayan Ayşe
Hanım kız

Uyarı - 1: Türkçede çok az özel adın belirtilmesinde cinsi-yet belirten sözcüğe gereksinim duyulur.
Örnek:

Bay Eylem Bayan Eylem
Bay İsmet Bayan İsmet
Bay Deniz Bayan Deniz

* Meslek adları unvan sıfatı sayılır
Örnek:

Doktor Nevzat
Öğretmen Ali
Çöpçü Mehmet

* Lakaplar, rütbeler de unvan sıfatı sayılır.
Örnek:

Deli İbrahim
Yıldırım Beyazıt
Çelebi Mehmet
Gazi Mustafa Kemal

Uyarı - 2: Unvan bildiren sözcükler kimi kez, sıfat olmaktan çıkarak adlaşır, ad olan sözcüklerse sıfat özelliği kazanır.

Örnek:

Ayşe Hanım ==> Sıf. tam.

Bu örneklere, “Hangi hanım?” sorusuna “Ayşe” yanıtı veriliyor. Öyleyse belirtici sözcük Ayşe’dir. “Ayşe” özel adı, bu tamlamada sıfat görevi üstlenmiştir.

Ahmet Paşa
Ali Dayı
Mehmet Onbaşı…

Sıfatlar, çekim eki alamaz. Eğer son sözcükler sıfat olsaydı çekim eklerini alamayacaktı. Oysa bunlar çekim eki alabiliyor.
Örnek:

Ahmet Bey’i gördük.
Mehmet Onbaşı’m nasılsınız?

Bu örneklerde “Ahmet, Mehmet” sözcükleri ad olsaydı, sonlarına çekim ekleri getirilebilirdi; oysa getirilemiyor. Demek ki sıfattır.

SIFATLARLA İLGİLİ ÖZELLİKLER

1. Sıfatlar, adların uydusu olan sözcüklerdir; adlardan önce gelirler:

Bu dağ Nemrut yavrusudur.
Kınalı kekliğe benzer sekişin.

2. Sıfatlar, adların yerini tutan adılları (zamirleri) de niteleyebilir:

Açıkgöz biri hemen söz istedi.
Düşüncesiz bir kimsesiniz.

3. Sıfatlar çekim eki almaz :

temiz oda
yaşlı adam
birkaç öğrenci
bu şehir

4. Bir sıfatın olduğu yerde sıfat tamlaması da vardır:

Uysal çocuk

5. Bir niteleme sıfatı çekim eki alırsa, ad düşer; çekim eki alan sıfat adlaşmış sıfata dönüşür. Adlaşmış sıfat, sadece niteleme sıfatlarından elde edilebilir:

Garip köylülerin sesi çıkmıyordu. (sıfat)
Gariplerin sesi çıkmıyordu. (adlaşmış sıfat)

6. Bir niteleme sıfatı, çekim eki almadan da adlaşmış sıfata dönüşebilir:

Küçük kız, ağlıyordu. (sıfat)
Küçük, ağlıyordu. (adlaşmış sıfat)

7. Belirtme sıfatları çekim eki alırsa adıla (zamire) dönüşür:

Bazı milletvekilleri oylamada yoktu. (sıfat)
Bazıları oylamada yoktu. (zamir)

8. Sıfat olmayan sözcükler öbekleşerek sıfat görevi yapabilirler:

Bacak kadar çocuk.
Fırtına gibi futbolcu

9. Bir sıfat, birden çok adı niteleyebilir:

Genç öykücülere, romancılara, şairlere çok iş düşüyor.

10. Birden çok sıfat, bir adı niteleyebilir:

O, yetenekli ve çalışkan bir doktordur.

11. Bir ad tamlaması, sıfat göreviyle kullanılabilir:

Deniz mavisi gözleri ne de güzeldi.

12. Bir sıfat, ad tamlamasının tamlayanını, tamlananını ya da ad tamlamasının tümünü niteleyebilir:

Usta sanatçının amacı (Sıfat, sadece tamlayanı niteliyor.)

Şehrin lambasız sokakları (Sıfat, sadece tamlananı niteliyor.)

Ucuz ders kitabı (Sıfat, tamlamanın tümünü niteliyor)

13. Belirtme sıfatları işaret, sayı, soru sıfatları ve belgisiz sıfatlar olmak üzere dört gruptur:

Şu kasaba (işaret sıfatı)
Nasıl kitap (soru sıfatı)
İkinci kat (sıra sayı sıfatı)
Kimi yazarlar (belgisiz sıfat)
Hangi roman (soru sıfatı)
Dörder hisse (üleştirme sayı sıfatı)
İlk tren (sıra sayı sıfatı)

13. Sayı sıfatları kendi aralarında beş gruba ayrılır:

Üç öğrenci (asıl sayı sıfatı)
Üçer kişi (üleştirme sayı sıfatı)
Beşinci soru (sıra sayı sıfatı)
Yüzde iki indirim (kesir sayı sıfatı)
Üçüz bebek (topluluk sayı sıfatı)

Sıfat nedir, örneklerle açıklar mısınız?

Benzer Konular

Benzer Konular

MsXLabs Üye Girişi

Sıfat nedir, örneklerle açıklar mısınız?

Benzer Konular

Benzer Konular