Medler - MsXLabs

Medler
Vikipedi, �zg�r ansiklopedi

M.�. 728 – M.�. 550 li y�llarda, b�y�k g��lerde Arya'dan gelerek �nce Hazar Denizi ile Urumiye G�l� aras�ndaki b�lgeye yerle�en, sonra Kuzey Bat� �ran'�n bug�nk� Azerbaycan b�lgesine ve buradan da Do�u ve Orta Anadolu'da ya�am�� kavim. Bu b�lge Yunancada Medya diye adland�r�lm��t�r. M.�. 6. y�zy�lda Aran eyaletinden (Azerbaycan) Orta Asya ve Afganistan'a kadar h�k�m s�ren imparatorluk kurmu�lard�r.
Bununla beraber K�rtler, Lurlar ve �sfehaniler de Medlerden geldiklerini iddia etmektedirler.
Medler ya da kimi ara�t�rmac�lara g�re Meotlar birka� bilinen �zel isim d��nda Med dili hakk�nda pek bilgi yoktur, ama ��phesiz Avestan ve �skit diline yak�nd�r. O g�nlerde Perslerle Medlerin birbiriyle anla�abildikleri dillerinin hemen hemen ayn� oldu�u sonucuna varabiliriz.
Urartulardan sonra, bu sefer daha do�uda bulunan ve Mezopotamya Medeniyetinin �nemli kabilelerinden olan Gutilerin bir devam� gibi Babillerle ittifak halinde hareket eden Aryen k�kenli MED a�iretler federasyonu, M.�. 625'lerde Asur �mparatorlu�u'nu y�kar. Babil bir kez daha ve son olarak �st�nl�k kazan�r. Medlerin gev�ek federasyonu, y�kselen Aryen-Pers k�kenli Akhamenit hanedanl��i�in bir ge�i� rol�n� oynar.
Med kral� Astiyag"�n ye�eni Kiros"un saray darbesiyle, siyasal otorite ilk defa G�neybat� �ran'da yo�unla�an Pers aristokrasisinin eline ge�er ve k�sa bir s�re sonra M.�. 550'li y�llarda g��l� ve merkezi bir Pers imparatorlu�unun kurulu�uyla Medler y�k�l�r.

Xerxes saray�nda bir Medli kabartmas�, Persepolis.

Medler (Modern Pers�e'de مادها, Mādḥā) g�n�m�z �ran'�n�n Bat�, Kuzey ve Kuzeybat�'s�nda ve kabaca g�n�m�z Tahran, Hamedan, Azerbaycan, Isfahan'nin kuzeyi, Zanjan ve K�rdistan'da ya�am�� kadim bir �ran halk�d�r. Bu b�lge Greklerce (yunancada) Media (Μηδία) olarak tan�mlanm��t�r. M.�. 6'nc� yy.'da, Medler g�n�m�z Azerbaycan'�ndan kuzeye, Orta Asya ve Afganistan'a dek uzanan bir imparatorluk kurmu�lard�r.
Medler �ran'�n bir imparatorluk ve bir millet olarak kurulmas�na, ve alt�n �a��na B�y�k Kurush d�neminde ula�an, ilk birle�ik Pers / Med �mparatorlu�u'nun olu�mas�na �nayak olmu�lard�r. Bu durum (Aryani k�lt�rel ve milli birlik) Pers �mparatoru Achaemenid'in b�y�kbabas� Med ��h� Astyages'i �ld�rerek Pers �mparatorlu�u'nu kurmas�na dek devam etmi�tir. Bu noktaya dek, b�t�n �ranl�lar Mede veya Mada (Med) olarak adland�r�lm��t�r. Med kral� Astiyag"�n ye�eni Kiros"un saray darbesiyle, siyasal otorite ilk defa G�neybat� �ran'da yo�unla�an Pers aristokrasisinin eline ge�er ve k�sa bir s�re sonra M.�. 550'li y�llarda g��l� ve merkezi bir Pers imparatorlu�unun kurulu�uyla Medler y�k�l�r.
Baz� kaynaklarda K�rt olarak yaz�lan bilgilerin kayna�� olmad��ndan yorumlarla genellikle K�rtlerin atas� diye yaz�l�r.

Medli y�z� (kabartmadan yak�n detay)

Medler, isimlerini medyadan alm�� olan, g�n�m�z �ran'�nda h�k�m s�rm�� bir halkt�r. Tarih�iler taraf�ndan, Toros-Zagros da� sistemi i�inde ve F�rat-Dicle aras�nda ya�ad�klar� i�in, verimli ve �retken bir medeniyetin toplumu olarak adland�r�lm��lard�r.
Urartulardan sonra, bu sefer daha do�uda bulunan ve Mezopotamya medeniyetinin �nemli kabilelerinden olan Gutilerin bir devam� gibi Babillerle ittifak halinde hareket eden Aryen k�kenli MED a�iretler federasyonu, M.�. 625'lerde Asur �mparatorlu�u'nu y�kar. Babil bir kez daha ve son olarak �st�nl�k kazan�r. Medlerin gev�ek federasyonu, y�kselen Aryen-Pers k�kenli Akhamenit hanedanl��i�in bir ge�i� rol�n� oynar.
Med kral� Astiyag"�n ye�eni Kiros"un saray darbesiyle, siyasal otorite ilk defa G�neybat� �ran'da yo�unla�an Pers aristokrasisinin eline ge�er ve k�sa bir s�re sonra M.�. 550'li y�llarda g��l� ve merkezi bir Pers imparatorlu�unun kurulu�uyla Medler y�k�l�r.
Kadim zamanlarda Medler di�er �ranl�lar'la kar��k olarak evlendiler, �zellikle Persler'le. Bu nedenle bir�ok modern �ranl� Medlerin torunlar�d�r. Bunula birlikte, Medler g�n�m�z K�rt'lerinin atalar� olarak kabul edilmektedirler.
Baz� ki�isel isimler d��nda, Medlerin dili hemen hemen hi� bilinmemektedir, fakat ��phesiz Avesta ve �skit dilleri ile ve modern Kurmanci veya K�rt dili [kaynak yok] ile b�y�k �l��de benzerlikler g�stermektedir; baz� ara�t�rmalarda Persler ve Medlerin birbiri ile ileti�im kurabildikleri g�zlemlenmi�tir.

Herodot'un Alt� Med Kabilesi
Herodot, i. 101, alt� Med a�iretinin ismini listeler:

B�ylelikle Deioces Medleri tek bir millet �at�s� alt�nda toplad�, ve tek ba��na onlarda h�k�m s�rd�. �imdi bunlar �u a�iretlere bayanmaktayd�: Busaeler, Paretaseniler, Stru�atlar, Arizantiler, Budiiler, ve Magiler.

Herodot ayn� zamanda "Medlerin Perslele kesinlikle ayn� aletlere ve Medlerle Perslerin ola�an giyimlerinin ger�ekten farks�z." oldu�unun alt�n� �izmi�tir (7.62).

"Bu Medler eski zamanlarda herkes taraf�ndan Aryanlar olarak an�lm��; fakat Karadenizliler (Colchian), Atina'dan buraya geldiklerinde, isimlerini Media olarak de�i�tirdiler. Haddi zat�nda bu onlar�n kendilerine verdikleri isimdi."

Medler, Herodot'un Tarihi (7.7). Medea Yunan Mitolojisi'nde Karadeniz-Trakyal� Jason'un kar�s� ve Argonautlar'�n b�y�c�s�d�r.

Medler'e �lk Tarihsel Referanslar
Medlerin tarihi ve k�keni �ok belirsizdir, hemen hemen hi�bir �a�da� bilgiye, nede Medya'n�n kendisine ait bir yaz�t veya an�ta sahip de�iliz. Herhangi bir tarihsel de�eri bulunmayan, Ctesias'�n anlatt�� bir hikaye d��nda (dokuz kral�n isminin bulundu�u, M.�. 880'lerde Diod'da korunan Nineveh'in yok edilmesi gerekti�ini s�yleyen Arbaces ile ba�layan bir liste. ii. 32 sqq. ve sonraki pek �ok yazar taraf�ndan kopyaland�; isimlerin baz�lar�n�n yerel geleneklerden t�retildi�i d��n�lmekte).
Josephus Medler ile ili�kilidir. (Tev. Madai) Japheth'in o�lu Madai Tevrat'ta bulunan bir ki�iliktir. "�imdi Grekler taraf�ndan Media olarak an�lan, Madeanlardan gelen Madai'den Japhet'in o�ullar� olan Javan ve Madai" Yahudiler'in Antik Tarihi, I:6.
Strabo, Ptolomeus, Herodot, Polybius, ve Pliny gibi �teki tarih�ilere g�re, Mantiane, Martiane, Matiane, Matiene gibi isimler Medya'n�n Kuzey k�s�mlar�n� adland�rmak i�in kullan�lm��t�r.
�ranl� elementlerin di�er kabileleri y�neten �ranl� isimleri ta��yan prenslerin vesilesi ile nas�l yava� yava� nas�l egemen hale geldi�ini rahatl�kla g�rebiliriz. Fakat Gelae, Tapuri, Cadusii, Amardi, Utii ve kuzey Medya ve Hazar k�y�lar�ndaki di�er a�iretler �ranl�lar�n egemenli�i alt�nda de�ildi. Polybius (V. 44, 9), Strabo (xi. 507, 508, 514), ve Pliny (vi. 46), Anariaci'yi bu a�iretler aras�nda saym��lard�r; fakat "Aryan-olamayan" anlam�na gelen onlar�n ismi, b�y�k ihtimalle bir�ok ufak yerli a�ireti ifade etmek i�in kullan�l�yordu. Medler, Mada' halk�, (Grek formunda Μῆδοι, �yonik Μᾶδοι), ilk olarak M.�. 836'da g�r�l�r. �lk kay�tlar Assurlu fatih Shalmaneser III'�n "Amadai"'de Zagros'a kar�� olan sava�larla ba�lant�l� olarak �v�ld��ne rastlanmaktad�r. Onun halefleri Medler'e kar�i pek �ok seferlerde bulunmu�tur (Madai).
Bu erken d�nemde, Medler ba�ka bir bozk�r a�ireti ile birlikte an�lm��t�r: bask�n bir grup olan �skitler'le. Bunlar yerel idareciler alt�nda bir�ok farkl� kasaba ve b�lgeye ayr��m��t�; Assurlar'�n yaz�tlar�ndaki isimlerde, Zerd��t'�n Zerd��tilik dinine inand�klar� g�zlemlenmektedir.
M.�. 800 y�l�ndaki bir Assur askeri raporunda 28 Med �efinin ismi listelenmi�tir, fakat bunlardan yaln�zca birisi �ranl� olarak tan�mlanm��t�r. M.� 700 y�l�ndaki bir ba�ka rapor 26 isim listeler; bunlardan, 5'i �ranl� olarak g�z�kmektedir, di�erleri de�ildir.