93 Harbi (Osmanlı - Rus Savaşı)

Savaşın Sonuçları

93 Harbi, Osmanlı Devleti’nin dağılma sürecini başlatan ilk önemli olaylardan biri sayılır. II. Abdülhamit’in, yenilgiden sorumlu tuttuğu Meclis-i Mebusan’ı süresiz tatil ederek Kanun-i Esasi’yi askıya alması, ayrıca savaş sonrasında Balkanlar’la Kafkasya’dan Anadolu’ya gelen 1 milyonu aşkın göçmenin yol açtığı toplumsal ve ekonomik bunalım öbür önemli sonuçlarıdır. Başlangıçtaki başarılara karşın ordunun donatım eksikliği ve teknik yetersizlikleri, özellikle Tuna cephesindeki komutanlar arasında görülen geçimsizlik savaşın Osmanlı aleyhine sonuçlanmasına sebep olarak görülebilir.

93 Harbi

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı.

O zaman kullanılan rumî takvimle 1293 yılında başladığı için "Doksanüç Harbi" diye anılır.

Savaşın görünür nedeni 1876'da Osmanlı ordusuna yenilen Sırbistan ve Karadağ ile eski koşullarla barış yapılması, ayrıca Bosna-Hersek ve Bulgaristan'a özerklik verilmesi yolundaki Rus istekleridir. Savaşın gerçek nedeni; Rusya'nın Türkleri Avrupa'dan atıp İstanbul'u ele geçirerek Akdeniz'e açılmak ve Balkanlar'da kendi egemenliği altında bir "Slav Birliği" kurmak istemesidir. Rusya, bu amaçla Balkanlar'da çeşitli ayaklanmalar çıkartmıştı. Ancak bu ayaklanmalar Osmanlı Devleti'nce kısa sürede ve şiddetle bastırılınca, 24 Nisan 1877'de Rusya, yukarıda sayılan isteklerinin reddedildiğini öne sürerek savaş açtı. Romenler ile Karadağlılar ve Sırplar da Rusların yanında yer aldı. Rus orduları iki cepheden, hem Kafkasya'dan, hem Balkanlar'dan saldırıya geçtiler. Batıda Tuna'yı aşarak Balkan geçitlerine doğru ilerleyen Rus orduları doğuda da Erzurum'a kadar ilerlediler. Batı Cephesi Komutanı Gazi Osman Paşa, Plevne Savunması ile Rus ordularını 20 Temmuz 1877'den 10 Aralık 1877'ye kadar durdurmayı başardı. Ancak yardımsızlıktan ve düşmanın sayıca üstünlüğü karşısında zayıf düşünce, kuşatmayı yarıp Plevne'den çıkmak isterken yaralandı ve tutsak edildi. Plevne'nin düşmesi üzerine Rus orduları ilerleyerek Çatalca'ya kadar geldiler. Doğu Cephesi'nde 18 Kasım'da Kars düştü. Deveboynu ve Aziziye'deki kahramanca direnmeye rağmen 5 Ocak 1878'de Erzurum kuşatıldı. Kuşatma mütarekenin imzalanmasına kadar sürdü. Avusturya'nın Ruslara karşı savaşa hazırlanma ve İngiliz filosunun Beşike Limanı'na gelmesi üzerine 31 Ocak 1878'de "Edirne Mütarekesi" imzalandı.

Mütareke koşullarına uyularak Çatalca müstahkem hattı, Terkos, Hadımköy ve Büyükçekmece'den asker boşaltıldı. Erzurum içindeki asker, kenti terk etti. Ruslar 8 Şubat 1878'de Erzurum'u işgal etti. Rus orduları, 13 Şubat'ta İngiliz filosunun Çanakkale Boğazı'nı geçerek İstanbul'a gelmesi üzerine, antlaşma imzalanmasını sağlamak için, Yeşilköy'e kadar ilerlediler. 3 Mart 1878'de Ayastafanos Antlaşması imzalandı. Koşullarının ağırlığı yüzünden Avusturya ve İngiltere bu antlaşmayı kabul etmediler. Almanya'yı aralarına alarak Rusya'ya baskı yapıp, Berlin'de bir kongre toplanmasını sağladılar. Sonunda Osmanlı Devleti için ağır koşullar içeren 13 Temmuz 1878 Berlin Antlaşması imzalandı.

93 Harbi nedir ve sebep olanlar kimlerdir? Berlin Muahedesi bu sebeple mi imzalanmıştır?
Midhat Paşa ve arkadaşları, Kanunı Esâsi’yi ilan ederek, Avrupalıların gözüne gireceklerini ve onların devlet üzerindeki baskılarını kaldıracaklarını umuyorlardı. Umdukları olmadı. Avrupalılar, Tersane Konferansı ile Osmanlı Devleti’ni Bulgaristan ve BosnaHersek gibi eyâletlerde ıslâhata zorluyordu. Midhat Paşa ve arkadaşları, Ocak 1877’de, çoğunluğu Türk olmayan Meclis’e bu teklifleri reddettirdi ve Rusya ile savaşı göze aldı. Hatta Midhat Paşa, bu konuda yeni Padişah Abdülhamid’i azarladı. Batılı devletler de büyükelçiliklerini çekerek Osmanlı Devleti’ni Rusya ile başbaşa bıraktılar. Mart 1877’de altı büyük Avrupa Devleti, daha hafif tekliflerle Londra Protokolünü imzaladılar ve Rus Çarı II. Aleksandr’ın barış yanlısı olmasını da kullanarak, Karadağ’a Nikşik Kazasının verilmesi şartıyla, savaşı önlemek istediler. Ancak Midhat Paşa’nın ekibinin elinde olan ve Abdülhamid’i devre dışı bırakan grup, bu teklifi de reddetti ve resmen Nisan 1877’de halkın 93 harbi dediği harp başlamış oldu.

Maalesef harbe sebep olanlar, Midhat Paşa ve ekibidir. İki cephede birden başlayan 93 Harbi, Osmanlı Devleti’ni yıkılmakla karşı karşıya getirmiştir. Tuna Cephesinde başkumandan Abdülkerim Nâdir Paşa’dır (Halk arasında Abdi Paşa diye bilinir). Üst üste hatalar yapılmıştır. Sırbistan’ı yanına alan Rusya güçlerini arttırırken, Osmanlı’ya bağlı kalmak isteyen Romanya’nın basit istekleri reddedilerek onlar da Rusların tarafına geçmişlerdir. 19 Temmuz 1877’de Şıpka Geçidini geçen Ruslar, nihayet Plevne’ye kadar dayanmışlardır. Plevne komutanı Gâzî Osman Paşa, 20 Temmuz 1877’de, 30 Temmuz 1877’de ve Ekim 1877’de üç defa Rusların üstün kuvvetlerine karşı tarihe Plevne Zaferleri diye geçen başarıları elde etmişse de, Aralık 1877’de teslim olmak mecburiyetinde kalmış ve sonra da esir edilmiştir. Artık Osmanlı orduları Rusları durduramamıştır; maalesef 20 Ocak 1878’de Edirne’yi ve nihayet Şubat 1878’de ise Yeşilköy’ü (Ayastafanos) işgal etmişlerdir. Avrupa cephesinde savaş, Rusların kesin zaferiyle sona ermiştir.

Kafkas cephesinde ise, komutan Ahmed Muhtar Paşa’dır ve iyi bir komutandır. Ancak silah ve ordu itibariyle Osmanlı’dan üstün olan Ruslar, Haziran 1877’de Ahmed Muhtar Paşa’ya yenilmişlerse de, Mayıs 1877’de Ardahan’ı işgal etmişlerdir. Diğer komutanların destek vermemeleri üzerine, Kasım 1877’de Kars düşmüş ve Ruslar Aziziye Tabyalarına kadar gelmiştir. Nene Hâtûnların direnişiyle karşılaşan Ruslar Erzurum’u alamamışlardır.

Devletin yıkılmak üzere olduğunu gören Abdülhamid, İngiltere Kraliçesi Victoria’dan mütâreke imzalanması için aracı olmasını talep etmiştir. Mütâreke ancak Ocak 1878’de imzalanabilmiştir. İstanbul’un Rusların eline geçmesinden korkan Avrupalı devletler hemen harekete geçmişler ise de, Osmanlı Devleti, Mart 1878’de Yeşilköy (Ayastafanos) Andlaşmasım kabul etmek mecburiyetinde kalmışlardır. Ruslarla imzalanan bu andlaşma, tam bir intihar andlaşmasıdır. İşte II. Abdülhamid’in 30 yıl sürecek ve devleti bir müddet daha muhafaza edecek olan diplomatik dehası, evvela Ayastafanos’u geçersiz kılma teşebbüsleriyle başlamıştır. İlk işi, Elviyei Selâse (Kars, Ardahan ve Bâyezid) Osmanlı’ya iade edilmek ve imzalanan Andlaşma yerine Berlin Muahedesini kabul ettirmek şartıyla, Kıbrıs, İngiltere’ye taviz olarak verilmiştir. Berlin Muahedesi de iyi bir andlaşma değildir. 1699 tarihli Karlofça Andlaşmasından sonra Osmanlı Devleti’ni Avrupa’dan tasfiye eden ikinci andlaşmadır. Ancak Ayastafanos ile mukayesesi de mümkün değildir. Zira Osmanlı’nın Balkanlardaki ömrünü 1913 yılına kadar (Londra Muahedesi) devam ettirmiştir. Berlin Muahedesi ile, Osmanlıya bağlı üç prensliğe yani Romanya, Sırbistan ve Karadağ’a istiklâliyet verilmiştir. Berlin Muahedesinin en kötü şartları, Doğu Anadolu’da Ermeniler lehine ve Makedonya’da da gayri müslimler lehine devletin bazı ıslâhat yapmaya mecbur bırakılmasıdır.

Kısaca 93 Harbi ve bunun acı meyvesi olan Berlin Muahedesi, II. Abdülhamid’in değil, onu başlangıçta kukla gibi kullanmak isteyen Midhat Paşa ve ekibinin eseridir. Abdülhamid’in tek başına idareyi almasının sebebi de budur. Yoksa devletin yıkılacağı kesindi