Si�il (Verruca)

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)

- T�p Bilimleri (https://www.msxlabs.org/forum/tip-bilimleri/)

- - Si�il (Verruca) (https://www.msxlabs.org/forum/tip-bilimleri/172519-sigil-verruca.html)

S��LLER / VERRUCA VULGAR�S veya
HUMAN PAP�LLOMAV�R�S �NFEKS�YONU

Bu maddedeki yaz�lar yaln�zca bilgi verme ama�l�d�r. Yaz�lanlar, doktor uyar�s� ya da uzman �nerisi de�ildir.

Si�iller; derinin �st tabakas�na veya mukozaya yerle�en Human Papillomavir�s / HPV olarak bilinen bir vir�se ait infeksiyonlard�r. Si�illerin �ekli bulundu�u b�lgeye veya tipine g�re de�i�mekle beraber, genellikle deriyle ayn� renkte, kabar�k, nas�r�ms� sert g�r�n�mdedirler.(1)

KA� �E��T S��L VAR?
Si�illeri 4 ana grupta toplayabiliriz

1-YAYGIN S��LLER/VERRUCA VULGAR�S: Ellerde, parmaklarda ve t�rnak �evresinde g�r�len bu tip si�iller �ok yayg�nd�r.Deri b�t�nl��n�n bozuldu�u durumlarda (t�rnak yeme/yolma, vb.) daha kolay ��kar.�ocuklarda s�k g�r�l�r.

2-AYAK TABANI S��LLER�/PLANTAR WARTS: Tek veya �oklu gruplar (mozaik warts) halinde olabilir.Di�er si�illerden farkl� olarak deri i�ine g�m�l� g�r�n�mdedirler ve a�r� yapabilirler. V�cut a��rl��n�n bas�s�na ba�l� olarak bu �ekilde geli�irler. �zerlerinde kanama odaklar�n� g�steren k�rm�z�/siyah noktac�klar olabilir.A�r�, si�ilin b�y�kl��ne ve derinli�ine (bas�ya) g�re de�i�ir.

3-D�Z S��LLER/FLAT WARTS: Nispeten k��k,yumu�ak ve �zerleri d�z si�illerdir.Say�lar� �ok fazla olabilir. V�cudun her yerinde olabilece�i gibi, yo�unluk y�z ve sa�lardad�r.D�z olmalar� nedeniyle g�zden ka�abilirler.

4-ETEK S��LLER�/GEN�TAL WARTS/KOND�LOMA: Eri�kinlerde daha s�k g�r�l�r ve ya�am kalitesini etkiler. Farkl� b�y�kl�k ve say�da olabilir. Genital organlar�n d��nda ve bayanlarda vajen, servix gibi i� k�s�mlarda da olabilir.�ok e�li ve g�venlik �nlemi olmadan cinsel temasta bulunanlarda rastlan�r. Bu tip, �zellikle bayanlarda servixi (rahim a�z�n�) uzun s�re tedavi edilmeksizin tutarsa kansere kadar giden de�i�ikliklere neden olabilir.

NASIL BULA�IR?
Si�iller direk ki�iden ki�iye temasla bula��r.Nadiren indirek yollarla bula�abilir. Si�iller bula�t�ktan sonra hemen belirmezler.Kulu�ka d�nemi aylarca s�rebilir. El, ayak taban� ve d�z si�illerin bula�ma riskleri d��kt�r.Ancak etek si�illerinin bula�ma �zelli�i �ok y�ksektir,bula�ma yolu da cinsel temast�r. Si�illerin indirek bula�ma yollar� aras�nda ortak kullan�lan havlu,bornoz terlik gibi giysiler ile havuz,hamam ve kapl�ca al��kanl�klar� riskli olabilir.

B�LGESEL YERLE��M VE BULA�ICI �ZELL�KLER�
NEDEN FARKLIDIR?
Si�il vir�slerinin /HPV, 100 farkl� tipi bulundu�u anla��lm��t�r.(HPV 1,HPV 2 vb) Bunlardan yakla��k 10 tanesi �zellikle genital b�lgeye yerle�meye e�ilim g�stererek, �ok kolay bula��r ve tedaviye diren� g�sterirler.Bu nedenle bunlara Y�KSEK R�SK GRUBU S��LLER ad� verilir (2).Bunlar�n i�inde HPV16 en azg�n olan�d�r ve rahim a�z� kanserlerinde doku i�inde s�k rastlan�r.

NEDEN HERKES DE S��L OLMAZ?
Si�iller her b�nyeye giremez; girse bile �reyemez.Deri b�t�nl��n�n bozulmas� (t�rnak yiyen/yolan ki�iler),ba��kl�k sisteminin bozulmas�(kans�z/anemi veya kanser hastalar�,ba��kl�k sistemini bask�layan ila� alanlar vb.),allerjik b�nyeli olma durumlar�nda infeksiyon kolay yerle�ir.Yo�un stresi olanlar,s�k� diyet veya d�zensiz/dengesiz beslenenlerde,a��r� �al��ma ve yorgunluk halleri,�ok e�li ve g�venlik �nlemi olmaks�z�n cinsel temasta bulunanlarda, ortak havlu, bornoz kullananlarda,havuz,hamam,jakuziyi s�k kullananlarda bula�ma riski y�ksektir.

S��LLER MUTLAKA TEDAV� ED�LMEL� M�?
�ocuklarda si�illerin �ok b�y�k bir k�sm� tedavi gerektirmeksizin zaman i�inde kendili�inden kaybolur.Ancak kendili�inden kaybolman�n kimlerde olu�aca�� ng�r�lemedi�inden,di�er ki�i ve b�lgelere yay�lmas�n� �nlemek i�in tedavi gerekir.
Eri�kinlerde ise kendili�inden kaybolma �ocuklar gibi kolay ve k�sa zamanda geli�mez.�zellikle y�ksek risk grubuna dahil olan HPV tiplerinin fonksiyonlar� tedaviye bile direnip n�ksedebilirler.Bu tip si�iller uzun s�re tedavi edilmeksizin kal�rlarsa bulunduklar� b�lgede kanserle�me riski ta��rlar.Bu nedenle mutlaka tedavi edilmelidirler.

S��LLER� NASIL TEDAV� EDER�Z?
Si�illeri tedavi etmek i�in 100'�n �zerinde se�ene�imiz vard�r.Ancak tedavi hastan�n ya��,si�ilin tipi,yerle�ti�i b�lge ve maddi imkanlara g�re de�i�ir.Bir di�er s�n�fland�rma da tedavinin hasta veya hekim taraf�ndan uygulanmas�na g�re belirlenmesidir.
Cerrahi tedavi y�ntemleri, cryo,laser,elektrokoter,cerrahi eksizyon hekimlerin uygulayabilece�i y�ntemlerdir. D��tan, salisilik asit,5-FU, podophyline uygulamalar� ise hastalar�n evde kendilerinin tatbik edebilecekleri y�ntemlerdir.
Alternatif olarak immunoterapi, interferon ve imiquimod (ALDARA) d��n�lebilir.

S��L ��N DOKTORA G�TMESEM OLMAZ MI?
Hocaya okutmak,sar�msak s�rmek,sigara basmak gibi bilimsel olmayan y�ntemler hastalar taraf�ndan devaml� sorulur. Ancak HPV infeksiyonlar�n�n y�ksek risk grubuna dahil olmayan tiplerinde, d�k�nt�ler �o�u zaman hi�bir uygulama yap�lmaks�z�n da zaten gerileyebilir.Bu nedenle "okuttum kayboldu" �yk�leri muhtemelen bu tip gerileyen d�k�nt�lerdir.Ancak strese ba�l� olarak geli�en si�illerde bir b�y�n�n veya hocan�n s�k� bir telkini veya hipnoz bir anlamda psikoterapi yerine ge�ebilir.Zarar� olmad��ndan �lkemizde �o�u zaman hastalar hekime de dan��madan bu uygulamay� yaparlar.Her hal�karda do�ru olan uzman hekime dan��makt�r.

S��L DEVAMLI TEKRARLIYOR �SE...
Bu durumlarda �u ihtimaller akla gelir:
- Hasta tedaviyi tam uygulam�yordur
- Hastan�n v�cut direnciyle ilgili sorunlar vard�r.(kans�zl�k, parazit, kronik infeksiyonlar ve b�brek yetmezli�i, atopik b�nye,imm�nyetmezlik,beslenme bozuklu�u vb.)
- Hastan�n yo�un stresi devam ediyordur.
- Si�il, y�ksek risk grubuna dahil bir HPV tipine aittir.(HPV 16 gibi)
- Yak�n �evrede bula� kayna�� olabilir.

YEN� GEL��MELER VAR MI?
Var.En �nemlisi gerek koruyucu, gerekse de tedavi edici HPV a��lar�yla ilgili deneysel �al��malar�n yo�un bir �ekilde devam etti�i ve hayvansal �al��malar�n�n bitmekte oldu�udur.

Si�il ��in:
Kay�n kabu�u

- D�nyan�n her yerinde, y�zy�llard�r si�il tedavisinde kullan�lan bir �ifal� bitki. E�er taze kay�n kabu�u bulabiliyorsan�z, ya� olan i� k�sm� a�a��ya gelecek �ekilde do�rudan si�ilin �st�ne yerle�tirin. Taze kabuk bulamazsan�z, bir-iki �ay ka�� toz haline getirilmi� kay�n kabu�unu bir fincan kaynar suda 10 dakika demlendirip i�in ya da si�ilin �zerine s�r�n.

Siil http://www.alternatif-tip.net/hastaliklar/sigil.2.jpg

Si�il, verruca parmak si�ili ve genital si�ilin resmi (condylomata acuminata)
Si�il iyi huylu deri de�i�imleri olup, bunun 100?e yak�n t�r� vard�r ve bu rahats�zl�klara human papilloma vir�sleri (HPV) sebep olur. Human papilloma vir�slerine k�saca papilloma vir�sleride denir Bu vir�slerin h�cre zar� yoktur ve 50 nm (nanometre) b�y�kl��nde olup insan h�resinin �ekirde�ine yerle�irler ve derinin yap�s�n bozarak si�ile sebep olurlar. Almanyada y�lda ortalama 800.000 ki�i bu rahas�zl��a yakalanmaktad�r. Si�il genelikle zarars�zd�r, fakat nadiren deri kanserine sebep olur. Cinsel organlardaki incir si�ili olarak bilinen si�ilse bula��c�d�r ve cinsel organlarda tahribat yapar.

Si�il t�rleri:
Si�ilin bilinen 100?e yak�n t�r� vard�r ve bunlar� d�rt ana grupta toplayabiliriz.
a-) Bas�k si�il:
Bas�k veya d�z si�il olarak bilinene si�ile latince verrucae planae juveniles denir. Bu si�ile papilloma vir�sleri sebep olur. Bas�k si�il ur �eklinde, mercimek b�y�kl��nde, bas�k hafif k�zar�k ve genelikle yuvarlakt�r. Bu mercimak b�y�kl��ndeki bas�k, k�rm�z�ms� si�ile latince papula (papule) denir. Bas�k si�il al�n, y�z, a��z ve kollarda olur. Papula genelikle k��k �ocuklar, �ocuklar ve nadirende yeti�kinlerde g�r�l�r.

b-) D��m si�il:
D��m si�iline latince verrucae vulgaris denir ve bunada papilloma vir�sleri sebep olur. Bu �ncekilerden farkl� olarak d�z de�ildir, yani d��m gibi yukar�da durur ve zamanla sertle�erek kemiksi ve grimsi bir hal al�r, �zeri p�rt�kle�ir. D��m si�ili toplu i�nenin ba�� ile mercimek b�y�kl��nde olabilir. D��m si�illeri v�cudun hemen her yerinde g�r�lmesine ra�men genelikle eller, y�z ve t�rnak alt�nda g�r�l�r. D��m si�ili bulundu�u �evreye g�re �e�itli �ekiler al�r.

c-) Tiken si�ili:
Tiken si�ili olarak adland�rabilece�imiz, bu si�il ayak taban�nda olur ve i�eri do�ru b�y�d��nden aya��n �st�ne bas�nca �ok a�r� verir. Aya�a tiken batm�� gibi a�r� verdi�inden tiken si�ili denir. Tiken si�ilinin �zeli�i oldu�u yerde kemiksi sertle�me olu�ur ve bu sertli�in �zerinde k�rm�z�ms� ve siyah�ms� noktalar vard�r. Tiken si�ilinin sebep oldu�u i� kanama d��ar� ��kar ve deri �zerinde k�rm�z�ms� ve s�yah�ms� nokta �eklinde lekeler olu�ur. Bu lekeler mozaik gibi bir g�r�n�m verir. Tiken si�ili her ya�ta ortaya ��kabilir. Bu rahats�zl�k genelikle sauna, y�zme havuzu, kapal� spor salonu ve i�yerlerinde toplu giyinme ve du� al�nan mekenlarda bulu�ur.

d-) �ncir si�ili:
�ncir si�iline latince ??condylomata acuminata?? (kondilomata akuminata) denir ve bu si�il genelikle nemli ve s�cak deri aral�klar�nda ve mukozada olu�ur. Bu nedenle daha �ok an�s, rektum (son ba��rsak), erkeklerin penis ve kad�nlar�n vajinas�nda g�r�l�r. Bu organlar ve dokularda tahribat olu�mu�sa enfeksiyon daha kolay yay�l�r. Enfeksiyondan �nce papula (k��k k�rm�z�, bas�k ve mercimek b�y�kl��nde kabarc�k) olu�ur. Genelikle bir�ok si�ilden k�meler olu�ur ve bunlar �nce tuta benzer ve sonra azarak incir �eklini al�rlar. Bu nedenlede incir si�ili diyede an�l�r.

Si�ilin Te�hisi:
Si�ilin g�r�n�m� bulundu�u yer asl�nda onu tan�mak ve te�his etmekte �ok kolayd�r. Eller ve ayaklar �zerinde p�rt�kl� ve pullu d��m �eklinde yukar� kalk�kd�r. Bazen ortas�nda siyah nokta olur. Ayak taban�ndaki si�iller derinin i�ine do�ru b�y�r ve d�� y�zeyi d�z olup kemik gibi siyah ve k�rm�z�ms� noktalarla bezenmi�tir. Cinsel organlardaki incir si�ili ise genelikle bir�o�u bir arada olup tedavi edilemezse azar ve incirin g�r�n�m� gibi bir g�r�n�m verir.

Ne yap�labilir?
1-) �ayet 45 ya��n�n �zerinde si�il g�r�l�rse mutlaka doktora g�r�nmek gerekebilir. Zira k�t� huylu ur olabilir, bu nedenle te�his �artt�r.
2-) �ayet y�zme havuzu ve sauna gibi umuma a��k yerlere gidince ayaklar� mutlaka dezenfekte etmek gerekir.
3-) Si�illeri kendiniz tedavi etmeye kalkarsan�z, yani keserek, yolark veya �s�rarak koparmaya �al��rsan�z, vir�sler serbet kal�r ve dahada yayg�nla��r.
4-) Banyodan sonra si�illi nokta nas�r ta�� ile t�rp�lenir, fakat kanatmamak gerekir.
5-) Baz� kocakar� ila�lar� etkili oluyorsaki olabilir, buna kar�� bu t�r ila�lardan dolay� imm�n sisteminin uyar�l�p harekete ge�mesindedir.

Si�ilin tedavisi:
Si�il bazen kendili�inden iyile�ir. Si�ile kar�� oldukca �ok do�al veya kimyasal ila� vard�r ve bunlar�n etkileri tart��lmaktad�r.
1-) Salisilik veya laktikasitten yap�lan damlama ve bantlar mevcuttur. Band� yap��t�rmadan �nce si�ilin etraf�ndaki derinin tahrip olmamas� i�in, si�ilin �evresine �inko merhemi s�r�l�r.
2-) Tiken si�ili ise doktor taraf�ndan laserle amaliyat edilir veya burada tent�r, ya si�ile s�r�l�r veya al�n�r.
3-) Baz� alkalik minerallerin kar��m�ndan olu�an �zel tebe�ir si�illere s�r�lerek tedavisi yap�l�r.

Si�il nedir, nas�l tedavi edilir?

V�cutta iyi huylu deri kabart�lar� olarak bilinen ve bulunduklar� b�lgede g�r�n�m� bozan si�iller kolayca bula�abiliyor. Tedavisi zor olan si�iller �zellikle ortak kullan�m alanlar� ve e�ya arac�l��yla yay�l�yor.
T�p literat�r�nde “verruka vulgaris”, halk aras�nda “si�il” olarak adland�r�lan hastal�k, derinin �st tabakas�na ve mukozalara yerle�en HPV (human papilloma vir�s) enfeksiyonuna ba�l� olarak ortaya ��k�yor.
Toplumun yakla��k y�zde 10’unda g�r�l�yor, �ocuklarda ve gen�lerde daha s�k ortaya ��k�yor. Lezyonlar�n g�r�nt�s� yerle�ti�i b�lgelere ve vir�s�n tipine ba�l� olarak de�i�iyor.
HPV tiplerinin 150’nin �zerinde oldu�unu belirten Memorial �i�li Hastanesi Dermatoloji B�l�m�’nden Uz. Dr. Tu�ba Y�z�ak T�re, “Vir�s ile enfekte olduktan 2 ile 9 ay aras�nda g�zle g�r�l�r belirtiler olu�ur. Ancak bu s�re bazen �ok daha uzun s�rebilir” diyor.
Si�illerin sadece ellerde de�il t�m v�cutta g�r�lebildi�ini belirten Dr. T�re, si�illerin en tehlikeli �zelli�inin bula��c�l�k oldu�unu belirtiyor. Mukozaya yerle�en si�illerin kanser riski ta��d��n�, bu nedenle zaman kaybetmeden tedavi edilmesi gerekti�ini s�yleyen Dr. T�re, hastal��n seyri hakk�nda �u bilgileri veriyor:
“G�r�ld�� b�lge ve klinik HPV tipine ba�l� olarak de�i�iklik g�sterir. Klinik g�r�n�me ve yerle�im yerine g�re adland�r�l�r. En yayg�n g�r�len tipi “verr�ka vulgaris”dir. �o�u ki�i taraf�ndan si�il oldu�u rahatl�kla anla��l�r. S�kl�kla ellerde, t�rnak etraf�nda, kollarda, bacaklarda g�r�lmekle birlikte; v�cudun herhangi bir b�lgesine yerle�ebilirler.
G�r�n�mleri kabar�k, d�z veya sapl� olabilir. Genellikle deri rengindedir, y�zeyi p�r�zl� veya d�z olabilir, ayr�ca dokunuldu�unda kabala�ma hissi verir. T�rnak yeme al��kanl�� olanlarda t�rnak etraf�na yay�l�m bazen dilde ve a��zda da g�r�lebilir. �zellikle ellerinde si�illeri olan annelerin, �ocuklar�nda alt temizleme esnas�nda bula�ma ile makat ve genital b�lgede si�iller olu�abilir.
Si�iller ki�iden ki�iye direkt temas ile bula��rlar. Genital si�iller en s�k cinsel temasla bula��r. Ancak indirekt bula�malar da g�zlenebilir. Havuz kenarlar�, ortak kullan�lan banyolar, hamam, kapl�calar gibi �slak ve s�cak ortamlardan, ortak kullan�lan havlu, bornoz ve terliklerle de bula�ma g�r�lebilir.”
Ayak taban� si�illerinin tedavisi daha zor
Ayak taban� si�illerinin, di�er si�illere g�re daha kal�n ve �ok say�da oldu�unu, lezyonlar�n birle�erek mozaik si�iller olu�turdu�unu belirten Dr. T�re, bu si�illerin genellikle ayak taban�n�n bas�nca maruz kalan alanlar�nda olu�tu�unu s�yl�yor ve tedavi y�ntemleri ile ilgili �unlar� anlat�yor:

“G�r�n�mleri tek veya �oklu, �zerlerinde k��k siyah noktalar bulunan, y�zeyi p�r�zl� hemen hemen deri ile ayn� seviyede kal�nla�malar �eklindedir. V�cut a��rl��n�n etkisi ile deri y�zeyinden kabaramazlar ve derine do�ru ilerlerler ve a�r� yaparlar. Derin yerle�imli olduklar�ndan tedavisi di�erlerine g�re daha g��t�r. Ayak taban�n�n a��r� terlemesi, s�rekli nemli ortamda bulunmas� tedaviyi g��le�tirir.
Rahim a�z� kanserine neden olabilir
D�z si�iller, genellikle deri renginde veya hafif kahverengimsi, �zeri d�z, deriden �ok hafif kabar�k, zor fark edilen �ok say�da, olduk�a k��k kabar�kl�klar �eklindedir. Genellikle y�z ve boyun ve g��s b�lgesine yerle�irler. Genital b�lgede de g�r�lebilir. Bazen ellerde ve bacaklarda da g�r�lebilir. Genellikle hastalar�m�z si�illeri benlerle kar��t�r�r ve say�lar� art��nda bize ba�vurur. �zellikle
kad�nlarda rahim a�z� kanserlerine neden olabilirler. Ayak taban�ndaki si�iller a�r� yapmas�, y�zeyinin kal�nla�mas� sebebi ile nas�rlarla s�k�a kar��t�r�l�r. �zellikle �ocuklarda nas�r ��phesi varsa mutlaka �ok yay�lmadan hekime ba�vurmak gerekir. Y�zdeki d�z si�iller ise g�ne� lekeleri ile kar��abilir.

Bula�ma riski y�ksek

Enfeksiyonun v�cuda giri�i ve si�il olu�umu i�in kolayla�t�r�c� fakt�rler vard�r. Deri b�t�nl��n�n bozulmas� vir�s i�in giri� kap�s� olu�turur (k��k yara ve kesikler, t�rnak yeme al��kanl��). Ki�inin ba��kl�k sisteminin bozulmas� (kans�zl�k, beslenme bozukluklar�, kontrols�z diyetler, a��r� yorgunluk, stres, d�zensiz uyku), ba��kl�� bask�layan hastal�k veya ila� al�m�, alerjik yap�, �ok e�lilik (�zellikle genital si�illerde) bula�ma riskini y�kseltir.

Yay�lmadan tedavi edilmeli

�ocuklarda g�r�len si�iller bir y�l i�inde kendili�inden gerileyebilir. Ancak bunun garantisi yoktur. Bu s�re i�inde tedaviyi �ok daha g��le�tirecek kadar yay�labilir ve �evresindekileri de enfekte edebilir. Eri�kinlerde ise kendili�inden gerileme olduk�a nadirdir. Hastal��n tan�s� konuldu�unda tedavi edilmesi en do�ru oland�r. �zellikle mukozalara yerle�en tipleri (genital b�lge, makat, a��z i�i) kanser olu�umu i�in risk olu�tururlar.

Tedavi y�ntemleri ve s�resi de�i�ebilir

Si�illerin tedavisinde kullan�lan y�ntemler vir�s�n yerle�ti�i dokunun y�k�m�na y�nelik fiziksel ve kimyasal uygulamalard�r. �e�itli kimyasal sol�syonlar, elektrokoterizasyon, krioterapi (s�v� nitrojen) uygulamalar� en s�k kullan�lanlard�r. Hi�bir tedavi vir�se �zg� de�ildir, bu nedenle �e�itli tedavi y�ntemleri kullan�l�r. Tedavinin se�imi kadar, ki�inin ba��kl�k sisteminin cevab� da tedavi ba�ar�s�n� etkiler. Kimi hastalarda tek seans ile tedavi sa�lan�rken, baz�lar�nda tekrarlayan ve uzun s�ren tedaviler gerekebilir.”

Kaynak

Arkada�lar tamamen si�iller ve si�illerin tedavisi ile ilgili bir blog olu�turulmu�..

Ayak taban�ndaki si�illerden tutun y�zde ��kan si�illerin tedavisine kadar si�illerle ilgili ne ararsan�z var:)

Bence si�il sorunu olanlar�n g�z atmas�nda b�y�k fayda var..

Detayl� bilgi i�in t�kla >> Y�zdeki si�illerin tedavisi

Si�il (Verruca)
MsXLabs.Org & Morpa Genel K�lt�r Ansiklopedisi

Deride ve en �ok ellerde, parmaklar�n yan ve �st y�zeylerinde ��kan p�rt�kl�, k��k, zarars�z ur. Saman rengi, d�z ��k�nt�lar, toplui�ne ba��, bezelye b�y�kl��nde grimsi, girintili ��k�nt�l� ya da p�rt�kl� kabarc�klar bi�imindedir. Etmeni �zel bir vir�st�r. Genellikle �ocuklarda g�r�l�r. Bula��c� olup kendili�inden ge�er. �l��la ya da elektrikle da�lama (koterizasyon) yap�larak ve radyoterapi (��n tedavisi) ile yok edilebilir. Baz� hayvanlar�n derisindeki k��k, nokta bi�imindeki ��k�nt�lara da si�il denir.