Safra Kesesi Nedir - Safra Kesesinin Yapısı ve Görevleri

Safra Nedir?
Karaciğerin salgıladığı sarı renkli ve acı, alkali sıvı, öd. %97'si sudan meydana gelen safranın içinde eriyik hâlde maden tuzları, kolesterol, ayrıca safra tuzları ve safra boyaları bulunur. Karaciğer günde 600-800 mililitre dolayında safra üretir. Safranın başlıca iki görevi sindirime yardım etmek ve alyuvarların parçalanmasına katılmaktır. Sindirim görevi mide kimüsünün asidini nötralize etmek, kalsiyumun emilmesini ve yağların metabolizmasını kolaylaştırmak, ayrıca bağırsak florasının bakteriyolojik dengesinin sağlanmasına katılmaktır. Alyuvarların parçalanmasına ilişkin göreviyse, normal ömrünü tamamlayıp parçalandıktan sonra karaciğere gelen alyuvar artıklarını bünyesine alıp atılmasını sağlamaktır.

Çoğu organizmada safra, yemekler arasında safra kesesinde depolanır ve yemek yenince hazmı kolaylaştırmak için oniki parmak bağırsağına (duodenum) salgılanır.
Safranın bileşenleri:

• Su
• Kolesterol
• Lesitin (bir fosfolipit)
• Safra pigmentleri (bilirubin ve biliverden)
• Safra tuzları (sodyum glikokolat ve sodyum taurokolat)

Safra tuzları, safra asitlerinin tuz halleridir. Taurokolik ve deoksikolik asitlerin tuzları bunların en önemlileridir. Sindirimde yağları emülsifiye edip suda onların çözünmelerini ve yüz ölçümlerinin artmasını sağlarlar. Böylece yağların ince bağırsak tarafından emilmeleri ve enzimlerin onlara erişmesi kolaylaşır.
Safra tuzları ve fosfolipitlerle beraberce yağ damlacıklarının parçalanmasını ve absorplanması kolaylaştıran misellerin oluşmasını sağlarlar. Hazmı kolaylaştırıcı özelliğinin yanı sıra safra, hemoglobinin bir yıkım ürünü olan ve safraya rengini veren biliribunin vücuttan atılmasına yarar. Safra ayrıca mideden gelen asitli sıvıyı ileuma girmeden nötralleştirir. Karaciğerde bulunan fazla kolesterol safra aracılığıyla ince barsağa yollanır, orada emilip dolaşım sistemine katılır. Safra tuzları ayrıca yemekle gelen bazı bakterilerin bir kısmını öldürebilir.
Anormal durumlarda safradaki kolesterol veya bilirubin safra taşı olarak safra kesesi veya safra yolunda birikebilir.
Safra kesesi olan hayvanlarda (insan ve çoğu evcil hayvanda; at ve sıçanda bulunmaz) safra bu organın içinde depolanırken yoğunlaşır. Su ve küçük elektrolitlerin emilmesi sonucunda safra konsantrasyonu beş katı artar.
İnsan karaciğeri günde yaklaşık bir litre safra üretir. Salgılanan safra tuzlarının %95'i iliumda emilip tekrar kullanılır. Safra, yağların absorpsiyonunu sağladığı için yağda çözünen vitaminlerin (A , D, E, ve K) absorpsiyonu için de önemlidir.
Fazla alkol içmekten dolayı [[akşamdan kalmalı kolesterol veya bilirubin safra taşı olarak safra kesesi veya safra yolunda birikebilir. Kolesterol veya bilirubin safra taşı olarak safra kesesi veya safra yolunda birikebilir.
Safra kesesi olan hayvanlarda (insan ve çoğu evcil hayvanda; at ve sıçanda bulunmaz) safra bu organın içinde depolanırken yoğunlaşır. Su ve küçük elektrolitlerin emilmesi sonucunda safra Safra kesesi olan hayvanlarda (insan ve çoğu evcil hayvanda; at ve sıçanda bulunmaz) safra bu organın içinde depolanırken yoğunlaşır. Su ve küçük elektrolitlerin emilmesi sonucunda safra kakşamdan kalma halinde yeşil renkte kusulabilir, bu renk safradan kaynaklanır.

Karaciğerin Görevleri

• Safra yapımı: Karaciğer hücreleri safra üretir ve salgılar. Günde yaklaşık 6001000 cc kadar safra, safra yolları aracılığı ile duodenuma boşaltılır. Yağların sindirim ve emiliminde rol alan safranın büyük bir kısmı, ince bağırsağın son kısmı olan ileumdan geri emilir. Geri kalan kısım ise gaita ile dışarı atılır ve gaitanın rengini verir.
• Karbonhidrat metabolizması: Karaciğer karbonhidrat ürünü olan glikozu glikojene çevirerek depolar. İhtiyaç olduğunda tekrar glikoza çevirerek kana gönderir.
• Yağ metabolizması: Karaciğer yağ asitleri ve nötr yağların metabolizması ile kolesterolün metabolizmasında rol alır.
• Plazma proteinleri sentezi: Karaciğer aminoasitlerden yararlanarak çeşitli proteinleri sentez eder. Albumin, fibrinojen, protrombin ve diğer pıhtılaşma faktörlerinin sentezini yapar.

DEVAMI Karaciğer Nedir - Karaciğerin Yapısı ve Görevleri

Safra Kanalları
Karaciğer hücrelerinden yaklaşık olarak günde 1 litre safra üretilir. Safra, karaciğer lobuluslarındaki küçük safra kanalları aracılığı ile daha büyük safra kanallarına dökülür. Bu safra kanalları birleşerek karaciğer kapısında ductus hepaticus dexter ve ductus hepaticus sinister denilen safra kanallarım oluşturur. Kanallar birleşerek 4-6 cm uzunluğundaki ductus hepaticus communis’i meydana getirir. Bu da safra kesesinden gelen 3-4 cm uzunluğundaki ductus cysticus ile birleşerek ductus koledekus (koledok kanalı) adını alarak duodenuma açılır. 6-8 cm uzunluğundaki koledeok kanalının duodenuma açılan bölümünde düz kas liflerinden oluşan oddi sfinkteri vardır. Oddi sfinkteri safranın duodenuma akışını kontrol eder.
Karaciğerin altında fossa vesica fellea denilen çukura yerleşmiş kas ve zardan yapılı kesedir.
Karaciğerin alt kısmındaki çukurluğun içine bağ dokusu yardımıyla yerleşmiştir. Armut biçiminde, 8-10 cm uzunluğunda ve 3-4 cm genişliğindedir. İnce duvarlı bir yapıya sahip olan safra kesesinde konsantre edilmiş olarak 450-500 ml safra depolanır. Parasempatik uyarı safra kesesinde kontraksiyon, oddi sfinkterinde gevşeme oluşturur. Yağlı içeriğin duodenum mukazasına temasından sonra duodonumdan kolesistokin hormonu salgılanır. Kolesistokin safra kesesi duvarında bulunan düz kaslarda kontraksiyon oluşturur. Bağırsaklarda yağlı besinlerin bulunması safra kesesi duvarının ritmik kontraksiyonuna ve oddi sfinkterinin gevşemesine neden olur. Bu gevşeme ile safra kesesi koledok kanalına boşalır. Kontraksiyonu başlatan vagus ve enterik sinir lifleri tarafından uyarılan kolesistokinindir. Safranın fazlası kesede depolanır. İhtiyaç olduğunda koledok kanalı vasıtası ile safra duodenuma boşaltılır.
Safra kesesinin en dışında peritondan oluşan seröz tabaka, orta kısmında çizgisiz kaslardan oluşan kas tabakası (tunika muscularis) ve en içte tek katlı epitelden oluşan mukoza tabakası (tunika mucasa) vardır. Mukoza tabakasında müküs yapan goblet hücreleri bulunur

Safranın Görevleri

• Yağların mekanik olarak sindirilmesini sağlar.
• Yağda eriyen A - D - E - K vitaminlerinin emilimini artırır.
• Mideden gelen asidik besinleri bazik hâle getirir.
• Bağırsakta zararlı bakterilerin üremesine engel olur.
• Bağırsak villuslarının hareketini artırır.

SAFRA YAPIMI

Safra bağırsakta;
1. Pankreas lipazını aktive eder, yağları emülsiyon haline getirir ve emilimlerine yardımcı olur.

• Bu yönüyle digestif (digestive) bir salgı olarak iş görür.

2. Kolesterin gibi bazı lipitlerin ve hemoglobin parçalanma ürünlerinin vücuttan atılmalarını sağlar.

• Bu görev ekskretorik nitelik taşımaktadır.

Safra Yolları

• Safra ve pankreas kanallarının bağırsağa açılım yerleri, hayvan türleri arasında oldukça ayrıcalıklar gösterir;
• İnsan, köpek, kedi ve atta anılan kanallar duodenumda birbirine çok yakın açılırlar.
• Koyun, keçi ve sıçanda ise ductus pancreaticus doğrudan ductus choledochus içine açılır.

— Böylece her iki salgı birbiriyle karışmış halde duodenuma aynı yerden dökülür.

• Domuz, sığır ve tavşanda pankreas ve safra kanallarının duodenumdaki açılış yerleri genellikle aynı yerlerdedir.

Safra Yolları

• Ductus hepaticus + Ductus cysticus = Ductus choledochus ile safra bağırsağa ulaşır.
• Karnivorlarda; ductus'un uç kısmında iyi belirlenmiş bir sfinkter kası bulunur (Oddi sfinkteri).

— Bu sfinkter duodenum içeriğinin safra kanallarına girmesini engeller ve safra keseli hayvanlarda sindirim arası dönemlerde safranın kesede toplanmasını sağlar.

• Atta safra kesesi ve güçlü bir Oddi sfinkteri yoktur. Buna karşılık karaciğerde safra yapımı fazladır ve ductus hepaticus'ta bir kapakçık bulunur.

Safra kesesi olmayan hayvanlar
• Tektırnaklılar, deve, fil, karaca, geyik, sıçan, fare, güvercin, kumru, papağan, beç tavuğu.
— Safra kesesi olmayanlarda safra kanallarının genişletilmesiyle bir miktar safra depolanabilmektedir.
— Safra kesesi bulunmayan hayvanlarda fazlaca miktarda ve sulu bir safra oluşur (at, sıçan, güvercin)
— Safra kesesi bulunanlarda miktarca az, ancak daha yoğun bir karaciğer safrası meydana gelir (insan, köpek, kedi ve tavuk).

Safra miktarını etkileyen faktörler;

• Karaciğere gelen kan miktarına,
• Sindirim olaylarının bulunduğu aşamaya, alınan besinin bileşimine,
• Bağırsak-karaciğer arasındaki safra tuzu dolaşımına bağlıdır.
• Açlık safra yapımını azaltır, yağlı besinler ise artırır.

Günlük safra miktarları

• İnsan 700-1000 mİ
• Köpek 100-400 mİ
• Koyun 700-800 mİ
• Keçi 700-1000 mİ
• Domuz 800-1000 mİ
• At 5000-6000 mİ
• Sığır 2000-6000 mİ

Safranın Bileşimi

• Safra sekresyonu sürekli bir olaydır. Karaciğerde ekskresyon ve sekresyona uğrayan maddeler üç gruba ayrılır:

1 Na+, K+, HCO3', Cl-, glikoz gibi maddeler safra ve plazmada eşit konsantrasyondadırlar.
2 Boya, steroitler, safra asitleri, bilirubin gibi bileşiklerde safra/plazma konsantrasyon oranı 1.0'dan büyüktür, yani safrada daha çoktur.
3 Makromoleküller, inulin gibi bileşiklerde ise safra/plazma konsantrasyon oranı 1.0'dan azdır.

• Ductus hepaticus'tan elde edilen safra yapışkan, yeşilimtrak ya da yeşilimsi sarı renkte, acı bir sıvıdır.

Safranın başlıca maddeleri

• Safra asitlerinin tuzları ve safra pigmentleridir. Az miktarda kolesterin, lesitin, elektrolitler ve proteinler de bulunur.
• Sekretorik ve ekskretorik ürünlerin bir karışımı olan karaciğer safrasının reaksiyonu hafif alkali olup (pH 7.68-8.15), katı madde miktarı %3 dolayındadır. Safra kesesi ise nötr, bazen de hafif asit olabilmektedir.

Safra Tuzları

• Safra katı maddelerinin hemen yarısını oluşturan safra tuzları çoğu türlerde kolik, dezoksikolik, kenodezoksikolik ve litokolik asitlerin tuzlarıdır.

— Safra asitleri karaciğer enzimleri aracılığında kolesterinden yapılır.
— Taurin ya da glisin aminoasitleriyle birleşerek bileşik (konjuge) safra asitlerini oluştururlar.

• Bunlar da başta sodyum olmak üzere katyonlarla glikokolat ve tavrokolat tuzlarını yaparlar ve bağırsağa tuzlar şeklinde gelirler.
• Herbivorlarla omnivorlarda glikolkolat, karnivor ve kanatlı hayvanlarda ise tavrokolat tuzları daha fazla bulunur.

Safra Tuzları

• Enterohepatik dolaşım denilen bu olay ile safra tuzlarının bağırsak ile karaciğer arasında birçok kez dolaştırıldığı ve duodenuma dökülen safranın %85-95'inin geri emildiği anlaşılmaktadır.
• Sekonder safra asitlerini oluşturmada etkinlikleri bilinen bakterilere enterococcus, lactobacillus, bacteriodes ve clostridium türleri örnek gösterilir.

Safra tuzlarının sindirimdeki görevleri

• Duodenuma gelen safra tuzları miktarı ile pankreas lipazı miktarı arasında doğru orantı vardır. Prolipazı da aktifleştirir.
• Yağ ve yağlı maddeler emülsiyon haline getirilerek toplam yüzölçümleri artırılır ve pankreas lipazının etkisi kolaylaştırılmış olur.
• Oluşturdukları misel denilen polimoleküler kümecikler içinde yağ asitleri ve monogliseritler kolayca emülsiyon haline getirilir ve emilimleri kolaylaştırılır. Ayrıca trigliserit, digliserit, kolesterin ve fosfolipitlerle yağda eriyen vitaminlerin bağırsak hücrelerine geçişinde yardımcı olur.
• Enterohepatik dolaşımla sekonder asitler şeklinde karaciğere geldiklerinde safra yapımını artırırlar.
• Alkalik reaksiyondaki safra, mideden gelen asit kimusun pH'sını artırır.
• Bağırsak hareketlerinin oluşumuna yardımcı olurlar.

Safra tuzları eksikliğinde;

• Lipitlerin %40'ı dışkı ile kaybolur.
• Yağda eriyen vitaminler (A, D, E, K) emilemez.

Safra pigmentleri

• Hemoglobinin parçalanmasıyla oluşurlar
• Bilirubin; sarı renk
• Biliverdin; yeşil renk
• Bitkisel besinler safraya yeşil, hayvansal olanlarsa sarı renk verir
• 3 tip bilirubin vardır

- Pigment I, albumine bağlı
- Pigment II, bilirubin monoglukuronidi
- Pigment III, bilirubin diglukuronid

Sarılık

• Posthepatik (obstrüktif) sarılık; safra kanallarında tıkanıklık olursa pigment I ve II uzaklaştırılamaz. Pigment I plazmada birikir.
• İntrahepatik (toksik) sarılık; karaciğerde hasar oluşursa bilirubin, pigment II ve III'e dönüşemez.
• Prehepatik (hemolitik) sarılık; alyuvar yıkımının fazla oluşu sonucu bilirubinin tümü, pigment II ve III'e dönüştürülemez.

Safra Sekresyonunun Kontrolü

• Sinirsel; n.vagus
• Hormonal; sekretin, CCK-PZ
• Kimyasal; safra tuzları

Bunların hepsinin uyarılması sekresyonu artırır.
Parasempatikler kesede kontraksiyona, sfinkterde ise gevşemeye neden olur.

Safra Salgılanmasının Anatomo-Fizyolojisi

• (1) Karaciğer hücrelerinde yapılan safra, karaciğer hücre tabakaları arasındaki ince (2) safra kanaliküllerine geçer.
• Daha sonra perifere doğru akarak (3) terminal safra yollarına ulaşır.
• Buradan da (4) duktus hepatikus ve (5) duktus koledokus'a iletilirler.
• Böylece ya direkt olarak (6) duodenuma veya safra kesesine yöneltilmiş olur.

Safra Kesesinin Boşalması
Safra kesesinin boşalması için 2 şart gereklidir;
— Duktus kaledokus'tan safranın duodenuma akabilmesi için Oddi sfinkterinin gevşemesi
— Safra kesesinin kasılması
Besindeki yağ ve protein incebağırsağa geçtiğinde incebağırsağın üst bölgelerindeki mukozadan kolesistokinin adı verilen hormon salgılanır. Kolesistokinin emilerek kana geçer ve safra kesesine ulaştığında safra kesesi kaslarının spesifik olarak kasılmasını sağlar. Besinde yağ yoksa safra kesesi iyice boşalmaz.

Bilirubinin Safraya Geçişi

• Ömrünü tamamlayan alyuvarlar retikuloendoteliyal sistem (RES) hücreleri tarafından parçalanır.
• Yapılarındaki Hb; Hem ve globuline ayrılır.
• Hem halkası açılarak 4 pirol çekirdeği içeren düz bir zincir meydana gelir ve bundan safra pigmentleri oluşur.
• Önce biliverdin meydana gelir, bu hızla serbest bilirubine redüklenir.
• Bilirubin plazmaya geçer.
• Serbest bilirubin plazma albuminine bağlanır, kanda ve dokular arası sıvıda dolaşır.
• Serbest bilirubin karaciğer hücre zarından absorbe edilir; bu olay sırasında plazma albumininden ayrılır, fakat bilirubini hücre içinde bağlayan Y proteini ile birleşir.
• Hemen ardından bilirubin bu proteinden ayrılıp diğer maddeler ile konjuge edilir.

Safra Taşları
Safra kesesinin konsantre edici yeteneğinden ötürü kolesterin, safra pigmentleri ve elektrolitler kolayca çökerler. Böylece safra taşları oluşur.
Safrada kolesterin, safra asitleri ve lesitin gibi maddelerin miktarı belirli düzeyin üstüne çıkarsa safrada kolesterin kristalleri oluşur.

• Kese mukozasının zedelenmesi
• Enfeksiyonlar
• Pankreas salgısının keseye karışması
• Kolesterin metabolizması bozukluğu
• Safranın kesede uzun süre kalması
• Şeker hastalığı
• Hemolitik anemi
• Karaciğer şirozu ve Pankreatit.

Safra Taşı Oluşumu

• Safradan aşırı miktarda su absorpsiyonu
• Safrada fazla miktarda safra tuzları ve lesitin emilimi safrada çok fazla kolesterol bulunması
• Safra kesesi epiteli iltihabı