Yer-Yön Zarfları

Fiilin yöneldiği yeri bildiren sözcüklere yön zarfı denir. Yön zarfları ek almadan kullanılır ve fiile sorulan "nereye" sorusuna cevap verir.

Başlıca yer-yön zarfları şunlardır: “İçeri, dışarı, yukarı, aşağı, ileri, geri, öte, beri”

Özellikleri
* Çoğu “–eri” ekiyle yapılmıştır.

“ileri, geri, beri, doğru, içeri, dışarı, aşağı, yukarı.”

* Bu kelimelerin yer-yön zarfı olabilmesi için mutlaka yalın halde olması ve fiil ya da fiilimsiyi nitelemesi gerekir. Herhangi bir ek alırlarsa zarf olmaktan çıkar, isim olur. Yönelme, bulunma, ayrılma hâl ekleri getirilirse dolaylı tümleç olur. Hâliyle isim olarak kullanılmış olur. Aynı kelimeler sıfat olarak da kullanılabilir.

İçeri gir. (Zarf)

İçeriye gir . (İsim)

Ahmet içeriye girdi. (isim; dolaylı tümleç)

İlerisi çok güzel. (isim; özne)

İleri ülkeler daha demokratiktir. (sıfat)

Doğru söz, aşağı yol, yukarı kat, geri hatlar... (sıfat)



* “İçeri, dışarı, yukarı, aşağı, ileri, geri, öte, beri” kelimeleri yer-yön zarfı olduğunda zarf tümleci, isim olarak kullanıldığında ise özne, nesne veya dolaylı tümleç olur.Aslında Yer – yön zarfları “nereye” sorusuna cevap verir. “Nereye” sorusuna cevap veren kelimeler dolaylı tümleç olduğu halde, yer-yön zarfları bu soruya cevap vermesine rağmen zarf tümleci olur. Çünkü Türkçe'de kendi adıyla öğe olan tek kelime çeşidi zarftır. Yani cümlede zarf görevinde kullanılan bir kelime, öğe olduğunda mutlaka zarf tümleci olur.

İçeri gir. (Zarf Tümleci, yüklem)

İçeriye gir. (Dolaylı tümleç, yüklem)

İçerisi beğenildi. (Sözde özne,yüklem)

* Bu kelimeler ayrıca isim görevinde kullanıldığında yüklem de olur:.

Çocukların bir kısmı içerideydi..(Özne, yüklem)

* Yukarıda sıralanan kelimeler isimleri niteleyerek sıfat görevini üstlenebilir: Aşağı mahalle..

* “İleri” kelimesi isim, zaman zarfı, yer-yön zarfı ve sıfat olarak kullanılır.

* Adı geçen kelimelerin hepsi birbirinin karşıt anlamlıları şeklindedir. Bu kelimeler karşıt anlamlılarıyla ikileme biçiminde kullanılırsa yer-yön zarfı olmaz, niteleme ve yaklaşıklık zarfı olur.

Aşağı yukarı yüz milyon kazandım. ( Yaklaşıklık zarfı)

* Yön bildiren “doğu, batı, kuzey, güney, sağ,sol” kelimeleri, fiil ve fiilimsilere yönelik olarak kullanıldığında mutlaka hal eklerini alır. Bu nedenle bu kelimeler yön bildirdiği halde yer-yön zarfı olmaz, isim olur.

Doğuya gidelim. (İsim)

Örnekler

Arkadaşlar, içeri girer misiniz?

Sesi duyar duymaz aşağı indim.

Dışarı çıkmak için uğraşıyordu.

Arabayı biraz daha ileri park et.

Beri gel, barışalım.

Bu yoldan geri dönülmez.

Düşmana doğru ilerlediler.

Aşağı inecek misiniz?

Öte git de rahatlayalım.

Geri gelmeyi düşünüyorlar m?

Beri gel de ne ezdiğine bak."

İleri git, sonra tekrar gelirsin.

Dışarı çıkarsan üşürsün.

İçeri gir de, biraz konuşalım.

alıntı:Yön Zarfları - Dil Bilgisi - Edebiyat-Türkçe Bilgi Bankası, Ansiklopedi, haberler,sar