Eklem Bacaklılar (Arthropoda)

Eklem Bacaklılar

Eklembacaklılar hayvanlar âleminin en kalabalık grubudur. Bugüne kadar, karada ve suda yaşayan 1 milyon dolayında eklemba­caklı türü saptanmıştır; bu da yaşayan bütün hayvanların yüzde 75'ini oluşturur.

Eklembacaklılar bölümünün (filumunun) bilimsel adı olan, Yunanca kökenli Arthropo-da sözcüğü de gene "eklem bacaklı" anlamına gelir. Gerçekten de bu hayvanların yürüme­ye, yüzmeye ve beslenmeye yardımcı olan bacakları birbirine eklemlenmiş parçalardan oluşur. Eklembacaklıların ortak özelliklerin­den biri de gövdelerinin bölütlü (parçalı) ve üstünün sert bir dış iskeletle örtülü olmasıdır. Böcekler ve örümcekler gibi karada yaşayan eklembacaklılarda hayvanı dış etkilerden ko­ruyan, vücuda destek olan ve su kaybını engelleyen bu dış iskelet yengeç ve ıstakoz gibi su eklembacaklılarında kalın bir kabuğa dönüşmüştür. Büyümeyi büyük ölçüde engel­leyen bu vücut örtüsü deri ya da kabuk değiştirme yoluyla sürekli yenilenir.

Eklembacaklıların başlıca üyeleri, bu bö­lümdeki türlerin yüzde 90'ını oluşturan bö­cekler; yengeç, ıstakoz ve tespihböceği gibi kabuklular; örümcekleri, akrepleri, kene ve akarları içeren örümceğimsiler; çıyan ve kırkayak gibi çokayaklılar olmak üzere dört sınıfta toplanır. Böcekler, örümceğimsiler ve çokayaklılar daha çok karada, kabukluların büyük bölümü de tuzlu ve tatlı sularda ya­şar.

Çok eskiçağlardan beri soylarını sürdüren ve yeryüzünün her yerindeki çok değişik ortamlara uyum sağlamış olan eklembacaklı­ların yaşam savaşındaki başarısı büyük ölçüde boyutlarının küçüklüğüne bağlanır. İri hay­vanların giremediği toprak ve bitki örtüsünün altında gizlenerek yaşamaları saldırganlardan korunmalarında önemli bir etkendir. Üstelik üreme hızları oldukça yüksektir. Ayrıca bö­ceklerin uçma yeteneği ve gelişmiş duyu organları, örümcek, akrep ve çıyanların zehir­leri de düşmanlarından korunmalarına yar­dımcı olur.

Böylesine kalabalık bir grubun üyeleri do­ğayı ve insan yaşamını kuşkusuz hem olumlu, hem olumsuz yönden etkiler. Örneğin böcek­ler pek çok bitkinin tozlaşmasına yardımcı olarak bitkiler âleminin sürekliliğini sağlar. Bazı eklembacaklılar organik maddeleri ay­rıştırarak toprağın verimini artırır. Denizde yaşayan kabuklular ise öbür deniz hayvanları­nın ve insanların beslenmesinde önemli rol oynar. Buna karşılık eklembacaklıların bir bölümü tarla ve depolardaki ürünlere dada­nan en önemli tarım zararhlarındandır. Asa­lak yaşayan türler ise birçok bulaşıcı hastalı­ğın mikrobunu taşıdıkları için insan, hayvan ve bitki sağlığı açısından büyük bir tehlike sayılır.