Bağımlı, bağımsız ve kontrol edilebilen değişkenler nelerdir?

Bir deneyde sırasıyla;bağımlı değişken,bağımsız değişken ve kontrol grubu bulunur.Bağımlı değişken, bağımsız değişkene bağlı olarak değişen değişkendir.Bağımsız değişken ise bir araştırmada bağımlı değişken üzerinde etkisi incelenen değişkendir.Kontrol grubu bağımsız değişkenin etkisine açık olmayan ,etkisinde olmayan gruba deniyordur!

Kontrol edilebilen değişken(kontrol grubu);üzerinde hiçbir değişiklik uygulanmayan ve gözlenmeyen değişkendir.Kısaca bağımsız değişkenden etkilenmeyen değişkendir!

1. Giri

ş

Birinci ünitede bilimin olu

2. Bilimsel Bilgiler

Bilimsel bilgiler, insan

Bilimsel bilgiler nas

ıl gruplandırılır?

Bilimsel bilgiler;
• olgusal önermeler
• kavramlar
• bilimsel genellemeler
• denenceler
• bilimsel yasalar
• kuramlar
olarak grupland

2.1. Olgusal Önermeler

Do

ş

F E N B İ L G İ S İ N İ N İ Ç E R İ Ğ İ 33

?

A N A D O L U Ü N

İ V E R S İ T E S İ

2.2. Kavramlar

Kavramlar, ayn

ı guruptan varlıklar veya olguların ortak özelliklerini içeren anlamlardır.
Kavramlar, varlıklar veya olgularla ilgili olarak geçirilen yaşantılar sonucu
zihinde oluşur.Varlık veya olgu türüyle ilgili olarak geçirilen yaşantı sayısı ne kadar
fazla ve çeşitliyse, zihinde o varlık veya olgu türüyle ilgili olarak geliştirilen kavram
da o kadar soyut olur. Örneğin evlerindeki çöp kutusu ile ilgili olarak zihninde belli
bir çöp kutusu kavramı oluşturan, ancak daha sonra bilgisayar monitöründeki sanal
çöp kutusunu da tanıyan bir çocuk, zihninde çöp kutusu ile ilgili olarak önceden
oluşturduğu kavramı yeniden düzenleyerek ona daha soyut bir nitelik kazandırır.
Kavramların öğrenciler tarafından anlaşılıp anlaşılmadığı, onlara çeşitli seçenekler
sunularak sınanır. Örneğin,öğrencilere sodyum kavramı ile ilgili olarak “Sodyum
metal midir, yoksa ametal midir ?” sorusu yöneltilerek öğrencilerin kendilerine sunulan
bu iki seçenekten doğru olanını seçmeleri istenir.Öğrencilerin kavramla ilgili
doğru seçeneği seçmeleri onların kavramı anladıklarını gösterir.
Kavramların varlıkları veya olguları sınıflama, ayırt etme özellikleri olduğu gibi ortak
hale getirme, bütünleştirme özellikleri de vardır. Örneğin rende, makara, kaldıraç
basit makinalar olarak sınıflandırılır. "Tüylü olma, ve yumurtlama” gibi özellikler
de kuş kavramında bir araya gelir.

2.3.Bilimsel Genellemeler

Bilimsel genellemelere de

ğişik türden olgu ya da olgusal durumlar gözlenerek ulaşılır.
Bilimsel genellemeler, olgular ya da olgusal önermeler arasındaki ilişkileri belirleyen
ifadelerdir.Örneğin, herbiri bir olgu olan, "suyun içinde bulunduğu kabın

ş

eklini alması," "zeytinyağının içinde bulunduğu kabın şeklini alması," "gaz yağının
içinde bulunduğu kabın şeklini alması" .... gibi "farklı sıvıların içinde bulundukları

kab

ın şeklini almaları," sayılan bütün maddelerin sıvı olduğu düşünülerek, “Sıvılar
içinde bulundukları kabın şeklini alır” biçiminde ifade edilir. Böylece değişik maddelerle
ayrı ayrı gözlenen bir özellik daha büyük bir guruba genellenmiş olur.

2.4. Denenceler

Denence, yeni gözlenen bir olgu veya olay

ın ya da karşılaşılan bir problemin, daha
önceki bilgi ve deneyimlere dayalı olarak önerilmiş, ancak doğruluğu henüz sınanmamış

bir ifadesidir. Bir ba

şka deyişle denenceler, denenmeye ve doğru ya da yanlışlığı

kan

ıtlanmaya muhtaç genelleme veya önermelerdir. Denenceler, doğrudan
ya da dolaylı gözlem yoluyla elde edilen veriler çözümlenerek sınanır. Verilerin çözümlenmesi

sonucunda denence kabul ya da red edilir.

Bilimsel bir deneyde üç çeşit değişken bulunur
-Bağımsız Değişken(Etkisi araştırılan,değiştirilen değişken):Araştırmada bilinçli olarak değiştirilen değişken ya da koşuldur.
-Bağımlı Değişken(Etkilenen,cevap veren değişken):Bir koşuldaki değişiklikten etkilenen değişkendir mesela bağımsız değişkenin değiştirilmesinden etkilenen değişken de denebilir.
-Sabit tutulan değişken(Kontrol grubu):Araştırma boyunca değiştirilmeyen sabit tutulan değişkendir.Bir araştırmada birden fazla sabit değişken bulunabiliyordur.
Başarılı ve güvenilir bir bilimsel deneyde sadece tek bir değişken değiştirilmeli,diğer tüm değişkenler kontrol altında sabit tutulmalıdır.Eğer birden çok değişken aynı anda değiştirilirse deneyin sonuçları güvenilir olmaz.

Bağımlı değişken ve bağımsız değişken terimleri bilimin standart terminolojisi içinde matematik ve itatistik bilim alanlarında birbirine benzer fakat farkedilir gibi değişik anlamlarda kullanılır. Genel olarak incelenen bir sürecin niceliklerini ikiye ayırmaya ve bir sürecin başlangıcında olan nicelikler ile bu sürecin ortaya çıkardığı nicelikleri birbirlerinden ayırmakla ortaya çıkarlar. Bir sürecin ortaya çıkardığı (bağımlı değişkenler) niceliklerin bu sürecin başında bulunan (bağımsız değişkenler) nicelikler dolayısıyla ortaya çıktıklari kabul edilir. Bağımlı değişken ve bağımsız değişken birbirine bağlı olarak değişen değerler olarak atfedilir. Bağımlı değişkenler, bağımsız değişkenlere tepki olarak değiştiği gözlenen değişkenlerdir. Bağımsız değişkenler ise bağımlı değişkenlerde bir değişime neden olmak için bilinçli veya kasti bir şekilde manipüle edilen değişkenlerdir.