Johannes Gutenberg 1 ek Johannes Gensfleisch, «Gütenberg» denir, tipografi tekniğinin bulucusudur (1394-1468). Gütenberg, çoğu kişilerin sandığı gibi basımcılığın değil (basımcılık ondan çok önceleri de vardı) tipografi'nin, yani her biri küçük bir blok üzerine kazılmış ayrı ayrı harflerle sözcükler yazma tekniğinin bulucusudur. Bu harf blokları önce tahtadan, sonra da dayanıklı madenlerden yapıldı. Gütenberg daha sonra, kurşun harflerle dizilmiş sayfaları çoğaltmak için basım tekniğinden yararlandı. Buluşunu yeterince geliştirebilmek için bir bankacı olan Johann Fust ile ortaklık kurdu ve gerekli parayı ondan sağladı. Gütenberg ile birlikte çalışan ve işin tekniğini iyice öğrenen Peter Schoffer çelik üzerine kabartma harfler kazımayı, sonra bu harfleri başka bir maden üzerine basarak elde edilen izlere kurşun akıtmayı tasarladı. Bunu yapmak için de, elle çalışan bir döküm kalıbı icat etti. Özel matbaa mürekkebini yapan da gene Schoffer'dir. Bankacının Yerine Bir Başpiskopos Ortaklığın kuruluşundan birkaç yıl sonra Gütenberg, Fust'un açtığı bir dava sonucunda her şeyini kaybetti: âletlerini, baskı makinelerini (rehin vermek zorunda kalmıştı), hattâ ilk eseri olan ve «kırk iki sabırlı» denilen (çünkü her sayfada 42 satırlık bir metin bulunuyordu) Kutsal Kitap'tan gelecek kazancı bile. Gütenberg ömrünün son yıllarında Mainz (doğduğu şehir) başpiskoposunun himayesine girdi; başpiskopos ona soyluluk unvanı verdiği gibi, basım çalışmalarına yeniden başlaması için gerekli imkânları da sağladı. Gütenberg'in buluşu, o zamana kadar yalnız manastırlarda basılan metinlerin çoğaltılmasına ve halka ulaşmasına imkân verdi. Böylece bütün bilgiler din adamlarının tekelinden çıkmış oluyordu. Temel eserleri okuyabileceklerin sayısı birkaç yüzü geçmezken, tipografi sayesinde kısa sürede binlerce kişiyi buldu. |
1 ek Johann Gutenberg Alman matbaacısı. Doğum yılı kesin belli değildir. Kırk yaşlarına doğru Strasburg’a yerleşerek üç arkadaşıyla beraber kıymetli taşları işlemekle uğraştı. 1438 yılından itibaren el ile dizilen harflerle basma tekniği üzerinde gizlice sıkı sıkıya ilgilendi. Aradan kısa bir zaman geçince kendine has harf baskısını buldu (1440). Üzerindeki çalışmalara devam eden Gutenberg 1448’de Mainz’a dönünce buluşunu geliştirdi. Johann Gutenberg, tipografi tekniğinin bulucusudur (1394-1468). Gutenberg, çoğu kişilerin sandığı gibi basımcılığın değil tipografi'nin, yani her biri küçük bir blok üzerine kazılmış ayrı ayrı harflerle sözcükler yazma tekniğinin bulucusudur. Bu harf blokları önce tahtadan, sonra da dayanıklı madenlerden yapıldı. Gutenberg daha sonra, kurşun harflerle dizilmiş sayfaları çoğaltmak için basım tekniğinden yararlandı. İlk kez tek tek harfler dökerek baskı yapmayı Pi Sheng (960-1297) adında bir Çinli denemiştir. Pi Sheng porselenden harfler kullanarak matbaanın gelişimine hız kazandırmıştır. Ancak çok harfli Çin alfabesinde tek tek harfler kullanarak baskı yapma nedeni hala anlaşılamamıştır. Matbaa Çinlilerden Uygurlara geçmişlerdir. Uygurların IX. yy'dan itibaren baskı yaptığı bilinmektedir. |
Johannes Gutenberg Yaşamı: Soylu bir aileden gelen Gutenberg hakkında, kuyumculuk öğrendiği ve mesleğinde ustalaşarak loncaya alındığı dışında fazlaca bir bilgi bulunmamaktadır. 1430’da zanaatçıların soylulara karşı ayaklanması üzerine Gutenberg ailesi Mainz’dan sürülerek Strassburg’a (bugün Strasbourg, Fransa) yerleşmek zorunda kaldı. Bu kentteki kuyumcular loncasının kayıtlarına göre, Gutenberg 14 Mart 1434 ile 12 Mart 1444 arasında bu kentte ayna yapımı ve değerli taş kesimi işlerinde çalıştı, ayrıca bu alanlarda çıraklar yetiştirdi. Ortaklarından bazısı, Gutenberg’in kendilerinden gizlediği bir işle uğraştığının farkına vararak, ondan bu sırrını açmasını istediler ve ona önemlice sermaye yardımında bulunduklarını ileri sürerek bu yeni işte de ortak olmaları gerektiğini savundular. Böylece Gutenberg 1438’de Hans Riffe, Andreas Dritzehn ve Andreas Heilmann ile beş yıllık bir sözleşme imzaladı. Sözleşmenin bir maddesine göre, ortaklardan birinin ölümü durumunda, mirasçıları ortak olarak alınmayacak, ama onlara belirli bir tazminat ödenecekti. Baskı makinesinin icadı. Andreas Drit- zehn’in 1438 sonlarında ölmesi üzerine mirasçıları sözleşme koşullarını ihlal ederek ortak olmak istediler ve bu amaçla Guten- berg’e karşı dava açtılar. Sonunda davayı kaybetmelerine karşın, duruşma sırasında Gutenberg’in yeni bir buluş peşinde olduğu ortaya çıktı. Tanıklardan Conrad Saspach adlı bir marangoz, Andreas Dritzehn’den ağaçtan bir baskı makinesi siparişi aldığını ve kendisine belirli bir miktarda ön ödeme yapıldığını, Hans Dünne adlı bir kuyumcu da Gutenberg’e daha 1436’da 100 gulden değerinde basım malzemesi sattığını söylediler. 12 Mart 1444’ten sonraki birkaç yılda Gutenberg’in yaptıklarına ilişkin herhangi bir bilgi bulunmamakla birlikte, Mainz’da soylularla loncalar arasında yeniden alevlenen mücadeleler üzerine hemen Mainz’a gitmiş olabileceği üzerinde durulmaktadır. Ekim 1448’de ise bir miktar borç para almak için Mainz’a döndüğü kesindir. Zengin bir yatırımcı olan Johann Fust’tan 800 gulden gibi önemlice bir miktar borç alması, bu tarihte büyük olasılıkla çalışmalarının sonuna yaklaştığını göstermektedir. Ama bu para karşılığında Gutenberg’in bütün basım araç ve gereçleri teminat olarak gösterilecekti. İki yıl sonra Fust 800 gulden daha yatırarak işe ortak oldu. Ama iki ortak bir süre sonra çatışmaya başladılar, çünkü Fust yatırımlarının karşılığını bir an önce almak isterken, Gutenberg buluşunu acele etmeden yetkinleştirmek amacındaydı. Gutenberg’in düşü, tasarım ve renk değerlerini koruyarak, ortaçağın taş baskı el yazmalarını mekanik olarak kopya edebilmekti. Ama Fust’un kendisine karşı açtığı davayı kazanması üzerine Gutenberg’in bu hayali yıkıldı. Davanın 6 Kasım 1455 tarihli kayıtlarına göre Gutenberg, Fust’a toplam 2.026 gulden ödemeye mahkûm edildi. Bunun içinde Fust’tan iki kez aldığı ödünç para ile bileşik faiz miktarları bulunuyordu. Gutenberg buluşundan çok, maddi sorunlarla uğraşmak zorunda kalmıştı. Kitabı Mukaddes’in basımı. Gutenberg’in 1448’de bastığı astronomi takviminin, matbaanın ilk ürünü olduğu sanılmaktadır. Ama, Gutenberg’in matbaasında basıldığı kayıtlara geçmiş olan ilk kitap 1455’te basılan ünlü Kırk İki Satirli Kitabı Mukad- des’tir. Kitabı Mukaddes’in birçok yeniden basımının yapılarak satıldığı ve kazancının da Fust ve Gutenberg arasında paylaşıldığı sanılmaktadır, ama dava sırasında bu gelirin niçin Gutenberg’in mal varlığı içine alınmamış olduğu anlaşılamamıştır. Fust davayı kazandıktan sonra Kitabı Mukaddes’in ve Gutenberg’in hazırlamakta olduğu ikinci önemli yapıtı Mainzer Psalterium’un (Mainz Mezmurları) basım haklarına ve basımevin- deki bütün teknik gereçlere el koydu. Gutenberg’in en yetenekli ustası olan ve 1455’teki davada ona karşı tanıklık eden damadı Peter Schöffer’in de yardımıyla Fust basım işini sürdürdü. Avrupa’da üzerinde basımcının adı bulunan ilk yapıt olan Mez- murlar Kitabı’nın basımı 14 Ağustos 1457’de tamamlandı; son derece güzel bir ürün olan Mezmur, Johann Fust ve Peter Schöffer’in adlarını taşıyordu. Mezmurlar Kitabı aynı metal klişenin birçok kez mürekkeplenmesi yöntemine dayalı olarak basılmış çokrenkli yüzlerce kenar süsü ve büyük harfle bezenmişti. Uzmanlar, Fust ve Schöffer’in bu denli ustalık isteyen bir tekniği, Gutenberg’in basımevini kaybettiği tarih olan 6 Kasım 1455 ile kitabın yayımlandığı tarih olan 14 Ağustos 1457 arasındaki zaman içinde kendi başlarına geliştirebilmiş olmalarının olanaksız olduğuna işaret etmektedirler. Büyük olasılıkla Mezmurlar Kitabı’nın süslemelerini Gutenberg gerçekleştirmiştir. 1960’larda Gutenberg’in bakır gravür tekniğini de bulmuş olduğu savı üeri sürülmüştür; bu sava göre Gutenberg resimlerin ve öteki süslemelerin kalıplarım bakır levhaları oyarak hazırlamış ve daha sonra bu kalıplara metal alaşım dökerek kabartma baskı klişelerini hazırlamıştır. Çoğu günümüze yalnızca bölümler halinde kalan ve Gutenberg’in ilk deneme ürünleri olduğu sanılan bir dizi basılmış malzemenin bugün Gutenberg değil, daha az tanınan başka basımcılar tarafından gerçekleştirildiği düşünülmektedir. Kırk İki Satirli Kitabı Mukaddes’in yeniden dizilmesi yoluyla hazırlanan ve Bamberg’de tipografik baskısı yapılan Otuz Altı Satirli Kitabı Mukaddes de bunlardan biridir. Gutenberg’e ait olduğu kabul edilen yapıtlar arasında ise, 1453’te İstanbul’un düşmesinden sonra olası bir Türk istilasına karşı uyarı niteliğinde olan ve Aralık 1454’te basılan 1455 tarihli Türkenkalender (Türk Takvimi), bazı en- düljans mektupları ve okullar için dilbilgisi kitapları bulunmaktadır. Gutenberg’in iflas etmesinden sonra, Mainz’ta belediye memurluğu yapan Dr. Konrad Humery ona basım araç ve gereçleri sağladı. Ama bu araçların neler olduğu ve Gutenberg’in bunlardan nasıl yararlandığı bilinmemektedir. Gutenberg’in 1460’ta basmış olduğu sanılan kalın Catholicon’un, kitabın boyutları ve basımında kullanılan hurufatın niteliksizliği dikkate alındığında gerçekten onun ürünü olup olmadığı konusu da tartışmalıdır. Bir belgeye göre Gutenberg yaşamının son yıllarında görme yetisini kısmen ya da tamamen kaybetti ve yoksulluğa düştü. 1465’te Başpiskopos ve Mainz elektörü II. Adolf von Nassau, Gutenberg’i sarayına alarak geçimini sağladı. Ölümünden sonra Mainz’daki üniversiteye Gutenberg’in adı verilmiş, 1901’de de burada, buluşuna ilişkin bütün belgelerin toplandığı bir müze kurulmuştur. |
Johannes Gutenberg Johannes Gutenberg (yaklaşık 1394 Mainz - 1468 Mainz) MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi Alman basımcısı. Asıl adı Johannes Gensfleisch'dır. Strasbourg'a yerleşti, on yıl boyunca kuyumculuk yaptı. Yeniden Mainz'a döndü. Madenî harflerin elle dizilmesine dayanan baskı tekniği üzerinde, daha önceden başlamış olduğu çalışmalarını geliştirdi. Gutenberg'in yaşamına ilişkin bilgiler azdır. Erhard Ratdolt'un 1483'ten kalma "Chronicon" adlı yapıtına göre, Gutenberg'in kitap baskısını buluşu 1440'ta gerçekleşmiştir. Gutenberg, 1450'de Johann Fust adlı biriyle ortak oldu. 1455'te Fust, Gutenberg'i dava etti. Gutenberg davayı yitirince gereçlerine ve büyük olasılıkla, o yıl bitirdiği ilk önemli yapıtı olan, "Mazarin" ya da "42 Satırlı" denen Kutsal Kitap'a el kondu. Fust, Gutenberg'den baskı tekniğini öğrenmiş olan damadıyla basım işini sürdürdü. Gutenberg'in adını taşıyan bir kitap baskısı bulunamamıştır. |
3 ek Johannes Gutenberg |
Saat: 14:32 |
©2005 - 2024, MsXLabs - MaviKaranlık