Parşömen Nedir?

Parşömen, üzerine yazı yazmak veya resim yapmak için kullanılan özel hazırlanmış hayvan derisidir.

Sponsorlu Bağlantılar

Parşömen ismi Bergama'dan gelmektedir ve Bergama Kağıdı anlamında Latince Charta Pergamena'dan türemiş ve bütün dillere de buradan geçmiştir.

Bulunuş hikayesi

Yaygın bir antik söylenceye göre Mısır Kralı, Bergama Kütüphanesi'nin İskenderiye Kütüphanesini geçmemesi için Anadolu'ya papirüs ihracını yasaklamış. Kağıtsız kalan Bergama'nın Kralı II. Eumenes yeni bir kağıt icad edecek olana büyük ödüller vadetmiş. O zamanki Kütüphane Müdürü Krates oğlak derilerini işleyerek yazılabilecek hale getirmiş ve krala sunmuş. Parşömen M.Ö. II. Yüzyıldan başlayarak Bergama'dan bütün dünyaya yayılmıştır. IV. yüzyıla kadar papirüs ve parşömen birlikte kullanılmış, daha sonra XII. Yüzyıla kadar tek yazı medyası olarak kültürü sonraki yüzyıllara taşımıştır.

Gerektiği gibi işlendiğinde her iki yüzüne de yazılabilmesi, neredeyse yırtılamaması, yanmaması, olağanüstü dayanıklılığı, hat ve tezhip sanatına uygunluğu, üstündeki yazıların okunmasının gözü yormaması, hayvanların yaşadığı her yerde üretiliyor olması gibi bir çok avantajı düşünüldüğünde, şaşırtıcı olan parşömenin papirüsun yerini alması değil, bunun niye bu kadar uzun sürdüğüdür. Bunun en akla yakın yanıtı parşömen yapımının zaman içinde bir çok deneme ve yanılmanın ardından mükemmelleşmiş olduğudur.

Yapımı

Parşömen yapmak için deri kirece yatırılarak kıllarından arındırılır, fazla et ve yağları alındıktan sonra gerilir ve kurutulur. Yazım için hazırlamak üzere değişik malzemelerle zımparalanır. Her işlemi tekrar etmek sonuçta elde edilecek parşömenin kalitesini arttırır. Son üründe derinin orijinal dokusu gayet açık görülebildiğinden hiç bir parşömen diğerinin aynı değildir. Bugün hala parşömen yapımını bir bilimden ziyade bir sanat olarak görmek gerekir. Mağara duvarı, kil tablet, mermer, balmumu tablet, papirüs, kağıt, bilgisayar ekranıyla karşılaştırıldığında kaliteli bir parşömen insanlığın kullandığı en mükemmel yazı malzemesidir. Bazen 40 yıl önce yazılmış bir kağıt üzerindeki yazı zor okunurken, 1500 yıllık parşömenler sanki dün yazılmış duygusu uyandırmaktadır. Kağıtla kıyaslanamayacak kadar pahalı olması nedeniyle bugün sadece sanatsal amaçlarla kullanılan parşömenin tekrar Bergama'da üretilmesi, sergilenmesi, turistik ve hediyelik objelerin tasarımı, imali ve pazarlanması, kısacası doğum yeri Bergama'yla ilişkisinin yeniden tesisi çalışmaları Charta Pergamena tarafından yürütülmektedir.

Parşömen, Bergama derisinden anlamına gelmektedir. Yamaya, cilt yapımına ve daha başka işlere yarayan düz yüzeyli saydam ya da donuk malzemeye parşömen denir. Kireç suyundan geçirilmiş sepilenmemiş koyun, keçi, domuz yada eşek derisinden elde edilir.
Kağıt sanayisinde Parşömen kağıdı, sülfürik asit etki ettirilerek yüzeyi sertleştirilmiş, organik sıvıların (yağlı maddeler, sıvı yağ, gres vb.) sızmasına, suya, hatta kaynar suya karşı dayanımı artırılmış kağıttır. Pergament kağıdı ya da sülfürize kağıt da denir.
Günümüzde deriyi elle temizleme ve bitirme işlemlerinin yerini mekanik yöntemler almıştır; ama gergi tabakasında kurutma hala büyük dikkat gerektiren bir iştir. Çünkü deri gerginliğe bağlı olarak beyaz, donuk ya da yarı saydam olacak biçimde kurur.

Parşömen
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

Üzerine yazı yazılmak üzere hazırlanmış hayvan derisi. II. Eumenes'in bilginlerinden Plinos tarafından, papirüs yokluğu karşısında icat edildi. İlk kez Bergama'da yapıldığı için pergamana adı verildi. Koyun, keçi, dana, domuz, antilop, oğlak derisinden yapılırdı. Oldukça uzun işlemleri gerektiren parşömenin yapımına, özel bir makasla derinin iç yüzündeki et parçaları kesilerek başlanır. Daha sonra bu kısım üzerine kireç sürülür, dış yüzü de kuru olarak ponza taşıyla ovulur ve nişastadan yapılan ince bir zamk tabakası sürülerek cilâlanır. Ayrıca sanayide de tutkalsız kâğıt üzerine önce seyreltik sülfürik asit, ardından amonyaklı bir çözelti etki ettirilerek bitkisel parşömen hazırlanır. Bu da parşömenin bütün fiziksel özelliklerine sahiptir. Avrupa'da paçavradan yapılan kâğıdın kullanılmaya başlanması ve matbaanın keşfi parşömenin önemini yitirmesine neden oldu. Pahalı bir yazı gereci olduğu için de papirüs kadar yaygınlaşmadı. Bugün genellikle koyun ve keçi derileri kullanılarak yapılan parşömen, minyatürlerin yapımında, bazı lüks baskılarda ve çeşitli çantaların hazırlanmasında kullanılır.

PARŞÖMEN a (fr. parchemın; geç lat. pergamena; yun. pergamene, Bergama derisi'nden). Yazmaya, cilt yapımına ve daha başka işlere yarayan düz yüzeyli saydam ya da donuk malzeme (Kireç suyundan geçirilmiş sepilenmemiş koyun, keçi, domuz ya da eşek derisinden elde edilir.) [Bk. ansikl. böl ]

—Bot. Bazı bezelye ya da fasulyelerde badıçların sklerankimalı iç tabakası.

—Kâğ. san. Parşömen kâğıdı, sülfürik asit etki ettirilerek yüzeyi sertleştirilmiş, organik sıvıların (yağlı maddeler, sıvı yağ, gres vb.) sızmasına, suya, hatta kaynar suya karşı dayanımı artırılmış kâğıt. (PERGA MENT KÂĞIDI ya da SÜLFÜRİZE KAĞIT da denir.)

—Tekst. Parşömen kâğıdı, penye yün iplikçiliğinde, ilayerlı çekme makinesinin üst alıcı silindirleri üzerine yapıştırılan parşömen bandı. (Bu bandın uzunluğu, silindirin çember uzunluğundan fazladır; bu fazlalık bölüm, her dönüşte yün şeridine, tozların ve şardon artıklarının dışarı atılmasını ve liflerin birbirinden ayrılmasını kolaylaştıran hafif bir sarsıntı verir.)

—ANSİKL. Hâlâ bazı parşömenciler tarafından uygulanan eski parşömen hazırlama biçimi şöyle özetlenebilir: bilinen nehir çalışmasından sonra deri, gergi tahtası (gergef) üzerine bir ip ya da takız sistemiyle yerleştirilir; bu durumda özel bir bıçakla derinin iç yüzündeki et parçaları temizlenir; bıçağın sırtı deri yüzünün perdahlanmasında kullanılır. Daha sonra iç yüzü kireçle dış yüzü kuru olarak süngertaşıyla zımparalanır ve deri çerçeve üzerinde zamanla kurumaya bırakılır. Çerçeveden çıkarılan deri, yüzeyindeki kabartıları ortadan kaldırmak için kazınır ve yeniden süngertaşıyla parlatılır Ardından dış yüzü ince bir jelatinli yapışkan ya da nişasta tabakasıyla sıvanır. Günümüzde de riyi elle temizleme ve bitirme işlemlerinin yerini mekanik yöntemler almıştır; ama gergi tahtasında kurutma, hâlâ büyük dikkat gerektiren bir iştir. Çünkü deri, gerginliğe bağlı olarak beyaz, donuk ya da yarı saydam olacak biçimde kurur. Günümüzde beyaz parşömen başlıca vurmalı çalgılarda (davul, kasnak, timba, vb.), yarısaydam parşömen ise lambalarda kullanılır; parşömenin eski kullanım alanları (minyatür, bazı lüks baskılar, ciltler, vb.) bugün de geçerlidir.

Perşomen
Perşomen üzerinde yazı yazmak için kullanılan herhangi gibi bir deri.