Obsesif Kompulsif Bozukluk
 

Obsesyon (saplantý) irade dýþý gelen, bireyi tedirgin eden, benliðe yabancý, bilinçli çaba ile kovulamayan, tekrarlayýcý düþüncelerdir. Kompülsüyon (zorlantý) ise çoðu kez saplantýlý düþünceleri kovmak için yapýlan, irade dýþý yineleyen hareketlerdir. Örneðin namaz kýlarken inatla gelen tanrýya küfür düþünceleri yüzünden kiþinin okuduðu duayý tekrar tekrar baþtan okumasý. Kiþi bu saplantýnýn aklýna gelmemesi için ya da zorlantýlý hareketler yapmamak için kendisini zorlar; fakat zorladýkça istenmeyen düþünceler gene gelir, istenmeyen hareketler tekrar tekrar yapýlýr.
Bu tür saplantýlar kiþinin kendisine de aþýrý derecede anlamsýz, hatta saçma sapan gelir. Kiþi bu tür dürtü, düþünce veya düþlemlerine önem vermemeye ya da bunlarý baskýlamaya çalýþýr. Ancak bu düþünceleri kafasýndan uzaklaþtýrmaya çalýþtýkça bunlar aksine kiþinin zihnine daha çok gelirler. Bu tür dürtü ve düþünceler baþka bir düþünce ya da davranýþla etkisizleþtirilmeye çalýþýlýr.

Israrlý, yineleyici, görünüþte bir amaca yönelikmiþ izlenimini veren ya da kalýplaþmýþ her türlü davranýþ (örneðin; el yýkama, kontrol etme) yada zihinsel eylemler (örneðin; sayý sayma, bazý sözcükleri sessiz bir þekilde söyleyip durma) zorlantý olarak tanýmlanýr. Zorlantý (kompulsiyon) saplantýlarýn (obsesyon) yarattýðý sýkýntýdan kurtulmaya veya korku yaratan olaydan ya da durumdan korunmaya yöneliktir. Ancak zorlantýlar kiþiye haz ya da doyum saðlamaz. Baþlangýçta kiþi yapmaya doðru itildiði zorlantýyý yerine getirmemek için bir direnç gösterir. Ancak saplantýnýn oluþturduðu gerilim, zorlantýnýn gerçekleþtirilmesiyle kýsa sürelide olsa atlatýlmýþ olur. Bu saplantý ve zorlantýlar kiþinin zamanýnýn önemli bir bölümünü (günde bir saatten daha uzun zaman alýr) boþa harcamasýna yol açar.

Saplantýlar içinde en sýk karþýlaþýlaný bulaþma ve kuþku saplantýlarýdýr. Hastalarýn büyük bir çoðunluðunda herhangi bir kiþi ile tokalaþma, kapý kolu ve benzeri birçok eþya ile temastan sonra herhangi bir hastalýk ya da kirlilik bulaþabileceðine iliþkin kaygýlar ortaya çýkar. Bunu izleyerek yýkama, yýkanma ya da kirli olduðu düþünülen objelerden kaçýnma zorlantýsý ortaya çýkar.

Korkulan nesneler dýþký, idrar, toz ya da mikrop gibi çoðu zaman kaçýnýlmasý zor olan bir nesnedir. Kiþiler ellerini defalarca yýkayabilirler. Ancak zamanla temizlenme sayýsý artar ve süresi uzar. Bir kez yýkamak, temizlenmek için yeterli deðildir. Çoðunlukla eller belli bir sayýda yýkanýr. Hatta kendilerince belirlemiþ olduklarý sayý kadar yýkayýp yýkamadýklarýndan emin olamadýklarýnda belirlenmiþ bu sayýlarýn (örneðin; üç defa ya da üçün katlarýnca) katlarýnca ellerini yýkarlar. Temizlenme amacýyla sabun, sabun tozu, deterjan, hatta sulandýrýlmýþ tuz ruhu kullananlar dahi vardýr. Sabunla aþýrý yýkanma sonucu eller bembeyaz olabilir, el derisi yüzülebilir ve bu kiþilerde temizlik ürünlerine aþýrý maruz kalma nedeniyle cilt problemleri görülebilir. Bu kiþiler genellikle temiz ve giyimlerine özen gösteren bireylerdir. Kiþiler arasý iliþkilerde resmi, soðuk ve uzak olduklarý izlenimini verebilirler. Konuþmalarý ileri derecede ayrýntýlýdýr.

Bozukluk çocukluk döneminde baþladýðýnda erkek çocuklarýnda, kýz çocuklarýna kýyasla daha fazla görülür. Ancak yaþýn biraz daha ilerlemesi ile kýz çocuðundaki sýklýðýn artýþýna baðlý olarak aradaki fark kapanýr ve bozukluk eriþkinlerde her iki cinste de eþit sýklýkta saptanýr.

Ortalama baþlangýç yaþý 20'li yaþlardýr. Yaþam boyu yaygýnlýðý %2-3 dolayýndadýr. Çoðu zaman sinsi baþlar, kronik alevlenip yatýþan bir gidiþi vardýr. Bu alevlenmeler çoðunlukla stresle iliþkilidir.

Dört ana belirti grubu vardýr :

1. Bulaþma ( kontaminasyon ) : En yaygýn görülenidir. Kiþi sürekli olarak idrar, dýþký, toz ya da mikrop bulaþacaðýný düþünür. Bu bulaþmanýn kiþiden kiþiye, nesneden nesneye geçtiðine inanýr. Bu durumun yarattýðý sýkýntýyý azaltmak için temizleme eylemlerine giriþir, ya da onlardan kaçýnmaya çalýþýr .
2. Kuþku : Kiþi bazý iþleri yapmadýðýna, unuttuðuna, ihmal ettiðine inanýr. Kapýyý kapattýðýndan, ocaðý kapattýðýndan bir türlü emin olamaz bu nedenle kontrol etme kompulsiyonlarý baþlar. Defalarca ocaðý, musluðu, kapýyý kontrol etmeye çalýþýr.
3. Cinsel ya da saldýrgan eylem düþünceleri : (Çocuðuna zarar vereceði, öldüreceði, cinsel tacizde bulunacaðý gibi düþünceler)
4. Simetri - Kuralcýlýk : Bazý durumlarýn belli bir düzen içinde olmasýný isteme þeklindedir. Masanýn üzerindeki eþyalarýn belli bir düzene göre yerleþtirilmesi, bu düzendeki en küçük bir deðiþikliði fark etme ve tekrar eski haline getirme.

Tedavide ilk adým bu düþünceleri hastalýðýn bir ürünü olarak kabul etmektir. Bu hastanýn kötü ya da günah saydýðý obsesyonlar sebebiyle duyduðu kaygýyý azaltýr. Hasta bu durumu grip hastalýðýnda olan bir ateþ olarak algýlamalýdýr. Çünkü saplantý zorlantý bozukluðunun tek belirtisi obsesyon deðildir. Zorlantýlar, ikirciklilik, kararsýzlýk, herþeyi tanýmlama isteði, kendini sürekli kontrol etme gibi baþka belirtileri vardýr. Tedavi tüm bu belirtilerin kaldýrýlmasýný içerir. Çünkü her bir belirti bir diðerini besler.

Obsesyonlarýn üstüne gitme yenmeye ,en azýndan bu hastalýðýn hayatýný engellemesini önlemeye çalýþma yararlýdýr. Ayrýca hastalýðýn psikodinamik kökenlerini araþtýrýp yok etmeye çalýþan psiko analitik tedavi yöntemleri denenmektedir

Obsesif-kompülsif Bozukluk
 

Obsesif Kompulsif Bozukluk

Saplantý zorlantý bozukluðu (SZB)

Kiþinin önemli sayýlabilecek sure vaktini oyalayan (günde 1 saatten daha uzun sure tutan) , belirgin sýkýntýya veya iþlevselliðinde önemli ölçüde bozulmaya yol açan tekrarlayýcý obsesyon ya da kompulsiyonlarla suren bir psikiyatri bozukluðudur

Obsesyon Saplantý - Nedir?

Kiþinin isteði dýþýnda gelen Kiþinin kabul etmek istemediði uygunsuz olarak düþünülen , belirgin sýkýntýya neden olan sürekli düþünceler , dürtüler ya da göz önüne getirilen görüntü seklinde düþlemlerdir.Bunlar Kiþinin kendi denetiminde deðildir

Kompulsiyon zorlantý Nedir?

tekrarlayýcý davranýþlar ( el yýkama , sýraya koyma , kontrol etme gibi ) yada zihinsel ( dua etme , sayma , sözcükleri sesiz bir biçimde yineleme gibi )eylemlerdir.
Kompulsiyonlar sýkýntýyý gidermek amacý ile yapýlmaktadýr , bunlarý yapmaya adeta zorlanmýþ gibi hissetmektedir.Sýkýntýyý gidermek yada önlemek , korku yaratan bir olayý , durumu etkisizleþtirmek yada önlemek üzere tasarlanýr

En sik görülen depresyonlar pislik ve bulaþma korkularýdýr (dokunulan yere mikrop , hastalýk bulaþacaðý seklinde ) , yineleyen kuþkular ( elektriði acýk býrakýlýp býrakýlmadýðý gibi bir eylemi yerine getirip getirmediði konusunda tereddüt etmek gibi ) , bazý þeylerin belirli bir düzen içinde olmasýna gerek duyma , saldýrgan korkunç dürtüler ( kendine veya çevresine zarar verme , yaralama düþünceleri , çevresindekilerin basýna bir kaza geleceði çevresindekilere kotu , uygunsuz þeyler söylenebileceði düþünceleri gibi ) ve cinsel düþüncelerdir ( gözünün önüne tekrarlayarak gelen cinsel görüntülerdir).

Kiþi mikrop bulaþmasýn diye sýk sýk el yýkayabilir , ellerini , vücudunun diðer bölgelerini deterjanlarla yýkayýp , cildine zarar verebilir , her gün temizlik yapýp , herkesi kendi kurallarýna uymaya zorlayabilir, ibadetlerini tam olmuyor veya yanlýþ yapýlýyor diyerek tekrar tekrar yapabilir , belli yerlere basmadan yürümeye çalýþýp , yolunu uzatabilir , yakýnlarýnýn veya kendisinin basýna kotu bir þey geleceðini düþünerek , ilgisiz bir takým þeyleri yapmaya kendisini zorlayabilir ( terlikler düz durmaz ise esinin öleceði , kapýdan dýþarý çýkmadan 7 kez duvara dokunmaz ise evde bir terslik olabileceði gibi ) , bir þeyi yapýp yapmadýðýný , olup olmadýðýný defalarca baþkasýna sorma gibi , kendini üzen bir düþüncenin etkisini gidermek için ýsrarla dua etme veya baþka bir þey düþünme ihtiyacý gibi durumlar gözlenebilir.

Ne sýklýkta görülür?

%1-1,8 arasýnda görüldüðü saptanmýþtýr.Hafif þekilleri de dahil olmak üzere hayat boyu rastlanma orani %5,9 olarak bulunmuþtur.

Obsesif kompulsif bozuklukta baþlangýç yaþý

Genellikle ergenliðin baþlangýç yaslarýnda baslarken çocukluk yaslarýnda da baþlayabilmektedir. Hastalarýn üçte ikisinde belirtiler 25 yasinden önce baslar.% 15 ten az vakanýn ise 35 yas sonrasýnda baþladýðý saptanmýþtýr. Ortalama baþlangýç yasý 20 olup, erkeklerde ortalama 19, kadýnlarda ise ortalama baþlangýç yaþý 22 olarak saptanmýþtýr

Kalýtýmýn rolü var mýdýr ?

Bu kiþilerin birinci derece yakýnlarýnda % 35 oranýnda benzer bir rahatsýzlýða rastlanmýþtýr.

Hastalýk nasýl baþlamakta ve sürmektedir ?

Yarýdan fazla kiþide belirtilerin aniden baþladýðý gözlenmiþtir. % 50-70 hastada yakýnmalarýn gebelik, ev deðiþtirme, cinsel sorun, yakýn bir akrabanýn kaybý gibi stresli olaylar sonrasýnda baþladýðý gözlenmiþtir. Zaman zaman artýp, azalmalar seklinde dalgalanmalar gösterdiði gözlenmiþtir. Alevlenmelerde stresin etkisinin olabildiðinden bahsedilmektedir

Bu rahatsýzlýga ait örnekler

Temizleme seklinde zorlantýlar kadýnlarda, kontrol etme seklinde olan zorlantýlar erkeklerde daha çoðunluktadýr. Kiþiler hastalýklarýný gizlemeye, mantýklý açýklamalar yaparak önemsememeye eðilimlidirler. Ancak temizlik zorlantlarý sebebiyle temizlik maddesi harcamalarý yüklü bir tutar oluþturmakta ,ayrýca komþularý ile hali silkeleme, gece yarýsý temizlik nedeni ile gurultu yapmalarý sonrasýnda tartýþmalara neden olmaktadýrlar.

Emin olamadýðý için çok uzak yerlerden evine donup,kapýsýný, elektriðini, tüpünü kontrol eden kiþiler bulunmaktadýr.
Zarar verme zorlantýsý olanlar çatal, makas, kibrit, býçak,ip, hatta týrnak makasý gibi kesici ve cinayet filmlerinde rastlanabilecek sahneleri anýmsatacak araçlara dokunamazlar,bakamazlar. Çocuklar ve karþýt cinsiyetteki kiþilerle ayni ortamda kalamayabilirler.

Bir diðer görünüm de istifleme ve zorlantýlý satýn almadýr. Kiþi çok ucuz olduðu için ,elinde fazla olsa da ,gereksinimi olmasa da gördüðü bir mali almadan edemez. Ev bir hurdacý dükkanýna dönebilir. Kiþiler tatile giderken bir araba dolusu tamir malzemesini de beraber götürebilirler öyle ki giyeceklere zor yer bulunur. Otomobili olmayan bir kiþi otomobil lastikleri alýp, bir kenara koyabilir, bir gün gelip araba alýrsam, lastiði patlarsa diye düþünebilir. Çok eski tarihe ait faturalarý biriktirir, bir gün gelir de bana milyarlýk borç çýkarýrlar diye 20 yýllýk senetleri atamazlar.

Ýçinden dine yönelik küfürler geçmesi seklinde zorlantýlarý olan kiþiler toplu olarak dinsel ibadetlerden kaçýnabilirler. Tekrar tekrar abdest alma,namaz kýlma ,tövbe etme gibi giriþimlerde bulunabilirler.

Günlük hayatta nasýl adlandýrýlmaktadýr?

Halk arasýnda vesvese olarak bilinmektedir. Dinle ve temizlikle aþýrý uðraþýlarýn olduðu ve sözcüðün kökenini Kuran dan aldýðý waswasa (beynin þeytani düþünce ve kararsýzlýklarla haþir nesir olup, ibadetleri yapamamak) tan gelmektedir.

SZB (OKB) neden oluþmaktadýr ?

Beyinde bazý bölgelerden salgýlanan serotonin ve dopamin denen kimyasal maddelerin rol aldýðý sistemlerin aþýrý çalýþmasý ile iliþkili bulunsa da baþka maddelerin de etkili olduðu düþünülmektedir. Gene bu kiþilerin beyinlerinin bazý bölgelerinde kan akimi ve metabolizmada artýþlarýn olduðu görülmüþtür

SZB olan hastalarýn kiþilik yapýlarý

Bu hastalarýn % 25 inde obsesif kompulsif kiþilik bozukluðu özellikleri bulunmaktadýr. Bu kiþiler çevreleri üzerinde denetim oluþturmaya eðilimlidirler. Daima olculu,tedbirli olup dýþarýdan soðuk ve sert olarak nitelenebilirler. Temizliðe düþkün,dakik ve düzenlidirler. Çok tutumludurlar ve baþkalarýna hediye vermeleri, paylaþmalarý çok kýsýtlýdýr. Kendi istedikleri yapýlmayýp, karsý çýkýldýðýnda inatçý ve sinirli olabilmektedirler. Konuþmalarýný uzatmaya bazen de gereksiz ayrýntýlara dalmaya ve dinleyen Kiþinin rahatsýz olmasýna yol açabilirler

• Hastalýðýn gidisini kotu etkileyen belirleyicilerzorlanýlarýn ileri derecede anlamsýz olmasý
• beraberinde majör depresyonun bulunmasý
• eslik eden bir kiþilik bozukluðunun bulunmasý.
• hastalýðýn çocuklukta baþlamasý
• Saplantýlara direnememe (bir zorlantýya yol açmasý)
• Hastalýðýn gidisini iyi etkileyen belirleyiciler
• bir stres sonrasý baþlamasý
• Kiþinin çevresi ile saðlam ,iyi iliþkiler içinde olmasý
• yakýnmalarýnda artýp,azalma ve yoklamalar seklinde dalgalanmalarýn olmasý
• SZB ve diðer psikiyatrik rahatsýzlýklar
• Hastalýk en çok depresyon ile bir arada bulunmaktadýr. Yaklaþýk üçte bir hastada SZB ile birlikte majör depresyon bulunmaktadýr

SZB niçin önemlidir

• Aþýrý temizlik nedeniyle ciltlerinde bozukluklar,yaralar açýlabilir.
• depresyondaki gibi SZB da da intihar riski vardýr
• ileri dönemlerde çevreleri ile iletiþimleri bozulur,eve kapanýp, çevreden uzaklaþabilirler, evde de hep ayni þeylerle vakit geçirmekten baþka is yapamayabilirler.
• cinsel iliþkiden kaçýnabilir, olabilecekse bile bunu bir kurallar silsilesi haline getirip, ayrýlýk ve boþanmalara zemin hazýrlayabilirler.
• islerini çok yavaþ yaptýðýndan ve belirli kalýplarýn dýþýna çýkamadýðýndan is verimi düþüp,mesleki sorunlar yasayabilir çevrelerini etkileyip ,çocuklarý ve esinin hayatlarýný kýsýtlayabilir.

SZB tedavisi :

Ýlaç tedavisi: Depresyonda da kullanýlan ve antidepresan denen ve serotonin sistemine etkili ilaçlarla tedavi,psikiyatrist kontrolünde yapýlmalýdýr. Ýlaçlarýn baðýmlýlýk potansiyeli yoktur.
Davranýþçý tedavi: Kiþiye saplantýlarýnýn miktar ve þiddetine göre verilen ödevlerle zorlantýlarýný yerine getirmeleri engellenir. % 60-75 hastada basarili sonuçlar vermektedir

Kontrol edilemeyen ama sürekli tekrar edilen mantýksýz alýþkanlýklar ve huylar

Nedir?
Bu psikolojik hastalýða sahip kiþiler kontrol edemedikleri ama sürekli tekrar ettikleri alýþkanlýklar ve huylar geliþtirirler. Çoðu kez bu zararsýz ama garip huylar kiþinin kafasýndaki yoðun karýþýk duygularýný kontrol edebilme ve düzenleme amacý ile baþlar. Tekrar eden davranýþlar ve düþünceler kiþi için büyük bir endiþe ve mutsuzluk kaynaðý olmaya baþladýðý zaman ve kiþinin normal yaþamýný belirgin bir þekilde aksatmaya baþladýðýnda hastalýk ortaya çýkar. Her ne kadar Obsesif-Kompulsif kiþiliðe sahip hastalar sahip olduklarý bu düþüncelerin, dürtülerin ve ihtiyaçlarýn hiç bir mantýklý sebebi olmadýðýný bilseler ve durdurmaya çalýþsalar bile kontrolleri olmadýðýný hissederler

Yaygýn saplantýlar aþaðýda verilmiþtir

1. Bulaþýcý hastalýklar ve mikroplardýr, kiþi tokalaþmak ile hastalýk kapmaktan korkar.
2. Sürekli endiþe etmektir, örneðin ocaðý açýk unutmak, ütüyü üzerinde býrakmak, kapýyý kitlemeyi unutmak gibi.
3. Aþýrý düzen ve temizlik, örneðin kiþi her gün evin her tarafýnýn tozlarýný alýr ve eðer bir yer eksik kalýrsa büyük bir sýkýntý ve rahatsýzlýk yaþar
4. Zarar verilmesi, örneðin sürekli olarak birisinin çocuðuna zarar vereceðinden korkmak
5. Seks. Sürekli zihinde belli seks görüntülerinin yer almasý sonucu kiþinin bu düþüncelerin dýþarý yansýmasýndan korkmasý.

Sürekli olarak bu tür endiþe ve korkularý kafasýndan uzaklaþtýrmaya, umursamamaya yada bastýrmaya çalýþýrken kiþi zorunlu olarak yaptýðý alýþkanlýklar geliþtirir. Hastalýk kapmaktan korkan bir kadýn ellerini günde yüzlerce defa yýkamaya baþlar. Ýþ yerinde seks ile ilgili bir lafýn aðzýndan kaçmasýndan korkan bir adam sayýsýz defa 100’den geriye saymaya baþlayabilir. Belirtiler stresli zamanlarda daha da kötüleþir.

Belirtiler
1..Sürekli istenmeyen düþüncelerin, görüntülerin, dürtülerin, kuþkularýn ve fikirlerin kiþinin zihnini meþgul etmesi. Çoðunlukla bu düþüncelerin temizlik, hastalýklar ve mikroplar, güvenlik ve seks ile ilgili olmasý.

2..Karþý konulmaz bir þekilde sürekli el yýkamak, saç çekmek, temizlik yapmak, ortalýk düzenlemek, kontrol etmek gibi mantýðý olmayan davranýþlarý tekrarlamak yada saymak, dua etmek, kelimeleri sessizce tekrar etmek, hesap yapmak gibi zihinsel aktiviteler yapmak

Tedavisi
Kiþilik hastalýklarýnýn erken yaþlarda geliþiyor olmasý ve insanlarýn kendilerini bu hastalýk ile tanýmlýyor olmasý tedavinin çözümünü zorlaþtýrmaktadýr. Tedavinin baþarýlý olabilmesi için kiþinin kökleþmiþ davranýþ þekline, yaklaþýmlarýna, bakýþ açýlarýna, iliþki yapýlarýna ve kapasitelerine deðinilmesi gerekir. Genelde kiþilik problemleri psikoterapi ile çözümlenebilmesine raðmen, uzun zaman içinde yerleþmiþ olan bu duygu, düþünce ve davranýþ alýþkanlýklarýný deðiþtirmek yoðun ve sürekli tekrarlanan bir tedavi ve öðrenme süreci gerektirir.

Bazý zamanlar, özellikle kriz anlarýnda kiþi intihar teþebüssünde bulunabilir. Bu durumda kiþinin kýsa bir süreliðine hastaneye yatýrýlmasý gerekebilir. Eðer kiþinin hastalýðý ilerlerse ve evde ihtiyacý olan bakým ve ortam saðlanamýyorsa, daha uzun süreli olarak hastanede kalmasý istenebilir.

Araþtýrmalar bazý kiþilik sorunlarýnýn kiþide devam ettiðini ama bazýlarýnýn yok olduðunu göstermektedir. Görünüþe göre hayat tecrübeleri ile birlikte kiþi karakterinin temel özelliklerini deðiþtirmeyi öðreniyor. Tedavi uygulandýðý zaman ise hastalýðýn geliþmesi hýzlanýyor. Özellikle kiþi tedaviye gönüllü olarak geliyorsa, iyileþmek için çaba sarfediyorsa ve problemlerinin sorumluluðunu üstleniyorsa hastalýðýn iyileþmesi daha hýzlý oluyor. Ama diðer tarafta kiþi sorunlarýnýn baþkalarýndan yada çevresinden kaynaklandýðýna inanýyorsa, sorumluluðunu üstlenmeyi reddediyorsa ve problemlerini çözemeyecek kadar güçsüz ve zayýf olduðunu iddia ediyorsa iyileþme süreci biraz daha uzun zaman alýyor.

OBSESSÝF-KOMPULSÝF BOZUKLUK NEDÝR?
Ýstenmeyen zihne zorla giren sýkýntý doðuran bireye yabancý aþýrý, tekrarlayýcý mantýk ve düþünme ile silinemeyen, devamlý düþüncelere obsesyon adý verilir. Obsesyonlar (vesvese) istenmeden gelir ve kiþinin zihnine yabancýdýr; ancak kiþi bu düþünceleri kendi zihninin ürünleriymiþ gibi deðerlendirip sýkýný duyabilir. Kompulsiyon ise yineleyici davranýþlar (el yýkama, sýraya koyma, kontrol etme gibi ) yada zihinsel eylemelerdir (dua etme yada sayma, sözcükleri sessiz bir þekilde tekrarlama gibi.) Kompulsiyonlarýn amacý obsesif düþüncelerin ortaya çýkardýðý sýkýntýyý kaldýrmaktýr. Obsesif kompulsif bozukluk ise zamanýn boþa harcanmasýna sebep olacak derecede aðýr olan (yani günde 1 saatten fazla zaman alan) yada günlük iþlevsellikte bozulmaya sebep olan tekrarlayýcý obsesyon yada kompulsiyonlarýn varlýðýndan söz edilir. Örneðin kontrol etme obsesyonlarýnda en sýk kapýnýn kilitlenip kilitlenmediði, ocaðýn söndürülüp söndürülmediði ile alakalý zorlayýcý düþünceler tabloya hakimdir. Yaþanýlan zorlanmanýn getirdiði sýkýntýyý bastýrmak için kapýyý kilitlediðinden emin olsa bile kiþi tekrar tekrar kilidi açýp kapatabilir. Hatta en üst kattaki evine defalarca inip çýkabilir. Bu tür obsessif-kompulsif bozukluk vakalarýnda kiþiler düþüncelerinin saçma olduðunu bilirler ancak onu yenmek için çaba sarf etmek yerine düþüncelerine teslim olmak zorunda kalýrlar; çünkü bu durumda kiþi daha rahatlayacaktýr. Obsesyonla mücadele etmenin doðuracaðý sýkýntý ile mücadele etmek zor gelmektedir. Bir kiþide obsessif kompulsif bozukluk var demek için þu þartlarýn varlýðý gereklidir. Obsesyonlar ya da kompulsiyonlar kiþinin hayatýnda belirgin olarak vardýr ve bunlar kimi zaman istenmeden gelen ve uygunsuz olarak yaþanan ve belirgin sýkýntýya neden olan yineleyici ve sürekli düþünceler, dürtüler ya da düþlemeler ve sýradan yaþam olaylarýnýn getirdiði üzüntü ve sýkýntýlarda deðillerdir. Kiþi bunlara önem vermemeye ya da bunlarý baskýlamaya çalýþýr yada baþka bir düþünce ya da eylemle bunlarý etkisizleþtirmeye çalýþýr. Ancak kiþi, obsesyonel düþüncelerini, dürtülerini ya da düþlemlerini kendi zihninin bir ürünü olarak görür bu nedenle de sýkýntýlarý fazladýr.

OBSESSÝF-KOMPULSÝF BOZUKLUÐUN TANI ÖLÇÜTLERÝ
A. Obsesyonlar ya da kompulsiyonlar vardýr: Obsesyonlar aþaðýdakilerden (1),(2),(3) ve (4) ile tanýmlanýr: Bu bozukluk sýrasýnda kimi zaman istenmeden gelen ve uygunsuz olarak yaþanan ve belirgin anksiyete ya da sýkýntýya neden olan yineleyici ve sürekli düþünceler, dürtüler ya da düþlemeler... Düþünceler, dürtüler ya da düþlemler sadece gerçek yasam sorunlarý hakkýnda duyulan aþýrý üzüntüler deðildir. Kiþi, bu düþünceleri, dürtüleri ya da düþlemlerine önem vermemeye ya da bunlarý baskýlamaya çalýþýr yada baþka bir düþünce ya da eylemle bunlarý etkisizleþtirmeye çalýþýr. Kiþi, obsesyonel düþüncelerini, dürtülerini ya da düþlemlerini kendi zihninin bir ürünü olarak görür (düþünce sokulmasýnda olduðu gibi deðildir) Kiþinin, obsesyona bir tepki olarak ya da katý bir biçimde uygulanmasý gereken kurallarýna göre yapmaktan kendini alýkoyamadýðý yineleyici davranýþlar (örn: el yýkama, düzene koyma, kontrol etme) ya da zihinsel eylemler (örn: dua etme, sayý sayma, birtakým sözcükleri sessiz bir biçimde söyleyip durma). Davranýþlar ya da zihinsel eylemler, sýkýntýdan kurtulmaya ya da var olan sýkýntýya azaltmaya yada korku yaratan olay ya da durumdan korunmaya yöneliktir: ancak bu davranýþlar yada zihinsel eylemler ya etkisizleþtirilmesi ya da korunmasý tasarlanan þeylerle gerçekçi bir biçimde iliþkili deðildir ya da açýkça çok aþýrý bir düzeydedir. B. Bu bozukluðun gidiþi sýrasýnda bir zaman kiþi obsesyon ya da kompulsiyonlarýnýn aþýrý ya da anlamsýz olduðunu kabul eder. Not: Bu çocuklar için geçerli deðildir. C. Obsesyon ya da kompulsiyonlar belirgin bir sýkýntýya neden olur, zamanýn boþa harcanmasýna yol açar (günde 1 saatten daha uzun zaman alýrlar) yada kiþinin olaðan günlük iþlerini, mesleki (ya da eðitimle ilgili) iþlevselliðini ya da olaðan etkinliklerini ya da iliþkilerini önemli ölçüde bozar.

KOMPULSÝYONLARIN ÖZELLÝKLERÝ
Kiþinin, obsesyona bir tepki olarak ya da katý bir biçimde uygulanmasý gereken kurallarýna göre yapmaktan kendini alýkoyamadýðý yineleyici davranýþlar (örn: el yýkama, düzene koyma, kontrol etme) ya da zihinsel eylemler (örn: dua etme, sayý sayma, birtakým sözcükleri sessiz bir biçimde söyleyip durma) davranýþlar ya da zihinsel eylemler, sýkýntýdan kurtulmaya ya da var olan sýkýntýya azaltmaya yada korku yaratan olay ya da durumdan korunmaya yöneliktir: Ancak bu davranýþlar yada zihinsel eylemler ya etkisizleþtirilmesi ya da korunulmasý tasarlanan þeylerle gerçekçi bir biçimde iliþkili deðildir ya da açýkça çok aþýrý bir düzeydedir. Mesela kapýyý 3 kere çalmazsam ailemden birinin baþýna kötü bir þey gelecek düþüncesi gibi. Bu bozukluðun gidiþi sýrasýnda bir zaman kiþi obsesyon ya da kompulsiyonlarýnýn aþýrý ya da anlamsýz olduðunu kabul eder. Not: Bu çocuklar için geçerli deðildir. Obsesyon ya da kompulsiyonlar belirgin bir sýkýntýya neden olur, zamanýn boþa harcanmasýna yol açar (günde 1 saatten daha uzun zaman alýrlar) yada kiþinin olaðan günlük iþlerini, mesleki (ya da eðitimle ilgili) iþlevselliðini ya da olaðan etkinliklerini ya da iliþkilerini önemli ölçüde bozar.

HASTALIÐIN SIKLIÐI
Daha önceleri obsesif kompulsif bozukluk genel topluma göre nadir olduðu düþnülürkenson zamanlarda yapýlan toplum çalýþmalarý ile bunun yaþam boyunca görülme sýklýðýnýn %2,5 olduðu bulundu. Bir yýl içerisinde toplumda görülme sýklýðýnýn ise % 1,5-2,1 olduðu bulunda. Yani toplumda insanlar bir yýl içerisinde araþtýrýlsa 1000 kiþiden 15-21 tanesinde obsesif kompulsif bozukluk varlýðý tespit edilebilecektir. Ancak hastalýðýn þiddeti azaldýkça sorun olarak algýlanma oraný da azalmakta olduðundan bu oran klinik araþtýrmalarda ortaya çýkar. Pratik olarak insanlarýn % 1 inin obsesif kompulsif bozukluk olduðu söylenebilir.

HASTALIÐIN GÝDÝÞÝ
Hastalýk genellikle ergenlik dönmende baþlarsa da çok erken yada çok geç baþlangýçlý olanlarda vardýr. Erkeklerde ortalama olarak 6-15 yaþlarýnda baþlayan hastalýk kadýnlarda biraz daha geç baþlamaktadýr. (20-29 yaþlarýnda) Hastalýk genellikle yavaþ yavaþ þiddetini artýrarak seyreder. Birden bire baþlayan vakalarda vardýr. Bu seyir içerisinde belirtilerin alevlendiði ve aþrý sýkýntý verdiði dönemler olabilir. Stresle belirtilerin alevlendiði görülmektedir. Bu kiþilerin % 15 inde yaþanan belirtiler toplumsal mesleki iþlevselliði bozacak boyuta ulaþabilir. Yine hastalarýn bir kýsmýnda belirtilerin hiç olmadýðý iyileþme dönemleri de bulunabilir.

AÝLESEL YAPI
Birinci derecede akrabalarýnda bu tür bozukluk bulunanlarda hastalýk görülme oraný daha sýktýr. Tek yumurta ikizlerinde bu durum ispatlanmýþtýr. Ancak ayný sosyal yapý ayný ortamý paylaþma zaman içerisinde davranýþlarýn ve düþünce kalýplarýnýn paylaþýlmasý da bu durumda etkendir. Genetik yatkýnlýðýn payý da vardýr.

Obsesif kompulsif bozukluk baþka psikiyatrik rahatsýzlýklarla birlikte görülebilir. En sýk Major depresyon bu durum karþýmýza çýkmaktadýr. Diðer sýkýntý ile giden hastalýlara da rastlanýlabilir. Bunlar Yaygýn anksiyete ( sýkýntý) bozukluðu, panik bozukluk, madde baðýmlýlýðý olabilir.

KOMPULSÝF KÝÞÝLÝK ÖZELLÝKLERÝ
Ýnsanýn kiþilik özelliklerini anlatýrken dünyaya baktýðýmýz renkli gözlüðe benzetmiþtik. Bu gün mükemmeliyetçi kiþilik özelliði olarak diyebileceðimi obsessif kompulsif kiþiliði tanýtmaya çalýþacaðým. Bazen insanlarýn ayrýntýlar üzerine çok uðraþmaktan asýl konuyu yapmaya zaman bulanmadýklarýný görürüz.Bu durum belli bir sýnýrý aþtýktan sonra kiþinin baþkalarý ile olan iliþkisini de bozmaya baþlar. Kiþilik özelliklerinin bozukluk düzeyinde olmasý için o toplumun genel kabul gören kurallarýndan farklý bir þekilde düþünme ve davranma gerekir. Obsessif kiþiler ayrýntýlarla çok fazla uðraþtýklarýndan baþarýlý olmak bir þeyi baþarma konusunda da çok fazla zihinsel meþguliyetleri olur. Bu nedenle performans göstermeleri gereken durumlarda çok kaygý duyarlar ve bu yüzdende zaman zaman baþarýsýzlýklara bile uðrayabilirler. Biz buna performans anksiyetesi (Becerebilme yapabilme kaygýsý olarak tercüme edilebilir) diyoruz ki bir sýnav yada aþýlmasý gereken engeller karþýsýnda normalden çok kaygýlanýrlar. Bu kiþilik özellikleri az seviyede iken tertipli ve düzenli insanlar olarak karþýmýza çýkarlar ama sýnýrlar aþýlýnca iþlerin önünü týkayan uyum saðlanmasý zor insanlar olup karþýmýza çýkarlar.

Obsesif kompulsif bozukluk

(SAPLANTI ZORLANTI BOZUKLUÐU,OKB)

OKB anksiyete bozukluklarý içinde gruplanýr. Günlük hayatta batýl inancý olan, en ufak þeylerden kaygý duyan veya þüphelenen insanlar çoktur. Bu gibi belirtileri gösteren herkes hasta olarak kabul edilemez, ancak bu düþünce ve davranýþlar aþýrýya kaçtýðýnda obsesif kompulsif bozukluktan söz edilir. Bazý kiþiler aklýna kötü bir þey geldiðinde bir tahtaya vurarak “allah korusun” der veya evden çýkarken dýþ kapýnýn kilitli olup olmadýðýný bir kaç defa kontrol eden sýktýr, bu tür davranýþlarý obsesif kompulsif bozukluk olarak deðerlendirmek yanlýþ olur. Bu hastalýðýn en önemli özelliði kiþilerin takýntýlý düþüncelerinin ve davranýþlarýnýn farkýnda olmasýdýr. Bu kiþilerde akla takýlan düþünceler istemli olarak uzaklaþtýrýlamaz veya saçma olduðunu bile bile ayný davranýþ çok defa tekrar edilir(uzun süre el yýkamak veya kapýnýn kilitli olduðunu bilerek tekrar tekrar kontrol etmek gibi). Bu hastalýða yakalanmýþ kiþilerin günlük iþlevlerini yerine getirmesi güçleþir, iþ hayatý ve sosyal iliþkileri genelde bozulur.

OKB bir hastalýk olarak tek baþýna görülebileceði gibi bir belirti olarak baþka psikiyatrik hastalýklara eþlik edebilir. OKB sýklýkla depresyonla bir arada görülür. Hastanýn deðerlendirmesinde buna dikkat etmek gerekir.

Yapýlan araþtýrmalarda bu hastalýðýn toplumda %2-3 oranýnda görüldüðü tespit edilmiþtir. Ancak tahmin edilen deðerler bunun çok üstündedir.Bu hastalýk herhangi bir yaþta baþlayabilir. Okul öncesi çocukluk döneminde veya yaþlýlýkta ortaya çýkabilir, ortalama çýkýþ yaþý 40’dýr.

Çeþitli nedenlerle hastalarýn OKB tanýsý almasý gecikebilir. Bunun deðiþik nedenleri olabilir; hastalarýn yaþadýklarýnýn hastalýk olduðunun farkýnda olmamasý veya hekimler ayýrt edici tanýda bu hastalýðý düþünmemeleri bu nedenlerden bazýlarýdýr. Bazen depresyon, iþ ve aile sorunlarý gibi baþka tanýlarýnda bu hastalýkla bir arada bulunmasý OKB tanýsýný güçleþtirebilmektedir. Tedavide gecikmenin en büyük sakýncasý depresyonun veya iþ ve aile sorunlarýnýn ortaya çýkma riskinin artmasýdýr.

OBSESÝF KOMPULSÝF BOZUKLUK BELÝRTÝLERÝ NELERDÝR?

Genelde obsesyon ve kompulsiyonlarla karakterizedir, ancak sadece obsesyon veya kompulsiyon yakýnmalarý olan hastalar da olabilir. Obsesyonlarda kompulsiyonlarda düþünce þeklinde olabilir. Ancak genelde obsesyonlar düþünce kompulsiyonlarda davranýþ þeklindedir.

Obsesyon (takýntý): kiþinin kontrolü dýþýnda tekrarlayan düþünce ve uyaranlardýr. Hastalar bunun çok anlamsýz olduðunu, kendilerini çok rahatsýz ettiðini ancak bu düþüncelerden kurtulamadýklarýný belirtirler. Bu takýntýlar hastada iðrenme, korkma, þüphelenme veya anksiyete gibi duygularý da beraberinde getirir. Hastalar bu düþüncelerin kendi beyinlerinin ürünü olduðunun farkýndadýr. Sýk görülen obsesyonlar þunlardýr:

• Kirlilik :çevreden kan, tükrük, mikrop veya semen gibi kir bulaþmasý veya kiþinin çevreye kir bulaþtýrmasý
• Kendi baþýna veya yakýnlarýnýn baþýna bir kötülük geleceði düþüncesi
• Kontrolünü kaybetme ve saldýrgan davranýþta bulunma korkusu
• Tekrarlayan ve kontrol edilemeyen cinsel düþünceler
• Dinle ve ahlaki deðerlerla aþýrý uðraþma v.b.

Kompulsiyon (tekrarlayan davranýþlar): hastalar takýntýlý düþüncelerden kurtulmak için akýllarýna baþka düþünceleri getirirler veya bazý davranýþlarda bulunurlar bu tür düþünce ve davranýþlara kompulsiyon denir. Takýntýlý düþünceler anksiyete artýþýna neden olurken kompulsiyonlar anksiyeteyi azaltýr. Aðýr OKB hastalarýnda bazen bu kompulsiyonlar tüm günü alabilir. Sýk görülen kompulsiyonlar þunlardýr:

• Temizlik: saatlerce el yýkama, banyo yapma veya tekrar tekrar ev temizleme gibi. Bu þekilde el yýkayarak günde bir kalýp sabun bitiren veya çamaþýr suyu ile elini yýkayan hastalar sýktýr.
• Tekrarlama: takýntýlý düþünce ile oluþan sýkýntýyý gidermek için tekrarlayan davranýþta bulunma veya akýldan baþka düþünceleri geçirme gibi. Yakýnlarýnýn baþýna kotü bir þey geleceðini düþünen bir hasta bunun olmamasý için halen yapmakta olduðu davranýþý ikinci kez yaparak bu düþünceden kurtulabilir (yolda yürürken ayný yolu geri dönüp tekrar yürümek gibi)
• Kontrol etme: evine bir þey olacak veya yangýn çýkacak korkusu ile tekrar tekrar kapýyý veya tüpün kapalý olup olmadýðýný kontrol etmek gibi.
• Biriktirme: iþe yaramayan bir çok eþyayý biriktirmek gibi. Örneðin bazý kiþilerde yeterli yerleri olmadýðý halde gazeteler, boþ kavanozlar veya konserve kutularý gibi iþe yaramayan þeyleri atamama davranýþý görülebilir. Son birkaç yýldýr yurdumuzda gazetelere yansýyan çöplük evler buna en güzel örnektir.
• Sayma: yolda yürürken kaldýrým taþlarýný sayma veya araba plakalarýný okuma, günlük iþleri yaparken belli sayýlarda tekrar etme v.b.(örneðin kazaðýný beþ kere giyip çýkarma veya ayný yere üç kere gitmeme gibi)
• Tamamlama: bu kompulsiyonu olan hastalar bir dizi davranýþý mükemmel olana kadar tekrar tekrar yaparlar. Örneðin kirlilik takýntýsý olan bazý hastalar el yýkamadan önce lavaboyu, musluðu ve sabunu yýkar (genelde belli sayýda) daha sonra belli sayýda elini yýkar ve elini yýkadýktan sonra tekrar ayný iþlemi tekrarlar.

Aþýrý tertipli ve düzenli olma: örneðin çalýþma odasýnda herþeyin simetrik durmasý veya masanýn üstündeki herþeyin belirli bir sýra ile dizilmesi gibi.
Yukarýda sayýlanlar dýþýnda sayý sayma, aþýrý liste yapma veya aþýrý dua etme gibi baþka kompulsiyonlarda olabilir.

OBSESÝF KOMPULSÝF BOZUKLUÐUN NEDENLERÝ NELERDÝR?

OKB’nin bilinen tek nedeni yoktur. Çeþitli etkenlerin bir araya gelmesi ile bu hastalýðýn ortaya çýktýðý belirtilmektedir.

Genetik bir yatkýnlýktan söz edilmektedir. OKB’ye neden olan bir gen bulunamamýþtýr, ancak OKB hastalarýnýn yakýnlarýnda bu hastalýðýn görülme olasýlýðý artmaktadýr. Ayný ailede görülen OKB semptomlarýnýn ayný olmasý gerekmez. Örneðin annede kontrol etme kompulsiyonlarý görülürken kýzýnda sýk el yýkama olabilir.

Beyinde kimyasal haberci görevi üstlenen serotonin seviyesinde düþmenin bu hastalýða neden olduðu söylenmektedir. Serotonin seviyesini artýran ilaçlar bu nedenle tedavide kullanýlmakta ve tedavi edici etkisi görülmektedir.

Bazý araþtýrmacýlar bu hastalarda beynin ön kýsmý olan frontal kortex ile iç yapýlardan bazal ganglionlar arasýnda iletiþim kopukluðu olduðunu ileri sürmektedir.

Aile içi sorunlar veya stres yaratan durumlar bu hastalýða yol açmaz ancak var olan hastalýðýn alevlenmesine yol açabilir.
Obsesif kiþilikteki kiþilerle OKB’yi ayýrmak gerekir. OKB hastalarýnýn hastalýk öncesi dönemlerinde genelde kompulsif davranýþlara rastlanmaz.OKB hastalarýnýn %15-35’inde hastalýk öncesi dönemde obsesif uðraþlara rastlanýr.

OBSESÝF KOMPULSÝF BOZUKLUK NASIL TEDAVÝ EDÝLÝR?

Tedavide amaç öncelikle var olan hastalýðý tedavi etmek sonra da hastalýðýn tekrarlamasýný önlemektir. Bu amaçla iki tedavi yöntemi kullanýlmaktadýr:

1. Seçici serotonin geri alým inhibitörleri kullanmak
2. Biliþsel davranýþçý tedavi uygulamak

Hastalarýn hastalýklarý konusunda kendilerini eðitmeleri çok önemlidir.
Tedavinin baþlarýnda biliþsel ve davranýþçý tedaviyi oturtmak ve tedavi dozunu ayarlamak amacý ile haftada en az bir kez doktor kontrolüne gitmek gerekir. Hastalýk yatýþtýkça kontroller seyrekleþir, tamamen düzeldikten sonra da yýlda bir kez bile olsa kontrole gitmekte fayda vardýr.

Ýyileþtikten sonra belirtiler tekrar baþlar ve kognitif davranýþçý tekniklerle kontrol edilemez ise, beklenmeyen ilaç yan etkileri görülürse, depresyon, anksiyete bozukluðu gibi baþka ruhsal hastalýk belirtileri görülürse veya bir yakýnýný kaybetmek gibi hastalýðý kötü etkileyebilecek önemli bir yaþam olayý ile karþýlaþýlýrsa vakit kaybetmeden psikiyatriste baþvurmak gerekir.

Hastalýðýn tedavisi uzun süreli ve hastayý çok zorlayýcýdýr. Tedavi süresince hastanýn kendi kaygýsýný kontrol etmesi gerekir ki bu bazen imkansýz hale gelebilir. Böyle yorucu bir tedaviyi geçtikten sonra aniden tedaviyi kesmek kesinlikle önerilmez. Tedavinin seyri sýrasýnda tedavi ile ilgili sorunlar ortaya çýktýðýnda bunun doktor ile paylaþýlmasýnda fayda vardýr.

HASTA YAKINLARINA DÜÞEN GÖREVLER NELERDÝR?

Bu hastalarýn kendi hastalýklarý konusunda genelde iç görüleri yoktur. Bu nedenle bu hastalarla yaþayan kiþilere çok iþ düþmektedir. Bu hastalýðýn aslýnda tedavi edilebilir olduðunu anlatmak ve doktora gelem konusunda bu hastalarý ikne etmek genelde yakýnlarýna düþmektedir. Hastalýðýn tedavisi yorucudur ve hastayý oldukça gerginleþtirir, bu dönemlerde hastanýn yanýnda olmak ve destek vermek çok önemlidir. Belirtileri tartýþarak düzeltmek mümkün deðildir. Hastalar zaten bu düþünce ve davranýþýn saçma olduðunun farkýndadýr, onlarla bunu tartýþarak üzerlerine gitmek hastanýn sýkýntýsýný artýrmaktan baþka iþe yaramaz. Bunun yerine onlarý anladýðýnýzý ve yanlarýnda olduðunuzu belirterek destek olmak tedavinin seyri açýsýndan oldukça olumludur. Davranýþ tedavisinde amaç takýntýlý düþünceleri ortadan kaldýrmak deðil hastanýn bu düþüncelerle barýþýk yaþamasýný saðlamaktýr. Örneðin çöp bidonunun yanýndan geçerken eline kir bulaþtýðýný düþünerek defalarca elini yýkayan bir hastaya “hayýr kir bulaþmadý” demek yerine “eline kir bulaþýp bulaþmadýðýna karar vermek için çaba harcamamalýsýn, kir bulaþtýðýný kabul etsen bile elini tekrar tekrar yýkamamak için direnmelisin” düþüncesi aþýlanýr ve hastanýn bunu baþarmasý istenir. Bu nedenle hasta yakýnlarýnýn bu düþünceye uymayan yaklaþýmlarý tedaviyi zora sokmaktan baþka iþe yaramaz. Bu tür yaklaþýmlar OKB beliritlerinin artmasýna sebep olabilir.

Aile içi sorunlar bu hastalýðýn sebebi olmaz ancak çoðu zaman hastalýðýn belirtileri aile içinde sorunlara neden olur. Bu hastalýk pek çok hastalýktan daha fazla hasta yakýnlarýný rahatsýz eder. Örneðin yýkanma obsesyonu olan bir hasta gün boyu banyoyu iþgal ettiði için, hasta yakýnlarý banyoyu kullanamaz hale gelebilir, veya dýþarýdan kir bulaþacak diye obsesyonlarý olan bazý hastalar sadece kendileri deðil ailenin diðer fertlerini de bazý davranýþlar yapmaya zorlayabilirler (örneðin dýþarýdan gelir gelmez soyunup banyo yapmak gibi). Bu nedenle tedaviye gelindiðinde çoðu zaman hasta yakýnlarý da hastalar gibi yorgun ve tükenmiþtir. Yakýnlarý OKB tedavisi gören kiþilerin zaman zaman tedaviyi yapan doktoru ziyaret ederek tedavinin seyri konusunda bilgilendirmesi ve ne yapacaklarý konusunda bilgi almasý oldukça faydalýdýr.

Obsesif kompulsif bozukluk(OKB)

DSM-IV-TR(Amerikan Psikiyatri Birliði: Psikiyatride Hastalýklarýn Tanýmlanmasý Ve Sýnýflandýrýlmasý El Kitabý, Yeniden Gözden Geçirilmiþ Dördüncü Baský)’de Anksiyete Bozukluklarý baþlýðý altýnda ele alýnan bir hastalýktýr. Obsesif kompulsif bozukluk, istenmeden gelen, uygunsuz olarak yaþanan, belirgin anksiyete ve sýkýntýya neden olan, benliðe yabancý ve yineleyici özellikte sürekli düþünceler, dürtüler (impulslar) veya düþlemler (imajlar) olarak tanýmlanan obsesyonlar ve bunlara ikincil olarak geliþen kiþinin yapmaktan kendini alýkoyamadýðý yineleyici davranýþlar veya zihinsel eylemler olarak tanýmlanan kompulsiyonlarla karakterize bir bozukluktur. Okb, kendine özgü, karýþýk, heterojen bir durumdur ve hastada zihinsel ve davranýþsal belirtilerin ayný anda görülmesini içerir.

DSM-IV- TR’ye Göre Obsesif-Kompulsif Bozukluk Taný Ölçütleri:

A. Obsesyonlar ya da kompulsiyonlar vardýr:
Obsesyonlar aþaðýdakilerden (1), (2), (3) ve (4) ile tanýmlanýr:

1. Bu bozukluk sýrasýnda kimi zaman istenmeden gelen ve uygunsuz olarak yaþanan ve belirgin anksiyete ya da sýkýntýya neden olan, yineleyici ve sürekli düþünceler dürtüler ya da düþlemler.
2. Düþünceler, dürtüler ya da düþlemler sadece gerçek yaþam sorunlarý hakkýnda duyulan aþýrý üzüntüler deðildir.
3. Kiþi bu düþünceleri, dürtüleri ya da düþlemlerine önem vermemeye ya da baskýlamaya çalýþýr veya baþka bir düþünce ya da eylemle bunlarý etkisizleþtirmeye çalýþýr.
4. Kiþi obsesyonel düþüncelerini, dürtülerini ya da düþlemlerini kendi zihninin bir ürünü olarak görür (düþünce sokulmasýnda olduðu gibi deðildir).

Kompulsiyonlar aþaðýdakilerden(1) ve (2) ile tanýmlanýr:

1. Bir tepki olarak ya da katý bir biçimde uygulanmasý gereken kurallarýna göre yapmaktan kendini alýkoyamadýðý yineleyici davranýþlar (örneðin; el yýkama, düzene koyma, kontrol etme) ya da zihinsel eylemler ( örneðin; dua etme, sayý sayma, birtakým sözcükleri sessiz bir biçimde söyleyip durma).
2. Davranýþlar ya da zihinsel eylemler, sýkýntýdan kurutulmaya ya da var olan sýkýntýyý azaltmaya ya da korku yaratan olay ya da durumdan korunmaya yöneliktir, ancak bu davranýþlar ya da zihinsel eylemler ya etkisizleþtirilmesi ya da korunulmasý tasarlanan þeylerle gerçekçi bir biçimde iliþkili deðildir ya da açýkça çok aþýrý bir düzeydedir.

B. Bu bozukluðun gidiþi sýrasýnda bir zaman kiþi obsesyon ya da kompulsiyonlarýnýn aþýrý ya da anlamsýz olduðunu kabul eder. Not: Bu çocuklar için geçerli deðildir.

C. Obsesyon ya da kompulsiyonlar belirgin bir sýkýntýya neden olur, zamanýn boþ harcanmasýna yol açar (günde 1 saatten daha uzun zaman alýrlar) ya da kiþinin olaðan günlük iþlerini, mesleki (ya da eðitimle ilgili) iþlevselliðini ya da toplumsal etkinliklerini ya da iliþkilerini önemli ölçüde bozar.

D. Baþka bir Eksen I bozukluðu varsa, obsesyon ya da kompulsiyonlarýn içeriði bununla sýnýrlý deðildir ( örneðin; bir Yeme Bozukluðunun olmasý durumunda yemek konusu üzerinde düþünüp durma; Trikotillomaninin olmasý durumunda saç çekme üzerinde durma; Vücut Dismorfik Bozukluðunun olmasý durumunda dýþ görünümle aþýrý ilgilenme; bir madde kullaným bozukluðunun olmasý durumunda ilaçlar üzerine düþünüp durma; Hipokondriazisin olasý durumunda ciddi bir hastalýðý olduðu biçiminde düþünüp durma; bir parafilinin olmasý durumunda cinsel dürtüler ya da fanteziler üzerinde düþünüp durma ya da Majör depresif bozukluk olmasý durumunda suçluluk üzerine geviþ getirircesine düþünme).

E. Bu bozukluk bir maddenin ( örneðin; kötüye kullanýlabilen bir ilaç ya da tedavi için kullanýlan bir ilaç) ya da týbbi bir durumun doðrudan fizyolojik etkilerine baðlý deðildir.
Ýçgörüsü az olan tip: O sýradaki epizodda çoðu zaman kiþi obsesyon ya da kompulsiyonlarýnýn aþýrý ya da anlamsýz olduðunu kabul etmiyorsa.

Obsesyonlar

Obsesyonun türkçe karþýlýðý “saplantý”dýr. Saplantý, yineleyici, ýsrarlý, anksiyete(sýkýntý, bunaltý)ye neden olan ve istenmeden gelen(intrusive), benliðe yabancý(ego distonik) düþünce, dürtü ya da imajlar(düþlem, hayal, zihinsel resim)dýr. Obsesyon için günlük dilde þüphe, evham, kuþku gibi kelimeler kullanýlýr. “Ya kapýyý açýk unuttuysam?”, “Acaba elime mikrop bulaþtý mý?” vb. düþünceler obsesyonlara örnek gösterilebilir.
Obsesyonlar üç temel formda gerçekleþirler:

1. Obsesif düþünce(inatçý bir þekilde zihne sokulan, kiþiyi rahatsýz edici düþünceler)
2. Obsesif imaj(kiþiyi rahatsýz edici görsel ya da canlý yaþantýlar)
3. Obsesif dürtü(kiþiyi istenmeyen davranýþa zorlayan dürtüler)

Obsesyon içerikleri
Okb hastalýðý içerisinde çok farklý obsesyonlar ve kompulsiyonlar vardýr. Bir hastada bunlarýn sadece biri olabileceði gibi bir kaçý da ayný anda bulunabilir.

• Bulaþma obsesyonu: Çeþitli çalýþmalarda en sýk karþýlaþýlan obsesyon çeþididir. Okb hastalarýnda bulunma oraný %45-55’tir. Bu obsesyon, kiþinin mikrop, pislik, kir vb. araçlarla kirleneceðine dair zorayýcý bir inancý içerir. Bulaþma obsesyonuna sahip kiþiler aþýrý temizlik yapma gibi kompulsif davranýþlara sahip olabileceði gibi mikrop bulaþtýracak ortamlardan uzaklaþma gibi kaçýnma davranýþlarý da sergileyebilirler. Bu tür obsesyonu olan kiþiler anksiyete ile birlikte utanma ve tiksinme duygularýný yoðun yaþarlar.
• Kuþku obsesyonu: Kirlenmeden sonra en sýk karþýlaþýlan obsesyon türüdür. Okb hastalarýnda bulunma oraný ? . Bu obsesyona sahip kiþiler yaptýklarý þeylerden emin olamazlar. “Acaba ocaðý kapattým mý?”, “Acaba kappýyý kilitledim mi?” vb. sorular zihinlerini sürekli meþgul eder. Bu tür obsesyonlarda yapýlan þeyden ya da ihmalden kiþinin kendisine ya da baþkalarýna zarar gelme endiþesi söz konusudur. Yaþanýlan duygu daha çok hata ve suçluluktur. Bu obsesyonlarý kontroletme kompulsiyonlarý izler.
• Saldýrganlýk obsesyonu: Kiþinin kendine ya da baþkalarýna zarar verme ile ilgili düþünceleri içerir. Obsesyonlar içindeki yaygýnlýðý %10-20’dir. Bu tür obsesyonu olan kiþiler “Acaba intihar eder miyim?”, “Ya çocuðumu býçaklarsam?” vb. tarzýnda düþüncelere sahip olurlar. Bu obsesyonlarla mücadele etmek için, býçak, makas gibi saldýrý aracý olarak kullanýlabilecek eþyalardan uzak durma, yüksek yerlerden uzak durma, sevilen kiþilerden uzak durma gibi kompulsif davranýþlar sergilenebilir.
• Cinsel obsesyonlar: Okb içindeki yaygýnlýðý %13-26’dýr. Ayýplanacak þekilde, kendisiyle ya da baþkalarýna dönük cinsel içerikli obsesyonlardýr. Çoðunlukla kiþinin hemcinsiyle ya da çocuklarýyla cinsel iliþki yaþamasýna dönük ortaya çýkarlar. Bu tür obsesyonlara kontrol ve yýkanma kompulsiyonlarý eþlik eder. Utanma, suçluluk, günahkarlýk gibi duygular yoðun olarak yaþanabilir.
• Dinsel obsesyon: Dini ve ahlaki deðerlere(Allah, peygamber vb.) karþý kabul edilemez olarak algýlanan düþüncelere sahip olmaktýr. Yaygýnlýðý kültüre göre deðiþkenlik gösterebilir. Türkiye’deki okb hastaklarý arasýndaki yaygýnlýðý %11-42 arasýnda deðiþmektedir.
• Simetri obsesyonu: Her þeyin düzenli, yerli yerinde vb. olmasý gerekliliði ile ilgili düþüncelerdir. Bu obsesyonlara düzeltme, sýraya koyma vb. kompulsif davranýþlar eþlik edebilir. Bu tür obsesyonu olan kiþilerin sabah hazýrlýðý çok uzun süreler alabilir.
• Somatik obsesyon: Kanser gibi hayatý tehdit eden hastalýklarla aþýrý düþünme þeklinde ortaya çýkar. Hasta olma korkusu yoðun yaþanýlan bir duygudur. Kiþiler hastalýklardan korunmak için çeþitli(tetkik yaptýrmak, tansiyonu kontrol etmek vb.) yöntemlerle aþýrý ilgili olabilirler.
• Biriktirme, saklama obsesyonlarý: Kiþinin kendisi için maddi ya da manevi deðeri olmayan eþyalarý saklamasý ile ilgili obsesyonlardýr.
• Diðer obsesyonlar: Yukarýda sayýlanlarýn dýþýnda bilme ve hatýrlama ihtiyacý, belirli þeyleri söyleme korkusu, doðru þeyleri söylememe korkusu, bir þeyleri kaybetme korkusu, uðurlu ve uðursuz sayýlar, özel anlamý olan renkler vb. obsesyonlar da vardýr.

Kompulsiyonlar

Kompulsiyonun türkçe karþýlýðý “zorlantý”dýr. Zorlantý, obsesyonlarýn verdiði rahatsýzlýklarla mücadele etmek için gerçekleþtirilen, yineleyici, kiþinin yapmaktan kendisini alýkoyamadýðý davranýþlar ya da zihinsel eylemlerdir. Kapýnýn, açýk unutulma ihtimaline karþýn bunaltýcý derecede kontrol edilmesi, mikrop bulaþma ihtimaline karþýn ellerin yýkanmasý ilgili obsesif düþüncelere karþý geliþtirilen kompulsif davranýþlardýr.

Kompulsiyonlarýn temel amacý obsesyonlarýn ortaya çýkardýðý sýkýntýyý azaltmaktýr. Ancak ilk etapta geçici bir rahatlýk yaþatsalar da uzun vadede OKB hastalýðýnýn devam etmesinde en büyük etkeni oluþtururlar.
Kompulsiyonlarýn bazýlarý gözle görülebilen davranýþlarken(el yýkamak gibi) bazýlarý da zihinde gerçekleþen davranýþlar(sayý saymak gibi)dýr.

Obsesyon ve kompulsiyonlar genelde birlikte görülebildiði gibi sadece obsesyonlarýn olduðu vakalar da vardýr.
OKB hastasý düþüncelerinin ve davranýþlarýnýn saçma ve gereksiz olduðunu bilir; fakat bunlarý yapmaktan kendini alýkoyamaz.
Obsesyon ve kompulsiyonlar pek çok insanýn hayatýnda zaman zaman olabilir. Araþtýrmalar normal insanlarýn yüzde sekseninin, zaman zaman OKB hastalarýný rahatsýz eden düþüncelere benzeyen zorlayýcý düþüncelere kapýldýklarýný göstermektedir. Bu düþünce ve davranýþlar OKB’li hastalara göre daha kýsa süreli, benliðe daha az yabancý, zihinden kolay atýlan, belirgin sýkýntý oluþturmadan ve önemli etkisizleþtirme (nötralizasyon) çabasý gerektirmeden yaþanýrlar. Obsesif kompulsif bozukluðundan bahsedilebilmesi için “söz konusu düþünce ve davranýþlarýn, sürekli tekrarlayýcý, kiþinin günlük hayatýný, sosyal yaþamýný akademik ve mesleki iþlevselliðini olumsuz etkileyecek derecede þiddetli olmalýdýr.

OKB’nin Tarihçesi ?

OKB’nin insanlýk tarihi kadar eski bir hastalýk olduðu kabul edilmektedir. Obsesyon ve kompulsiyonlar ilk kez, 1837’ de Esquriol tarafýndan melankoli belirtisi olarak tanýmlanmýþtýr. Obsesyon terimi ilk kez 1866’ da Morel tarafýndan kullanýlmýþtýr. Bununla birlikte 4000 yýl kadar önce Mezopotamya’da görüldüðüne dair bilgiler bulunmaktadýr. Kutsal kitaplarda ÝÖ 11. yüzyýlýn ikinci yarýsýnda Ýsrail’ in ilk kralý Saul’ ün sýk sýk þeytandan gelen zararlý düþüncelere yakalandýðý, damadý David’ in arp çalmasýyla yatýþtýðýndan bahsedilmektedir. Bir din adamý tarafýndan yazýlmýþ olan Malleus Maleficarum (Þeytanýn Çekici) adlý kitapta orta çaðda bir papazýn herhangi bir kilisenin önünden geçerken ve dua ederken þeytanýn etkisi ile sürekli dilini çýkardýðýndan, kendini rahibi dinlemeye verdikçe þeytanýn daha da fazla etkilediðinden sözetmektedir.

1903 yýlýnda Janet fobi, obsesyon ve kompulsiyonlarý psikasteni baþlýðý altýnda toplamýþtýr. Janet’e göre psikasteni; kiþinin düþünce ve davranýþlarýný denetlemesini engelleyen ruhsal yorgunluk ve irade zayýflamasý ile ortaya çýkýyordu. 1878’de Alman klinisyen Wesphal bozukluðun temelindeki anahtar özelliðin biliþsel olduðunu vurgulamýþtýr. Wesphal, kiþinin bu düþüncelerin anlamsýz ya da saçma olduðunun farkýnda olmasý ile bu hastalýðýn gerçek delilikten ayrýlmasý gerektiðini belirtmiþtir. Freud 1908’de kaleme aldýðý yazýsýnda obsesyonel nevrozun anal dönem saplantýsý sonucu bu döneme regresyon ile oluþtuðunu belirtmiþtir.

Pierre Janet’in folie de doubte (kuþku hastalýðý) adýný verdiði bu klinik tablo daha sonralarý anankastik nevroz, obsesif kompulsif reaksiyon, obsesif kompulsif nevroz olarak adlandýrýlmýþtýr. DSM-III ‘ten itibaren ve halen günümüzde DSM-IV-TR’de psikiyatrik nozolojide OKB anksiyete bozukluklarý içinde sýnýflandýrýlmaktadýr. Bu sýnýflandýrmada merkezi rolü; obsesyonlar nedeniyle oluþan anksiyetenin, her durumda OKB’nin temel bir özelliði olmasý oynamaktadýr.

OKB’nin Belirti Ve Bulgularý

I- Genel görünüm ve davranýþ: Okb’li kiþiler aþýrý titiz, düzenli, kontrollü ve kuracýdýrlar. Hastalýk ilerledikçe kiþinin düzeni bozuabilir ve hareketlerinde bir kararsýzlýk söz konusu olabilir.
II- Konuþma ve iliþki kurma: Konuþma düzgün ve denetimlidir. Kelime sonlarýndaki harflere baský yapýlarak konuþulur. Sözcük seçiminde dikkatli davranýlýr. Konuþmalarda ayrýntýlara vurgu dikkat çekebilir. Ýliþki kurmada da titizlik, kuralcýlýk ve zaman zaman sýkýcý derecede saygýlýlýk görülebilir.
III- Duygulaným: Kiþi saplantý ve zorlantýlarýndan ötürü çok büyük bir bunaltý(anksiyete) yaþar. Dikkat çekici bir nokta, kiþi baþýndan geçen olumsuz yaþantýlarý anlatýrken duygudan yalýtýlmýþ biçimde anlatabilir. Depresyonun eþlik ettiði okb’de depresif duygular(üzüntü, ümitsizlik, çaresizlik vb.) yoðun yaþanabilir.
IV- Biliþsel yetiler: Okb’li insanlar genellikle zeki ve bellekleri güçlü kiþilerdir. Olaylarýn ayrýntýlarýný iyi hatýrlarlar. Algý ve yönelim bozukluðu olmaz. Yineleyen saplantýarý nedeni ile bazen dikkatleri daðýlabilir. Bazen bir þeyleri yapýp yapmama oktasýnda tereddütleri olsa da bu bir bellek bozukluðu göstergesi deðildir.
V- Düþünce süreci ve içeriði: Okb’li kiþilerin düþünceleri düzgün, eksiksiz ve ayrýntýcýdýr. Düþünce içeriðinde ise obsesyonlar yer alýr. Düþünce içeriðinin ayrýntýlarýný ise kiþinin sahip olduðu obsesyonun türü belirler: kuþkuculuk, suçluluk vb. düþüncelerde ikirciklilik(tereddüt), kararsýzlýk çok belirgindir. Kiþi çok fazla “Ya öyleyse?”, “Acaba…..mý?” vb. þeklinde düþünebilir.
VI- Hareket: Okb’li kiþinin hareketlerinde obsesyonlarýn bunaltýcý etkisini gidermek için zorlantýlý davranýþlar(kompulsiyon) görülür. Belli þeyleri yapmak ya da yapmamak, ellerini abartýlý þekilde yýkamak vb. buna örnek oluþturabilir. Bu hareketler zamanla kalýplaþýp törensel bir hal(ritüel) alabilir.
VII- Fizik ve fizyolojik belirtiler: Kiþideki fizyolojik belirtiler bunaltýya özgü olarak deðiþebilir. Mesela ellerini ileri derecede yýkayanlarda deterjan izleri ve yaralar görülebilir.

OKB’nin Epidemiyolojisi(Görülme Sýklýðý Ve Yaygýnlýðý)

OKB sýk görülen ve kronik seyirli bir hastalýktýr. Yaþam boyu yaygýnlýðý %1,9-3,3 arasýndadýr. Yapýlan bir araþtýrmaya göre ülkemizdeki yaygýnlýðý %2-3,7 oranýndadýr. Kadýnlarda daha sýk olduðunu gösteren araþtýrmalar olduðu gibi kadýn erkek arasýnda fark olmadýðýný gösteren araþtýrmalar da vardýr. Hastalarýn birinci dercede akrabalarýndaki yaygýnlýk %20’dir.
OKB çoðu zaman sinsi baþlar ve alevlenip yatýþan bir yapý arzeder. Söz konusu alevlenmeler yaþanan stres verici olaylarla ilgili olabilir.
Ortalama baþlangýç 21-30 yaþ arasýndadýr. Bazý araþtýrmalar bunun 18-25 yaþ arasý olduðunu söylemektedir. Erkeklerde baþlangýç yaþý biraz daha erkendir. Bununla birlikte çocuklarda ve yaþlýlarda da görülebilir. Olgularýn %72’sinde sinsi, %28’inde akut baþlangýç söz konusudur. Hastalarýn %25-65’inde hastalýk doðum, gebelik ya da aile üyelerinden birinin ölümü gibi stresli yaþam olaylarý ortaya çýkarýcý rol oynarlar.

OKB’nin Etyolojisi(Hastalýðýn Oluþum Sebepleri)

OKB’nin oluþumuna etki eden faktörler net bir þekilde belirlenememiþtir. Bununla birlikte hastalýðýn oluþ sebepleri arasýnda aþaðýdaki faktörler belirtilmiþtir:

• Biyolojik etkenler: OKB 20-30 yýl öncesine kadar ruhsal kökenli bir hastalýk olarak kabul eidlirdi. Ancak yakýn zamanda yapýlan çalýþmalar OKB’ye biyolojik ve nörolojik yapýlanmanýn etki ettiðini göstermektedir.
• Sosyal etkenler: OKB hastalýðýna, kiþinin içinde doðup büyüdüðü ortamýn etkili olduðu düþünülmektedir.
• Psikolojik etkenler: Bu grupta kiþinin geliþtirdiði kiþilik yapýsý(mükemmelliyetçi, titiz vb.), sahip olduðu öðrenmeler(ebeveynden görme gibi)in önemli olduðu kabul edilmektedir.

OKB’de Prognoz (Hastalýðýn Seyri)

Yapýlan bazý çalýþmalarda hastalarýn %20-30’unda belirgin bir düzelme, %40-50’sinde orta derecede bir düzelme, %20-40’ýnda da ayný kalma ya da kötüleþme bildirilmektedir.
OKB’de kötü sonlanýþýn belirtileri arasýnda hastalýðýn erken baþlamasý, hastalýðýn þiddetli baþlamasý, evli olmama, hastalýðýn uzun ve süreðen olmasý, büyüsel düþüncenin, sanrýlarýn, kiþilik bozukluklarýnýn olmasý, bipolar bozukluðun ve yeme bozukluðunun eþlik etmesi, kötü sosyal uyum, sosyal becerilerin yetersiz olmasý, ailede OKB hastalýðýnýn ve depresyonun olmasý sayýlabilir.
Hastalýðýn iyi sonlanýþýnýn göstergeleri arasýnda iyi sosyal ve mesleki uyum, ortaya çýkartýcý bir olayýn olmasý ve belirtilerin epizodik seyrine baðlýdýr.

Obsesif Kompulsif Bozukluðu hastalýðý olanlarýn sayýsý, Türkiye’de tam olarak tespit edilmemiþken, bu rakam Almanya’da bir milyondan fazladýr. Araþtýrmalara göre toplam nüfusun sadece % 10 -15 lik kýsmý, hayatlarý boyunca bu hastalýðýn belirtilerini hiç göstermemektedir.

Ýndiði merdivenleri tekrar çýkarak kapýyý örtüp örtmediðini kontrol etme, diðerlerine göre her þeyi daha düzenli yapma, daha fazla þüphecilik ve ikilem, düþünce ve davranýþlarýnda tereddütte kalma, düþüncelerine zaman zaman hayret etme, amalarýn önemi gibi davranýþ ve eðilimler, sýk karþýlaþýlan saðlýklý bireylerdeki davranýþ farklýlýklarýdýr. Bu tür davranýþlar ve bireyler arasý farklýlýklar, kiþilik ve düþünce yapýmýzýn yansýmasýdýr. Ancak eðer bütün bunlar aþýrý derecede gerçekleþiyorsa, en istekli olunan zamanlarda bile anlamsýz kalýyorsa, günlük hayatý ve fonksiyonlarýmýzý aksatýyorsa, bu durumda obsesif kompulsif bozukluktan söz edilebilir.

Obsesif kompulsif bozukluklarýn iki yönü ve iki þekli bulunmaktadýr ki; bunlar hastalýðýn ifade ediliþinde de yer almaktadýr. Ýstem dýþý ortaya çýkan, kiþiye yabancý ve onu rahatsýz eden, negatif olarak deðerlendirilecek anlama sahip, bilinçli çabalarla atýlamayan, sürekli tekrarlanan düþüncelere Obsesyon ( Saplantý) denir. Düþüncelerimizi çok ender durumlarda kontrol edebiliriz, birþeyleri düþünmemeyi baþarmak oldukça zordur. Beynimiz bilgisayar deðildir ve kolaylýkla bilgileri silemeyiz. Eðer biz belirli düþünceleri düþünmeyi önlemeye var gücümüzle çalýþýrsak, bu tür düþüncelerin zihnimize yerleþmesine ve sürekli tekrarlanmasýna yol açarýz. Obsesyon dediðimiz bu tür düþünceler hemen hemen her zaman üzücü ve rahatsýz edicidir ki, hastanýn bu düþünceleri önleme çabalarý genelde baþarýsýz kalacaktýr. Düþünceler her ne kadar istemsiz ve irade dýþý olsa da, genellikle nahoþ ve sevimsiz bulunsa da, kiþinin kendisine ait olarak yaþanmaktadýr. Bunlar bireyleri huzursuz ve gergin bir hale getirerek, davranýþ ihtiyacý ortaya çýkarýr ki, kýsa süreli bir normalleþme ve rahatlama saðlamaya yöneliktir. Bu tür düþünceleri atmak veya ortadan kaldýrmak için yapýlan istem dýþý davranýþ ve hareketler de Kompulsyon ( Zorlantý) olarak adlandýrýlmýþtýr ki, tekrarlayan ve rahatsýz edici düþüncelerin ortaya çýkýþýný bitirir. Ancak bu sonlanma mevcut durumun iyileþtirilmesi anlamýnda sadece kýsa süreli bir rahatlama saðlar. Bu kýsa süreli rahatlamanýn ortaya çýkýþý, davranýþlarýn da tekrarlanmasýna yol açar ki, bu da kompulsyonlarýn yerleþmesine imkan saðlayacaktýr. Daha da önemlisi, hastalýðýn geliþim sürecinde hasta, koþullarý önlemeyi, obsesyon yada kompulsyonlarý ortaya çýkarmayý öðrenir. Kompulsyonlar yada tekrarlayan davranýþlar, sürekli tekrarlanmak zorundadýr. Bu davranýþlar ya uygun ve kabul edilebilir bulunur yada, yararlý görevleri yerine getirmeye yardýmcý olur.

Hastalýk bireylerde sadece obsesyon yani düþünce olarak bulunabildiði gibi, obsesyon ve kompulsyonlar ile beraber de yer edinebilir ki, sýklýkla bu ikinci türü oluþmaktadýr.

Bu tür bir rahatsýzlýk durumunda, kiþi yemekten önce yada tuvalete gittikten sonra bakterileri yada kirliliði yok etmek için ellerini iyice yýkamakla kalýnmaz, saatlerce elleri yýkamak için zaman harcar. Sýklýkla ellerindeki deriler örselenene kadar bu iþlemlere devam eder. Konserve þiþelerini dolapta tam olarak uygun yerine koymak için saatler harcayarak, korkularýný önlemeye çalýþýr. Oturduðu binanýn etrafýný akþamlarý 4 tur yaparak, herhangi bir kaza olmadýðýný kontrol etmektedir. Bu rahatsýzlýðý olan bireyler, yapmalarýnýn zorunlu olduðu hareket yada davranýþlarý tam olarak yerine getiremezlerse, panik haline girerek, kendileri üzerindeki kontrolü kaybetmekten korkarlar. Bazýlarý yasaklanmýþ düþüncelerin gerçekleþmemesi için sürekli dua etmek zorundadýr, bazýlarý ise diðer insanlara kötü bir þeyler yapmaktan sürekli korku duyarlar. Küçük kýrmýzý bir noktayý kan lekesi olarak düþünüp, bu kan lekesinden bulaþýcý hastalýklar bulaþabileceðini düþünür. Kapý kolunu tutmaktan yada birinin elini sýkmaktan mikrop taþýdýðý korkusuyla kaçýnýrlar. Eðer bunlar olmuþsa, muhakkak ellerini yýkamak zorunda hissederler. Ýçlerinde huzursuzluk ve korku oluþur. Bu huzursuzluk ve gerginliði azaltmak için, ellerin yýkanmasý gerekmektedir. Bazý durumlarda da huzursuzluk ve gerginlik sadece tekrarlayan düþüncelerle kendisini gösterir ve kiþi, sayýlar veya zihninde tekrarlayan düþünceleri engellemeye çalýþýr. Bu türden tekrarlayan düþünce yada davranýþlar, birey tarafýndan sýklýkla yapýldýðýnda, kýsa süreli bir rahatlama ve tatmin oluþmasýna raðmen, maalesef temel korkularýn kronikleþmesine ve yerleþmesine sebep olmaktadýr: “Eðer ellerimi yýkamayacak olursam, AÝDS bana bulaþýr” veya “Eðer sadece 13’e kadar sayarsam, rahatlayabilirim”. Bu þekilde tekrarlana tekrarlana durumlar daha da kötüleþir, tekrarlayan davranýþ yada düþünceler artar ve kompulsif davranýþ çýkmazý baþlamýþ olur.

Bu tekrarlayan davranýþ veya düþünceler sýklýkla koruyucu olarak kabul edilir. Obsesif kompulsif bozukluðu olan çoðu kiþi, hayatlarýný büyük oranda kýsýtlamýþ ve engellemelerle donatmýþlardýr. Aðýr kompulsif bozukluðu olanlar genellikle çalýþamaz ve ikili iliþkilerini de düzenli ve saðlýklý olarak yürütemezler. Genelde tüm günü kompulsif davranýþlar yoluyla belirlenmektedir. Kontrol, yýkama, çeþitli tür ve þekillerdeki tekrarlayan kompulsyonlar ve korkularý ile, ikincil olarak bunlara eþlik eden depresyon bireylerin hayatýný yaþanmaz hale getirmekte, tüm gününü bu þekilde belirlediði gibi, çoðu zaman geceleri de bu bozukluk nedeniyle rahat geçirilmemektedir. Bu hastalar sýklýkla korkularý ve tekrarlayan davranýþlarý tarafýndan hapsedilmiþ durumdadýr ve baþka bir þey de yapabilecek durumda deðildir.

Panik atak ve obsesif-kompulsif bozukluklar, sýklýkla beraberlerinde depresyon geliþtiriler (Belirli bir anda % 30 –40, hayat boyu ise % 50 –60, bazý verilere göre ise % 70 oranýnda depresyon geliþir). Obsesif kompulsif bozukluklarla beraber % 50’ye yakýn oranda kiþilik bozukluklarý da görülür. Bunlar sadece obsesif kompulsif kiþilik bozukluklarý olmayýp; korku, baðýmlý, pasif – agresif, seyrek olarak histrionik ve borderline kiþilik bozukluklarý görülür. Obsesif kompulsif bozuklukluðu olanlar herþeyden önce korku ve çekingenlik özellikleri gösterirler. Kendilerine olan güven duygusunun azlýðý, sosyal tanýnma ve kabul ihtiyaçlarýnýn çok belirgin bir þekilde kendini göstermesine neden olur. Yalnýz kalma ve terkedilme korkularý nedeniyle kiþisel ihtiyaçlarýný, diðer sosyal ihtiyaçlarýnýn altýna alarak, verici bir davranýþ içine girerler.

Kompulsyonlar ile baðýmlýlýklar arasýnda, ayný sürecin tekrarlanmasýna yönelik güçlü bir baský nedeniyle, benzerlikler bulunmaktadýr. Ýkisinde de hastalýk derecesinde kusur bulunduðuna iliþkin bilinç mevcuttur. Baðýmlýlýklarýn daha fazla kiþiye özgü olmasý, kompulsyonlarýn çoðunlukla anlamsýz bulunmasý, ikisi arasýndaki farký oluþturur.

Obsesif kompulsif bozukluklarýn yarýsýndan fazlasýnda sorunlar, çocukluk çaðýnda baþlamaktadýr. Ortalama olarak ilk teþhis 9 yaþýndan sonra konulmakta, herhangi bir tedavi görmedi ise 17 yaþýndan sonra çok daha belirgin bir hale gelmektedir. Mümkün olan en erken dönemde teþhis edilmesi, uygun antidepresanlarýn davranýþçý terapilerle beraber tedavide kullanýlmasý, çoðunlukla çözüm saðlayabilmektedir. Psikoterapilerde hastalar, davranýþlarý tekrarlamadan korkularýný kontrol altýna almayý öðrenirler. Özellikle bu bozukluklarda kullanýlan antidepresanlar, sinir iletim bölgelerindeki enzimler üzerinde etki saðlayarak, bu enzimlerin düzeyini normalleþtiriler. Maalesef bir çok hasta utanma ve çekinme nedeniyle tedaviye gelmemekte veya yanlýþ ve yetersiz tedavi görmektedir.

Genellikle hastalýk zararsýz ve basit belirtilerle baþlar. Teþhis koymaya yetmeyen basit belirtiler, saðlýklý bireylerde bile oldukça sýk görülebilir.

Obsesif Kompulsif Kiþilik Özellikleri

Obsesif kompulsif kiþilik özelliklerinde, kiþiye ve karakterine özgü olan kontrol davranýþý ön plandadýr. Bireyler bu davranýþlarýndan dolayý kendileriyle gurur duymakta, çoðu zaman da diðer insanlarýn ayný konularda benzer þekilde davranmadýklarýný da anlayamamaktadýr. Obsesif kompulsif bozukluðunda kiþiler, düþünce ve davranýþlarýndan rahatsýzdýrlar. Obsesif kompulsif kiþilikte ise, ikilem duygularý, mükemmeliyetçilik, abartýlmýþ titizlik, sürekli kontroller, inatçýlýk ve iddiacýlýk, dikkatlilik ve katý tutumlarýn yer aldýðý bir kiþilik bozukluðundan söz edilmektedir. Ýstenmeyen ve rahatsýzlýk verici düzeyde düþünce yada uyarýlar ortaya çýkabilir, fakat bunlar obsesif kompulsif bozukluktaki kadar aðýr deðildir. Kiþilik bozukluðunda bireyler genellikle (obsesif kompulsif bozukluðunun tam tersi bir þekilde) çevrelerinden rahatsýzlýk duymaktadýrlar.

Sýk Karþýlaþýlan Obsesif Kompulsif Bozukluklar ve Düþünce – Davranýþlarýna Özgü Örnekleri

Bulaþma:
(Tehlikeli bulunan kir, mikrop, ürin, pislik, kan, ýþýn, zehir gibi zarar vermesinden korkulan maddelerle kontakt) Buna iliþkin obsesif düþüncelere örnek olarak; berberin fýrçasý yada taraðý AÝDS virüsü taþýyor düþüncesi verilebilir. Bu düþünceye yönelik Kompulsyon ise; AÝDS virüsüne iliþkin tahlil yaptýrmak, el ve saçlarý yýkamak, diðer insanlarýn elledikleri yada dokunduklarýný düþündükleri herþeyi steril bir þekilde temizlemek.

Fiziksel Þiddet:
(Kendisine veya baþkalarýna, kendisinin veya baþkalarýnýn zarar verebileceði). Bununla ilgili obsesif düþünce; bebeðime kötü bir þey yapacaðým, kompulsif davranýþ ise; bebði veya çocuðu ile yalnýz kalamama, býçak ve plastik torba gibi, zarar vermede kullanabileceði eþyalarý ortadan kaldýrma.

Ölüm:
Ölüm ile ilgili obsesyona; sevgilisinin veya eþinin ölebileceði düþüncesi, kompulsyona da; bu kiþinin sürekli yaþadýðýnýn kontrolü örnek olarak verilebilir.

Tesadüfi Þanssýzlýklar:
Örneðin; kazalar, hastalýk, vb. Bu alanlara yönelik obsesyonlara; araba ile birine çarpabileceði düþüncesi, kompulsyon olarak da; hastane yada polisi aramak, yolu tekrar gidip gelmek örnek olarak verilebilir.

Uygunsuz Sosyal Davranýþlar
(Örneðin; müstehcen þeyler söylemek, kontrolü kaybetme korkusu) Bu konuya iliþkin obsesyonlara örnek olarak; ahlaksýz þeyler söyleme düþüncesi, kompulsyon olarak da; kontrolü elinde tutma denemeleri, sosyal ortamlara girmeyi engelleme, sürekli olarak baþkalarýna; davranýþýnýn belirli durumlarda kabul edilebilir olup olmadýðýný sorma verilebilir.

Seks
(Uygunsuz bir þekilde seksüel organlarý ile meþgul olma, kabul edilmeyen seksüel davranýþlar). Bu alana yönelik obsesif düþüncelere; birilerine tecavüz etme düþüncesi, kompulsif davranýþlara ise; potansiyel kiþilerle ayný ortamda yalnýz kalamama örnek olarak verilebilir.

Din
(Örneðin; Tanrý’ya küfretme, dini ikilemler) Bu alana iliþkin obsesif düþüncelere; Tanrý’nýn yok olduðu veya inaç yokluðu, kompulsyonlara ise; sürekli dua etmek, dini yardým arama, vb. örnek olarak verilebilir.

Düzenlilik
(Örneðin; eþyalarýn doðru yerlerinde olma zorunluluðu, davranýþlarýn doðru bir tazda (belirli bir örneðe uygun veya belirli sýklýklarla) yapýlmasý). Bu alana iliþkin obsesyonlara; eðer diþlerimi doðru bir þekilde ve düzende fýrçalamazsam, doðru yapana kadar tekrar önden baþlayarak devam etmeliyim, kompulsyonlara ise; bir davranýþýn ayný sýklýkta tekrarlanmasý veya yapýlmasý, tekrarlarýn kendini iyi hissedene kadar sürdürülmesi. Bu kategorideki tekrarlayan davranýþlara, kötü yada berbat düþünceler sonucunda yapýlan hareketler de eklenmelidir. Merdivende iken aklýna kötü düþünceler gelen bir hasta, tekrar iyi veya olumlu düþünceler gelene kadar merdiveni inip çýkmaya devam ediyor olabilir.

Kaybetme:
Saðlýklý bireyler için bile önemli bir þeyleri kaybetme korkusu yada cüzdanýnýn yerinde olup olmadýðýný kontrol etme davranýþý anormal deðildir. Bazý obsesif kompulsif hastalar böyle düþünceler ve devamýndaki kontrollerle saatler boyunca ayrýntýlarla uðraþabilirler. Örneðin bir hasta, giyim eþyalarýný yýkamak üzere banyoya getirdiðinde, yýkamaya atmadan önce ceplerinde önemli þeyler unutmamak için bir ceketi veya pantolonu 30 kez kontrol edip, çýrptýðýný ifade etmektedir. Bir diðeri parayý defalarca kontrol edip silkeledikten sonra, baþka bir kaðýt paranýn yapýþýk olmadýðýnýna kesin inanmasýndan sonra kaðýt parayý bir baþkasýna verebilir. Bu bireyler için alýþ veriþ neredeyse imkansýz hale gelebilmektedir.

Anlamsýzlýk:
Örneðin; anlamsýz ifadeler ve deyimler, resimler, melodiler, kelimeler ve sayýlar. Bu kategoriye iliþkin obsesyonlara; bir iþ yaparken (örneðin kitap okurken), bir televizyon serisinin melodisinin iþitilmesi örnek olarak verilebilir. Ayný obsesyona yönelik kompulsyon ise; kafasýnda bu melodi yok olana kadar paraðrafýn tekrar tekrar okunmasýdýr.

Bilgi Gizliliði:
Daha önce gözden geçirilmiþ diðer korkular gibi, kiþisel ve özel bilgilerin suistimal edilme korkusunu içeren obsesyon ve bunu takip eden kompulsyonlar da azýmsanmayacak kadar çoktur. Göndermek istediði bir mektubun bir yabancý tarafýndan ele geçirilerek görülme düþüncesi, evine gelen misafirlerin kiþsel ve özel bilgilere ulaþabileceði korkusu bu tür obsesyonlara örnek verilebilir. Bu tür kompulsyonlara ise; sürekli kiþilerin takibi, özel veya kiþisel bilgileri saklamak için saatler süren çabalar verilebilir.

Bir çok hasta, obsesyon ve kompulsyonlarý hakkýnda konuþmaktan hastalýk derecesinde korkarlar. Bu tür konuþmalarýn hastalýklarýný daha kötüye doðru götüreceðini, daha gerçek bir hale getireceðini ve hatta düþüncelerini gerçeðe dönüþebileceðine inanýrlar. Burada düþünce ve davranýþ veya hareketleri birbirinden ayýrt etmemiz gerekmektedir. Biz kendiliðinden ortaya çýkan düþüncelerimizi kýsa dönemde çok az kontrol edebiliriz. Eðer bir düþünceyi bastýrmayý denediðimizde, bu düþünceyi kafamýzdan atmamýz neredeyse imkansýz hale gelir. Dolayýsýyla bir düþünce ile sürekli meþgul olmak, bu düþüncelerin iyice yerleþmesini saðlamaktadýr. Bu nedenle biz düþüncelerle nasýl yaþanabileceðini öðrenmeliyiz. Öncelikle beraber yaþamayý öðrenebilmenin ilk þartý, bu kendiliðinden ortaya çýkan düþüncelerimizi kabul etmeyi öðrenmeliyiz. Bu düþünceler genellikle duygularýmýz ile ilgili oldukça sýnýrlý bilig içermektedir. Ýstenmeyen bu obsesif düþünceler; bir baþkasýnýn sperminin bulaþmasý düþüncesinde olduðu gibi, oldukça utanç verici de olabilir. Özellikle çok sayýda kompulsif davranýþlarýn yol açtýðý aðýr problemleri olan hastalar, bu kompulsyonlarýnýn fazlalýðý nedeniyle utanç içinde de olabilirler. Tekrarlayýcý düþünceleri, kontrolü kaybetme korkularý yaþatabilmesine raðmen, hastalarýn çoðu bu saplantýlý düþüncelerinin anlamsýz olduðunun farkýndadýrlar.

Hastalar bazen sahip olduklarý bu tekrarlayýcý ve rahatsýzlýk veren düþüncelerinin þizofreni hastalýðýnýn bir iþareti olduðunu düþünerek korkuya kapýlýrlar. Eðer obsesif düþünce yada uyarýlar þiddet yada diðer yasal olmayan ve ahlak dýþý objeler içeriyorsa, genellikle hastalar terapist yada doktorlarýnýn bunlarý bilmesi durumunda, kendileri hakkýnda suç duyurusunda bulunacaklarý ve hapse girebilecekleri korkusunu yaþarlar. Þizofreni gibi psikotik rahatsýzlýklarda, obsesif kompulsif bozukluklarýn tersine, gerçeklik ve kendi düþünceleri arasýnda bir ayýrým yapýlamaz. Tedavi edilmemiþ akut þizofreni hastasý; komþusu tarafýndan elektrik þoku ile kendisine zarar verileceði yada diðerlerinin kendi düþüncelerini rahatlýkla okuyabileceði ve düþüncelerini etkileyebileceði saplantýlarýný, tam bir gerçek olarak deðerlendirir. Obsesif düþüncelere sahip olan kiþi, en azýndan geçici olarak da olsa, bu korkularýnýn abartýlý olduðunun farkýndadýr.

1. Genellikle davranýþ yada hareketlere bir korku duygusu eþlik etmemekte, bunun yerine tiksinti ve nefret duygusu yer almaktadýr. Sýklýkla hastalarda sinirlilik veya hafif bir felaket ifadesi ortaya çýkmaktadýr. “Eðer kompulsif davranýþlarý yerine getirmezlerse ne olabilir” sorusuna hastalar, belirgin ve somut bir cevap verememektedir. Bir hastalýðýn kendilerine bulaþma korkusu gibi bir obsesyonu olan hasta, aslýnda bu korkusu ile davranýþlarýný rasyonel ( ikincil Rasyonelizasyon) hale getirmeye, kendisi ve gösterdiði davranýþ þekli için makul bir neden oluþturmaya çalýþmaktadýr.

2. Problem, sorumluluðu alabilecek bir baþka kiþinin varlýðý durumunda ortadan kalkar.

3. Hastalar obsesif kompulsif oluþan durumlarda bütünlük duygusunda azalma ve parçalanmýþlýk hissi duyduklarýný ifade etmektedirler. Bunun dýþýnda herþeyin gözünün önünde yokolduðu veya kaybolduðu bir tür dalgýnlýk ifade etmektedirler. Örneðin; ellerin otomatik olarak hareket ettiði hissi gibi.

4. Hastalar uygulayabilecekleri tüm kriterlerin, örneðin; bir davranýþýn tamamlandýðýna iliþkin deðerlendirmede, kendilerine çok mesafeli ve abartýlý geldiði hissine kapýlmaktadýr.

5. Hastalarda davranýþ belleði bozulmuþtur. Yapýlan ve ön görülen davranýþlarý birbirinden ayýrmada zorluk yaþayabilirler. Bu daha derin kognitif bir bozukluða iþaret ediyor da olabilir.

6. Hastalar konuþma, ritim veya duvarlarda ok gibi yardýmcý iþaretler geliþtirerek, kompulsyonlarýný mümkün olduðunca tam ve mükemmel yerine getirmeye çalýþýrlar.

7. Kritik davranýþlarýn yapýlmasýnýn ardýndan, bir takým gerginlikler ortaya çýkarak, hastanýn dikkati bunlara yönelir: “Belki tam olarak doðru yapamadým”. Bunun üzerine davranýþý tam olarak doðru yaptýðýna dair içsel bir açýklýk ve rahatlama oluþuncaya kadar davranýþý tekrarlamaya devam eder. Böylece kiþi davranýþý gerçekten ve doðru olarak yaptýðýna dair güven duygusuna ulaþmaya çalýþýr.

Genellikle etrafýnda bulunan birileri, güven duygusunun oluþmasý için, hastanýn sterotipik sorularýna cevap vermek zorundadýr. Bazý durumlarda hastalar kendilerini uyaracak ve kompulsyonlardan çýkmalarýna yardýmcý olabilecek uyarýcý niteliðinde kendilerini basit düzeyde yaralayýcý araç-gereç ve madde kullanabilirler.

8. Hastalarýn kontrol davranýþlarý niceliksel deðil, niteliksel olarak farklýdýr. Bir okb hastasý etrafýný kontrol davranýþýný, kendinden veya baþkalarýndan oluþabilecek belirgin bir zararý önlemek için deðil, tehlikenin yayýlma duygusunu aþmak için yaparlar.

9. Hastalar onlara; neden gerekli olmadýðýný yada günde yüzlerce kez ellerini yýkamalarýnýn gereksiz olduðunu kanýtlama veya ispatlama çabalarýný boþa çýkarýr ve dikkate almazlar.

10. Kontrol kompulsyonlarý oldukça yavaþ ve sinsice ilerleyen bir tarzda ortaya çýkarlar. Bulaþma ve pislenme korkularý ile bunlarla iliþkili temizlik kompulsyonlarý ise genelde ani bir baþlangýç gösterir.

Obsesif Kompulsif bozukluk ne yazýk ki nadir rastlanan bir rahatsýzlýk deðildir. Toplumun %1 –2 si bu hastalýktan etkilenmektedir. Üstelik bu hastalardan çoðu ya tedavi olmamakta yada yetersiz tedavi uygulandýðýndan sürekli bu sorunla yaþamak zorunda kalmaktadýr. Epidemolojik çalýþmalar bu hastalýkta ömür boyu yakalanma riskinin tüm toplumda %2,5, 1 yýllýk süreç içinde ise %1,5 – 2,1 olduðunu göstermektedir. Erkeklerde ortalama baþlangýç 6 –15 yaþlarýna dayanmakta iken, bayanlarda baþlangýç yaþý 20 –29 arasýndadýr. Tedavi edilmediðinde kronik bir hale dönen hastalýk, gün geçtikçe de belirtilerini kötüleþtirmektedir. Bu hastalýkla beraber bazen; fobiler, tik bozukluklarý ve depresyon da ortaya çýkabilmektedir

Temizlik Takýntýlarý
 

En 'meþhur' takýntý türü temizlik takýntýlarýdýr. Herhalde hepimizin pislik korkusuyla yaþayan yakýnlarýmýz vardýr. Dakika baþý musluða koþanlar, banyodan çýkmak bilmeyenler, tuvalet sonrasý tahareti yarým saat sürenler her okuyucunun sanýyorum aþinasýdýr. Emile Zola muhibbi, natüralizm sevdalýsý büyük yazarýmýz Hüseyin Rahmi Gürpýnar'ýn daktilosunu eldivenle kullandýðý; Boðaziçi mehtaplarýný ölümsüzleþtiren, Ýstanbul aþýklarýndan Abdülhak Þinasi Hisar'ýn uzlete çekildiði Gümüþsuyu'ndaki evinde hayatýný temiz kalmaya adadýðý edebiyat çevrelerinde anlatýlýr.

Bir baþka ünlü 'temiz', Amerikalý film yapýmcýsý, sanayici, havacý Howard Hughes idi.Büyük serveti sayesinde, kendisini herkesten ve herþeyden tecrit ettiði bir hayat kurmuþtu. Hazindir, kirlenme korkularý yüzünden, geçirdiði bir hastalýðýn tedavisini görememiþ, bu yüzden hayatýný kaybetmiþti. 1905'te baþlayan hayatý 1976'da sona erdiðinde uzun süredir yapayalnýzdý. Kendisini hapsettiði otelde ölüsü bulunmuþtu. Yüzü hastalýk tesiriyle öylesine deðiþmiþti ki, kimse kendisini tanýyamamýþ, kendisini teþhis edebilmek için parmak izleri alýnmýþtý. Her ceset kötüdür, ama Cehennem Melekleri (Hell's Angels), Yaralý Yüz (Scarface), Kanun Dýþý (The Outlaw) gibi filmlerin yapýmcýsý, arkasýnda 2 milyar dolar býrakan bu adamýn cesedi gýdasýzlýktan, susuzluktan kurumuþ, eðri büðrü bir hal almýþtý.

Temizlik takýntýlarý olan kiþiler ellerini iyi yýkayýp yýkamadýklarýný, kirli bir þeye (her türlü eþya, hayvan, metal, yiyecek, yað, cam kýrýðý, yün, kumaþ, mürekkep, gazete...) deðip deðmediklerini, elbiselerinde bir leke olup olmadýðýný, en son kimle tokalaþtýklarýný, bir taraflarýný bir vücut salgýsý (kan, idrar, dýþký, tükürük, ter...) bulaþýp bulaþmadýðýný düþünüp dururlar. Kalkýp orasýný burasýný yýkamayanýn bile kafasý hiç rahat deðildir.

Elini Cebine Sokmayan Adam
Baer ve Jenike'nin naklettiði bir vaka þudur:
30 yaþýnda bir erkek, kirli olduðunu düþündüðü nesnelerden kendisine pislik bulaþmasý korkusuyla doktora baþvurur. 'Kirli' nesneleri ellemeden önce üstlerini kaðýt havluyla örtmektedir. Yine de kirli çamaþýrlarýna, yataðýna, lokantalarýn kapý kollarýna, arabasýnýn benzin deposunun kapaðýna dokunmak zorunda kalýrsa kirlendiði hissine kapýlýr, huzursuz olur. Bu durumda uzun uzun ellerini yýkar, bununla da yetinmez, kirli nesneyle temas ettiðini düþündüðü elbiselerini de yýkar. Bir elini daima 'temiz' tutar, bu eliyle pantolonunun cebine sokmaz, bu eliyle tokalaþmaz. Zamanla iþinde tam mesai çalýþamaz olur. Çünkü kirli nesnelerden uzak kalmak ve temizlenmek için harcadýðý zaman akýl mantýk sýnýrlarýný aþmýþtýr. Her gün saatlerini temizlenmeye harcadýðý için, giderek sosyal hayattan da kopar.

Her Yerde Kan Var!
Bazý kiþilerde birden fazla takýntý türü görülebilir. Veya bir takýntý düzelir, yerini baþka bir takýntýya býrakabilir. Tedaviye iyi cevap veren hastalarda ilaç kesildikten sonra hastalýk nüksedebilir. Bütün bunlara iyi bir örnek olmasý açýsýndan, Osman'ýn hikayesini anlatmak istiyorum.

Osman 27 yaþýndaydý, Ýstanbul'daki bir üniversitenin iþletme fakültesini bitirmiþ, yüksek lisansýný tamamlamýþtý. Bize ilk geldiði sýrada Ýstanbul'da yedek subay olarak askerliðini yapýyordu. Ailesi Erzincanlýydý ama Ýzmit'te oturuyorlardý. Takýntý hastasý olduðu, odamdaki sehpada cep telefonuna yer beðenmemesinden belliydi. Telefonu bir oraya koyuyor,bir buraya koyuyordu; oradan alýp þuraya, þuradan buraya yerini deðiþtirip duruyordu.

Takýntýlarý 17 yaþýnda baþlamýþtý. Baþarýlý bir eðitim hayatý geçirmiþti. Henüz üniversiteye giriþ imtihaný sonuçlarý açýklanmamakla birlikte, yüksekçe bir puan bekliyordu. Ýlkokul, orta, lise derken koca delikanlý olmuþ, nihayet üniversite kapýsýna dayanmýþtý.

Ýzmit'te okuduðu lisenin mezuniyet balosu yapýlacaktý. Osmanlarýn evi, balonun yapýlacaðý yere yakýndý. Balodan bir gece önce, þehre uzakça bir yerde oturan arkadaþýný evine çaðýrdý Osman. Berbere gidilecek, þýk kýyafetler giyilecek... Arkadaþýnýn yollarda ziyan olmasýný istemedi, misafirperverliðini gösterdi.

Ama tatsýz bir olay, mezuniyet gecesini kabusa çevirdi. Balonun yapýlacaðý yere giderken, otobüsün biri arkadaþýna çarptý, ortalýk kan gölüne döndü, Osman derhal arkadaþýný yüklenip hastaneye koþturdu. Ýki genç, geceyi balo salonunda deðil, hastanenin acilinde geçirdiler. Arkadaþý hayati tehlike yaþamadan, sakat da kalmadan kurtuldu, hatta ertesi gün hastaneden taburcu oldu.

Fakat Osman, arkadaþýnýn kana bulanmýþ gövdesini omuzladýðýný, kendi ellerinin ve yüzünün arkadaþýnýn kanýyla kýpkýrmýzý olduðunu unutamýyordu. Çok sevdiði birinin sýcacýk kanýný teninde hissetmiþ, bundan çok etkilenmiþti. Bir daha kana dokunmaya tahammülü yoktu. Asla kan deðmemeliydi Osman'ýn hiçbir yerine.

Kan korkusu zihnini çok uðraþtýrýyordu. Nereye baksa kan olup olmadýðýný kontrol ediyordu. Postaneye gitse bankolarýn üstünü, maðazalarda yazarkasalarýn tuþlarýný, evlerde kapýlarý, baþladýðý üniversitede sýralarý uzun uzun inceliyordu. Bir masanýn üstünde, bir kapýnýn kolunda, bir maðazanýn vitrininde koyu renkli bir nokta görse 'Acaba kan mý?' endiþesine kapýlýyordu. Ya o mekandan uzaklaþýyor veya –mutlaka orada bulunmaya mecbursa- büyük bir sýkýntý çekiyordu. Bir akrabasýnýn yazýhanesine, evine, dükkanýna ziyarete gitse hýzla bütün koltuklarý gözleriyle tarýyor, en lekesiz görünen koltuða oturmaya çalýþýyordu. Elbette koltuklarý fazla inceleme fýrsatý bulamadýðýndan, oturmaktan çok rahatsýz oluyordu. Otururken önündeki sehpada gördüðü küçücük siyah bir leke, Osman'ý öyle huzursuz ediyordu ki, vedalaþýrken o akrabasýyla el sýkýþmak istemiyordu. Ama takýntýlarýný insanlara açýklayamadýðýndan ister istemez koltuklara oturuyor, tanýdýklarla el sýkýþýyordu. Sonra da kendisini evine atýp 20 dakika kadar el yýkýyordu. Hatta bazen, sadece biriyle el sýkýþtýðý için banyo yapýyordu. Ceket, pantolon alacaðý zaman kumaþýn her noktasýný didik didik ediyordu. Ama baktýðý þey kumaþýn kalitesi deðil, üstünde kan lekesi olup olmadýðýydý. O zamanlarda çok daha yaygýn kullanýlan umumi telefonlara mendiliyle dokunuyor, ahizeyi yüzünden mümkün olduðu kadar uzak tutuyordu. Yürürken gözü yerlerdeydi. Bastýðý yere dikkat ediyordu. Kana asla basmamalýydý çünkü. Babasýnýn ifadesiyle, adeta yere para düþürmüþ de onu arýyor gibi yürümeye baþlamýþtý. Sokaða çýkmak, bakkaldan gazete almak, okula gitmek, otobüse binmek iþkenceye dönüþmüþtü.

Mübarek Ramazan ayý geldi, oruç tutmaya baþladý Osman. Temizlik takýntýlarýna bir takýntý daha eklendi. 'Ya durduk yerde cinsel boþalma olursa da orucum bozulursa?' Orucun, ibadetin huzurunu yaþayamýyor, bütün dikkat ve gayretini orucunun bozulmamasýna harcýyordu. Orucun bozulmasý korkusu, hem de cinsel boþalmayla bozulmasý korkusu, oruçtan duyulacak mutluluðun önüne geçmiþti.

Sonra bütün sýkýntýlarý baþlatan þeyin, mezuniyet gecesi olduðunu düþünmeye baþladý. Keþke balo salonuna o yoldan gitmeseydik, keþke evden bir dakika erken çýksaydýk, keþke o berbere deðil bu berbere gitseydik, keþke gömleðimi düðmelerken biraz daha acele etseydim de kazadan saniye farkýyla kurtulsaydýk... gibi milyon türlü düþünce Osman'ýn zihninde dans ediyordu.

Sonunda dayanamayarak bir psikiyatriste gitti, ilaç tedavisiyle düzeldi. Birkaç yýlý rahat ve mutlu geçirdi. Üniversitenin üçüncü sýnýfýnda, bir ev tutarak tek baþýna yaþamaya baþladý. Bir gün kendisine bir kot pantolon aldý, evine gelip denediðinde paça boyunun kýsa olduðunu düþündü. Gidip pantolonu uzunuyla deðiþtirdi. Uzun pantolonun da bedeni uymadý. Onu da deðiþtirdi, bu defa kasýklardan potluk yaptý. Kotçuyu kapý komþusu yaptý Osman. Bir kot daha denedi, beðendi, ama evde giydiðinde, bedeni de paçalarý da iyi durmakla beraber belden biraz sakil durdu. Yine kotçuya yollandý, eskisini verip sonunda kusursuz olduðunu düþündüðü bir pantolon aldý. Evde tekrar giyip ayna karþýsýna geçince rengini beðenmedi.

Bir türlü uygun kotu aldýðýndan emin olamýyordu. Maðazada pantolonu giyiyor, uzun uzun inceliyor, 'Tamam, bu galiba iyi,' diyor, ama akþam eve dönünce içine bir kurt düþüyordu. Pantolonu bacaklarýna yeniden geçiriyor, mutlaka bir kusur buluyordu.

Bütün günü artýk Ýstanbul'un kot maðazalarýnda geçiyordu. Okula falan gittiði yoktu. Hatta sosyal hayattan, arkadaþ çevresinden de kopmuþtu. Her sabah kalkýp iþe gider gibi kotçulara gidiyor, o çarþý senin bu çarþý benim, o dükkan senin bu dükkan benim dolaþýyordu. Ýstanbul'un kotçular camiasýnda tanýnan biri olmuþtu Osman.

Psikiyatristin yolunu tuttu, reçete yazýldý, ilaçlarý kullandý, kýsa sürede düzeldi, Ýþletme Fakültesi'nin üçüncü sýnýfýný bitirdi, bir sonraki sene üniversiteden mezun oldu, yüksek lisansa girdi. Bir arkadaþýyla yeni bir ev tuttu. Her þey yolunda gidiyordu. Kýz arkadaþýyla tatile çýktý. Güneyin kýzgýn güneþinden yanan gövdesini havuza attý, dinlendi, eðlendi, yüksek lisans programýna baþladý.

Tatilinin son günlerinde önemsiz bir saðlýk sorunu ortaya çýkmýþtý. Penisinde bir kýzarýklýk oluþmuþtu. Osman bunu ciddiye almamýþ, havuzda çok kalýp kýz arkadaþýyla çok sýk cinsel iliþkiye girmesine baðlamýþtý. Ancak kýzarýklýk geçmeyince Ýstanbul'da bir cilt uzmanýna baþvurdu. Cilt uzmaný da kýzarýklýðýn önemli olmadýðýný, tahriþe baðlý olduðunu düþündü, bir merhem verdi. Þanssýzlýk bu ya, merhem yan etkiye yol açtý, Osman'ýn cinsel organýndaki kýzarýklýk daha da arttý, penis derisi inceldi. Merhem deðiþtirildi, Osman da birkaç hafta içinde bu illetten kurtuldu. Fakat bu esnada epey endiþelenmiþ, üzülmüþtü.

Daha önce dert etmediði halde, ev arkadaþýnýn mantar hastalýðý Osman'ý korkutmaya baþladý. Arkadaþýnýn kasýk bölgesinde mantara baðlý cilt yaralarý vardý. Osman, kendisine de mantar hastalýðý bulaþmasýndan kaygý duyuyordu. Giderek kaygýsý þiddetlendi. Ev arkadaþýnýn dokunduðu hiçbir þeye dokunmak istemiyordu. Tabii ki ayný ev içinde bu oldukça zordu. Televizyonun uzaktan kumandasý, dokunulmazlar arasýndaydý. Ortak arabalarýný, arkadaþýnýn eli direksiyona deðdi diye kullanmýyordu. Ne yapýp edip arkadaþýndan önce banyo yapmaya çalýþýyordu.

Kasýk, penis, mantar, cinsellik derken sperm bulaþma korkularý ortaya çýktý. Ayný evde iki erkek kalýyorlardý. Ýki genç erkek. Osman, arkadaþýnýn erkeklik sývýsýnýn bulaþtýðý bir yere elini sürüyor muydu acaba? Arkadaþýnýn erkeklik sývýsý Osman'ýn çamaþýrlarýna, çantasýna, terliklerine deðiyor muydu? Arkadaþýna dokununca, onunla el sýkýþýnca meni kendi eline geçebilir miydi?

Týp fakültesinde öðrenci olan bir arkadaþýndan spermin dýþ ortamda yedi saat yaþayabileceðini duydu. Bu bilgi, Osman'da yeni sýkýntýlar doðurdu. Bekar evi Ýstanbul'da, ailesinin evi Ýzmit'teydi. Ýstanbul-Ýzmit arasý bir saatti. Sýk sýk ailesinin yanýna gidiyordu Osman. 'Acaba arkadaþýmdan bulaþan meniyi eve taþýr mýyým?' þüphesi genç adamýn hayatýný kabusa dönüþtürmüþtü. 'Arkadaþýmýn sperm hücrelerini eve taþýrsam, benden de anneme bulaþýrsa, annem hamile kalýrsa...'

Umumi tuvaletler de Osman'ýn huzursuzluðunu ayyuka çýkaran yerlerdi. Umumi tuvaletten Osman'a meni bulaþabilir, Osman annesini elleyince, annesi umumi tuvaletten taþýnan meniyle hamile kalabilirdi. Hafta sonlarý kirli çamaþýrlarýný, havlularýný yýkatmak için Ýzmit'e götürüyordu. Ama yedi saat geçmeden kirlilerini kimseye elletmiyordu. Gözü saatte sperm hücrelerinin ömrünü tamamlamasýný bekliyordu. Çamaþýrlarý, Ýstanbul'daki evinden çýktýktan yedi saat sonra yýkanabiliyordu. Sürekli ellerini yýkýyor, bununla da yetinmeyip dokunduðu yerleri de yýkýyordu. Dokunduðu her yer annesinin felaketi olabilirdi. Zamanla terliðini ve havlusunu atmaya baþladý. Kirlenen havlusu yýkanmýyor, çöp tenekesini boyluyordu.

Ardýndan, evdeki insanlara her türlü hastalýðý bulaþtýrma korkusu baþladý Osman'da. Öyle ya, umumi tuvaletlerde, konuþtuðu, tokalaþtýðý insanlarda, sinemalarda, kahvelerde sadece meni deðil bin türlü hastalýk vardý. Bu defa 17 yaþýnda olduðu gibi kan deðil, özellikle sümük ve tükürük bulamasýndan korkuyordu. Osman'a göre, belki de meniye kývam ve renk açýsýndan daha yakýn olduðu için sümük ve tükürük korkusu almýþtý kan korkusunun yerini. Üstelik kan her yerde yoktu, ama sümük ve tükürük her yerde vardý. Yüzünü, yanaklarýný, burnunu elleyen yüzlerce insanla el sýkýþmak, küçücük hücresini öksürürken saçtýðý tükürük zerrecikleriyle dolduran biletçilerden bilet almak, milyonlarca insanýn ellediði kapý kollarýný ellemek zorunda kalýyordu. Eskiden yerde para arar gibi kan lekesi ararken, þimdi kaðýt mendil aramaya baþlamýþtý. Kaðýt mendil sümük demekti, kesinlikle kaðýt mendile basmamalýydý.

Daha önce psikiyatristlere gitmiþ, verilen ilaçlarla takýntýlarý düzelmiþ, ama sonra yeniden baþlamýþtý. Psikiyatriye inancý zayýflamýþtý. Hastalýðý düzeliyor, ilaçlarý kesince tekrarlýyordu. Psikiyatri doktoruna gitmedi Osman.

Takýntýlarý daha da yaygýnlaþtý. Evdeki insanlara 'hastalýk bulaþtýrma' korkusu, aile fertlerine 'zarar verme' korkusuna dönüþtü. Elektrikli cihazlarý ne zaman kullansa, 'Benden sonra kullanan zarar görür mü?' endiþesi beynini yakýyordu. Saç kurutma makinesi, tost makinesi, radyo, televizyon... Aklýnýza ne gelirse kullandýktan sonra, baþkasýna zarar vermemek için defalarca kontrol ediyordu. Kendisinin bozduðu bir alet yüzünden aileden birinin yaralandýðýný, sakat kaldýðýný, öldüðünü düþünüyor, muazzam bir suçluluk duygusuna kapýlýyordu. Ailenin arabasýný kullanýrken ne zaman bir çukura girse, 'Benden sonra arabayý aðabeyim kullanýr da kaza yaparsa,' vehminden kurtulamýyordu.
Herhangi bir tedai görmeden askere gidince, takýntýlarý yoðunlaþtý ve bize baþvurdu.

Çeþme Baþýnda Boþanan Hýçkýrýklar
Burcu, banka memuru bir babayla ev hanýmý bir annenin kýzýydý. Bize ilk geldiðinde 22 yaþýndaydý. Üniversitede tekstille ilgili bir bölümde okuyordu. Kendisinden üç yaþ büyük bekar bir ablasý, 17 yaþýnda lise öðrencisi bir erkek kardeþi vardý.

Aile baðlarý oldukça kuvvetliydi. Anne ve baba çocuklarýný, kardeþler birbirlerini seviyorlardý. Çocuklarýna müþfik davranan, anlayýþlý, güler yüzlü bir anneleri vardý. Babalarý Rýfat, evlatlarýyla son derece ilgili, onlarýn her þeyini düþünen bir adamdý. Çocuklarýndan biri öksürse, Rýfat'ýn gözüne sabaha kadar uyku girmiyordu. Öylesine aþýrý þefkatli bir adamdý ki, davranýþlarý farkýnda olmadan baskýya dönüþmüþtü. Çocuklara asla kötü davranmýyordu, hep tatlý dilliydi, çocuklarýn isteklerini anlayýþa karþýlýyor, mümkün olduðu kadar yerine getirmeye çalýþýyordu. Kesinlikle 'Kýz kýsmý gezmez, evde oturacaksýn, annene yardým edeceksin,' yaklaþýmý sergilemiyordu. Kýzlarý olsun, oðlu olsun, çok mantýksýz deðilse istedikleri izni koparabiliyorlardý Rýfat'tan. Fakat 25 yaþýndaki büyük kýzýnýn bile ne kadar yemek yediðine dikkat ediyor,
-'Kýzým az yedin, sebze yemedin, çikolatayý fazla kaçýrdýn, hadi þu tavuktan da ye,' türü nasihatlerle çocuklara lokmalarýný yutarken bile gözetlendikleri hissini uyandýrýyordu. Hatta sofraya oturur oturmaz, daha kaþýklar ele alýnmadan müdahaleler baþlýyordu:
-'Oðlum eti iyice çiðnemeden yutma, Burcu senin yüzün biraz solgun, ýspanaðý bol ye, haným çorbayý fazla ýsýtma çocuklarýn diþlerine zararlý, kýzým dur bakayým senin pilavýnda taþ mý var yoksa...'
Müdahaleler elbette sofrayla sýnýrlý kalmýyordu. Her þey Rýfat'ýn ilgi alanýndaydý. Eþinin, oðlunun ve kýzlarýnýn yapacaðý her þeyi Rýfat önceden düþünüyor ve söylüyordu:
-'Oðlum çantaný hazýrladýn mý? Aman kitaplarýndan birini unutma. Getir bakayým ders programýný yarýn ne dersleri varmýþ? Ayakkabýlarýn biraz tozlanmýþ galiba, boyamadan okula gitme. Matematik, edebiyat, tarih... Dur getir çantaný ben hazýrlayayým, unutursun þimdi. Burcu sen bugün erken yat caným, çok yoruluyorsun. Uykun mu yok? Yatarsan uykun gelir güzel kýzým. Yarýn hava soðuk olacakmýþ, siyah çizmelerini giy. Haným dur, öyle yer mi silinir, belin çýkacak...'
Evde son derece iyi niyetli, ama hiç susmayan, her þeye karýþan bir adam vardý. Burcu, bu sevgi dolu aile ortamýnda, ama müdahaleci bir babanýn kanatlarý altýnda büyüdü.

Çok ayrýntýcý, her þeyi uzun uzun ve inceden inceye düþünen bir insandý Burcu. Bu yüzden insanlara karþý gayet zarifti. Herkese iyi davranýrdý. Aðzýndan çýkacak söze çok dikkat eder, kimseyi kýrmamaya çalýþýrdý. Aþýrý derece dürüsttü. Hatta ahlaki konularda katýydý. Hiçbir canlýya en küçük bir haksýzlýk yapmamaya çalýþýrdý. Kuþlara yem atar, aðaçtan yaprak koparmaz, yerlere çöp atmazdý. Otobüste giderken aksýrsa, yolculara hastalýk bulaþtýracak olmanýn vicdan azabýný yaþardý. Dini inançlarý kuvvetliydi. Namaz kýlar, oruç tutardý.

Çok teferruatçýydý. Teferruatçýlýðý, kýlýk kýyafetinden bile ilk bakýþta belli olurdu. Son derece þýk giyinirdi. Gömleðinin düðmesinden ayakkabýsýnýn tokasýna kadar her giydiði büyük bir uyum içindeydi. Saçýna, makyajýna büyük özen gösterirdi. Kaþlarýný aldýrsa, iki kaþý arasýndaki milimetrik bir asimetri, huzurunu kaçýrýrdý. Geceleri uykuya dalmadan önce baþ parmaðýyla diðer týrnaklarýnýn keskin tarafýný muayene eder, týrnaklarýnda küçük bir çýkýntý hissederse yataktan kalkar týrnak törpülerdi.

Bize geldiðinde 13 yýllýk öðrenciydi, ama hayatýnda bir kere bile okul tuvaletine girmemiþti. Ömrü boyunca sadece birkaç kere umumi helaya girmek mecburiyetinde kalmýþ, bunu da büyük bir iðrenme hissiyle yapmýþtý. Her yerde yemek yiyemezdi. Misafir olduðu bir evin sahibini yeterince titiz bulmadýysa, mutfaðý Burcu'ya göre kafi miktarda temiz deðilse, sofraya oturmaktan kaçýnýrdý. Ev sahipleri ýsrar ederse, yalandan nefret ettiði halde, yalan söylerdi. Açlýktan karný zil çalsa bile,
-'Tokum, biraz evvel yedim, boðazým aðrýyor, dana eti alerji yapýyor...' türünden bahaneler uydururdu yemekten imtina maksadýyla. Eðer mutlaka yemek zorunda býrakýlýrsa, büyük zorlukla katlanýrdý buna. Kaþýðý tabaða sallar, ama fazla doldurmaz ve aðýr hareket ederdi. Ev sahipleri de hakikaten tok veya iþtahsýz olduðunu kabule mecbur kalýrlardý.

Burcu'nun özellikle uzak durduðu gýdalar, açýkta duranlardý. Üstü sýký sýký örtülmemiþ yemekler tozlanabilirdi, her türlü kirin bulaþmasýna açýktý. Sürahinin her tarafý iyice kapalý olmalýydý. Ýðrendiði bir canlý türü sineklerdi. Bir yere girdiði zaman sinek olup olmadýðýný tetkik eder, sineklerin nerelere konabileceðini, hangi deliklere nüfuz edebileceðini hesaplardý. Lokantaya pek gitmez, gittiði zaman da bardak kullanmaz, suyu pet þiþeden içerdi. Masadaki çatal býçaðý, çantasýndan çýkardýðý kaðýt mendille silerdi.

Cisimlerin yamuk durmasýndan aþýrý rahatsýz olurdu. Gazetenin katlanýp rasgele býrakýlmasýna kýzardý. Okunmuþ gazeteleri alýr, çok düzgün biçimde katlar, sayfa kenarlarýnýn dýþarý taþmamasýna özen gösterir, bayideki haline getirip öyle sehpaya býrakýrdý. Sehpada da rasgele durmamalýydý gazete. Nasýl danteller, kül tablalarý, þekerlikler sehpayý tam ortalýyorsa, gazete de belli bir konumda bulunmalýydý. Perdenin kývrýmlarýnda bir milimetre dahi potluk olmamalýydý. Sýk sýk perdeleri kontrol eder, potluklarý düzeltir, kapatýp açar, olmazsa yeniden kapatýp açardý. Raflarda bardaklar ayný hizada bulunmalýydý. Sýk sýk raf düzeltirdi. Bardaklar altlarýndaki peçeteleri ortalamalý, peçeteler de ayný hizada bulunmalýydý.

Bize gelmeden iki sene evvel tatsýz bir olay yaþamýþtý. Eski mahallelerinde oturan, vaktiyle çok sevdiði ama uzun süredir görüþmedikleri bir kýzýn, öldüðünü öðrenmiþti. Ölüm haberini alma þekli feciydi. Koltuðuna gömülmüþ televizyon seyrederken, spiker Haliç Köprüsü'nün o gün acý bir trafik kazasýna sahne olduðunu, iki kiþinin hayatýný kaybettiðini söylemiþti. Burcu, arkadaþýnýn adýný duyar duymaz, yýllardýr görüþmediði halde, olumsuz ihtimalleri fazla düþünen kafa yapýsýnýn etkisiyle, büyük bir heyecana kapýlmýþtý. Evet, ölen arkadaþýydý. Koltuðunda donakaldý, ekrandan geçen kaza görüntülerini seyretti. Arkadaþý, neredeyse kafasý kopmuþ halde cansýz yatýyordu.

Bu olayýn ardýndan takýntýlarý arttý Burcu'nun. Su içmeden önce bardaðý defalarca çalkalýyordu. Yine de bardaðýn temizlendiðinden emin olamýyordu. Çay demlemeden önce demliði yýkayýp suyu lavaboya boþaltýyor, aklýna da þu þüphe takýlýyordu:
-'Lavabodan sýçrayan su damlalarý demliðin içine girerse...'
Demliði tekrar çalkalýyordu bunun üzerine. Ama takýntýdan kurtulamýyordu:
-'Lavabonun þurasýna bir damla sýçradý, o da demliðin þurasýna sýçradý, lavabo pis, demlik de kirlendi.'
Demlik çalkalamalarýn bir türlü sonu gelmiyordu. Bulaþýk yýkamasý da çok uzun sürüyordu. Yýka, çalkala, yýka, çalkala, bir kýsýr döngüdür gidiyordu.

Eþyalarýný evde annesi dýþýnda kimseye elletmiyordu. Kitaplarý, çantasý, gömlekleri, kazaklarý, pantolonlarý, çamaþýrlarý, takýlarý ancak annesinin elleriyle temas edebilirdi. Kardeþleri, babasý ellerini bir yerlere sürüp yýkamadan Burcu'ya ait þeyleri ellemek gafletinde bulunabiliyorlardý. Halbuki annesi Burcu'nun takýntýlarýna 'saygý' gösteriyordu. Temizlenmeden Burcu'nun hiçbir þeyini ellemiyordu.

Hele çatal, býçak, kaþýk ve tabaklarýný annesine bile elletmiyordu. Sofra hazýrlanýrken Burcu'ya ait yemek takýmlarýný mutlaka Burcu taþýyordu. Herkes ortadaki salata tabaðýna çatal sallarken Burcu kendi önündeki küçük salata tabaðýndan yiyordu. Þekerliði bile ayrýydý. Kapaðý her zaman sýký sýký kapanan özel þekerliðinden evde hiç kimse çayýna þeker atamýyordu. Ýyi yýkanmamýþ eller korkulu rüyasýydý.

Derken aptes almalarýnýn sonu gelmez oldu. Aðzýna üç kere su alýyor, hemen ardýndan kendi kendine soruyordu:
-'Acaba gerçekten üç kere mi aðzýma su aldým, iki kere mi?'
Üç kere daha su alýyordu aðzýna almasýna da, þüphesi yatýþmýyordu:
-'Acaba üç mü oldu, iki mi?'
Aðzýna belki 30 kere su aldýktan sonra burnuna geçiyor, ayný 'üç mü iki mi' tereddütleri bu defa burunda yaþanýyordu. Yüz, sað kol, sol kol... Sular akýyor, uzuvlar yýkanýyor, tereddütler bitmiyordu. Kulak, ense ve baþ bölgelerinde rahattý, çünkü bu bölgelerin birer kere yýkanmasý yeterliydi. Adeta ancak bire kadar sayabilen, akli melekelerini yitirmiþ biriydi. Üçe kadar saymasý gerektiðinde, altýndan kalkýlamayacak kadar karmaþýk bir hesap yapmýþ da sonuçtan emin deðilmiþ gibi oluyordu.
Üçer defa yýkanmasý gereken azalarý otuzar kýrkar defa yýkadýðý gibi, aptes bittikten sonra sonuçtan tatmin olmayýp yeniden aptes almaya baþladý zamanla. Her aptes tekrarýnda üç mü iki mi tereddütleri de yineleniyordu tabii. Yarým saat süren bir aptesi, yarým saat süren bir aptes daha takip ediyordu.
Buna bir çare buldu: Aileden birini, aptes alýrken baþýna dikiyordu. O kiþi de genellikle annesi oluyordu. Annesi:
-'Tamam Burcu, üç oldu,' deyince, yine de içine sinmemekle birlikte, aptesini kýsa sürede bitirebiliyordu. Ama bu defa aptes alabilmek için baþkalarýna baðýmlý hale gelmiþti.

Ellerini 3, 5, 7 veya dokuz kere yýkýyordu. Yani tek sayýlar kadar. Giderek el yýkama sayýsý artmaya baþladý. Genellikle 21 kere, 23 kere veya daha fazla el yýkýyordu. Lavabodan 20 dakikadan önce çýkamýyordu. Bir yandan da lavabodan çýkamadýðý için aðlýyordu. Aðlaya aðlaya parmak aralarýný, el sýrtlarýný, bileklerini sabunluyordu. Banyonun önünde kuyruklar oluþuyordu. Lavabodan çýkar çýkmaz akýl almaz þüphe beyninde parlýyordu:
-'Galiba ellerimi yýkamadým.'
Evet, ellerini yýkadýðýný biliyordu, çok iyi biliyordu, ama adeta kýsa süreli bir hafýza kaybý yaþýyordu. Daha banyodan dýþarý adýmýný attýðý anda, yeniden banyoya dönüp sabuna sarýlma ihtiyacý hissediyordu. Ama tekrar banyoya girerse yine çýkamayacaktý. Yirmi dakika, yarým saat daha sabunla ve suyla boðuþurken heba olacak, elleri kýzaracak, þiþecekti. Banyonun önünde öyle dakikalarca duruyordu:
-'Ýçeri girsem mi girmesem mi?'
Kalp atýþlarý hýzlanýyordu. Büyük bir tedirginlik, huzursuzluk duyuyordu. Banyoya girse geçici bir süre huzursuzluðu azalacak, kalp çarpýntýsý geçecek, ama kýsýr döngü yeniden baþlayacaktý.

El yýkarken aklýna kötü bir þey geldiyse mutlaka yeniden el yýkamak zorundaydý. Evin bir odasýndan baþka bir odasýna girerken aklýna kötü bir þey geldiyse çýkýp yeniden girmek zorundaydý. Bulaþýk sýrasýnda bir kapý çalkalarken aklýna kötü bir þey geldiyse yeniden çalkalamak zorundaydý. Çamaþýrýný, gömleðini, pantolonunu, eteðini giyerken aklýna kötü bir þey geldiyse çýkarýp yeniden giymek zorundaydý. Sevdiklerinin baþýna bir þey geldiðini, sýnavda baþarýsýz olduðunu, küçük de olsa bir günah iþlediðini, babasýnýn iþsiz kaldýðýný düþünürse o sýrada yapmakta olduðu fiili kesinlikle tekrarlamalýydý. Ta ki o fikri kafasýndan atana kadar. Evde bir kapýnýn eþiðinde durup onlarca kere ileri geri adým atan biri!

Giderek giyinmelerinin de sonu gelmez oldu. Kazak giy, aklýna kötü bir fikir geldi, çýkar baþtan giy, olmadý baþtan giy. Pantolonu bacaklardan geçirip fermuarýný da çek, kardeþin þehir dýþýndaysa ve hava da yaðmurlu olup kazaya müsaitse, aç fermuarý çýkar pantolonu giy pantolonu çek fermuarý...
Çýkarýp baþtan giyme takýntýlarýný yenebilse bile, öte yandan temizlik uðraþlarý giyinip evden çýkmasýný son derece zorlaþtýrýyordu. Üstüne giydiði her parçadan sonra banyoya koþup ellerini yýkýyordu. Gözüne far sürüyor elini yýkýyor, kirpiðine rimel çekiyor elini yýkýyor, dudaklarýný rujluyor elini yýkýyor, saçýna toka takýyor elini yýkýyordu.

Burcu son derece dürüst, duyarlý, sevecen bir insan olmasýnýn yaný sýra zeki ve yetenekliydi de. Çok güzel resim yapardý. Daha öðrenciyken çizdiði kýyafet tasarýmlarý, piyasada raðbet görüyordu. Ama takýntýlar yoðunlaþtýkça býrakýn resim yapmayý, hobilere vakit ayýrmayý, temizlik dýþýnda bir þeyi düþünemez olmuþtu. Giderek kabiliyetlerinin köreldiðini hissediyor, mutsuz oluyordu.
Bu çaresizlik içinde psikiyatri uzmanýna baþvurdu, ilaç yazýldý, baþka herhangi bir tedaviye ihtiyaç kalmadan, birkaç ay içinde takýntýlarýndan büyük ölçüde kurtuldu.

Aðzýnýn Ýçini Sabunla Yýkayan Genç
Gökhan, 28 yaþýndaydý. Bekardý. Tarih mezunuydu, ama takýntýlarý yüzünden çalýþamaz haldeydi. Þikayetleri 18 yaþýndayken baþlamýþtý. Üniversite imtihanýnda baþarýlý olmuþ Ankara Hukuk Fakültesi'ni kazanmýþtý. Hukuk okumakta pek hevesi olmadýðý halde, o zamanki adýyla Öðrenci Seçme ve Yerleþtirme Sýnavý gibi bir kabustan alnýnýn akýyla çýkmanýn rahatlýðý içinde, ailesinin ve çevresinin de desteðiyle, babasýnýn görevli olduðu Tekirdað'dan ayrýlmýþ, Ankara'ya yerleþerek üniversite hayatýna baþlamýþtý.

Baþlangýçta her þey çok güzeldi. Kültürlü, entelektüel bir gençti Gökhan. Okuyor, dünyada olan bitene kafa yoruyordu. Siyasete ilgisi vardý. Ýdealistti. Ankara'da bir kýzý sevdi, kýz da Gökhan'ý sevdi. Mutluluklarý fazla uzun sürmedi, tanýþtýklarý yýl ayrýldýlar. Kýz arkadaþýnýn ayrýlýk arifesindeki davranýþlarý, Gökhan'ýn kalbini çok kýrmýþtý.

Bu acýlý ayrýlýktan kýsa bir süre sonra, Gökhan'da temizlik takýntýlarý baþladý. Çok iyi yýkandýðý halde, bir türlü temizlendiðine inanamýyordu. Üç saat banyoda kalýyor, çýkmak istiyor, ama içinden bir ses 'Temiz deðilsin' deyince suyun altýndan bir türlü ayrýlamýyordu. El yýkamasý gerektiðinde en az 15-20 dakika musluk baþýnda kalmak zorundaydý.

Hukuk Fakültesi'ni sevemediði için, Ankara Gökhan'ýn gözünde artýk çekiciliðini kaybettiði için, ailesine yakýn olmak için, okulu býraktý, tekrar üniversite imtihanýna girdi, Ýstanbul'da sevdiði bir bölüm olan tarihi kazandý.
Takýntýlarýnýn belirgin biçimde azaldýðý dönemler olmakla birlikte, zaman zaman oldukça aðýrlaþýyordu. Ev dýþýnda her yere dokunabiliyordu, ama eve gelip de ellerini yýkadýktan sonra kendi özel eþyalarý dýþýnda hiçbir þeye elini süremiyordu. Þöyle düþünüyordu:

-'Dýþarýda ne varsa kirli. Kapýlar kirli, okuldaki sýralar kirli, otobüslerdeki tutamak yerleri kirli, insanlarýn elleri kirli... Ama benim de ellerim kirli. Halbuki evime dönüp de ellerimi yýkayýnca, bir daha kirlenmeye tahammülüm yok.'

Kendi evlerindeki elektrik düðmelerine dokunamýyordu. Teybi açýp müzik dinleyemiyordu. Kendine ait bir volkmen edinmiþti, ona da kimsenin el sürmesine izin vermiyordu. Sýk sýk bir tören havasý içinde volkmenin kulaklýklarýný siliyordu. Özel eþyalarýna aileden biri dokunduðu zaman öfkeden deliye dönüyordu. Annesi bardaklarý ne kadar yýkarsa yýkasýn temiz olduðuna emin olamadýðý için, plastik bardak kullanýyordu. Televizyonun uzaktan kumandasýna dokunmasý ise imkansýzdý, çünkü herkes dokunuyordu ona. Televizyon seyredecek olsa kumandanýn üstüne bir kat kaðýt (tuvalet kaðýdý veya peçete) örtüyor, yine dokunamýyor bir kat daha kaðýt örtüyor, yine dokunamayýp 15 kat kaðýtla artýk kumandayý kullanmasý iyice zorlaþýnca kanal deðiþtirmek üzere annesini çaðýrýyordu.

Ýdrar dýþký ihtiyacýný gördükten sonra helanýn lavabosunda ellerini yýkýyor, bir kaðýtla musluðu kapatýyor, evde sadece kendisinin kullandýðý baþka bir muslukta tekrar ellerini yýkýyordu. Umumi tuvaletlere ise hiç giremiyor, yolda izde hacet gidermesi icap ettiðinde bir aðaç veya duvar dibi arýyordu.
Derken yemek yaðlarýndan tiksinmeye baþladý. Yaðlarýn diþetlerine, dudaklarýna, diline, ellerine yapýþýp gitmeyeceðini düþünüyordu. Özellikle de sývý yaðlar ve margarinler yapýþkanlýk hissi uyandýrýyordu. Yemekten sonra bir saat ellerini yýkýyordu. Yine de yaðdan tiksinme duygusunu yenemeyince, önce sývýyaðý ve margarini terk etti, tereyaðlý yemeye baþladý. Fakat yemek ardýndan bir saat el yýkama süresi kýsalmadý. Günün birinde yemekten yaðý tamamýyla kaldýrdý. Sebzeleri suyla haþlayýp yiyordu. Etle bütün alakasýný kesti. Peynir, yoðurt gibi süt ürünlerini de yað ihtiva ettiðinden dolayý sofrasýndan kaldýrdý.

Bir gün karþýsýnda yemek yiyen insanlarýn tükürük sýçratabileceði, yaðlý tükürüklerin üstüne baþýna sýçrayabileceði hissine kapýldý. Artýk aileyle masaya oturmuyor, hatta yemek yenen odada bile durmuyor, yemek saatlerinde köþe bucak kaçýyordu. Arkadaþlarýyla gezerken karýnlarý acýksa, birinin çýkýp da döner, köfte gibi þeyler yemesine var gücüyle engel olmaya çalýþýyordu. Seyahat sýrasýnda babasýnýn peynirli börek yemesini istemiyordu. Yiyecekse sade börek yemeliydi.

Yaðdan uzaklaþmak için verdiði savaþ, Gökhan'ý bir türlü rahatlatmýyor, tam tersine kýskývrak baðlýyordu. Aðzýnýn içini de sabunla yýkamaya baþladý. Suda haþlanmýþ sebzeden baþka bir þey yemediði halde karný doyunca lavaboya koþup aðzýný sabunlu suyla 15-20 dakika çalkalýyordu. Bu aðýz çalkalama da bir merasim ciddiyeti içinde, son derece kurallý olarak uygulanýyordu. Önce sað tarafa su verilip, kafa saða ve öne doðru belli açýyla eðiliyordu. Kafanýn hangi açýyla saða ve öne eðileceði belliydi. Suyun, aðzýn sað tarafýna en iyi þekilde yayýlacaðý açýydý bu. Ardýndan gerdan arkaya doðru kýrýlarak suyun yeni alanlara ulaþmasý saðlanýyordu. Sonra aðzý sol tarafý sulanýyor, baþ bu defa sola ve öne, sola ve arkaya eðiliyordu.

Ýnsanlarýn aðýzlarýndan çýkan tükürüklerin üstüne baþýna sýçramasýndan duyduðu endiþe giderek arttý. Öksürüp aksýrana þiddetle tepki veriyor, baðýrýp çaðýrýyordu. Eskiden beri duþakabinde her gün uzun uzun yýkanýrdý. Babasýnýn banyoda öksürdüðünü gördü. O günden sonra ne zaman banyoya girse duþakabine dokunduðunu hissediyor, her tarafýna tükürük bulaþmýþ duygusuna kapýlýyordu.

Sokaklarda da tedirgindi. Minibüste otobüste otururken arkasýnda birilerinin konuþmasýndan son derece rahatsýz oluyordu. Yanlýþ anlamayýn, gürültü veya gevezelik deðildi Gökhan'ý rahatsýz eden. Ensesine tükürük sýçrama ihtimaliydi. Toplu taþýma araçlarýnda mutlaka en arka koltukta oturmak mecburiyetindeydi artýk. Durakta minibüs bekliyor, arka koltuðu boþ olmayan minibüslere binmiyordu.

Bir Pazar günü kahvede maç seyrediyordu. Futbol meraklýlarý kahveyi doldurmuþtu. Gökhan'ýn arkasýnda oturan adam, ateþli bir taraftar olacak ki, kaçan gollere hayýflandýðýný baðýrarak ifade ediyordu. Gökhan ensesine tükürük sýçradýðý takýntýsýný yenemedi, maçý yarým býraktý, eve gidip yýkandý. Sonraki haftalarda, arkasý duvara dayalý sandalyelerde maç seyretti.
Yüzünde ýslaklýk hissetmese bile, mikron boyutundaki damlalarýn sýçrayabileceði düþüncesini bir türlü aklýndan atamýyordu. Bir yaz ayýnda tükürük sýçrama kaygýlarý ve yaðdan tiksinme had safhaya ulaþmýþtý. Plajda köfte yiyen bir ihtiyar adam gördü. Þöyle düþündü:
-'Ýnsanlar köfte yiyip denize giriyorlar. Ben de denize girince üzerime köftenin yaðlarý bulaþabilir.'

Gökhan, denizle ve yüzmeyle alakasýný da kesti. Musluklarýn temizliðinden de þüphe eder oldu. Musluklarda suyun aktýðý yeri uzun uzun sabunluyordu. Ýnsanlarla yanak yanaða temas edip öpüþmeye katiyen tahammül edemediðinden, çalýþmayý düþünemiyordu bile. Ýþsizlik canýna tak dediðinde, kimseyle fazla yüz göz olmadan nasýl çalýþma hayatýný yürütebileceðinin planlarýný yapýyordu.
Acýsý o kadar büyüktü ki, 'Ateist olduðum için herhalde Allah beni cezalandýrýyor,' diye düþünüyordu.

Kompulsiyon (Zorlantý)
 

Kompulsiyon
Kompulsiyonun türkçe karþýlýðý “zorlantý”dýr. Zorlantý, obsesyonlarýn verdiði rahatsýzlýklarla mücadele etmek için gerçekleþtirilen, yineleyici, kiþinin yapmaktan kendisini alýkoyamadýðý davranýþlar ya da zihinsel eylemlerdir. Kapýnýn, açýk unutulma ihtimaline karþýn bunaltýcý derecede kontrol edilmesi, mikrop bulaþma ihtimaline karþýn ellerin yýkanmasý ilgili obsesif düþüncelere karþý geliþtirilen kompulsif davranýþlardýr.

Kompulsiyonlarýn temel amacý obsesyonlarýn ortaya çýkardýðý sýkýntýyý azaltmaktýr. Ancak ilk etapta geçici bir rahatlýk yaþatsalar da uzun vadede OKB hastalýðýnýn devam etmesinde en büyük etkeni oluþtururlar.

Kompulsiyonlarýn bazýlarý gözle görülebilen davranýþlarken(el yýkamak gibi) bazýlarý da zihinde gerçekleþen davranýþlar(sayý saymak gibi)dýr.

Obsesyon ve kompulsiyonlar genelde birlikte görülebildiði gibi sadece obsesyonlarýn olduðu vakalar da vardýr.
OKB hastasý düþüncelerinin ve davranýþlarýnýn saçma ve gereksiz olduðunu bilir; fakat bunlarý yapmaktan kendini alýkoyamaz.

Obsesyon ve kompulsiyonlar pek çok insanýn hayatýnda zaman zaman olabilir. Araþtýrmalar normal insanlarýn yüzde sekseninin, zaman zaman OKB hastalarýný rahatsýz eden düþüncelere benzeyen zorlayýcý düþüncelere kapýldýklarýný göstermektedir. Bu düþünce ve davranýþlar OKB’li hastalara göre daha kýsa süreli, benliðe daha az yabancý, zihinden kolay atýlan, belirgin sýkýntý oluþturmadan ve önemli etkisizleþtirme (nötralizasyon) çabasý gerektirmeden yaþanýrlar. Obsesif kompulsif bozukluðundan bahsedilebilmesi için “söz konusu düþünce ve davranýþlarýn, sürekli tekrarlayýcý, kiþinin günlük hayatýný, sosyal yaþamýný akademik ve mesleki iþlevselliðini olumsuz etkileyecek derecede þiddetli olmalýdýr

Obsesif – Kompulsif Kiþilik Bozukluðu

• Ýnatçýlýk boyutlarýnda ýsrarcýlýk görülür.
• Duygulara dayanan kararlarda kararsýzlýklarý çoktur.
• Kendilerini ve bulunduklarý ortam ve koþullarý denetim ve kontrolleri altýnda tutmaya çalýþýrlar.
• Kiþiler arasý iliþki kurma olaylara gülüp geçme sýcaklýk duyma gibi becerilerden yoksundurlar.
• Otoriter bir tutum içindedirler. Mekanik ve duygudan uzak tavýr içindedirler.
• Esas amacý gölgeleyecek kadar ayrýntýlar kurallar listeler sýralama ve organizasyon iþleriyle meþgul olurlar.
• Ýþin tamamlanmasýný zorlaþtýracak kadar mükemmeliyetçilik gösterirler.
• Sosyal iliþki faaliyet ve hobilerine zaman ayýramayacak kadar iþ ve üretkenlikle ilgilenirler.
• Ahlak doðruluk deðerler ve sistem ile ilgili konulara aþýrý hassasiyet gösterir ve esneklik saðlayamaz.
• Nesneleri biriktirir eskimiþ ve deðersiz þeyleri kolayca elden çýkaramazlar.
• Diðerlerinin iþi kendisi gibi yaptýðýna ikna olmadýkça görev daðýlýmý yapma ve birlikte çalýþmaya karþý çýkar.
• Para harcama konusunda cimri davranýr. Gelecekteki kötü günler ve felaketler için biriktirilmesi gereken bir araçtýr.
• Erkeklerde daha sýk görülür.
• Genetik faktörler etkin olmasýna raðmen ailede katý bir disiplin ile yetiþenlerde daha sýk görülür.