Arama

Ad Soylu Sözcükler - İsim

Güncelleme: 18 Nisan 2013 Gösterim: 48.809 Cevap: 9
ThinkerBeLL - avatarı
ThinkerBeLL
VIP VIP Üye
24 Haziran 2009       Mesaj #1
ThinkerBeLL - avatarı
VIP VIP Üye
İsim
MsXLabs.org & Temel Britannica
Sponsorlu Bağlantılar

Canlı ya da cansız, somut ya da soyut tüm varlıklara birer isim verilmiştir. İsimler varlıkları tanımak ve tanıtmak için kullanılan sözcüklerdir. Varlıklara isim verilmeseydi on­ları kolayca tanıma ve tanıtma, birbirlerinden ayırma olanağı bulamazdık. Fiil her türlü eylemi bildiren bir sözcük olarak ne kadar önemliyse isim de varlıkları ayırt etmemiz açısından o kadar önemlidir.
"Ali bahçede top oynuyor" cümlesinde "Ali" insan ismi; "bahçe" bir yerin ismi; "top" bir oyun aracının ismi olarak yer alır.
Varlıkların birçok temel özellikleri oldu­ğundan onların isimleri de bu özelliklere göre birçok çeşide ayrılır.
  • Varlıklara verilişlerine göre isimler
  • Varlıkların oluşlarına göre isimler
  • Varlıkların sayılarına ve bir yerde bulu­nuşlarına göre isimler

Tanrı varsa eğer, ruhumu kutsasın... Ruhum varsa eğer!
ThinkerBeLL - avatarı
ThinkerBeLL
VIP VIP Üye
24 Haziran 2009       Mesaj #2
ThinkerBeLL - avatarı
VIP VIP Üye
İsim
MsXLabs.org & Temel Britannica
Sponsorlu Bağlantılar

Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler
1.1. Özel İsim
Varlıklara tek tek verilmiş isimler­dir. Başka bir deyişle özel isim bir tek varlığa verilmiş isimdir.

  • İnsanlara takılan isimler (Ali, Ayşe, Umut, Sevinç);
  • Hayvanlara takı­lan isimler (Boncuk. Kocabaş, Kılkuyruk);
  • Kıta, ülke, bölge, kent, köy, kasaba, dağ, ova, yol, akarsu, yıldız ve yıldız kümeleri, ulus, dil isimleri (Asya, Afganistan, İç Anadolu, Konya, Kırkgöz, Ekinözü, Ağrı, Çukurova, İstiklal Caddesi, Ceyhan, Merih, Küçükayı, Türk, Türkçe);
  • Her türlü kurum, kuruluş isimjeri (Türkiye Büyük Millet Meclisi, İstan­bul Üniversitesi, Yardımsevenler Derneği);
  • Gazete, dergi, kitap isimleri (Cumhuriyet, Nokta, İnce Memed)
özel isim sayılır.
Özel isimlerin ilk harfi büyük yazılır. Birkaç söz­cükten oluşan isimlerde bağlaçlar dışında tüm sözcükler büyük harfle başlar. Ayrıca özel isimlerin aldığı

  • -i, -e, -de, -den (hal ekleri)
  • -in, -i (tamlayan ve tamlanan ekler)
  • -di, -miş, -se, -im, -sin, -dir (ek fiille)
  • -le (bağlaç);
  • -ler (çoğul eki) ekleri
kesme işaretiyle (') ayrılır:
Orhan'ı, Ankara'ya, Türkiye'de, Kapalıçarşı'dan, İstanbul'un iki yakası, Atatürk Türkiye'si, Ahmet'ti, Sivas'mış, Milli Eğitim Bakanlığı'ysa, Türk'üm, Mehmet'sin, Türki­ye Büyük Millet Meclisi'dir; Ali'yle, Suat' lar.

1.2. Cins İsmi

Aynı türden varlıkların tümüne birden verilmiş isimlerdir. Yanlış olarak "cins isim" biçiminde kullanılmaktadır. Cins isimle­ri kendi türleri içinde yer alan tüm varlıkları kapsadıkları gibi o cins içindeki varlıkları tek tek de kapsar:

  • Çocuk ağlıyor (bilinen, görülen bir çocuk).
  • Çocuk ilgi bekler (tüm çocuklar).

Varlıkların Oluşlarına Göre İsimler

2.1. Somut İsim
Duyularımızla kavradığımız, uzayda bir yer kaplayan varlıklara verilen isimlerdir. Bu yüzden somut isimlere "madde ismi" de denilmektedir.

Okulun bulunduğu sokakta geçit yok.
Okul, sokak, geçit sözcükleri birer somut isimdir.

2.2. Soyut İsim
Duyularımızla değil düşünce ya da inanç yoluyla kavradığımız, uzayda bir yer kaplamayan varlıklara verilen bu isimlere "mana ismi" de denilmektedir.

İnsanı, coşku, sevgi, umut ve dostluk ya­şatır.
Coşku, sevgi, umut, dostluk sözcükleri bi­rer soyut isimdir.

Varlıkların Sayılarına ve Bir Yerde Bulu­nuşlarına Göre İsimler

3.1. Tekil isim
Sayı bakımından bir tek varlığı anlatan isim biçimidir.

Pazar taze ve ucuz sebze, meyve alabilece­ğimiz en uygun yerdir.
Pazar, sebze, meyve, yer sözcükleri birer tekil isimdir.

3.2. Çoğul isim
Sayı bakımından birden çok varlığı anlatan isim biçimidir. Türkçe'de tekil isimler -ler (-lar) ekiyle çoğul duruma geti­rilir.

Bahçeler, parklar kurumuş yapraklarla doldu.
Bahçeler, parklar, yapraklar sözcükleri bi­rer çoğul isimdir.

3.3. Topluluk ismi
Biçimce tekil olmalarına karşılık aynı türden varlıkların yer aldığı topluluğu anlatan isimlerdir.
Bir alayda tabur, bölük ve takım gibi birimler bulunur.
Alay, tabur, bölük, takım sözcükleri birer topluluk ismidir.
Tanrı varsa eğer, ruhumu kutsasın... Ruhum varsa eğer!
ThinkerBeLL - avatarı
ThinkerBeLL
VIP VIP Üye
24 Haziran 2009       Mesaj #3
ThinkerBeLL - avatarı
VIP VIP Üye
İsim
MsXLabs.org & Temel Britannica

Küçültme İsimleri

Bir varlığın benzerlerine göre küçük olduğu­nu belirtmek istediğimiz zaman başına küçük, ufak, minik gibi tamamlayıcı sözcükler geti­ririz.
Küçük pencereden bir minik serçe girdi.
Bunu küçültme ekleriyle de anlatabiliriz. Küçük pencere yerine pencere-cik, minik serçe yerine serçe-cik diyebiliriz.
Küçültme ekleri
  • -cik,
  • -cek
  • -ceğiz'dir.
Bunlar büyük ünlü uyumuna göre eklenir:
Bahçe-cik, yavru­-cak, adam-cağız.
Bu ekler isimlere küçültme, azaltma ve küçümseme anlamlarıyla birlikte acıma ve sevme anlamı da katar.
Ayşe-cik (sevimli ya da zavallı); abla-cığım (sevgi); kadın-cağız (zavallı).
Tanrı varsa eğer, ruhumu kutsasın... Ruhum varsa eğer!
ThinkerBeLL - avatarı
ThinkerBeLL
VIP VIP Üye
24 Haziran 2009       Mesaj #4
ThinkerBeLL - avatarı
VIP VIP Üye
İsim
MsXLabs.org & Temel Britannica

İsmin Halleri

İsimler cümle içindeki görevlerine ve genel­likle de yüklemle olan ilgilerine göre
  • ek almadan
ya da büyük ünlü uyumuna göre
  • -i,
  • -e,
  • -de,
  • -den
çekim ekleri alarak beş halde bulunur.
  1. Bahçe sulanacak (bahçe: YALIN HALDE, eksiz).
  2. Okulu özledim (okul-u: -i HALİNDE, -i (-u) eki almış).
  3. Çarşıya çıkacağız (çarşı-(y)a: -E HALİN­DE, -e (-a) eki almış).
  4. Evde bekleseydin (ev-de: -DE HALİNDE, -de eki almış).
  5. Sinemadan geliyorum (sinema-dan: -DEN HALİNDE, -den (-dan) eki almış).
  • Yalın halde bulunan isimler cümlede genel­likle özne ya da belirtisiz nesne;
  • -i halinde bulunanlar belirtili nesne;
  • -e, -de ve -den halinde bulunanlar ise dolaylı tümleç görevini yapar.
Buna göre;
  • -i hali "belirtme",
  • -e hali "yönel­me",
  • -de hali "bulunma",
  • -den hali ise "çık­ma, başlama" anlamı taşır.
Tanrı varsa eğer, ruhumu kutsasın... Ruhum varsa eğer!
ThinkerBeLL - avatarı
ThinkerBeLL
VIP VIP Üye
24 Haziran 2009       Mesaj #5
ThinkerBeLL - avatarı
VIP VIP Üye
İsim
MsXLabs.org & Temel Britannica

Yapılarına Göre İsimler

İsimler yapılarına göre üç ayrı özellik gös­terir:

1. Basit (kök durumunda) İsimler
Anlamı ve yapısı bozulmadan daha küçük parçalara ayrı­lamayacak tek ya da birkaç heceli isimlere denir. Göz, bal, taş; kelebek, deniz, kadın isimleri kök durumundadır. Bu sözcükler ya tek heceli olduklarından parçalanamazlar ya da anlam ve yapılarını bozmadan parçalanma olanakları yoktur. Sözcükleri hecelere ayırdı­ğımızda ortaya anlamlı ya da anlamsız parça­lar çıkar:
Ke-le-bek, de-niz, ka-dın.
Bu parça­lardan (hecelerden) hiçbirinin sözcüklerin an­lamıyla ilgisi yoktur.

2. Türemiş İsimler

İsim ve fiil soyundan sözcüklerle yansıma türünden sözcüklere ya­pım ekleri getirilerek oluşturulan isimlerdir. Yapım ekleri ulandıkları sözcükten apayrı bir sözcük türetir.
Belli başlı isim türetme ekleri şunlardır:
  • -lik (taş-lık, göz-lük, anne-lik, güzel-lik, demokrat-lık, halkçı-lık)
  • -deş (arka-daş, meslek-taş, yurt-taş)
  • -ce, -çe (Türk-çe, Alman-ca, Arap-ça; kara­ca, kaynar-ca)
  • -me (gör-me, kaz-ma, dondur-ma)
  • -mek (ara-mak, gör-mek; ye-mek, kay­mak)
  • -iş (yar-ış, kurtul-uş; söyle-yiş, gül-üş)
  • -ı (yap-ı, gez-i, ölç-ü, çat-ı; kork-u, doğ-u)
  • -ti (belir-ti, ağar-tı, karar-tı; ürper-ti)
  • -(i)nti (üz-üntü, kur-untu; kır-ıntı; yığ-ıntı)
  • -gi, -ki (sil-gi, as-kı, at-kı; çiz-gi, ver-gi, sev-gi, bil-gi)
  • -(i)m (biç-im, bak-ım; dön-üm, kes-im; dil-im, yar-ım; tak-ım, koş-um; doğ-um, seç-­im; uçur-um, kaldır-ım; anla-m, kavra-m)
  • -(e)k (tara-k, ölç-ek; sığın-ak, kon-ak; di-le-k, iste-k)
  • -(i)k (öksür-ük, piş-ik; kat-ık, böl-ük; sar-ık, kaz-ık)
  • -gin, -kin (soy-gun, bas-kın; yan-gın; diz-gin)
  • -in (gel-in, yığ-ın, ak-ın)
  • (-il, -ir)ti (gür-ültü, pat-ırtı, fıs-ıltı, gıc-ırtı)
3. Bileşik İsimler
İki ya da daha fazla sözcü­ğün aralarına herhangi bir ek giremeyecek biçimde birleşip kalıplaşmasından oluşan ve yeni bir anlam kazanan isimlerdir:
Kara-­fatma, ana-yasa; aslan-ağzı, kuş-palazı; bin­-dallı, çifte-telli; atar-damar, can-kurtaran; alış-veriş, uyur-gezer; beşi-bir-yerde, beş-parmak-otu.
Tanrı varsa eğer, ruhumu kutsasın... Ruhum varsa eğer!
ThinkerBeLL - avatarı
ThinkerBeLL
VIP VIP Üye
24 Haziran 2009       Mesaj #6
ThinkerBeLL - avatarı
VIP VIP Üye
İsim
MsXLabs.org & Temel Britannica

İsim Tamlamaları

İki isim arasında çeşitli yönlerden anlam ilgilen kurmak amacıyla oluşturulan sözcük öbeğine isim tamlaması denilir. İsim tamla­ması iki öğeden oluşur. İlk öğe tamlayan (ya da belirten) ikinci öğe ise tamlanan (ya da belirtilen) adını alır.
Okulun kapısı
tamlayan tamlanan
Anlamları ve kuruluş biçimlerine göre dört çeşit isim tamlaması vardır:

1. Belirtili İsim Tamlaması

Tamlayanla tamla­nan arasında iyelik (ait olma) ilgisi bulunan tamlamalardır.
Tamlayan -in, tamlanan -i eki alır: Ev-in iç-i, çocuğ-un kalem-i.
Orhan'ın ayakkabısı
tamlayan tamlanan
2. Belirtisiz İsim Tamlaması
Tamlayanı tamla­nanın türünü gösteren isim tamlamalarıdır. Tamlayan ek almaz, tamlanan -i eki alır. Belirtisiz isim tamlamaları dilimize çok geniş bir anlam zenginliği katar.
Çiçek kokusu
tamlayan tamlanan
3. Eksiz İsim Tamlaması
Tamlayanı da tamla­nanı da ek almamış olan isim tamlamalarıdır. Bu tür tamlamalarda tamlayan tamlananın neden yapıldığını ya da neye benzediğini gösterir. Eksiz isim tamlamaları sıfat tamla­malarına benzer.
Altın saat
tamlayan tamlanan

tunç yürek
tamlayan tamlanan
4. Zincirleme İsim Tamlaması
Tamlayanı ya da tamlananı, bazen her ikisi, birer isim tamla­ması olan isim tamlamalarıdır.
Televizyonun kutusunun kapağı
belirtili isim tamlaması tamlayan tamlanan
Tanrı varsa eğer, ruhumu kutsasın... Ruhum varsa eğer!
_Yağmur_ - avatarı
_Yağmur_
VIP VIP Üye
6 Mayıs 2010       Mesaj #7
_Yağmur_ - avatarı
VIP VIP Üye
İsim Tamlamaları


Tanımı

Aralarında anlamca ilgili bulunan ya da sonradan ilgi kurulan, birinin diğerini iyelik yönünden bütünlediği iki isimden oluşan kelime gruplarına isim tamlaması denir.

Özellikleri

İsim tamlamalarında birinci kelimeye tamlayan; ikincisine de tamlanan denir. Tamlayan, tamlananın anlamını bütünler. Tamlayan başta gelir, tamlanan sonda (şiirde yer değiştirebilir). Bu, "Türkçede yardımcı unsur başta; asıl unsur sonda bulunur" kuralına göre açıklanabilir. Asıl unsur tamlanandır. Ama vurgu tamlayandadır. Çünkü tamlayan sonradan eklenerek tamlananın anlamını bütünlemektedir.

"kenar" dendiğinde ne kenarı, neyin kenarı olduğu anlaşılmamaktadır. "deniz kenarı" diyerek "kenar"ın "deniz"e ait olduğunu belirtmiş oluruz. Bu durumda "deniz" vurgulu söylenir.
İnsanlar-ın vefasızlığ-ı vefasızlık, insanlara ait
Yalancı-n-ın mum-u bu mum, yalancıya ait
Köprü üst-ü bu üst (kısım), köprüye ait
Masa örtü-s-ü bu örtü, hem masaya ait, hem de masa üzerine sermek için kullanılır
Kumaş boya-s-ı bu boya, kumaş için kullanılır
Tahta fırça-s-ı bu fırça, tahta temizlemek içindir
Sabrın acı meyvesi bu acı meyve sabra ait, sabrın eseri.
Erik ağaçlarının pembe, beyaz çiçekleri
Bu pembe ve beyaz çiçekler erik ağaçlarına ait.

]İsim tamlamasına özgü iki tane ek vardır:

Tamlayan eki ya da ilgi hâl eki: -(n)İn
Tamlanan eki, daha doğrusu iyelik ekleri: -(s/y)İ

Tamlayan, ek alsa da almasa da ilgi hâlindedir. Tamlayan zamir ise ilgi hâl ekini alır; isimse alır veya almaz. Tamlanan ise daima iyelik eki alır.

Tamlayan eki, isimleri isimlere bağlayarak tamlama kurmaya yarar.

Kitab-ın yaprağı yırtılmış.
Yalancı-n-ın mumu...
Gözlüğ-ün camı...

İyelik ekleri, isimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların sahiplerini, ait oldukları kişileri belirten eklerdir. Tamlayansız kullanıldıkları zaman bu eklere iyelik zamirleri de denir.

kitab-ım, kitab-ın, kitab-ı, kitab-ımız, kitab-ınız, kitap-ları
masa-m, masa-n, masa-s-ı, masa-mız, masa-nız masa-ları
su-y-um, su-y-un, su-y-u, su-y-umuz, su-y-unuz, su-ları
ne-y-im, ne-y-in, ne-y-i/ne-s-i, ne-y-imiz, ne-y-iniz, ne-leri

İyelik ekleri isim tamlamasında tamlanana gelir:

Kapının kol-u,
işin baş-ı,
hayvan sevgi-s-i

Zil, şal ve gül. Bu bahçede raksın bütün hızı...
Şevk akşamında Endülüs üç defa kırmızı...

Aşkın sihirli şarkı yüzlerce dildedir.
İspanya neşesiyle bu akşam bu zildedir.

]İsim tamlamaları cümlede isim gibi kullanılır, isme getirilen ekleri alabilir, ismin aldığı görevleri yüklenebilirler: Cümle ve kelime grupları içinde isim, sıfat, zarf olarak kullanılırlar.

İsim, özne: Grubun lideri, arkadaşları adına bir konuşma yaptı.
İsim, yüklem: Beni üzen unutulmak değil dostlarımın vefasızlığıdır.
İsim, d.lı tüml.: Bu çiçekleri pencerenin önüne götür, lütfen.
İsim, nesne: Bu müzik sesi baş ağrılarımı bir anda dindirdi.
Sıfat Fatih'in geçtiği kapı
Sıfat El yayması eserler
Zarf Bütün aile pazar günleri bir araya gelirdi.

]Tamlayan, tamlanan veya her ikisi birden kelime grubu olabilir.

Aşkın / şeref diyarı
Hısım akrabanın / sözleri
Gurbet duygusunun / hem kaynağı hem de sembolü
Göğün ve denizin / gözleri ve ruhu alabildiğine çeken mavilikleri

]Birden fazla tamlayan ve tamlanan bulunabilir.

Evin / kapısı, penceresi
Göğün, ovanın / rengi

Savaşın, kızıl ve korkunç facianın / nasıl olduğu
Yirmi senenin / yazları, kışları, fırtınaları, güneşleri

]Tamlayan cümle hâlinde de olabilir:

"Ben başaramam" sözünü bir tarafa bırak.
Ortalık bir anda "isteriz" nidalarıyla inledi.

Not: Günümüzde bu tür tamlamalar, tamlanansız kullanılmaktadır ki bu, yanlış bir tutumdur.
"Ben başaramam"ı bir tarafa bırak.

Ortalık bir anda "isteriz"lerle inledi.
Herkes birbirine "şimdi ne yapacağız"ı soruyordu.

]Belirtili isim tamlamasında vurgu her iki unsurda da eşittir, ama belirtisiz isim tamlamasında tamlayan vurguludur.

Vapurun düdüğü
Vapur düdüğü
İyelik ekleri takısız isim tamlaması ve bazı istisnalar hariç bütün isim tamlamalarında tamlananda bulunur. Ama bir kısmında tamlayan eki (ilgi eki) bulunmaz. İşte, tamlayanın ilgi eki alıp almamasına göre isim tamlamaları ikiye ayrılır:

a. Belirtili İsim Tamlaması

Tamlayanı ilgi eki; tamlananı da iyelik eki almış isim tamlamasıdır. Tamlayan tamlananın kime ya da neye ait olduğunu kesin olarak bildirir. Tamlayanda veya tamlananda belirsizlik yoktur. Yani belirli bir şey yine belirli bir şeye aittir. Ama bu aitlik geçicidir. Yani aynı tamlanan başka isimlerle de tamlanabilir.

"Sınıfın kapısı" dediğimizde nerenin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmektedir. Ama "sınıf kapısı" tamlamasında nerenin, neyin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmemektedir.

Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına,
Uzanırken gece mehtabı getirsem yanına,

Baka kalırım giden geminin ardından.

Beyaz bir ay doğuyor fıstıkların arkasından
Kalbinin vuruşundan anlıyorum;

İstanbul'u dinliyorum.
Kendimi kaptırarak tekerleğin sesine
Uzanmışım, kalmışım yaylının şiltesine,

Bir noktada birleşmiş vatanın dört bucağı
Gurbet çeken gönüller kuşatmıştı ocağı

]Belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına kelime(ler) girebilir. Bunların bir kısmı karma tamlama olarak bilinir:

oğlumun yıllar önce alınan kazağı.
Çocuğun minik elleri
Şehrin günlerdir akmayan suları
İhtiyarın bir kış gecesi ölümü
Üsküdar'ın dost ışıkları
Kocaman bir masası ve koltuğu vardı annemin.
Arkadaşımın bitmek bilmeyen aile sorunları beni üzüyor.
Serinliğini hissettin mi rüzgârın?

]Belirtili isim tamlamasında, tamlayanla tamlanan şiir ve konuşma dillerinde yer değiştirebilir:

Cevabı yok geçmişime yönelttiğim sorularımın.
Kocaman bir masası ve koltuğu vardı annemin.
Serinliğini hissettin mi rüzgârın?
Su mudur sadece derdi milletin?
Sırtına Sakarya'nın Türk tarihi vurulur.
Karanlık sokaklarına dalarak şehirlerin
Dante gibi ortasındayız ömrün.
Kimse duymaz çilesini tütmeyen ocakların.
Bıraktım ardını yıllarca koştuğum hevesin.
Tahsilin ticarette yeri yok.

]Tamlanan sıfat-fiil veya sıfat-fiil grubu da olabilir. Tabi bu isim tamlamaları ya isim olarak kullanılacaklardır ya da bir simin sıfatı olarak.

Bingöl çobanlarının / koyun otlatırken çaldıkları
Tyn. Tnn.
Asabî bir ağırlığın / göğsümden yükseldiği (an)
Tyn. Tnn.
Çılgın fırtınaların / döve döve yosunlattığı (kayalar)
Tyn. Tnn.
Parçaların / hızla kayarak etrafa yayıldığı(nı)
Tyn. Tnn.

Buradan şu sonucu çıkarabiliriz: İlgi eki almış olan bütün kelimeler ve kelime grupları tamlayan, iyelik eki almış bütün kelimeler ve kelime grupları da tamlanandır.

]Tamlayan ya da tamlanan söylenmemiş olabilir.

­Genellikle tamlayanı zamir olan tamlamaların tamlayanı düşer. Bu yüzden iki isimden de zincirleme tamlama oluşabilir:
Konuşması herkesi rahatsız edersi.
Yürüyüşünde de bir asalet vardı.
Kalemimin ucu bitti. Benim kalemimin ucu:

­Karşılıklı konuşmalarda tamlayan da tamlanan da düşebilir:

¦Şu gelen kimin kızı?
¦Hüseyin'in (kızı)

¦Bu bey Ali'nin nesi?
¦(Ali'nin) Amcası.

­Tamlanan tekrardan kaçınmak için söylenmeyebilir.

Bu ev bir zamanlar bizim(evimiz)di.

]Bazen tamlayan bir şeyin değil de bir niteliğin kime ait olduğunu bildiriyor olabilir:

öğrencinin çalışkanı,
sporcunun zekî, çevik ve ahlâklı olanı...

]Senli benli konuşmalarda "koca, karı, oğul" gibi kelimeler ve iyelik ekleri düşebilir:

Emine'nin oğlu Duran>Emine'nin Duran.
Asımoğulları'nın Ali(si)
Bizim evimiz>bizim ev

]"-dEn" eki tamlayan ekinin yerini tutabilir:

öğrencilerin bazıları>öğrencilerden bazıları
onların biri>onlardan biri

]Tamlayan ekinin ikiden fazla tekrarı anlatım bozukluğuna yol açar.

Masanın ikinci çekmecesinin kulpunun koptuğunu biliyorum.
Pencerenin kenarının tamirinin yapılması gerekli.

b. Belirtisiz İsim Tamlaması

Tamlayanın ek almadığı, tamlananın da belirtili isim tamlamasında olduğu gibi iyelik eki aldığı isim tamlamasıdır.

Tamlayan ek (ilgi eki) almadığı için, yani tamlananın kime ya da neye ait olduğu tam olarak bilinmediği için belirtisiz denmiştir. Ama tamlanan ile tamlayan arasındaki ilişki daimidir.

"Sınıfın kapısı" dediğimizde nerenin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmektedir. Ama "sınıf kapısı" tamlamasında nerenin, neyin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Herhangi bir kapı var elimizde; bu kapının hangi sınıfa ait olduğunu bilemiyoruz; bilinen tek şey bu kapının genel anlamda sınıfla ilgili olduğudur. Kapı herhangi bir kapıdır; sınıf da herhangi bir sınıf... Yani bir genelleme söz konusudur.

Çoban çeşmesi, hayal iklimleri, ahududu şerbeti...

]Belirtisiz isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan arasına kelime girmez. Aşağıdaki gibi kurulan tamlamalar yanlıştır.

Konya eski milletvekili, Millî Eğitim eski Bakanı...

]Tamlayan ile tamlanan yer değiştirmez.

]Belirtisiz isim tamlamasında tamlayanın çeşitli görevleri vardır:

­Tamlananın türünü, kime ya da neye özgü olduğunu bildirir:
misafir odası, kömür sobası, ev terliği, çiçek saksısı, masa örtüsü...
otobüs bileti, coğrafya kitabı, kadın çorabı...

­Tamlananın neden yapıldığını belirtir:
kök boyası, biber dolması, gül kurusu, pirinç pilâvı, peynir tatlısı...

­Tamlananın çıktığı, yetiştiği, ait olduğu yeri belirtir:
Bursa şeftalisi, Amasya elması, İzmir üzümü, Bağdat hurması, yer elması, ağaç mantarı, su yılanı, dağ keçisi...
Sokak çocuğu...

­Tamlananın neye benzediğini belirtir:
dil peyniri, parmak üzümü, dil balığı...

­Tamlananın mesleğini ve görevini belirtir:
kayıt memuru, temizlik işçisi, fizik öğretmeni, ev kadını, okul müdürü, daire başkanı...

­Tamlananın nedenini belirtir:
sel felâketi, deprem yıkıntısı, kaza kurbanı...

­Tamlananın zamanını bildirir:
yaz yağmuru, sabah kahvaltısı...

­Tamlananın yapıldığı aracı bildirir:
telefon görüşmesi, çöp kebabı...

]Belirtisiz isim tamlaması şeklinde özel yer adları vardır:
Konya Ovası, Topkapı Garajı, Taksim Meydanı, Boğaziçi Köprüsü, Çanakkale Köprüsü, Ankara Kalesi...

­Birinci unsuru özel isim olan tamlamalar, şekil bakımından belirtisiz oldukları hâlde, anlam bakımından belirtili isim tamlaması özelliği taşır.

"İstanbul şehri, Türk Dili, Tuz Gölü"

­Birinci unsuru cümle olan tamlamalar da anlam bakımından belirtili sayılırlar.
"Ben başaramam" sözünü bir tarafa bırak.
Ortalık bir anda "isteriz" nidalarıyla inledi.
Kiralıktır levhası
Birleşme aşkın mezarıdır iftirası

Not: Günümüzde bu tür tamlamalar, tamlanansız kullanılmaktadır ki bu, yanlış bir tutumdur.
"Ben başaramam"ı bir tarafa bırak.
Ortalık bir anda "isteriz"lerle inledi.
Herkes birbirine "şimdi ne yapacağız"ı soruyordu.

]Kimi belirtisiz isim tamlamaları bitişik yazılır:
hanımeli, yüzbaşı, aslanağzı, yavruağzı...

]Bazılarında da tamlayan çoğul eki alabilir:
öğretmenler odası, erkekler hamamı, kadınlar hamamı, karılar koğuşu...

]Bazı belirtisiz isim tamlamaları belirtili yapılabilirken bazıları yapılamaz.
Kapı kolu > kapının kolu olur
Telefon görüşmesi > telefonun görüşmesi olmaz
Yaz yağmuru > yazın yağmuru olabilir
Çöp kebabı > çöpün kebabı olmaz
Misafir odası > misafirin odası olmaz

]Belirtisiz bir isim tamlaması, belirtili isim tamlamasında tamlanan olarak görev yaptığında, kendi iyelik ekini değil, ana tamlamanın iyelik ekini taşır.
Çamaşır makinesi > benim çamaşır makinem
Şiir dünyası > onun şiir dünyası

]Bazı belirtisiz isim tamlamaları, iyelik eki olmadan kullanılır. Bu durum Türkçeye aykırıdır:

Şiş kebap(kebabı), Gönül Sokak(Sokağı), kestane kebap(kebabı), Çiçek Otel(Oteli)...
İsim tamlamalarını, tamlayanın ilgi eki alıp almamasına göre belirtili ve belirtisiz olmak üzere
ikiye ayırmıştık.

Bunların dışında üç isim tamlaması çeşidinden daha bahsedilebilir:
Takısız isim tamlaması
Zincirleme isim tamlaması
Karma tamlama

Takısız isim tamlaması

Tamlananın da tamlayanın da ek almadığı isim tamlamalarıdır.
Takısız isim tamlamasında tamlayanın görevi, tamlananın neden yapıldığını (aslını, ham maddesini,ne cins maddeden yapıldığını) belirtmektir:
Çelik kasa, cam kavanoz, kâğıt mendil, taş duvar, bakır tepsi, naylon torba, tahta köprü, altın bilezik...

Not: Tamlayan tamlananın neye benzediğini belirtiyorsa sıfat tamlamasıdır.

Badem göz, sırma saç, aslan çocuk, kurt adam, ölü deniz, altın başaklar...!
ipek gömlek: takısız isim tamlaması
ipek saçlar: sıfat tamlaması
altın yüzük: takısız isim tamlaması
altın kalp: sıfat tamlaması
ölü deniz: sıfat tamlaması
ölü hayvan: sıfat tamlaması

Zincirleme İsim Tamlaması

Başlı başına bir isim tamlaması çeşidi değildir.
Bu tür isim tamlamalarının tek özelliği, bazen tamlayanın, bazen tamlananın, bazen de her ikisinin birden herhangi bir isim tamlaması olmasıdır. Yani ikiden fazla isimden oluşmasıdır. Bu durum bu kelime grubunun belirtili veya belirtisiz bir isim tamlaması olma özelliğini değiştirmez.

Zincirleme denmesinin sebebi de, önceden oluşturulmuş olan bir isim tamlamasına yeni bir unsur (tamlayan ya da tamlanan) daha ekleniyor olması veya iki isim tamlamasının birleştirilmesidir:

[çocuk + (sırt + çanta)] = çocuğun sırt çantası
[(su + ses) + nağme] = su sesinin nağmesi
[(şehir + hava) + kirlilik] = şehrin havasının kirliliği
[(hava + tahmin) + rapor] = hava tahmin raporu
[dünya + (kadınlar + gün)] = Dünya kadınlar günü
[(çelik + tencere) + marka] = çelik tencere markası
[(çocuk + edebiyat) + dizi] = çocuk edebiyatı dizisi
[(Ali + kardeşi) + (günlük + harçlık)] = Ali'nin kardeşinin günlük harçlığı

Karma Tamlama

Özelliği şudur: Bir isim tamlamasının tamlayanının, tamlananının veya her ikisinin birden bir sıfat tarafından nitelenmesi ya da belirtilmesi. Başka bir deyişle, tamlayan, tamlanan ya da her ikisi birden sıfat tamlamasıdır:

Issız sokakların hüznü
Buraların eski hâli
Yorgun köylülerin nasırlı elleri

"İnşallah"derse Yakaran..."İnşa" eder YARADAN.
düşünür - avatarı
düşünür
Ziyaretçi
18 Mart 2012       Mesaj #8
düşünür - avatarı
Ziyaretçi
A. Varlıklara Verilişlerine Göre.
  • 1. Özel İsim
  • 2. Cins İsmi

B. Maddelerine Göre İsimler
  • 1. Somut İsim
  • 2. Soyut İsim
C. Varlıkların Sayılarına Göre İsimler
  • 1. Tekil isim
  • 2. Çoğul isim
  • 3. Topluluk İsmi
D. Yapılarına Göre İsimler
  • 1. Basit İsim
  • 2. Türemiş isim
  • 3. Birleşik İsim
  • a. Bitişik Yazılan Birleşik İsimler
  • b. Ayrı Yazılan Birleşik İsimler
İsimlerde Küçültme.
  • İsmin Hâlleri
    • 1. Yalın Hâl (Nominatif)
    • 2. Belirtme (Yükleme) Hâli
    • 3. Yönelme Hâli
    • 4. Bulunma Hâli
    • 5. Ayrılma (Uzaklaşma, Çıkma) Hâli
    • 6. Eşitlik Hâli
    • 7. Vasıta Hâli
    • 8. İlgi Hâli (Tamlayan Hâli)
İsim Tamlamaları
Sınav sorularında ve dil bilgisi anlatımında "tür, görev, tür ve görev" kelimeleri aynı şeyi ifade eder. Türkçe'deki kelimelerin tür ve görev yönünden özelliklerini aşağıdaki şekilde gösterebiliriz:
TÜR VE GÖREV BAKIMINDAN KELİMELER

İSİM SOYLU KELİMELER FİİL SOYLU KELİMELER
A. Tam Anlamı Olanlar
  • 1. Fiil
1. Tek Başına Görev Üstlenenler
  • 2. Fiilimsi
- İsim (Ad) a) İsim-fiiller (Ad-Eylem)
- Zamir (Adıl) b) Sıfat-Fiiller (Ortaç)
  • c) Zarf-Fiiller (Bağ-Fiil,Ulaç)
2. Başka Kelimelerle Birlikte Görev Üstlenenler
  • - Sıfat (Önad)
  • - Zarf (Belirteç)
B. Tam Anlamı Olmayanlar
  • - Edat (İlgeç)
  • - Bağlaç
  • - Ünlem
Yukarıdaki şekilden de anlaşılacağı gibi Türkçe'de dokuz çeşit kelime vardır. Bunlardan yedisi isim soylu, ikisi fiil soyludur.

İSİMLER (Adlar)


Tanım:Canlı cansız bütün varlıkları, kavramları, hatta fiilleri de karşılayan, onları anmaya, tanımaya, birbirinden ayırmaya yarayan kelimelere isim (ad) denir:ağaç, su, deniz, Hasan, Anadolu, gidiş, dönüş vb.

İsimler çeşitli yönlerden sınıflara ayrılır.

A. VARLIKLARA VERİLİŞLERİNE GÖRE

İsimler ait oldukları varlığın veya kavramın eşi benzeri olup olmamasına göre ikiye ayrılır: Varlık veya kavram özelse (eşsiz, benzersiz) onun ismi de özel isim; cins ise (aynısından birden fazla) onun ismi de cins ismidir.

1. ÖZEL İSİM: Kâinatta tek olan, tam bir benzeri bulunmayan varlıkları karşılayan kelimelere denir. Bütün özel isimler (özel ismi oluşturan her kelime ve onları niteleyen, tanıtan unvanlar) büyük harfle başlar. Büyük harfle başlamazsa cins ismi zannedilebilirler.
Yavuz, Hasan, Kayseri, Acıpayam, Akdeniz, Alanya, Ulu Cami, Sultan Selim, Hatice, Küçük Ağa, Türkçe, Türk Dil Kurumu...

Başlıca Özel İsimler

1. İnsan isimleri: Ali, Meltem, Mehmet, Meral, Yasemin, Uğur, Barkın...
2. Kurum, kuruluş, müessese, makam, üniversite isimleri:Mamak Anadolu Lisesi, Yeşilay Derneği, Türk Dil Kurumu, Ege Üniversitesi, Kars Valiliği, Ankara İl Millî Eğitim Müdürlüğü...
3. Millet, kavim, din, mezhep isimleri:Türk, Türkler, Yunan, İngiliz, Çeçen, Ruslar...
Müslüman, Musevî, Hıristiyan...
İslâm, İslâmiyet, Musevîlik, Hıristiyanlık...
Hanefî, Hanefîlik, Şafiî, Alevî...
4. Dil isimleri: Türkçe, Farsça, Fransızca, Macarca, Fince, Tibetçe...
5. İl, İlçe, Semt, mahalle, cadde, bulvar, sokak isimleri:Sivas, Ankara, İstanbul, Mamak, Yenişehir, Şirinevler, Dikimevi, Atatürk Bulvarı, İvedik Caddesi, Gönül Sokak...
6. Ülke ve bölge isimleri:
Türkiye, Afganistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti...
Batı Almanya, Batı Trakya, Güney Yemen, Doğu Avrupa, Doğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu (Bölgesi), Ege, Marmara...
7. Kıta isimleri:Avrasya, Asya, Avrupa, Afrika, Amerika, Antarktika, Arktika, Avustralya.
8. Deniz, okyanus, göl, akar su, boğaz, geçit isimleri:Akdeniz, Karadeniz, Manş Denizi, Büyük Okyanus, Atlas Okyanusu
Van Gölü, Hazar Denizi, Beyşehir Gölü, Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Seyhan, Fırat, Nil, İstanbul Boğazı,Panama Geçidi, Süveyş Kanalı ...
9. Dağ, tepe, ova, yayla isimleri:Elmadağ, Uludağ, Ağrı Dağı, Erciyes (dağı), Everest Tepesi, Çukurova, Konya Ovası...
"Konya Ovası, Van Gölü, Ağrı Dağı" gibi her iki harfi de büyük yazılan özel isimlere dikkat edilirse, birinci kelimenin zaten il olarak mevcut olduğu; ikinci kelime eklenince oluşan ismin o ile ait ama yeni ve özel bir varlığı karşıladığı görülür. Hâlbuki Hürriyet gazetesi, Nil nehri, Ankara şehri, Fırat nehri, Erciyes dağı gibi örneklerde birinci kelime büyük, ikinci kelime de küçük harfle başlamaktadır. Bunun sebebi bu kelimelere eklenen ikinci kelimelerle yeni bir özel isim oluşturulmuş olmamasıdır. Hürriyet zaten bir gazete adı; Nil zaten bir nehir adı; Ankara zaten bir şehir adı; Erciyes zaten bir dağ adıdır.
10. Gezegen ve yıldız adları:Merih, Mars, Jüpiter, Venüs, Küçükayı...
11. Dünya, güneş ve ay kelimeleri terim olarak (astronomi ve coğrafya terimi) kullanılıyorsa özel isim olduğu için büyük; diğer anlamlarında (gerçek, mecaz, yan, eş, deyim vb.) kullanılıyorsa cins ismi olduğu için küçük harfle başlar:
Ay'ın yakından çekilmiş fotoğrafları insanlığı pek şaşırtmıştı.
Yazın Güneş ışınları Dünya'ya dik olarak gelir.
Türkiye'nin birçok yerinde insanlar Güneş tutulmasını seyretti.
Sabahtan beri dünya kadar yer dolaştık.
Şair sevgilisinin yüzünü aya benzetir. (ayın kendisine değil, görünüşüne)
12. Kitap, gazete, mecmua, eser isimleri:Tercüman (gazetesi), Zaman (gazetesi); Nokta (dergisi), Aktüel (dergisi); Türk Dili (dergisi), Virgül; Yaprak Dökümü, Semerkant; Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Türk Ansiklopedisi...
13. Hayvanlara takılan özel isimler:Tekir, Karabaş, Yumoş, Minnoş, Pamuk...

2. CİNS İSMİ:Aynı cinsten olan varlıkların ortak isimleridir. Dilin temel kavramları cins (tür) isimleridir.taş, yol, ağaç, ırmak, kitap, dergi, yaprak, ev, çocuk, su, sıra, hayal, düşünce, sıla, özlem, taraf, ceza...

Başlıca Cins İsimleri
1. Vücudun bölümleri ve organ isimleri: baş, kol, el, ayak...
2. Akrabalık isimleri: ana, baba, kardeş, dayı, hala, teyze...
3. Araç, eşya isimleri: kaşık, makas, bardak, iplik, iğne...
4. Hayvan ve bitki isimleri: kedi, kartal, fındık, ceviz, kiraz...
5. Kavramlar: düşünce, hedef, zekâ, temenni...
6. İş, meslek; meslek sahibi simleri: öğretmenlik, öğretmen, avukat, işçi, memur, profesyonel, futbolcu...
7. Giyecek isimleri:ceket, ayakkabı, gömlek, eldiven...
8. Yiyecek isimleri:elma, yemek, ekmek, biber...
9. İçecek isimleri:su, meşrubat, gazoz...
10. Sayı isimleri:on, beş yüz, bir...
11. Renk isimleri:sarı, kıpkırmızı, mor...
12. Nitelik isimleri:büyük, kocaman, dairesel...
13. Zaman isimleri:ay, saat, dakika, yıl...
14. Soru. Kelimeleri:ne, kim, hangi...
Bazı cins isimlerin özel isim olarak kullanıldığı görülür:
tırmık: bir ziraat aleti.
Tırmık: bir kedinin özel adı
ozan: şair
Ozan: erkek ismi

B. MADDELERİNE GÖRE İSİMLER

İsimler, karşıladıkları varlıkların beş duyu organından herhangi biriyle algılanıp algılanamamasına göre ikiye ayrılırlar.

1. Somut İsim :Beş duyudan herhangi biriyle algılayabildiğimiz, kavrayabildiğimiz varlık ve kavramların isimleridir. Yani somut varlıkları karşılayan isimlere somut isimler denir. Bu isimler, herkes tarafından görülen, bilinen, hissedilen, cismi olan, varlığı kişiden kişiye değişmeyen varlıkları karşılarlar.

su, toprak, ağaç, ses, televizyon, rüzgâr, sarı, mavi, duman, koku...

2. Soyut İsim :Beş duyudan herhangi biriyle algılanamayan, madde hâlinde bulunmayan ve zihnimizle kavradığımız veya var olduğuna (akla, ruha, sezgiye, inanca bağlı olarak) inandığımız varlıkların isimleridir.
sevinç, şüphe, tezat, Allah, cesaret, keder, korku, aşk, melek, ruh, şeytan...

C. VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER

1. Tekil isim:Tek varlığı belirten ve karşılayan, yapıca tekil olan (topluluk isimleri hariç) kelimelerdir. kendi, ben, çocuk, kalem, defter...
Not: Tür adı olan her kelime, o türden tek varlığı anlattığı gibi; biçimce çoğullanmadığı hâlde o türün tümünü ya da bir bölümünü de anlatabilir. Bu durumda da tekil sayılırlar.
İnsan, düşünen, konuşan bir varlıktır. (bütün insanlar)
Çiçek, susuzluktan kurumuş. (herhangi bir çiçek)

2. Çoğul isim:Yapısında, anlamında birden çok varlığı barındıran, çokluk eki almış isimlerdir. Cins isimlerinin çoğulu yapılır.
onlar, evler, fikirler, merkezler, dünyalar, kuşlar, böcekler, kelebekler, arılar...

Not: Şekil yönüyle çoğul olmadığı, çokluk eki almadığı hâlde anlamca çoğul olan kelimeler vardır.
Seçmen, tercihini yarın ortaya koyacak.
Asker, sınırları bekliyor.
Genç yaşta saçı dökülmüş.
Bu cümlelerde seçmen, asker ve saç kelimeleri tekil oldukları hâlde anlamca çokluk bildirmektedirler. Bunlar, topluluk isimleri değildir.

Not: Bazı durumlarda özel isimlere de çoğul eki getirilir:
1. Aile anlamı katar; -gil ekinin yerine kullanılır, yapım eki görevinde olduğu için ayrılmadan yazılır.
Yarın Ahmetlere gideceğiz.
İzmir'e, amcamlara/dedemlere/teyzemlere gideceğiz. (burada özel isme getirilmemiş.)
Aliler bize gelecekler.
2. Benzerleri anlamı katar, kesme işaretiyle ayırarak yazılır:
Bu millet nice Fatih'ler, Kemal'ler yetiştirecektir.
Bu topraklarda ne Çaldıran'lar, ne Ridaniye'ler yaşandı.
3. Aynı ismi taşıyanları belirtir:
Sınıftaki Ali'ler ayağa kalksın.
Hüseyin'lerin hepsi buraya gelsin.
4. Abartma anlamı katar:Çalışmak için ta Almanya'lara gitti.
5. Topluluk, soy kavramı bildirir: Osmanlılar, Türkler, Yunanlar, Adanalılar, Konyalılar...

3. Topluluk İsmi:Yapıca tekil, ancak anlam bakımından çoğul olan; aynı türe dahil birden çok varlığı anlatan isimlerdir. Teklerden oluşan topluluğu, çokluğu bildiren kelimelere denir.
ordu, sürü, orman, sınıf, okul, millet...
Not: Topluluk isimleri de çokluk eki alabilir. Bu durumda aynı topluluktan birden fazla olduğu ifade edilmiş olur.Ordular, ormanlar, sürüler.

D. YAPILARINA GÖRE İSİMLER

İsimler kaç kelimeden oluştuklarına ve yapım eki alıp almadıklarına göre de sınıflandırılırlar.

1. Basit İsim:Herhangi bir yapım eki almamış, kök hâlindeki isimlere denir. Çekim eki almış hâlde kullanılabilirler. Türemiş ve birleşik kelimeler yaparken bunlara yapım ekleri getirilir.
İnsan, kelebek, gölge, yaprak(lar), kağıt(ta), kuş(u), çiçek(ler), dağ(dan), bir(de), ...
Basit isimlerimizin çoğu tek hecelidir, ama bütün basit isimler tek heceli zannedilmemeli.
Basit isimler, daha küçük ve anlamlı parçalara ayrılamazlar. Meselâ "kelebek kelimesini kel-ebek şeklinde ikiye ayırıp "kel" diye anlamlı bir kelime bulabiliriz gibi bir düşünce yanlıştır. Çünkü parça ile bütün arasında her zaman -az ya da çok-bir anlam ilgisi bulunmalıdır.

2. Türemiş isim:İsim veya fiil kök ve gövdeleriyle yansıma kelimelere bir yapım ekinin getirilmesiyle oluşturulmuş, şekil ve anlam olarak yeni isimlere denir.

İsimden türeyenler: kömürlük, kitaplık, tuzluk, başlık, kulaklık, gecelik, gençlik, insanlık, Türklük, çocukluk, hanımlık, kardeşlik, Müslümanlık, kulluk, erkeklik, bilgelik, bayramlık, kışlık, akşamlık, gömleklik, iyilik, güzellik, küçüklük, öğretmenlik, doktorluk, veterinerlik, eczacılık, arıcılık, demircilik, kılavuzluk, rehberlik...

Yansımalardan türeyenler:çıtır-tı, cızır-tı, şakır-tı, şıkır-tı, homur-tu, gıcır-tı, patır-tı

Fiilden türeyenler: gel-mek, oku-mak, ye-mek, iç-mek, çalış-mak...
yemek, çakmak, ekmek, ilmek, kaymak,
başlama, okuma, yazma, nakletme, hasta olma, danışma, sevme, inanma...

3. Birleşik İsim:Birleşik isimler, birden fazla kelimenin bir araya gelip yeni bir varlığı veya kavramı karşılayacak şekilde kalıplaşarak oluşturdukları, anlam ve şekil bakımından yeni isimlerdir.
Birleşik ismi oluşturan kelimeler arasına herhangi bir ek veya kelime giremez; girerse bu kelime grubu birleşik isim olmaktan çıkar, belirtili isim tamlaması veya başka bir kelime grubu olur.
Bu isimler anlam bakımından tam bir kalıplaşmaya uğradıkları için tek bir kelime olarak kabul edilir ve bu şekilde kullanılırlar.

Türkçe'de üç yolla birleşik isim yapılır:
  • Anlam kayması yoluyla
  • Ses kaynaşması yoluyla
  • Kelime sınıfı kayması yoluyla
a. Anlam kayması yoluyla:
Birincisi: Birleşik ismi oluşturan kelimelerin tamamı (genellikle iki kelimeden oluşurlar) anlam kaybına uğrar. Hanımeli, aslanağzı, katırtırnağı, devetabanı, suçiçeği, demirbaş, denizaltı, kuşpalazı...
İkincisi: Kelimelerden sadece birincisi anlam kaybına uğrar:
Adamotu, yayın balığı, ince hastalık...
Akçaağaç, akçakavak, akciğer, karabiber, alageyik... Başbakan, başyazar, başhekim...
Üçüncüsü: İkinci kelime anlamını kaybeder: Karatavuk, yer elması, karafatma...

b. Ses kaynaşması yoluyla: cumartesi, pazartesi, kahvaltı, çörotu, peki...

c. Kelime sınıfı kayması yoluyla: kaptıkaçtı, külbastı, mirasyedi, dedikodu, hünkârbeğendi, albastı, gecekondu...
örtbas, sıkboğaz, alaşağı, ateşkes, kapkaççı...
giderayak, bilirkişi, vatansever, hacıyatmaz, cankurtaran...
elverişli, rasgele, albeni, çalçene...

Buraya kadar yapılan tasnife göre her kelimenin birden fazla özelliği vardır:

Varlıklara verilişine göre : özel isim, cins ismi
Maddelerine göre : soyut, somut
Varlıkların sayılarına göre : tekil isim, çoğul isim, topluluk ismi
Yapılarına göre : basit, türemiş, birleşik
el : cins ismi; somut, tekil, basit isim
düşünce : cins ismi; soyut, tekil, türemiş isim
kitaplıklar : cins ismi; somut, çoğul, türemiş isim
ayakkabı : cins ismi; somut, tekil, birleşik isim
ordu : cins ismi; somut, topluluk ismi, basit isim
Ankara : özel isim; somut, tekil, basit isim
Çanakkale : özel isim; somut, tekil, birleşik isim.

İSİMLERDE KÜÇÜLTME

Bir varlığın, bir ismin küçüklüğü genel olarak, başına getirilen "küçük, mini, ufak" gibi sıfatlarla ifade edilir:Küçük köy, ufak el, mini kasa...
Bazen bu sıfatların yerini "Cİk, -Ceğİz" ekleri tutar. Bu ekler isimlere küçültme anlamı katar.
küçük tepe>tepecik küçük çocuk>çocukcağız

Not: Bu ekler her zaman küçültme anlamı katmayabilir; acıma ve sevgi; zavallılık ve küçümseme anlamları da katabilir:
Serçecik daldan dala atlıyor. (acıma)
Adamcağız korka korka ayağa kalkar. (acıma)
Bebeciğimi çok özledim, diyordu. (sevgi)
küçük insan>insancık (zavallılık)
zavallı kelimeler>zavallı kelimecikler (küçümseme)
"k" sesi ile biten sıfatlara -Cİk eki getirildiğinde sıfatın sonundaki "k" düşer:
küçük>küçücük ufak>ufacık alçak>alçacık minik>minicik

"-cE, -İmsİ, -İmtrak" ekleri de küçültme anlamı katar:
küçük>küçükçe büyük>büyükçe iri>irice yeşil>yeşilimsi sarı>sarımtırak

İSMİN HÂLLERİ:

İsimleri isimlere, fiillere, edatlara bağlayan, diğer kelimelerle ilişki kurarak isimlerin cümlede görev kazanmasını sağlayan eklere isim hâl ekleri denir. İsimlerin bu ekleri alarak yüklendikleri görevlere ismin hâlleri denir.

1. Yalın Hâl (Nominatif):Eki yoktur.İsimlerin hiçbir hâl eki almamış hâlleridir. Çoğul, iyelik ve bildirme eki almış olabilir. Bu durumda da yalın hâlde sayılırlar.

ev, okul, yol, çocuk, fikir, baba(sı), defter(ler), çalışkan(dır)...
Yapım ekleri de ismin yalın durumunu değiştirmez: kalemlik, bilgili, susuz, meslektaş...
Birleşik isimler de hâl eki almamışlarsa yalındırlar:dershane, tanksavar, gecekondu, bilirkişi...

2. Belirtme (Yükleme) Hâli: ı, -i, -u, -ü eklerini alan isimler bu duruma girer. Bu isimler genellikle belirtili nesne olur.

Defteri, okulu... Ali kitabı aldı. (Belirtili nesne)
ev-i gördüm, kapı-y-ı açtım, okul-u boyadılar, gül-ü koparmayın...
NOT : Türkçe'de üçt çeşit -i (-ı, -u, -ü) eki vardır. Bunları birbirine karıştırmamalıyız.
  • Köyü güzelmiş (iyelik eki)
  • Köyü gezdiler (hal eki)
  • Ört-ü, diz-i (fiilden isim yapma eki)
3. Yönelme Hâli:"-E" ekiyle yapılır. Yüklemin yöneldiği yeri, nesneyi ya da kavramı gösterir.

Yönelme hâlinde, ismin belirttiği kavrama yöneliş, dönme, yaklaşma, ulaşma söz konusudur. Yönelme hâlindeki kelimeler cümlede dolaylı tümleç ve yüklem olabilir. Dolaylı tümleç, yükleme sorulan "neye, kime, nereye" sorularının cevabıdır. Sinema-y-a git, ev-e dön...

4. Bulunma Hâli:"-dE" ekiyle yapılır.Eylemin yapıldığı yeri, nesneyi ya da soyut kavramı bildirir. Genellikle "kimde, nede, nerede"sorularına cevap vererek dolaylı tümleç olur. Babamda hiç para yoktu. (Kimde)

ev-de oturma, okul-da öğren, yurt-ta kaldı, devlet-te bulunuyor...

5. Ayrılma (Uzaklaşma, Çıkma) Hâli:"-dEn" ekiyle yapılır.Eklendiği kelimeyi dolaylı tümleç yapar; "çıkma, ayrılma, uzaklaşma" bildirir. İsmin ayrılma hâli, yani dolaylı tümleç, yükleme sorulan "nereden, kimden, neden" sorularının cevabıdır. okul-dan çıktı, ev-den ayrıldı, yurt-tan geliyor, devlet-ten istedi...
  • -den ekini alan isimler bazen zarf tümleci olur. Sıkıntıdan her tarafı sivilce doldu. (Zarf tümleci)

    -den eki, bazen yapım eki olarak kullanılır. Bu durumda ya sıfat ya da zarf görevi üstlenir. Candan dost, toptan satış, içten davranış...

    -den eki bazen belirtili isim tamlamalarındaki tamlayan eki -ın, -in, -un, -ün 'ün yerini tutabilir. Çocukların biri ....Çocuklardan biri.

    -den ekini alan kelimelerle ikilemeler yapılabilir. Derinden derine sesler geliyor.

    -den ekini alan kelimelerle üstünlük anlamı taşıyan sıfat öbekleri oluşturulabilir. Gülden kırmızı yanak, Pamuktan beyaz eller...

6. Eşitlik Hâli:"-CE" ekiyle yapılır.Bu hâldeki kelimeler cümlede zarf tümleci ve yüklem olarak kullanılır.
Onun davranışları çok zaman delicedir.
Bu okulda yıllarca çalıştım dedi.
O gün sizi saatlerce bekledik.
Bu kararı sınıfça aldık.
Bugün milletçe sevinçliyiz.

7. Vasıta Hâli:"ile" edatı kullanılarak yapılır. "i" düşürülerek kullanılır. Bu hâldeki kelimeler cümlede zarf tümleci, edat tümleci ve yüklem olarak kullanılır.
Mor bulutlarla açık türbene çatsam da tavan. (edat tüml.)
İşi kolaylıkla başardı.
Ayağına gelen topa hızla vurdu.
Babasını sevinçle karşıladı.
O artık bizimledir.
Öğrencileriyle geziye gitmişti.
Arabasıyla evimize kadar getirdi.
İğneyle kuyu kazıyorsun.
Rüzgârın etkisiyle dallar sallandı.
Sonbaharın gelmesiyle soğuklar artmıştı.
Zilin sesiyle yarışma bitti.

8. İlgi Hâli (Tamlayan Hâli):"-(n)İn", "-dEn" ekleriyle yapılır ya da yalın hâldedir.
Kitabın yaprağı yırtılmış.
Ceket düğmesi
Öğrencilerden biri

İSİM TAMLAMALARI

İki veya daha fazla ismin, yeni bir anlam meydana getirecek şekilde birlikte kullanılmasıyla oluşan söz gruplarına isim tamlaması denir. Ad takımı şeklinde de söylenebilir.

İsim tamlamalarında ilk isme tamlayan; ikinci isme tamlanan denir. Bu kural iki isimden oluşan tamlamalar için geçerlidir. İkiden fazla isimden oluşan tamlamalarda genellikle son isim tamlanan diğerleri tamlayan olur. Fakat bu kurala uymayanlar da vardır.
Bahçenin duvarı. Bahçenin duvarının boyasının rengi. Bizim okulun tahta kapısı
Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan

İsim tamlamalarının çeşitleri ve özellikleri şöyledir:

1-BELİRTİLİ İSİM TAMLAMASI


Tamlayan -ın, -in, -un, -ün , tamlanan -ı, -i, -u, -ü eklerinden birini alır. Tamlayan sesli harfle biterse -n kaynaştırma harfi; tamlanan sesli harfle biterse -s kaynaştırma harfi kullanılır. Bahçe-n-in kapı-s-ı
NOT :* "Su" ve "ne" kelimeleri bu kurala uymaz. Örnek: Su-y-un tad-ı, ne-y-in tad-ı.
    • Zamirler tamlayan veya tamlanan olabilir. Örnek: Bizim evimiz. Çocukların birkaçı...
    • Tamlanan isim sayı veya belirsizlik bildiren bir kelime olursa, tamlayan eki -ın, -in, -un, -ün yerine-den, -dan eki gelebilir. (Adamların ikisi....Adamlardan ikisi)
    • Bazı belirtili isim tamlamaları, sıfat tamlamasının ters çevrilmesiyle oluşur. (Taze balık...Balığın tazesi)
    • Bazı b.isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan yer değiştirir. (Çok verimlidir ovası Konya'nın...) (Konya'nın ovası...)
2-BELİRTİSİZ İSİM TAMLAMASI

Tamlayan, tamlama eklerini almaz. Tamlanan -ı, -i, -u, -ü eklerini alır. Bahçe kapısı, gönül dostu...
  • Tamlayan somut veya soyut isim olabilir: Kitap kabı, duygu yoğunluğu

    Tamlanan somut, soyut isim veya isimleşmiş olabilir: Masa örtüsü, gurbet düşüncesi, dünya güzeli.(İsimleşmiş sıfat)

    Tamlayan çoğul eki alabilir: Öğretmenler odası...

    "Kendi" kelimesi, belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan olabilir. Bunun dışındaki zamirler belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan olmaz.: Kendi evi...

    İsim-fiiller tamlanan olabilir: Gece yürüyüşü...

    Bazı belirtisiz is.tamlamaları kendisinden sonra gelen ismi niteler ve sıfat görevi kazanabilir: Deniz mavisi gömlek....

    Bazı belirtisiz isim tamlamalarında tamlama eki günlük konuşmada düşebilir: Hatay sokağı...Hatay sokak. Bu durumun yazıda gösterilmesi yanlıştır. (Lokanta Bahar) veya (Bahar Lokanta) yanlıştır. Doğrusu (Bahar Lokantası) şeklinde olacaktır.

    Bu tamlamalarda mecazlı anlatım görülebilir: Laf salatası, ömür törpüsü...

    Bazı belirtisiz isim tamlamaları kalıplaşarak birleşik kelime olmuştur: Kuşadası, hanımeli..

    Bazı belirtisiz isim tamlamalarının başına bir sıfat gelebilir: Kırmızı kadın ceketi...

    Bazen belirtisiz isim tamlamalarında sıfatın başa gelmesi dil yanlışlığına yol açar: Devlet Eski Bakanı (Doğru)... Eski Devlet Bakanı (Yanlış)

3 . TAKISIZ İSİM TAMLAMASI

Tamlayan ve tamlanan, tamlama eklerini almaz. Tamlayan, tamlananın hangi maddeden yapıldığını veya neye benzediğini bildirir. Takısız isim tamlamaları ile sıfat tamlamaları birbirine karıştırılmamalıdır.
Takısız İsim Tamlaması Sıfat Tamlaması
Tahta çanta Güzel çanta
Demir kapı Büyük kapı
Demir yumruk Sert yumruk
Badem göz Siyah göz
Çini vazo süslü vazo
Altın bilezik Burgulu bilezik

ZİNCİRLEME İSİM TAMLAMASI

En azından üç isimden oluşan tamlamalara denir. Dedemin dedesinin dedesi, Ayşe'nin kardeşinin okul çantası.
NOT: Zincirleme tamlamayı oluşturan kelimelerden en az biri sıfat görevinde kullanılıyorsa böyle tamlamalara KARMA TAMLAMA denir. Karma tamlamalar, isim tamlamalarının tamlayanı ile tamlananı arasına bir sıfat girmesiyle oluşabildiği gibi, iki sıfat tamlamasının birleşmesiyle de oluşabilir. (Babamın eski ceketi)(Güzel Türkiye'nin güzel çayı)
BEĞEN Paylaş Paylaş
Bu mesajı 1 üye beğendi.
Son düzenleyen _Yağmur_; 21 Mart 2012 08:46 Sebep: Sayfa düzeni.
seyma2643 - avatarı
seyma2643
Ziyaretçi
10 Ocak 2013       Mesaj #9
seyma2643 - avatarı
Ziyaretçi
İsim (Ad)

<h1>Varlıkları ve kavramları tanıtmak, onları diğerlerinden ayırmak için kullanılan
sözcüklere isim (ad) denir.

isimleri çeşitli özelliklerine göre sınışandırmak mümkündür..
1. Varlıklara Verilişlerine Göre

isimler
a) Özel İsim
Tek bir varlığı karşılamak üzere kullanılan sözcüklerdir.
il, ilçe, mahalle, sokak, cadde adları: istanbul, Çınar Mahallesi, 18. Cadde…
Dil, din, ulus, mezhep adları: Türk, Türkçe, islamiyet, Katolik…
Gezegen, yıldız adları: Dünya, Samanyolu…

Kurum, kuruluş adları: Sosyal Sigortalar Kurumu… Gazete, dergi,
kitap adları: Sabah, Aktüel, Mai ve Siyah… Hayvanlara verilen adlar: Boncuk, Pamuk…
Özel isimleri oluşturan sözcüklerin ilk harfi herzaman büyük yazılır.
b) Cins İsim
Aynı türden tüm varlıklara ortak olarak verilen isimlerdir.
Organ isimleri, hayvan – bitki isimleri, araç – alet isimleri cins isimlere
örnektir: Mide, böbrek, kedi, köpek, timsah, gül, zambak, bıçak, kaşık,
demir, kalem, kitap, özlem, sevinç …


Cins isimler tek bir varlığı karşılamak üzere kullanılırsa özel isim olur.
Annem el işi yaparken boncukları etrafa döktü.
Sobanın yanında mışıl mışıl uyuyan Boncuk’tu.
“Güneş, Dünya, Ay” sözcükleri coğrafi terim olarak kullanıldıklarında
özel isim, bunun haricinde,mecaz olarak kullanıldığında cins isim olur.
Güneş, Dünya ve Ay, Samanyolu Galaksisi’nde bulunurlar.
Dünyamı aydınlatacak güneşi arıyorum. (Altı çizili sözcükler mecazî olarak kullanılmıştır.)

2. Varlıkların Oluşlarına Göre isimler

a) Somut İsim
Varlığını beş duyu organımızdan en az biriyle kavrayabildiğimiz nesnelere ve
kavramlara verilen isimlerdir.

Masa, kalem, terlik, rüzgar, yağmur, tatlı, ekşi, yeşil, sarı, soğuk…
b) Soyut İsim:
Varlığını beş duyu organımızla kavrayamadığımız; ancak zihnimizle kavrayabildiğimiz isimlerdir.
Mutluluk, keder, aşk, zekâ, acı, sevinç…
Bazen, anlam genişlemesi yoluyla somut anlamlı bir sözcük soyut
anlama, soyut anlamlı bir sözcük somut anlama gelecek şekilde kullanılabilir.

– Kafamda başka planlar var.
Düşünce

– Çok kalpsiz bir adammışsın.
Duygusuz
Bu cümlelerde somut sözcükler, soyut bir ismi karşılayacak şekilde kullanılmıştır.

– Kötülerden uzak durmalısın.
Kötü insan

– Bırak şu gamsızı.
Gamsız adam

Bu cümlelerde soyut sözcükler, somut anlam kazanmıştır.
3. Varlıkların Sayılarına Göre isimler

a) Tekil İsim
Tek bir varlığı ya da kavramı karşılamak üzere kullanılan isimlerdir:
Kitap, silgi, kapı, saat, televizyon …

b) Çoğul İsim
Birden çok varlığı ya da kavramı karşılayan isimlerdir. Çoğul eki “lar, –ler” alırlar.
Defterler, kalemler, kapılar, ağaçlar Çoğul eki olan “–ler, –lar” bazı durumlarda eklendiği sözcüğe saygı, abartma, aile–soy anlamları katar.
Başarılı olmak için sabahlara kadar ders çalışmış.
Abartma bildirir.

Müdür Beyler açılış için bir konuşma yapacak.
(Saygı bildirir.)

Osmanlılar tarihin en büyük imparatorluğunu kurdular.
(Soy bildirir.)

c) Topluluk İsimleri
Çoğul eki olmaksızın birden fazla varlığı veya kavramı karşılayabilen sözcüklere verilen isimdir.
Tabur, demet, aile, orman…
Aşağıda verilen bulmacada topluluk isimleri saklanmıştır. Onları bulalım.
bulmaca
Topluluk isimleri de çoğul eklerini alabilir:
ormanlar, ordular, ekipler …
Kimi tekil isimler ad aktarması yoluyla topluluk adı olabilir.
Öğrenciler hep birlikte sınıfı temizlediler.
(Tekil isim)

Ali Hoca içeri girdiğinde tüm sınıf ayağa kalktı. (Topluluk ismi)
Birinci cümlede sınıf sözcüğü yapının bir bölümünü belirtirken; ikinci cümlede
“öğrenciler” sözcüğü yerine kullanılmış ve böylece topluluk ismi olmuş.

Misafir - avatarı
Misafir
Ziyaretçi
18 Nisan 2013       Mesaj #10
Misafir - avatarı
Ziyaretçi
İsim Nedir?
MsXLabs.org

Varlıkları tanıtmak, onları öteki varlıklardan ayırmak amacıyla kullanılan kelimelere isim denir. Kısacası varlıklara ad olan kelimelere isim denir. Ev, masa, akıl, yol, çocuk...

İsimler değişik özelliklerine göre gruplara ayrılır:

A) Varlıklara verilişlerine göre isimler

1.Özel isimler: Dünyada tek olan, eşi, benzeri bulunmayan varlıkların isimlerine özel isim denir. Özel isimler cümle içinde büyük harfle başlar ve özel isimlere getirilen çekim ekleri kesme işaretiyle ( ‘ ) belirtilir. Konya, İsmet, Han Duvarları, Selçuklu Medresesi...

2.Cins İsimler: Aynı cinsten varlıkların ortak adına

1.Tekil İsimler: Varlıkların sayısının tek olduğunu belirten isimlerdir. Ev, okul, öğrenci, yol...

2.Çoğul İsimler: Varlıkların sayısının birden fazla olduğunu belirten isimlerdir. Tekil isimlerin sonuna –lar / -ler çoğul ekleri getirilerek oluşur. Evler, okullar, çocuklar...

3.Topluluk İsmi: Biçim bakımından tekil, anlam yönünden düşünüldüğünde çoğul olan isimlerdir. Topluluk isimleri parçaların birleşmesinden oluşan bütünü ifade eder. Ordu, sürü, millet, bölük, ekip, okul, sınıf, meclis..

Topluluk isimleri ayrıca –lar / -ler ekleriyle çoğullanabilir. Okullar, ordular, sürüler...
Bazı isimler cümlede kullanılışlarına göre bazen tekil bazen de topluluk ismi olabilir:
Okulun bahçesinde top oynadık. (Tekil isim)
Okul bu hafta sonu geziye gidecek. (Topluluk ismi)

B) Varlıkların niteliğine göre isimler

1.Somut İsimler (Madde isimleri) : Beş duyu organımızdan herhangi biriyle algılayabildiğimiz varlıkların isimlerine denir. Ses, hava, ışık, masa, ev, koku..

2. Soyut İsimler (Mana ismi): Beş duyu organımızdan herhangi biriyle algılayamadığımız; fakat var olduğuna inandığımız varlıkların isimlerine denir. Melek, akıl, özlem, düşünce, üzüntü...
Son düzenleyen _Yağmur_; 19 Nisan 2013 09:58 Sebep: Sayfa düzeni

Benzer Konular

20 Eylül 2016 / Jumong Spor tr
5 Ocak 2012 / ThinkerBeLL Sanat tr
10 Kasım 2015 / ThinkerBeLL X-Sözlük
26 Şubat 2010 / ThinkerBeLL X-Sözlük