Konuya Cevap Yaz

Arama

Konu: Osmanlı Devrinde Bahçe Sanatı Cevap Yaz

Mesaj:

[QUOTE=Misafir;284780][SIZE=3][B]                Osmanlı Devrinde Bahçe Sanatı

[/B]                Tarihler boyunca Osmanlı                medeniyeti için bir değer oluşturmuştur bahçeler… Osmanlı                tarihçileri imparatorluğun askeri, siyasi durumu ve gelişimi                hakkında fazlaca bilgi verdikleri halde, medeni durum ve                yönlerinin gelişimine ışık tutabilecek bilgileri vermekten                sakınmaları veya ihmal etmeleri sonucu, Osmanlı medeniyetinin esas                bünyesi içinde parçalanmaz bir unsur olan bahçelerin tarihsel                gelişimi ile ilgili yeterli sayılabilecek bilgiler günümüze                ulaşmamıştır ne yazık ki… Mevcud kaynaklardan elde edilen                bilgilerin yeterli olmayışı, diğer taraftan da aid oldukları                devirlerden kalma bahçe örneklerinin günümüze ulaşmamış olmaları,                Osmanlı bahçeciliği üzerine yapılan araştırmaları zora sokmaktadır                takdir edersiniz ki.
              Bu olumsuzluklarla birlikte, mevcud olan                kısıtlı kaynaklardan elde edilen bilgiler ışığında edindiğimiz                kanaat doğrultusunda asla ihmal etmedikleri bahçecilik alanındaki                durum, aşama, faaliyet ve hamleleri, belli başlı örnekleri kısmen                de olsa hatırlatılarak, Türk Bahçecilik Tarihi’ne dair bir                pencere açılmış olacaktır. 
                  Neredeyse                bütün tezyinatında çiçeklerden esinlenen ve bunu çeşitli örnekler                halinde taşından toprağına kadar aşılayan bir milletin, hem                estetik hem işlevsel manada bahçelere gereken önemi vermemeleri                çok uzak bir ihtimaldir. Eski ve yeni bütün medeni milletlerde                görülen ilk vatansever ve medeni gelişme adımının bahçe yaratmakla                başladığını kabul ettiğimize göre, Türk bahçeciliğinin her halde                çok eski devirlere kadar uzanıp giden bir geçmişi olması da                mantıken icab eder. Ayrıca bahçecilik ve çiçekcilik alanında                vaktiyle yetişen Türk ve bilhassa Osmanlı mütehassıslarının sayıca                bolluğu ise, diğer milletlerinkiyle her bakımdan boy ölçüşebilecek                durumda oldukları da bir gerçektir.  
                  Osmanlı                Türklerinde bahçeciliğin bir bilim dalı ve sanat olarak görülmesi                oldukça eski tarihlere dayanır.Bu eskiliğin hicri 900 (1495)                tarihlerinden daha geçmiş zamanlara doğru uzanıp gittiğini                gösterecek nitelikte “Tezkire-i şükufeciyan”, “Revnaku’l-ezhar”, “Şükufenama”,                “Mi’yaru’l-ezhar”, “Ferahname” ve”Garsname” gibi bir takım tarihi                kaynaklara rastlanmaktadır. Hicri 1100 (1689) yıllarında Şehremini                Cami’nin hatibi olan Übeydullah Efendi yazdığı Netayicü’l-ezhar                (Tezkire-i şükufeciyan) adlı çiçekci kitabında çiçekseverliğe                gayret edilmesinin çiçek yetiştirmede ne derecede etkili                olduğundan, zamanında mevcud olan çiçeklerin kimler tarafından ilk                olarak yetiştirildiğinden bahsetmektedir.                
              Ayrıca alfabetik sırayla                çiçekçilikle uğraşan şahısların adlarını da kitabında                sıralamıştır ki, bunlar arasında Ebüssuud Efendi ile İbrahim Han                zade Ali ve Mehmed beyler, İmam zade Mehmed Çelebi, Yeniçeri                efendisi İsmail, Anbarcı zade, Bostan zade Mehmed Efendi, Piri                Paşa zade Seyyid Cemali Bey, Tezkireci Mehmed Efendi, Tacir                Mustafa Çelebi, Cüce Hüseyin Çelebi ve Hasan Beşe gibi isimler                bulunmaktadır. Übeydullah Efendi’nin bu eseri, Osmanlı                bahçeciliğinin geçmişi incelenirken başvurulması gereken tarihi                kaynakların başında gelir. Bunlardan başka Avcı Sultan Mehmed                devrinde yaklaşık 1667 yıllarında Şükufename-i musavver adlı bir                eser yazan Ali Çelebi ile Dördüncü Murad’ın aynı zamanda                hekimbaşılığını yapan Kasımpaşalı Emin Mehmed Efendi, Hoca                Sadü’ddin zade Salih Efendi, Tophaneli hattat Mahmut Çelebi, Dede                Bey, Koca Mustafa şeyhi Hasan Efendi, Sarıyerli Solak zade oğlu,                Fındıklılı Molla Çelebi, Üsküdarlı Muharrem usta, Çorbacı oğlu,                Eyüblü veli Çelebi, Hasankaptan zade ve Üçüncü Ahmed devrinde                yaşamış Üsküdarlı Toygarbaba lakabıyla bilinen Hamza Çelebi’yi                sayabiliriz.  
                  Türkiye’de ve                özellikle İstanbul, Edirne, Bursa gibi büyük şehirlerde eski                devirlere aid Osmanlı bahçelerinin tasarımı, mimarisi, biçim ve                içerikleri, kullanılan harç ve materyalleri hakkında yeterli                derecede bilgi olmadığına, bunun yanında bahçe örneklerinin de                günümüze ulaşmadığına temas etmiştik. Bahçelerle ilgili bilgilere                başta eski minyatürler, divanlar, tarihler ve özellikle,                isimlerinden bahsettiğimiz çiçek ve bahçelere dair yazılmış                eserlerle arşiv belgelerinde rastlanmaktadır. Bu kaynaklar klasik                devirdeki                Osmanlı bahçelerinin nitelik ve özellikleri hakkında                yeterli olmasa bile aşağı yukarı bir fikir verebilmektedir. Bu                fikirler doğrultusunda, Osmanlı bahçelerinde genellikle dört köşe                büyük mermer havuzlar, gölge veren ve meyva yetiştiren büyük                ağaçlar, sarmaşıklı ve salkımlı çardaklar, sed ve merdivenler,                fıskiye ve selsebiller, çeşme ve ağzından su akan arslan                heykelleri, gülistanlar, lalezar ve çemenzarlar gibi canlı ve                cansız materyallerin bulunduğu yühsek ihtimal dahilindedir.                Osmanlı bahçelerinin tasarımlarında karakteristik olarak havuz                (daha ileri dönemlerde yapay gölet ve şelaleler de mevcut),                fıskiye, selsebil, çeşme, ağzından su akan heykeller v.s. gibi                daha çok suya dayalı cansız materyaller ile çeşitli canlı                materyallerin kullanılmasında, islamiyette yapılan cennet                tasvirinin; “cennet içinden ırmaklar akan, büyük havuzlar ve                şelaleler bulunan, çeşitli türlerde ağaçlar ile hurma bahçeleri ve                üzüm bağlarından oluşan bir bahçe mekanı olarak vurgulanmaktadır”                rolü büyüktür.                
Osmanlı’da dünyevi mekanda bir cennet köşesi                yaratma arzusu ile bahçelerinde bu tür canlı ve cansız                materyalleri kullanarak karekteristik Osmanlı bahçesini meydana                getirmiştir. Bahçelerde canlı materyal olarak çınar, dışbudak,                ıhlamur, karaağaç, çitlenbik, defne, erguvan, ve ahlat v.s. gibi                büyük ağaçlardan, gül, lale, sünbül, zerrin ve karanfiller v.s.                gibi bezeme elemanlarından bahsedilebilir. Bundan başka Osmanlı                devri bahçelerinin mimari ve geometrik açıdan, bir tabiat taklidi                eser olmadığını da kabul etmek gerekir. Bu durumda Osmanlı devri                bahçesini, Osmanlı mimarisi gibi sadece milli bir zevk ve duygunun                ürünü olarak düşünmek gerekir. “Süs” ten ziyade “mantık” ve                “fayda” ya önem veren bu zevk ve duygu, yarattığı bahçesinde de                kendisini göstermiş ve bu nedenle çiçek kadar yemişe ve ağaca da                değer vermiştir. Ayrıca Osmanlı devrinde Türk bahçesinin,                bahsettiğimiz belli başlı unsurları gibi; bir ev veya bir                konağın, bir köşk veya bir sarayın en önemli bir bölümü olduğunu                da göz önünde bulundurmak gerekir. Aralarında yerin konumu ve                müsadesine göre değişik şekillerde tasarlanarak yapılmış olanlar                gibi bazı ayrılıklar bulunmasına rağmen içerik ve karakter                itibariyle birbirlerine aşağı yukarı benzemektedirler.
                  Osmanlı                devrinde İstanbul’da her ev veya konakta olduğu gibi padişahlara                aid saray, kasır ve köşklerinde birer bahçesi olduğu                bilinmektedir. Gerek Osmanlı tarihlerinde, gerekse basılmamış                arşiv belgelerinde bu gibi yerlerden bahçe olarak                bahsedilmektedir. Önceleri sahiplerinin elinde iken sonraları                ölüm, terk gibi daha birçok nedenden dolayı padişahlara intikal                eden bahçeler de mevcuttur. Osmanlı srayında bulunan asıl hasbahçe                haricinde, yine padişahlara tahsis edilen İstanbul bahçeleri de                vardı. Bilindiği gibi İstanbul’da Topkapı Sarayı’ndaki Hasbahçe                içindeki binaların bir çoğu ilim ve sanat öğretilen irfan yuvaları                idi. Osmanlı’da ilim veya sanat akademisi sayılan bu yere [B]               Hasbahçe[/B] denilirdi. Mimar Koca Sinan ile Mimar Mehmed Ağa’nın                hep bu hasbahçedeki çalışma mekanlarından ilham alarak                yetiştiklerini biliyoruz. 
                  Şahsi                gelirlerinin bir kısmını veya şahsi zevklerinin belli bir bölümünü                temin ve tatmin etmek amacıyla Osmanlı padişahlarının İstanbul’un                muhtelif yerlerinde bahçeler tesis ve işletmeleri çok eski bir                usuldü ve bu iş Osmanlı sarayında önemli bir yer işgal eden                bostancılar sınıfının esas görevini teşgil ediyordu. Ayrıca                Rumeli’de Tunca ve Meriç vadilerinde Edirne sarayına bağlı geniş                sahalar işgal eden bu cins bahçeler mevcuddu. Bostancı ocağında                görevli kişiler, ya sarayın Hasbahçesi’nde veya saray                haricindeki, diğer bahçe ve bostanlarda hizmet ederlerdi. Bostancı                ocağı dokuz dereceli bir sınıftan oluşmaktaydı. Bahçe ve bostan                işleriyle meşgul olan bostancılar, Hasbahçe ve hassa bostancıları                olarak iki kısımdı. Birinci kısım yirmi bölüktü; ve sarayda                Hasbahçe’ye bakarlardı.Saray dışındaki bahçe ve bostanlarda                çalışan bostancılar, üstad denilen başlarının gözetimi altında                ayrı ayrı topluluk halinde idiler.
              Daha sonraki tarihlerde                hariçteki bahçelere de Hadaik-i hassa denilmiş ise de, asıl               Gılman-ı Bağçe-i hassa ismi verilen bostancıların çalışmış                oldukları mahal Hasbahçe idi. İstanbul bostancıbaşısı her                sene idaresi altındaki bütün bu bahçelerde yetişerek satılan                mahsullerin defterini zamanında padişaha sunmak görevleri                arasındaydı. Dışarıda sebzelerin 200, çiçeklerin ise, yaklaşık 17                dükkanda satışa sunulduğu söylenir. Bütün hadaik-I hassa’yı aynı                derecede ilgilendiren şu tarihi kayda da dikkat çekmek gerekir.                Evahir-i c. ahir tarihli olan bu hüküm suretine göre bütün                hasbahçe’lere dikilen çınar, dışbudak, ıhlamur, karaağaç,                çitlenbik, meşe, defne, erguvan, ve ahlat ağaçlarının taze ve                yetişmiş fidan halinde İzmit, Karamürsel ve Yalova’dan getirildiği                anlaşılmaktadır.
                  Tarihi                kaynaklarda ismi geçen belli başlı hasbahçe ve diğer İstanbul                bahçeleri arasında şunları sayabiliriz; hicri 991 – 1146 yılları                arasına rastlayan yirmiye yakın tamirat defterinde adları                kaydedilmiş olan Bağçe-i Çiftlik, Bağçe-i Kiremidlik, Bağçe-i                Mandıra-i İrva, Bağçe-i Mandıra-i Mirı, Bağçe-i Bab-ı Nev, Bağçe-i                Kapudan Ali Paşa, Bağçe-i Çiftlik-i Şeyh Efendi, Bağçe-i Tırnakçı                Hasan Paşa, Bağçe-i Ağa-i Darü’s-saade, Bağçe-i Kalender Paşa,                Bağçe-i Sazlı Dere, Bağçe-i Yusuf Paşa, Bağçe-i Şah-ı huban, Bağçe-i                Uskumru, Bağçe-i Merre Hüseyin Paşa, Bağçe-i Mustafa Paşa, Bağçe-i                Haracı, Bağçe-i Mesih Paşa, Bağçe-i Aişe Sultan, Bağçe-i Umur,                Bağçe-i Kuzguncuk ve Bahçe-i Fındıklı gibi bahçelerin tam olarak                bulundukları yerler,yaptıran kişilerinin adları, tesisleri,                bölümleri, mahsulleri ve diğer özellikleri hakkında bugün için                esaslı bir bilgi mevcut değildir. Ayrıca bunlara yine Tersane                civarındaki İskender Paşa, Cebeci köyü’nde Mustafa Paşa,                Alibeyköy’de Mustafa Paşa çiftliği, Eyüb’de Hüsrev Bey çiftliği,                Haznedar’da Çiftlik, Litroz köyü’nde (Bugün Bakırköy’e bağlıdır.               Bu civarlarda bulunan Ferhad Paşa çiftliği’nde vakıf sularından                Halkalı suyuna ait bir menba bulunmaktadır.) Ferhad Paşa, Tuba                köyü’nde İbrahim Paşa, Karabali civarında Liman-ı cedid, Tuzla’da                Mehmed Ağa çiftliği, Topçular’da Valide Sultan, Rumeli ve Anadolu                yakalarına rastlayan Boğazkesen, Çengelköy’de Kütel, Karaağaç’ta                İbrahim Paşa, Yeniköy’de Feridun Paşa (veya Ağa) ile Eyüb Paşa,                İmam iskele’nde Fatıma Sultan ile Hatice Sultan, Kağıdhane’de                kasır ve Kadırga’da Osman Paşa, İbrahim Paşa Sarayı, Galatasaray,                Taşlık ve Kuruçeşme civarında Gazanfer Ağa, Ahmed Paşa,                Samandıra’da Kapuağası çiftliği, Kiremidlik ve Gökçelü köylerinde                Defterdarzade İbrahim Paşa bahçeleri bir dereceye kadar ilave                edilebilir.                
              Bulundukları yerlerden başka yine haklarında esaslı                bir bilgi bulunmayan diğer bazı İstanbul bahçeleri arasında ise,                Beşiktaş’ta Valide Sultan ile Valide kethüdası Mustafa Efendi                bahçeleri ve Kazancıoğlu bahçesi, Ortaköy’de Bayram Paşa kethüdası                Ali Paşa, Mehmed Paşa ve Halil Paşa bahçeleri,Göksu’da Küçükgöksu,                Bayram Paşa ve Sultan Beyazıd bahçeleri, İstavroz’da Mirimiran                bahçesi’yle Mehmed Paşa, Yemişçi Hasan Paşa, Receb Paşa ve Nakkaş                Paşa bahçeleri, Üsküdar’da Gaffuri Efendi, Defterdar Paşa, Bayram                Paşa, Sinan Paşa ve Müsahib Paşa bahçeleri, Kuleli’de Mustafa Paşa                bahçesi, Beykoz’da Cay-i Umur Bahçesi, Yenikapı’da Bab-ı nev ve                Valide Sultan bahçeleri, Yedikule’de Mehmed Paşa bahçesi,                Topkapı’da Valide Sultan ve Hasan Ağa-zade bahçeleri ile Halil                Paşa, Fazlı Paşa veYemişçi Hasan Paşa bahçeleri, Südlice’de                Caferabad, Hasanabad, Abdüsselam, Ebüssuud Efendi ve Bezirganbaşı                bahçeleri, Küçükçekmece ile civarında Valide Sultan ve Mahmud Paşa                bahçeleri ile Safraköyü ve Florya bahçeleri (Tamirat defterlerinde                adına Florina olarak rastlanan bu bahçenin, Florina kuşları ile                bir ilgisi bulanması olasıdır.                
              Aynı zamanda Flurya ismi altında                onyedinci asır Ikinci yarısında mevcud olduğunu da bilinmektedir.                Bir rivayete göre Florina kazasından gelip Çifteburgaz köyüne                yerleşen ve sonrasında bugünkü Florya semtlerine kadar yayılan                Rumlar birlikte getirdikleri Florina kuşlarını burada üretip                çoğaltmışlardı, bugünkü Florya isminin buradan geldiği                sanılmaktadır.), yine Küçükçekmece civarında Harmanderesi                mevkiinde Bahçe-i Sultani bulunmaktadır. Belli başlı hasbahçeler                olarak ise; Davutpaşa Bahçesi, İskender Çelebi Bahçesi, Harami                Deresi Bahçesi, Vidos Bahçesi, Siyavuş Paşa Bahçesi, Halkalı                Bahçesi, Tersane Bahçesi, Karaağaç Bahçesi, Koca Yusuf Efendi                Bahçesi, Beşiktaş Bahçesi, Dolmabahçe, Karabali Bahçesi, Üsküdar                Bahçesi, Ayazma Bahçesi, Piyale Paşa Bahçesi, Haydarpaşa Bahçesi,                Fener Bahçesi, İstavruz Bahçesi, Kule Bahçesi, Kandilli Bahçesi,                Göksu Bahçesi, Çubuklu Bahçesi, İncirli Bahçesi, Sultaniye                Bahçesi, Tokad Bahçesi, Büyükdere Bahçesi, Emirgune Bahçesi, Bebek                Bahçesi gibi bahçeleri sayabiliriz.                    [/SIZE][RIGHT][SIZE=3][B]
Kaynak : [/B]
[SIZE=3]                   De Amicis, E.                  (1993) İstanbul (1874)                     
                  Şehsuvaroğlu,                  H. Y. (1986) Boğaziçi’ne Dair                     
                  Erdoğan, M.                  (1956)  Osmanlı                  Devrinde İstanbul Bahçeleri Vakıflar Dergisi Sayı 4                    
                 Nirven, S. N. (1946) İstanbul                  Suları                    
                 Uzunçarşılı, İ. H. (1945) Osmanlı                  Devletinin Saray Teşkilatı                    
                 Refik, A. (1930) Hicri OnIkinci                  Asırda İstanbul Hayatı 
[B][SIZE=3] Derleme :  [/SIZE]
[/B]                                             F.Reyhan USLU - Mimar Sinan Ün. Mimari Restorasyon[/SIZE] [/SIZE]                                        [/RIGHT][/QUOTE]

Ekstra Seçenekler
Diğer Seçenekler Bağlantıları otomatik olarak tıklanabilir yap Harici bağlantıların sayfa başlıklarını otomatik al Konuyu Puanla Bu konuya puan verebilirsiniz.

Sayfa 0.061 saniyede 8 sorgu ile oluşturuldu

MsXLabs Üye Girişi