Hayvan Psikolojisi
VIP Pragmatist Çılgın Zat...
HAYVAN PSİKOLOJİSİ; hayvan davranışlarının bilimsel olarak incelenmesi, kaynağını birbirinden değişik iki ayrı inceleme alanından alır: Etnoloji ve insanlarla omurgalıların karşılaştırılmalı psikolojisi. XIX. yüzyılın sonunda ortaya çıkmış bir bilim dalı olan insanlarla hayvanların karşılaştırılmalı psikolojisi, insan psikolojisini daha nesnel temeller üzerine oturtmak ihtiyacından doğmuştur. (Yerkes, W. Köhler ve Boutan' ın insansı maymunların pratik zekası ve duygusal davranışları konusundaki çalışmaları; Pavlov'un ve Amerikalı behavioristlerin alışkalnlıkların oluşumu yasaları ile ilgili incelemeler vb...) Demek oluyor ki hayvan psikolojisi yüksek omurgalıların davranışlarını inceleyen genel bir bilimdir ve insandan hareket etmekle birlikte yine hemen insana döner. Bazı öncü bilginler yukarıda sözü edilen iki akımı benimseyerek bu iki akımı birleştirmeye ve gerçekten karşılaştırılmalı, yani insan psikolojisinden bağımsız yeni bir hayvan psikolojisi meydana getirmeye çalıştılar. Bunların arasında, Fransa' dan Pieron ile Viaud' yu, Birleşik devletlerinden Jennings' i (1868 - 1947), Almanya' dan Von Uexküll' ü (1864 - 1944) ve Polonya' dan Dembowski' yi (doğum tar. 1889) özellikle anmak yerinde olur. Bu kimseler, daha çok birhücrelilerle omurgasızların davranışlarını incelemişlerdir.
Metodoloji bakımından, hayvan psikolojisi alanında yapılmış olan araştırmalar şöyle sıralanabilir:
1-) Belirli bir hayvan türünde, doğuştan gelen davranışların normal olarak yapılabilmesi için gerekli (biyolojik çevrim, beslenme, ekolojik tercihler, etkinlik ve dinlenme,ritmi vb...) temel biyolojik şartların tanımlanması.
2-) Serbest veya tutsak durumdaki davranışların doğrudan doğruya ya da bir aracın yardımı ile (son zamanlarda gitgide daha sık görüldüğü gibi fotoğraf ve sinema tekniklerinden yararlanılarak) gözlemlenmesi; doğuştan gelen hareket ve etkinliklerin soyoluşta ortaya çıktıkça (Lorentz' in ortaya attığı etogram kavramı) yöntemli olarak bir katalogda tespiti.
3-) Büyük psikolojik görevlerin (uyanıklık, algı, bellek, zeka vb...) deneysel olrak incelenmesi.
Kullanılan yöntemler birbirinden oldukça farklıdır. Mesela dış ortamın algılanması ve imgelenmesi konularındaki bazı deneysel inceleme yöntemlerinden söz etmek gerekirse, bu konuda hayvanlar arasında büyük farkların ortaya çıktığını görürüz. Bu fark yalnızca gövde yapısında değil, duyu organlarının yetkinliğine ve alınan uyarmaların merkezi sinir sisteminde değerlendirilerek yararlanılabilir duruma getirilmesine de bağlıdır.Bir hayvanın algılama alanına girebilmek, o hayvanın bazı sinirsel ve gövdesel reflekslerinden yararlanmakla mümkündür. Mesela kurbağada, solunum ritmindeki geçici bir düzen bozukluğu, kurbağanın ses algıladığını gösteren ve gözlenmesi kolay olan açıkbir belirtidir.Tıpkı bunun gibi, ödünleyici birçok refleksin incelenmesi bize hayvanlarda görme duyusunun (diferansiyel ışık duyarlığı, görüntüyle ilgili duyarlık, görülen kısımları tek bir görüntü halinde birleştirebilme frekansı, renkleri ayrı görebilmek gibi...) çeşitli yönleri hakkında bilgiler verir.Bazı durumlarda, hayvanın, karşılaştığı birçok dürtü arasında yapacağı 'kendiliğinden seçim'de (doğal seçilim) işe yarayabilir. Ayırt etmeye alıştırmak ve ayırt etmeyi öğretmek, hayvanın çeşitli duyular alanındaki (görme, işitme, koklama, kinestezi vb...) ayırt etme yeteneği konusunda bilgi veren eğitme yöntemleridir.
Bir diğer yöntem de Lorenz ile Tinbergen' in yem yöntemidir. Bu yöntem, karma dürtülerin rol oynadığı durumlarda belirli bir içgüdüsel tepki uyandıracak olan etkili unsurların hangileri olduğunu gösterir. Mesela, bir diyapazonla yapılan uygun frekanstaki sinüsodial basit titreşimler yolu ile bir örümceğin çekildiği köşeden çıkarak ağın ortasına gelmesini sağlamak mümkündür. Çünkü bu titreşimler örümceğin beklediği avın hareketlerini andıran bir etki yapar. bundan başka, deney hayvanını tek başına yetiştirmeye dayanan yöntem de (Lorenz) yavrunun hangi işaretleri doğuştan gelen yetisiyle anlayabildiğini , buna karşılık hangilerini daha sonra ve hayatı boyunca öğrendiğini belirleme imkanı verir.
Demek oluyor ki modern hayvan psikolojisi, kendine özgü ve bu iş için en elverişli yöntemlere sahiptir. Bu yöntemler modern hayvan psikolojisinin birçok meselesini çözmeyi ve hayvanların psikoloji yönünden gelişimini gitgide daha eksiksiz bir tablo halinde sunmayı sağlar. Bununla birlikte, bu tablonun morfolojik evrime ancak kaba çizgileri bakımından uygun düştüğünü de belirtmek gerekir. Gerçekten, ruhsallıktaki farklılaşma, sinirduyu sisteminin gelişme derecesine bağlıdır ve bu sistem de asalaklık, yerleşik düzende yaşama veya toplu yaşama gibi durumların etkisi altında değişiklikler gösterir.Bu temel görünüşün altında, hayvan psikolojisinin pek çeşitli olan uygulama alanlarının bazıları teoriktir: Mesela, hayvan gruplarını belirli özelliklere göre ayırmak için davranış ölçülerinden yararlanmak veya hayvan topluluklarının incelenmesinden edinilen bilgileri sosyal psikolojide kullanmak.Diğer uygulamalar ise doğrudan doğruya pratiktir: Mesela, tarım bitkileri için zararlı hayvanlara karşı tarım uzmanlarınca yürütülen mücadele bu hayvanların beslenme, üreme ve yayılma konularındaki davranışlarının bilinmesine dayanır. Tıpkı bunun gibi yüksek yapılı hayvanlar konusundaki bilgiler de eğitim alanında kullanılmaktadır. (bireyin alışkanlıklar edinmesi, duygusal olgunlaşma, toplu yaşama, yaparak öğrenme yasaları, hayvanlardaki araştırma ve çıkar gözetmeyen merak konularındaki incelemeler vb...)
Sponsorlu Bağlantılar
Metodoloji bakımından, hayvan psikolojisi alanında yapılmış olan araştırmalar şöyle sıralanabilir:
1-) Belirli bir hayvan türünde, doğuştan gelen davranışların normal olarak yapılabilmesi için gerekli (biyolojik çevrim, beslenme, ekolojik tercihler, etkinlik ve dinlenme,ritmi vb...) temel biyolojik şartların tanımlanması.
2-) Serbest veya tutsak durumdaki davranışların doğrudan doğruya ya da bir aracın yardımı ile (son zamanlarda gitgide daha sık görüldüğü gibi fotoğraf ve sinema tekniklerinden yararlanılarak) gözlemlenmesi; doğuştan gelen hareket ve etkinliklerin soyoluşta ortaya çıktıkça (Lorentz' in ortaya attığı etogram kavramı) yöntemli olarak bir katalogda tespiti.
3-) Büyük psikolojik görevlerin (uyanıklık, algı, bellek, zeka vb...) deneysel olrak incelenmesi.
Kullanılan yöntemler birbirinden oldukça farklıdır. Mesela dış ortamın algılanması ve imgelenmesi konularındaki bazı deneysel inceleme yöntemlerinden söz etmek gerekirse, bu konuda hayvanlar arasında büyük farkların ortaya çıktığını görürüz. Bu fark yalnızca gövde yapısında değil, duyu organlarının yetkinliğine ve alınan uyarmaların merkezi sinir sisteminde değerlendirilerek yararlanılabilir duruma getirilmesine de bağlıdır.Bir hayvanın algılama alanına girebilmek, o hayvanın bazı sinirsel ve gövdesel reflekslerinden yararlanmakla mümkündür. Mesela kurbağada, solunum ritmindeki geçici bir düzen bozukluğu, kurbağanın ses algıladığını gösteren ve gözlenmesi kolay olan açıkbir belirtidir.Tıpkı bunun gibi, ödünleyici birçok refleksin incelenmesi bize hayvanlarda görme duyusunun (diferansiyel ışık duyarlığı, görüntüyle ilgili duyarlık, görülen kısımları tek bir görüntü halinde birleştirebilme frekansı, renkleri ayrı görebilmek gibi...) çeşitli yönleri hakkında bilgiler verir.Bazı durumlarda, hayvanın, karşılaştığı birçok dürtü arasında yapacağı 'kendiliğinden seçim'de (doğal seçilim) işe yarayabilir. Ayırt etmeye alıştırmak ve ayırt etmeyi öğretmek, hayvanın çeşitli duyular alanındaki (görme, işitme, koklama, kinestezi vb...) ayırt etme yeteneği konusunda bilgi veren eğitme yöntemleridir.
Bir diğer yöntem de Lorenz ile Tinbergen' in yem yöntemidir. Bu yöntem, karma dürtülerin rol oynadığı durumlarda belirli bir içgüdüsel tepki uyandıracak olan etkili unsurların hangileri olduğunu gösterir. Mesela, bir diyapazonla yapılan uygun frekanstaki sinüsodial basit titreşimler yolu ile bir örümceğin çekildiği köşeden çıkarak ağın ortasına gelmesini sağlamak mümkündür. Çünkü bu titreşimler örümceğin beklediği avın hareketlerini andıran bir etki yapar. bundan başka, deney hayvanını tek başına yetiştirmeye dayanan yöntem de (Lorenz) yavrunun hangi işaretleri doğuştan gelen yetisiyle anlayabildiğini , buna karşılık hangilerini daha sonra ve hayatı boyunca öğrendiğini belirleme imkanı verir.
Demek oluyor ki modern hayvan psikolojisi, kendine özgü ve bu iş için en elverişli yöntemlere sahiptir. Bu yöntemler modern hayvan psikolojisinin birçok meselesini çözmeyi ve hayvanların psikoloji yönünden gelişimini gitgide daha eksiksiz bir tablo halinde sunmayı sağlar. Bununla birlikte, bu tablonun morfolojik evrime ancak kaba çizgileri bakımından uygun düştüğünü de belirtmek gerekir. Gerçekten, ruhsallıktaki farklılaşma, sinirduyu sisteminin gelişme derecesine bağlıdır ve bu sistem de asalaklık, yerleşik düzende yaşama veya toplu yaşama gibi durumların etkisi altında değişiklikler gösterir.Bu temel görünüşün altında, hayvan psikolojisinin pek çeşitli olan uygulama alanlarının bazıları teoriktir: Mesela, hayvan gruplarını belirli özelliklere göre ayırmak için davranış ölçülerinden yararlanmak veya hayvan topluluklarının incelenmesinden edinilen bilgileri sosyal psikolojide kullanmak.Diğer uygulamalar ise doğrudan doğruya pratiktir: Mesela, tarım bitkileri için zararlı hayvanlara karşı tarım uzmanlarınca yürütülen mücadele bu hayvanların beslenme, üreme ve yayılma konularındaki davranışlarının bilinmesine dayanır. Tıpkı bunun gibi yüksek yapılı hayvanlar konusundaki bilgiler de eğitim alanında kullanılmaktadır. (bireyin alışkanlıklar edinmesi, duygusal olgunlaşma, toplu yaşama, yaparak öğrenme yasaları, hayvanlardaki araştırma ve çıkar gözetmeyen merak konularındaki incelemeler vb...)
Ölmediğine sevindim, hala acı çekebiliyorsun...
