İslamiyet Öncesi Yazılı Türk Edebiyatı

İslamiyet'ten Önceki Yazılı Türk Edebiyatı
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sponsorlu Bağlantılar

Yazılı edebiyat, Türkler arasında yazının kullanıldığı devirlerde başlayan bir edebiyattır. Eldeki en eski ürünler 5. ve 6.yüzyıllarda yazıldığı tahmin edilen Yenisey Kırgızlarına ait balbal adı verilen mezar taşlarıdır. Ancak bu yazıtlar, adlar ve birkaç sözcükten oluşan Türkçe sözlerden ibarettir. Bu yazıtlardaki alfabe daha sonraki dönemlerde kullanılan Göktürk alfabesine göre ilkel bir nitelik taşır.
Yazılı edebiyata ait en önemli örnekler 8. yüzyılda dikilen ve günümüze dek ulaşan Göktürk Kitabeleri'dir. Bu yazıtlara bugün Moğolistan'da bulunan Göktürk Kitabeleri, Orhun Irmağı'nın eski yatağı üzerinde bulunduğu için Orhun Yazıtları (Anıtları/Kitabeleri) denmiştir. Göktürk Kitabeleri'de Yenisey Yazıtları gibi dikili taşlar üzerine Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.
Yazıtlarda Doğu Göktürklerin tarihinden, komşularıyla olan ilişkilerinden savaşlarından ve yönetiminden söz etmektedir. Canlı bir söylev dili ve üslubu vardır. Bu yazıtlar, Türk dili tarihi açısından önemli belge niteliği taşır.

Yazılı Dönem Ürünleri

• Orhun Kitabeleri (bak. Orhun Yazıtları (Orhun Abideleri, Göktürk Yazıtları))
  
• Uygur Metinleri

Orhun Kitabeleri
Çinlilere karşı bağımsızlık savaşı yapan, Türk bütünlüğünü yeniden kurmak için içte ve dışta savaşan Köktürklerin hikâyesi anlatılır bu yazıtlarda. Bu abideler 38 harfli olan Köktürk alfabesiyle yazılmıştır. Bunlardan en önemli olanları 3 tanedir:

1. Tonyukuk Yazıtı: Dört bakana vezirlik etmiş olan Tonyukuk tarafından yazılmıştır. Daha çok Çinlilerle yapılan savaşlar anlatılmaktadır.
2. Kül Tigin Yazıtı: Göktürk hakanı Bilge Kağan'ın kardeşi Kül Tiğin'in ölümü üzerine Bilge Kağan tarafından dikilmiştir.
3. Bilge Kağan Yazıtı: Göktürk hakanı Bilge Kağan'ın ölümünden sonra yazdırılmış bir abidedir. Son iki yazar daha çok dönemin olaylarından, törelerden ve Bilge Kağan'ın ulusuna dilediği iyi dileklerden söz eder.

'Türk' adının geçtiği ilk yazılı belge ve Türk Edebiyatı'nın ilk yazılı örnekleri olan Köktürk abidelerinde yazılar Prof. Thomsen ve Radloff tarafından okunmuştur.

Uygur Dönemi Eserleri
Köktürk devletinin yıkılmasından sonra kurulan Uygur hanlıklarından kalma eserlerdir. Daha çok Buddha ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdir. Bunlar turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Uygurların kâğıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadır. Dönemden kalma birçok hikâyenin yanında "kökünç" denilen bir ilkel tiyatro eserleri de vardır. Uygurlar bu eserleri 14 harfli Uygur alfabesiyle yazmışlardır.

orhun ve göktürk anıtları = 8.yy ait bu yazılar Göktürk imparatorluğunun ünlü hükümdarı Bilge Kaan devrinden kalmıştır moğolistanın kuzeyinde orhun ırmağının yakınlarındaki SAYDAM gölü civarındadır. Kül-Tigin (Tigin=prens demek) ve Bilge Kaan orhun ırmağı civarında Bilge Tonyukuk yazıtları ise diğer yazıtlara yaklaşık 360 km uzaklıktadır.Bunlar türk dili,tarihi,edebiyatı,töreleri hakkında bilgi vermektedir.Türk sözcüğünün geçtiği ilk yazıtlardır ve bu yazıtlarda türkçe sözcükleri ilk kez görülmektedir Tonyukuk= 716=8.yy , Kül-TİGİn=732=8.yy , Bilge Kaan=735=8.yy yıllarında dikilmiştir.Kültigin anıtı Bilge Kaan'ın azından yazılmıştır.Kültigin Bilge Kaanın kardeşidir Tonyukuk ise Bilge Kaan'ın veziridir . Anıtların bulunduğu yerde sadece bu dikili taşlar değil yüzlerce heykel,balbal(mezar taşı demek),şehir harabeleri taşı ,yollar,su kanalları,koç ve kaplumbağa heykelleri ve daha bir çok önemli alevler ve edevatlar bulunmuştur . 1890 yılında Finlandiyalı heyet incelemelerde bulunmuş, ancak yazıyı çözememişlerdir . Fakat 1893 yılında Danimarkalı bilgin Thomsen , 38 harfli bu alfabeyi çözerek yazıtları okumayı başarmıştır .