Mancınık

MANCINIK,

Eskiden kullanılan bir savaş aracı olan mancınık günümüzde genellikle bir oyuncak olarak düşünülen, ama tehlikeli bir silah da olabilen sapan ile aynı ilkeye, gerilme kuvvetine dayalı olarak çalışır. Basit bir sapan, çatallı bir sopanın çatal uçları arasına esnek bir lastik bağlanarak yapılır. Arasına koyulan bir taşla birlikte gerilen lastik, ser­best bırakılınca boşalır ve taşı büyük bir hızla ileri fırlatır. Sapanla oynarken insan ya da hayvanların hedef alınması ciddi yaralanmala­ra ve hatta ölüme yol açabilir.

Eskiçağlarda mancınıklar savaş aracı olarak kullanılırdı. Topun icadından çok önce meydan savaşları ya da kuşatmalarda mancınıklarla düşmana taş, ok ya da kargı fırlatılırdı. Eski Yunanlılar ve Romalılar, 20 kilogramlık taşları 350 metreden daha uzağa fırlatabilen, büyük mancınıklar kullandılar. Bazıları yerlerinden kıpırdatılamayacak kadar büyük olan bu mancınıklarda fırlatma gücü, bükülmüş saç, halat ya da hayvan sinirinden yapılmış olan bir kirişin bükülerek gerilmesiyle sağlanırdı. Büküldükçe gerginleşen kiriş, bağlı olduğu mancınık kolunu geriye doğru çekerdi. Kiriş bırakıldığı zaman hızla boşanır, mancınık kolu ileri doğru fırlar ve üzerindeki taşı büyük bir kuvvetle fırlatırdı. Ok ya da mızrak fırlatan mancınıklarda, tüfek namlularında bulunan yivlere benzeyen yivler atılan oka dönüş vererek okun daha düzgün bir uçuş yapmasını sağlardı.

Ortaçağda kuşatmalarda kullanılan mancınıklar eskiçağ yazarlarının anlattıkları mancınıkların birer kopyasıydı. Gene bu dönemde kullanılan bir başka mancınık türünde, man­cınık kolu bir destek üzerine tahterevallidekine benzer biçimde oturtulmuştu. Kolun bir ucuna büyük bir ağırlık asılır sonra fırlatılacak taşın üzerine yerleştirildiği öbür uç aşağı doğru çekilirdi. Aşağı çekilen uç serbest bırakılınca, karşı uçtaki ağırlığın etkisiyle hızla yukarı doğru kalkar ve üzerindeki taşı ileri doğru fırlatırdı. Bu tür mancınıklar daha çok kuşatmalarda kullanılırdı (bak. Ku­şatma).

Mancınıklar I. Dünya Savaşı'nda bomba ve gaz bombası atmakta kullanıldı. Daha sonra savaş gemilerinden keşif uçaklarını fırlatmak için mancınıktan yararlanıldı. Günümüzde uçak gemilerinden kalkacak bazı jet uçakları­nın havalandırılması için buhar gücüyle çalı­şan mancınıklar kullanılmaktadır.

Mancınık

Eskiden taş gülle, mızrak gibi çeşitli malzemeleri fırlatmakta kullanılan savaş aygıtı.

İlk kez Antik Çağda (İÖ y. 4. yy) Yunanlılar tarafından geliştirildiği sanılan mancınık, 15. yüzyılın ortalarına değin kullanılmıştır. Mancınık, gerilmiş bir ağaç kirişin ya da burulmuş bir halatın aniden serbest bırakılması ilkesine dayalı olarak çalışıyordu. Ortaçağda kullanılan bazı mancınıklarda dengeyi sağlamak için karşı ağırlıklardan da yararlanılırdı. Yunanlılarda mızrak ya da uzun ok fırlatmakta kullanılan ağır mancınıklar sağlam bir sehpaya tutturulmuş dev bir arbaletten oluşuyordu.

Romalıların kullandıktan ağır mancınıklarda (ballista) ise arbalet yerine, burulmuş halatlardan yararlanılıyordu; bu halatlar, birbirine uçlarından gergin bir iple bağlanmış iki ahşap kolu geriyor, halat boşaldığında kollar ileri sıçrıyor, böy- lece kollann arasındaki ipe yerleştirilen mızrak ileri fırlıyordu. Bu tür mancınıklarla ağır taş gülleler de fırlatılabiliyordu; örneğin böyle bir mancınıkla 120 kg ağırlığındaki bir gülleyi 450 m uzağa atmak olanaklıydı.

Günümüzde planör, uçak ya da füze fırlatmakta kullanılan, hidrolik sıkıştırmak, germeli ya da öteki türden itme kuvvetleriyle çalışan bazı mekanizmalara da mancınık denir.