Ilıman Nedir?
SMD MiSiM
ILIMAN sıf. jklimbil.
1. Yaz.sıcaklarının oldukça hafiflemesiyle ve kışın daha az şiddetli geçmesiyle, yani yıllık sıcaklık genliğinin 10-30°C arasında olmasıyla nitelenen iklim için kullanılır. (Eşanl. MUTE DİL.)
2. Bu iklimin egemen olduğu orta enlem bölgeleri için kullanılır: Ilıman bölgeler. Ilıman kuşak.
—ANSİKL. iklimbil. "Ilıman" olarak nitelenen iklimlerin ısı özelliği, gerçekte, yüksek enlemlerin soğuk ya da alçak enlemlerin sıcak iklimlerine oranla çok daha az belirgindir. Aslında ılıman iklim terimiyle aşırı soğuk ve aşırı sıcak olmayan iklimler den çok, birbirini izleyen soğuk ve sıcak mevsimli yanı mevsimlik ısı almaşması olan iklimler belirtilmektedir. Dahası ılıman iklimde, ya mevsim sıcaklıklarını aşırıya götüren ya da mevsim sıcaklıklarıyla çelişen soğuk ve sıcak hava dalgaları meydana gelebilir. Sonuç olarak "Ilıman iklim" terimi, orta enlemlere aşırı sıcağı ve soğuğu bulunmayan bir iklim kazandıran bağımsız hava kütlelerinin oluşmasından çok, yüksek ve alçak enlemler etkisiyle gelişen süreçlere uygun düşmektedir. Zaten hava kütleleri ılıman enlemlerde oluştuğu ölçüde, mevsimlik ısıların eşitlenmesinden çok, ısı çelişkilerinin artmasına yardım eder. Sözgelimi yazın ortaya çıkan sıcak hava kütleleri ve kışın kıtaların iç kesiminde ışıma süreçleri sonucu oluşan soğuk hava kütleleri için de aynı şey söz konusudur. Şu halde, ılıman iklimler, kutup iklimlerinin ve kurak ya da yağışlı sıcak iklimlerin tersine, hem mevsimlik ısı farkları gösteren (bir kış ile sıcak bir yazın bulunması), hem de düzensiz sıcaklık değişkenliği büyük olan iklimlerdir. Bu yüzden "ılıman iklimler" terimi yerine "orta enlem iklimleri" terimini kullanmak daha yerinde olur.
Sıcaklığın zamana ilişkin farklılıklarına, uzama bağlı farklılıklar da eklenmektedir. Uzama bağlı sıcaklık farklılıkları şu üç etkenin sonucudur: enlem etkeni; kara ve okyanus dilimlerinin almaşmasının yol açtığı boylamsal konumun etkisi; yükseltinin etkisi. Enlem, önce soğuk ya da serin ılıman iklim’leri (yalnızca kuzey yarıkürede iyice gerçekleşebilen bu iklimler [Hudson ormanı, sovyet taygası] çok kısa yazlı ve çok uzun ve son derece sert kışlıdır), ikinci olarak da orta ılıman iklim'ieh (bu iklim tipinde, mevsime bağlı sıcaklık almaşma- sı, daha az sert kışlar ve bir öncekine oranla daha sıcak yazlar görülür. Avrupa’ nın orta enlemlere rastlayan kesiminde bu iklim tipi egemendir), son olarak da sıcak ılıman iklim‘\eh (Akdeniz iklimi bu tipe girer) ayırt etme olanağı verir. Ilıman iklimlerin bu nitelikleri temelde Kuzey yarıküreyi ilgilendirir Kara ve okyanus dilımlerinin almaşmasının sonucu olan etki için de aynı ilkeler geçerlidir. K'taların batı yüzleri, batı atmosfer dolaşımı aracılığıyla okyanustan gelen hava kütlelerinin etkisinde kalır ve bunun sonucunda mevsimlik sıcaklık farkları azdır. Hem okyanusun etkilerine uzak olan hem de dağların yarattığı set nedeniyle okyanus etkilerinin ulaşamadığı iç kesimlerde, yerışıması ve yatay hava hareketleri yüzünden mevsimlik sıcaklık farkları çok artar. Bu düzen kıtaların K.-G. doğrultusundaki hava akımlarının başat olduğu ve mevsimler boyunca büyük bir sıcaklık almaşmasına yol açtığı D. kesiminde yerleşmiştir.
Ilıman iklimler, şu halde, uzama ve zamana ilişkin eşitlikten çok, aşırılık ve benzeşmezlik olgusudur Yağışlar için de aynı şey sözkonusudur. Orta enlemler genellikle bol ya da oldukça bol yağış alır. Buna karşılık, orta ılıman iklim enlemlerine, daha kuzeyde ya da daha güneyde olduğundan daha çok yağış düşer. Ama kıta etkilerinin egemen olduğu yerlere oranla, okyanus etkilerinin ulaştığı yerlerde de yağışlar daha boldur. Bunun sonucunda, okyanus alanları ve dağ iklimlerinin ayrıntıları bir yana bırakılırsa, enlemsel bölümlemeyle boylamsal bölümlenmeyi kaynaştıran bir iklim bölümlenmesi ortaya çıkar.
"Soğuk ılıman" enlemler, Kuzey Amerika ve Avrasya kıtalarında görülen üç bütün halinde düzenlenir: kıtaların içleri; mevsimlere oldukça dengeli dağılmış bol yağışları, oldukça yumuşak kışları, serin yazları (dolayısıyla mevsimden mevsime sıcaklık farkları azdır) ile kıtaların batı yüzleri (Alaska, Norveç); aşırı boyutlardaki mevsimlik sıcaklık farkları, oldukça bol yıllık yağışları (kışın Ouöbec’te kar, Asya’nın doğusunda kuraklık, yağışların yazın en üst noktasına ulaşma eğilimi) ile kıtaların doğu yüzleri (Saint Lavvrence, Vladivostok bölgeleri). “Orta ılıman” enlemlerde, batıdan doğuya doğru üç alttip görülür: batıda mevsimlik sıcaklık farkları az ya da oldukça az olan okyanus tipi (soğuk mevsimde ve mevsim değişme dönemlerinde yağışların büyük bölümü düşer); kıtaların orta kesiminde kışları soğuk, yazları sıcak, en çok yazın yağış alan, yarı kuraklıktan kuraklığa geçen tip; kıtaların doğu kenarlarına da kıta etkileriyle okyanus etkilerinin almaşması (mevsimlik sıcaklık farklarının çok olması, yazın nemli kışın kurak olması) ile belirlenen tip. "Sıcak ılıman” enlemlere, Akdeniz iklimleri ya da Akdeniz tipi iklimler eklenir (soğuk dalgalarına karşın yumuşak ve yağışlı kışlar; mevsim değişme dönemleri de yağışlıdır; yazlar sıcak ve kuraktır). Akdeniz iklimleri, Kuzey Amerika (Kaliforniya) ve Güney Amerika' nın (Orta Şili) batı yüzlerinde görülür. Eski Dünya'da, doğuya doğru ilerler, ama bu yönde gidildikçe kuraklık artar. Kıtaların doğusunda, gerçekte orta enlemlerin bazı özellikleriyle bazı tropikal iklim özelliklerini birleştiren "Çin” tipi iklimler görülür.
Böyle bir düzen, zeminin coğrafi etkilerinin yanı sıra, atmosfer dinamizmini de işe karıştırır. Ilıman enlemler, kutupsal ve yarıtropikal hava kütlelerinin karşılaştığı geniş alanlardır ve bunun sonucunda Akdeniz cephesi gibi ikincil cepheler ve cephesel süreçlerin de görüldüğü kutup cephesi ortaya çıkar. Süreçlerin okyanus nemini kıtalara doğru taşıyan bu cephesel hava olayları genel olarak B.'dan D.'ya doğru ilerler. Bu ilerleme temel öğesi kutupsal jet ve yarıtropikal jet akımları olan yükseklerdeki B. yönlü atmosfer dolaşımıyla bağlantılıdır. Bunlardan kutupsal jet, kutupsal cepheye bağlıdır. Kutupsal ve tropikal etkilerin birbirleriyle karşıtlaşmasına yol açan nedenler, kışın dönenceler yazın kutuplar doğrultusunda yer değiştiren B. yönlü atmosfer dolaşımının enlemlere göre genel konumu ve atmosferde jet akımlarının dalgalanmasıyla oluşan alçak basınç ve yüksek basınç kuşaklarının varlığıdır.
Kısacası, coğrafi farklılıkların ötesinde, ılıman enlem iklimlerinin niteliği olan mevsimlik sıcaklık almaşmasına egemen olan, mevsimlere bağlı olarak kuşaksal dolaşımda ortaya çıkan salınımlardır.
1. Yaz.sıcaklarının oldukça hafiflemesiyle ve kışın daha az şiddetli geçmesiyle, yani yıllık sıcaklık genliğinin 10-30°C arasında olmasıyla nitelenen iklim için kullanılır. (Eşanl. MUTE DİL.)
Sponsorlu Bağlantılar
—ANSİKL. iklimbil. "Ilıman" olarak nitelenen iklimlerin ısı özelliği, gerçekte, yüksek enlemlerin soğuk ya da alçak enlemlerin sıcak iklimlerine oranla çok daha az belirgindir. Aslında ılıman iklim terimiyle aşırı soğuk ve aşırı sıcak olmayan iklimler den çok, birbirini izleyen soğuk ve sıcak mevsimli yanı mevsimlik ısı almaşması olan iklimler belirtilmektedir. Dahası ılıman iklimde, ya mevsim sıcaklıklarını aşırıya götüren ya da mevsim sıcaklıklarıyla çelişen soğuk ve sıcak hava dalgaları meydana gelebilir. Sonuç olarak "Ilıman iklim" terimi, orta enlemlere aşırı sıcağı ve soğuğu bulunmayan bir iklim kazandıran bağımsız hava kütlelerinin oluşmasından çok, yüksek ve alçak enlemler etkisiyle gelişen süreçlere uygun düşmektedir. Zaten hava kütleleri ılıman enlemlerde oluştuğu ölçüde, mevsimlik ısıların eşitlenmesinden çok, ısı çelişkilerinin artmasına yardım eder. Sözgelimi yazın ortaya çıkan sıcak hava kütleleri ve kışın kıtaların iç kesiminde ışıma süreçleri sonucu oluşan soğuk hava kütleleri için de aynı şey söz konusudur. Şu halde, ılıman iklimler, kutup iklimlerinin ve kurak ya da yağışlı sıcak iklimlerin tersine, hem mevsimlik ısı farkları gösteren (bir kış ile sıcak bir yazın bulunması), hem de düzensiz sıcaklık değişkenliği büyük olan iklimlerdir. Bu yüzden "ılıman iklimler" terimi yerine "orta enlem iklimleri" terimini kullanmak daha yerinde olur.
Sıcaklığın zamana ilişkin farklılıklarına, uzama bağlı farklılıklar da eklenmektedir. Uzama bağlı sıcaklık farklılıkları şu üç etkenin sonucudur: enlem etkeni; kara ve okyanus dilimlerinin almaşmasının yol açtığı boylamsal konumun etkisi; yükseltinin etkisi. Enlem, önce soğuk ya da serin ılıman iklim’leri (yalnızca kuzey yarıkürede iyice gerçekleşebilen bu iklimler [Hudson ormanı, sovyet taygası] çok kısa yazlı ve çok uzun ve son derece sert kışlıdır), ikinci olarak da orta ılıman iklim'ieh (bu iklim tipinde, mevsime bağlı sıcaklık almaşma- sı, daha az sert kışlar ve bir öncekine oranla daha sıcak yazlar görülür. Avrupa’ nın orta enlemlere rastlayan kesiminde bu iklim tipi egemendir), son olarak da sıcak ılıman iklim‘\eh (Akdeniz iklimi bu tipe girer) ayırt etme olanağı verir. Ilıman iklimlerin bu nitelikleri temelde Kuzey yarıküreyi ilgilendirir Kara ve okyanus dilımlerinin almaşmasının sonucu olan etki için de aynı ilkeler geçerlidir. K'taların batı yüzleri, batı atmosfer dolaşımı aracılığıyla okyanustan gelen hava kütlelerinin etkisinde kalır ve bunun sonucunda mevsimlik sıcaklık farkları azdır. Hem okyanusun etkilerine uzak olan hem de dağların yarattığı set nedeniyle okyanus etkilerinin ulaşamadığı iç kesimlerde, yerışıması ve yatay hava hareketleri yüzünden mevsimlik sıcaklık farkları çok artar. Bu düzen kıtaların K.-G. doğrultusundaki hava akımlarının başat olduğu ve mevsimler boyunca büyük bir sıcaklık almaşmasına yol açtığı D. kesiminde yerleşmiştir.
Ilıman iklimler, şu halde, uzama ve zamana ilişkin eşitlikten çok, aşırılık ve benzeşmezlik olgusudur Yağışlar için de aynı şey sözkonusudur. Orta enlemler genellikle bol ya da oldukça bol yağış alır. Buna karşılık, orta ılıman iklim enlemlerine, daha kuzeyde ya da daha güneyde olduğundan daha çok yağış düşer. Ama kıta etkilerinin egemen olduğu yerlere oranla, okyanus etkilerinin ulaştığı yerlerde de yağışlar daha boldur. Bunun sonucunda, okyanus alanları ve dağ iklimlerinin ayrıntıları bir yana bırakılırsa, enlemsel bölümlemeyle boylamsal bölümlenmeyi kaynaştıran bir iklim bölümlenmesi ortaya çıkar.
"Soğuk ılıman" enlemler, Kuzey Amerika ve Avrasya kıtalarında görülen üç bütün halinde düzenlenir: kıtaların içleri; mevsimlere oldukça dengeli dağılmış bol yağışları, oldukça yumuşak kışları, serin yazları (dolayısıyla mevsimden mevsime sıcaklık farkları azdır) ile kıtaların batı yüzleri (Alaska, Norveç); aşırı boyutlardaki mevsimlik sıcaklık farkları, oldukça bol yıllık yağışları (kışın Ouöbec’te kar, Asya’nın doğusunda kuraklık, yağışların yazın en üst noktasına ulaşma eğilimi) ile kıtaların doğu yüzleri (Saint Lavvrence, Vladivostok bölgeleri). “Orta ılıman” enlemlerde, batıdan doğuya doğru üç alttip görülür: batıda mevsimlik sıcaklık farkları az ya da oldukça az olan okyanus tipi (soğuk mevsimde ve mevsim değişme dönemlerinde yağışların büyük bölümü düşer); kıtaların orta kesiminde kışları soğuk, yazları sıcak, en çok yazın yağış alan, yarı kuraklıktan kuraklığa geçen tip; kıtaların doğu kenarlarına da kıta etkileriyle okyanus etkilerinin almaşması (mevsimlik sıcaklık farklarının çok olması, yazın nemli kışın kurak olması) ile belirlenen tip. "Sıcak ılıman” enlemlere, Akdeniz iklimleri ya da Akdeniz tipi iklimler eklenir (soğuk dalgalarına karşın yumuşak ve yağışlı kışlar; mevsim değişme dönemleri de yağışlıdır; yazlar sıcak ve kuraktır). Akdeniz iklimleri, Kuzey Amerika (Kaliforniya) ve Güney Amerika' nın (Orta Şili) batı yüzlerinde görülür. Eski Dünya'da, doğuya doğru ilerler, ama bu yönde gidildikçe kuraklık artar. Kıtaların doğusunda, gerçekte orta enlemlerin bazı özellikleriyle bazı tropikal iklim özelliklerini birleştiren "Çin” tipi iklimler görülür.
Böyle bir düzen, zeminin coğrafi etkilerinin yanı sıra, atmosfer dinamizmini de işe karıştırır. Ilıman enlemler, kutupsal ve yarıtropikal hava kütlelerinin karşılaştığı geniş alanlardır ve bunun sonucunda Akdeniz cephesi gibi ikincil cepheler ve cephesel süreçlerin de görüldüğü kutup cephesi ortaya çıkar. Süreçlerin okyanus nemini kıtalara doğru taşıyan bu cephesel hava olayları genel olarak B.'dan D.'ya doğru ilerler. Bu ilerleme temel öğesi kutupsal jet ve yarıtropikal jet akımları olan yükseklerdeki B. yönlü atmosfer dolaşımıyla bağlantılıdır. Bunlardan kutupsal jet, kutupsal cepheye bağlıdır. Kutupsal ve tropikal etkilerin birbirleriyle karşıtlaşmasına yol açan nedenler, kışın dönenceler yazın kutuplar doğrultusunda yer değiştiren B. yönlü atmosfer dolaşımının enlemlere göre genel konumu ve atmosferde jet akımlarının dalgalanmasıyla oluşan alçak basınç ve yüksek basınç kuşaklarının varlığıdır.
Kısacası, coğrafi farklılıkların ötesinde, ılıman enlem iklimlerinin niteliği olan mevsimlik sıcaklık almaşmasına egemen olan, mevsimlere bağlı olarak kuşaksal dolaşımda ortaya çıkan salınımlardır.
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
