Antlaþmalar - Yaþ Antlaþmasý
 

Yaþ Antlaþmasý

1787-91 Osmanlý Rus Savaþý sonunda Boðdan’daki (Moldavya) Yaþ (bugün Iaþi) kentinde imzalanan antlaþma (10 Ocak 1792).

Rusya’nýn Karadeniz’ deki aðýrlýðýný artýrmasýnda önemli bir dönüm noktasý olmuþtur.
Osmanlý Devleti, Ýngiltere ve Prusya’nýn da etkisiyle Kýrým’ý kurtarmak amacýyla 1787’de Rusya’ya savaþ açtý. Ama Avusturya’nýn da savaþa girmesiyle iki cephede birden çarpýþmak zorunda kalýnca büyük güçlüklerle karþýlaþtý, her iki cephede art arda yenilgilere uðradý. Osmanlý ordularýnýn Tuna cephesinde Ruslar karþýsýndaki yenilgileri Avusturya’nýn Ziþtovi (Sviþtov) Antlaþmasýyla (Aðustos 1791) (Bakýnýz Antlaþmalar - Ziþtovi Antlaþmasý) savaþtan çekilmesinden sonra da sürdü.

Kilya (Kilija), Tolçu (Tulcea), Isakça (Isaccea) ve Ýsmail (Ýzmail) ile Kafkasya’daki Kuban ve Anapa Ruslarýn eline geçti.
Osmanlý topraklarýný Rusya ile Avusturya arasýnda paylaþtýrmayý ve Ýstanbul’da Bizans Ýmparatorluðu’nu canlandýrmayý planlayan Rus imparatoriçesi II. Yekaterina (Büyük), Avusturya’nýn savaþtan çekilmesi ve Balkan Hýristiyanlanndan da örgütlü, kitlesel bir destek gelmemesi nedeniyle amacýna ulaþamadý. OsmanlIlarýn ateþkes istemesi üzerine iki devlet arasýnda Yaþ Antlaþmasý imzalandý. Daha önce imzalanmýþ Küçük Kaynarca Antlaþmasý’nýn (1774) yeniden onaylandýðý bu antlaþmayla Russýnýn Özi (Oçakov) Kalesi’ni de içine alacak biçimde Dinyester Irmaðýna kadar geniþletildi; Besarabya, Boðdan ve Eflâk da OsmanlIlara geri verildi.

Yaþ antlaþmasý

1787-1792 Türk-Rus savaþý'na son veren barýþ belgesi (10 ocak 1792).
Türkiye ile Rusya arasýnda yaklaþýk 3 buçuk, yine Türkiye ile Avusturya arasýnda 2 yýldýr süren savaþta Tuna üzerinde Ruslar'ýn Balkanlar'a inmesini engelleyecek son savunma noktasý olan Ýsmail kalesinin de düþman eline geçmesi (22 aralýk 1790), iki ateþ arasýnda kalan türk ordusunun periþanlýðý, BabIâli'yi Prusya ve Ýngiltere'nin aracýlýðýyla barýþ istemeye zorladý. Fransýz devrimi'ne karþý Avusturya ile Rusya'nýn serbest kalmasýný gerekli gören bu iki devlet, hemen iþe karýþarak önce Avusturya ile OsmanlIlar arasýndaki savaþa son veren Ziþtovi antlaþmasý'nýn (4 aðustos 1791) yapýlmasýný, ardýndan da Rusya'nýn Türkiye ile Kalas’ta 8 ay süreli bir ateþkes imzalamasýný (10 aðustos 1791) saðladý Ateþkesten sonra Yaþ kentinde arabulucu devletler temsilcileri ve iki taraf delegeleri arasýndaki görüþmeler, 13 maddeden oluþan Yaþ antlaþmasýyla (10 ocak 1792) sonuçlandý.

Özet olarak bu antlaþma gereðince Kýrým'la Taman yarýmadasý, Kuban'la Besarabya'nýn birer bölümü, Ûzi (Oczakov) kalesi ve Aksu'yla (Bug) Dniestr (Turta) arasýndaki topraklar Rusya'ya býrakýlacak, Dniestr ýrmaðý sýnýr olacak; Dniestr'in sol yakasýnda yaþayan rus kökenli halka zarar verilmemesi saðlanacak, bu halkýn malýna ya da mülküne verilecek her tür zarar Osmanlý devletince karþýlanacak; iki devlet arasýnda ticaret iliþkileri engellenmeden sürüp gidecek; rus ticaret gemilerine yapýlacak herhangi bir saldýrýdan doðacak zararlar OsmanlI devleti tarafýndan ödenecek; tüm savaþ tutsaklarýnýn karþýlýklý serbest býrakýlacaðý bu barýþ antlaþmasý sonsuza kadar yürürlükte kalacaktý.

Böylece Yaþ antlaþmasý’yla sona eren 1787-1792 Türk-Rus savaþý'nda Türkler Kýrým’ý geri almayý baþaramadýlarsa da Ruslar'ýn Osmanlý devletini paylaþým tasarýsý suya düþtüðü gibi, Memleketeyn ve Besarabya'nýn tümüne egemen olma düþlerinin de iflas etmesi sonucu Tüna'nýn öte yakasýndaki türk eyaletleri kurtulmuþ oldu. Bu savaþta Avusturyalýlar'ýn zayiatý yaklaþýk 80 bin, Ruslar’ýn zayiatý 150 binin altýnda gösterilirken, her iki devletin ordularýyla çarpýþmak zorunda kalan Türkler’ in zayiat toplamý 330 bin kiþi olarak belirtilir.

YAÞ ANTLAÞMASI

1787’de baþlayan Osmanlý-Rus savaþýný sona erdiren antlaþma.

1774 Küçük Kaynarca Antlaþmasý'yla hukuken baðýmsýz bir devlet konumuna getirilen Kýrým Hanlýðý'ný ele geçirmek II. Katerina idaresindeki Rusya'nýn ana hedefi olmuþtur. Antlaþmanýn Kýrým'la ilgili maddelerinin uygulanmasýndan doðan tartýþmalar 1779 Aynalýkavak Tenkihnâmesi ile giderilmeye çalýþýlmakla beraber bu, Rusya'nýn amacýndan vazgeçmesine yetmemiþ, iç kargaþa içine düþürdüðü Kýrým'ý 1783'te nihayet ilhak etmiþ, bu durumu savaþa hazýr olmayan Osmanlý Devleti'nden aldýðý bir “senet”le (8 Ocak 1784) resmen kabul ettirmiþtir (Vâsýf, s. 79 vd.). Kýrým'ýn ilhaký 1787’de ilân edilen savaþýn sebebini ve Rus idaresinden kurtarýlmasý da hedefini teþkil etmiþtir. 1200 Rebîülewelinde (Ocak 1876) sadârete getirilen Koca Yûsuf Paþa yürütülmekte olan savaþ hazýrlýklarýna devam etmiþ, ancak kamuoyunda þiddetlenen ve tahtý sarsacak derecelere varan Rus düþmanlýðý (Mustafa Nûri Paþa, IV, 17) savaþýn vakitsiz açýlmasýnda etkin rol oynamýþtýr. Eski tarzda, altý ay sonra cephelerde buluþmak üzere 2 Zilkade 1201'de (16 Aðustos 1787) ilân edilen bu savaþa, sefer tuðlarýnýn dikildiði gün (2 Cemâziyelevvel 1202 / 9 Þubat 1788) Avusturya'nýn da Rusya'nýn müttefiki olarak katýlacaðý Ýstanbul'daki elçisi tarafýndan resmen bildirilmiþ, böylece iki cepheli bir mücadele zorunlu hale gelmiþtir.

Avusturya cephesine kýyasla çok daha zorlu geçen Rus cephesi genelde seraskerlere havale edildi ve bir dizi baþarýsýzlýða sahne oldu. III. Selim'in tahta çýkmasýyla beraber Kýrým'ýn geri alýnmasý hedefi tekrarlandý. Prusya ile yapýlan savunma ve saldýrý ittifaký (31 Ocak 1790), bu devletin Avusturya ve Rusya'ya karþý savaþ açmasýný öngördüðünden ordu ricalinin istememesine raðmen savaþýn uzamasýný kaçýnýlmaz kýldý. Buna raðmen her iki taraf çeþitli sebeplerle barýþ için birbirinin nabzýný yoklamaktan geri durmadý. Rusya, Ocak 1789'da Prusya ve Ýngiltere'ye baþvurarak Osmanlý dýþýnda savaþ halinde bulunduklarý Ýsveç ile barýþa hazýr olduklarýný bildirdiyse de Özü ile beraber yeni sýnýr olarak belirlemek istediði Turla (Dinyester) nehrine kadar uzanan bütün Besarabya topraklarýnýn terkini ve Memleketeyn'de müstakil bir prenslik kurulmasý gibi talepleri sebebiyle ciddiye alýnmadý.

Ayný yýl içinde Osmanlý Devleti de barýþ için yoklamalarda bulundu ve Eflak voyvodasý vasýtasýyla Ruslar'ýn niyetini öðrenmeye çalýþtý. Türkler'le savaþý yöneten Prens Aleksandoviç Grigoniy Potemkin, savaþýn ilânýndan beri Ýstanbul'da mahpus tutulan Rus elçisi Bulgakof'un serbest býrakýlmasýný ön þart olarak ileri sürmekteydi; ancak elçinin tahliye edilmesinin, disiplini zaten zayýf olan ordunun barýþ yapýlacaðý beklentisiyle tamamen gevþemesine yol açmasýndan endiþe edilmekteydi. Cezayirli Gazi Hasan Paþa'nýn kýsa sadâreti (3 Aralýk 1789 - 30 Mart 1790) Potemkin ile seraskerliðinden beri devam eden irtibatýný daha da güçlendirdi. Potemkin'e yolladýðý 19 Safer 1204 (8 Kasým 1789) tarihli mektuba, Bulgakof'un serbest býrakýlarak görüþmelerin onunla sürdürülmesi talebiyle cevap verildi. Hasan Paþa 3 Rebîülevvel 1204 (21 Kasým 1789) tarihli mektubunda elçinin tahliye edildiðini bildirmekte ve barýþ görüþmeleri için kendisine altý maddelik bir metin teslim edilen nüzül emini Hacý Bekir Aða'nýn gönderileceðini haber vermekteydi. Rus elçisinin serbest býrakýlmasý hoþnutlukla karþýlandý. 1 Receb 1204 (17 Mart 1790) tarihli mektubunda Potemkin murahhas olarak Albay Baruh'u gönderdiðini ve bunun barýþ þartlarýný þifahen bildireceðini yazmaktaydý. Þumnu'ya gelen Baruh'un sözlü açýklamalarýnda Bender, Akkirman, Hocabey gibi iþgale uðrayan yerlerin iadesi, yine iþgal altýnda tutulan Memleketeyn'in geri verilmesi, Özü Kalesi'nin tamamen yýkýlmasý ve arazisinin iki tarafýn tasarrufuna kapalý tutulmasý, Kafkaslar'da Tiflis hanýna ve Gürcistan'a Ruslar'ýn müdahale etmemesi, ayrýca diðer devletlerin konsolosluklarýnýn bulunduðu yerlerde konsolosluklar açýlmasý söz konusu edilmekteydi. Bunlarýn dýþýnda Prusya'nýn Rusya'ya karþý savaþa katýlmasýnýn ihtimal dahilinde olmadýðý belirtilmekte, savaþ tazminatý istenmeyeceði de vurgulanmaktaydý. Gazi Hasan Paþa ve ordu ricali bu þartlar altýnda görüþmelere baþlanmasýna taraftar olduklarýndan Prusya ile yapýlmasý düþünülen ittifaka savaþýn uzamasýna yol açacaðý gerekçesiyle yanaþmamýþlardý. Ancak III. Selim'in Prusya ittifaký þansýný kullanmak istemesi sebebiyle Rus savaþýna devam edilmesine karar verildi (Beydilli, s. 57 vd.).

Prusya'nýn zorlamasý Avusturya'yý barýþa yanaþtýrmýþ ve Yergöðü Mütarekesi ile Ziþtovi Antlaþmasý'nýn yapýlmasýný saðlamýþ olmakla beraber Rus cephesi önemli kayýp ve hezimetlerle aynen kaldý. Prusya'nýn Rusya'ya karþý yükümlülüðünü yerine getirmekten kaçýnmasý, bazý önemli kalelerin büyük katliamlara uðramýþ olarak kaybedilmesi ve nihayet Maçin'de yaþanan genel bozgun ve büyük periþanlýk (8 Zilkade 1205 / 9 Temmuz 1791), durumun iyi olmadýðýný gözler önüne sermekteydi. Bu hezimetten sonra zorlukla Hýrsova'da toparlanan ordu tekrar Maçin'e vardý ve Kalas karþýsýnda ordugâh kuruldu. Son geliþmeler barýþ arayýþlarýný daha da âcil duruma getirdiðinden Prusya yanýnda Avusturya barýþýna aracýlýk eden diðer devletler de savaþýn sona erdirilmesi için katkýda bulunmaktaydý. Petersburg'a giden Ýngiltere elçisi, burada Turla nehri sýnýr olmak üzere dört aylýk bir mütareke yapýlmasý için çalýþmaktaydý. Orduda ve Ýstanbul'da toplanan meþveret meclislerinde Prusya'nýn Rusya'ya karþý ittifak þartlarýný yerine getiremeyeceði ve Rusya'nýn Turla nehrinin sýnýr kabul edilmesinden vazgeçmeyeceði anlaþýlýnca barýþ için sadrazama izin verildi ve Koca Yûsuf Paþa, bu amaçla Kalas'ta bulunan Boðdan ordusu kumandaný General Prens Repnin'e bir mektup yazarak aðustosun ilk haftasý içinde (evâil-i zilhicce) Anadolu muhasebecisi tarihçi Ahmed Vâsýf ile yolladý.

Prens Repnin, Kaynarca barýþýnýn ve daha sonraki antlaþmalarýn geçerliliði, Memleketeyn'in ahaliye yönelik olumlu þartlar saðlanarak iadesi ve Turla nehrinin sýnýr kabul edilmesi hususunda üç madde ileri sürüp bu teklife müspet yaklaþtý. Orduda yapýlan görüþmede bu þartlar pek iyi karþýlanmadý; ancak Repnin cevabýnda yetkisinin bu kadar olduðunu, bunlarýn kabulü halinde delege tayin edilmesini, aksi takdirde irtibatýn kesilmesini bildirdi. Ýstanbul'dan da barýþ müzakeresi için ruhsatý hâvi bir hatt-ý hümâyun geldiðinden Ku- ban Haný Baht Giray Han ve ordu ricaliyle tekrar meþveret edildi, herkes barýþýn zaruretini ikrarla bir delege tayinini kaçýnýlmaz gördü. Bu iþ için seçilen Vâsýf Efendi küçük bir maiyetle ve gizlice Kalas tarafýna geçerek Repnin ile müzakereye giriþti (Târih, vr. 82a-b). Vâsýf Efendi, mümkün mertebe þartlarýn yumuþatýlmasýna çalýþmakla beraber yetkisinin kýsýtlýlýðýný ileri süren Repnin'den fazla bir tâviz koparamadý. Anlaþmazlýk konularýyla ilgili müzakerelerin ilerideki barýþ görüþmelerinde yapýlabileceði ileri sürülmekteydi. Neticede daha önce belirtilen üç maddeye, Rusya'ya terkedilecek
yerlerdeki istihkâmlarýn durumunun barýþ görüþmelerinde heyetlerin müzakeresine havale edilmesi ve diðer yerlerdeki sýnýrlarýn savaþtan önceki duruma getirilmesine dair iki madde daha ilâvesiyle “esas sened” diye anýlacak beþ maddelik, bir ön barýþ (mukaddime-i sulhiyye) metni tanzim edildi ve barýþýn bu beþ madde dahilinde gerçekleþmesinin peþinen kabul edilmesi þartýyla mütareke yapýlmasýna izin verileceði belirtildi. Herhangi bir deðiþiklik teklifinde bulunulmamasý, barýþ veya savaþ tercihi yapýlarak kararýn on gün içinde bildirilmesi istendi. Bunlarý yazýp sadrazama yollayan Vâsýf Efendi gelecek cevabý Repnin'in yanýnda beklemeye baþladý.

Bu arada Ziþtovi'de Avusturya ile sürdürülen barýþ görüþmeleri tamamlanmýþtý (4 Aðustos 1791). Ancak ordunun durumu sebebiyle Rusya ile savaþa devam edilmesinin hiçbir baþarý getirmeyeceði ve “ehven-i þer” olarak nitelenen barýþ fýrsatýnýn kaçýrýlmamasý gerektiði kabul görmekteydi. Bu görüþ bütün ordu ricalinin iþtirakiyle önce sadâret kethüdâsý Mustafa Reþid Efendi, daha sonra Sadrazam Koca Yûsuf Paþa'nýn çadýrýnda tekrarlanan genel toplantýda açýkça dile getirildi. Toplantýda padiþahýn savaþa devam edilmesinden yana olduðunu vurgulayan sadrazam Vâsýf'tan gelen yazýyý okuttu; Rus tarafý cevap beklediði için barýþ teklifinin kabul veya reddine dair hemen bir karar verilmesini istedi. Neticede sivil-asker herkes ordunun savaþacak gücü kalmadýðýný itiraf etti; düþmanýn durumu bilmesi halinde asla barýþa yanaþmayacaðý belirtilerek barýþýn yapýlmasý tercih edildi ve katýlanlarýn bu kararý bir mazbataya geçirilip her biri tarafýndan mühürlenmesine ve bir mahzar halinde padiþaha takdim edilmesine ittifakla karar verildi. Böylece Osmanlý tarihinde emsali görülmeyen, mevcut þartlar dahilinde ordunun savaþmayý reddetmesi anlamýndaki bu “boykot” hadisesi neticesinde Repnin'in mütareke þartlarý herkesin kararýyla kabul edildi ve ayný gün (11 Aðustos 1791) onaylanan “esas madde ve mütareke” belgeleri (temessük) kendisine ulaþtýrýldý. Bunlarý mübadele eden Vâsýf Efendi ertesi gün geri döndü ve bizzat kaleme aldýðýný ileri sürdüðü mahzar Ýstanbul'a gönderildi. Böylece, Turla'dan sýnýr kesilmesinin Tuna'yý sýnýr kabul etmekle ayný olduðunu ifade eden ve son bir zafer elde ederek devletin namusunun kurtulmasýný bekleyen padiþaha bu geliþme karþýsýnda barýþ kararý almaktan baþka bir seçenek býrakýlmamýþtý.

Kalas mütarekesi, beþ maddelik “esas madde” veya mukaddime-i sulhiyye adý verilen bir ön barýþ metninin kabulü þartýyla akdedilen “ön þartlý mütarekeler”den biri olarak muâhedât külliyatýnda müstesna bir yer iþgal eder. Mukaddime-i sulhiy- yenin ilk maddesi Kaynarca Antlaþmasý'ný onaylar; ikinci madde Turla nehrinin sýnýr kabul edileceðini öngörür; üçüncü madde, iade edilecek olan Memleketeyn'in daha önce yapýlan antlaþmalarla tanýnan imtiyazlarýný teyit eder; dördüncü maddede, ikinci madde dýþýnda kalan yerlerdeki sýnýrlarýn savaþtan önceki hale döneceði ve istilâya uðrayan topraklardaki mevcut kalelerin barýþtan sonra tahliye edileceði ifade edilir; beþinci maddede, Turla nehrinden sýnýrýn kesilmesinden ötürü Rusya'ya býrakýlacak yerlerde bulunan istihkâmlarýn terkiyle ilgili meselelerin müzakeresi barýþ görüþmeleri esnasýnda heyetlere havale edilir. Bu beþ esas dahilinde görüþmelere baþlamak üzere yetkili murahhaslarýn gönderilmesi ve taraflarýn ilân edilecek mütareke sebebiyle çatýþmalardan uzak durmasý istenmekte, mütareke süresi olarak bu anlaþmanýn mühürlendiði tarihten hesaplanmak üzere “sene-i þemsiyye” ile sekiz aylýk bir vade öngörülmekteydi.

Mütareke metni genelde askerî konularý düzenlemek üzere dört madde halinde tanzim edilmiþti. Bu maddelerde silâhlý kuvvetlerin bulunduklarý yerleri barýþýn gerçekleþmesine kadar muhafaza etmeleri, ancak her türlü saldýrýdan uzak durulmasý ve donanmanýn uygun limanlara çekilmesi; birinci maddeyle baðlantýlý olarak Ruslar'ýn Tuna ve Siret nehirlerinden karþý yakaya geçmemeleri, Rus kürekli gemilerinin Tuna deltasýnda ve Siret Boðazý'ndan Yukarý Ýbrail ve Kalas arasýnda yer alan, Rus askerleri tarafýndan kuþatýlan adaya kadar serbestçe dolaþabilmeleri, iki taraf askerleri arasýnda çýkabilecek çatýþmalar bahanesiyle Siret ve Boza nehirlerinin hiçbiri tarafýndan geçilmemesi ve Osmanlý askerlerinin Tuna boðazlarýndan Ýbrail'e kadar Tuna'nýn karþý yakasýna çýkmamalarý; mütarekeden “müsâlaha-i kâmile” akdine kadar silâhlardan uzak durulmasý ve bu hususun iki tarafýn yetkililerine âcilen bildirilmesi; düzeni ve güvenliði saðlamak için vazifelendirilenler dýþýnda kalan kuvvetlerin birbirlerinden uzak mesafelere çekilmeleri öngörülmekteydi. 19 Zilhicce 1205'te (19 Aðustos 1791) Ýstanbul'dan gelen tâlimatla Yaþ'ta yapýlacak görüþmeler için de görevlendirilen Ziþtovi'deki Osmanlý heyeti, 1 Muharrem 1206'da (31 Aðustos 1791) Avusturya ile yapýlan barýþýn tasdiknâmelerini mübadele ettikten sonra yola çýktý ve 8 Muharrem'de (7 Eylül) Silistre'de orduya intikal etti. Reîsülküttâb Abdullah Birrî Efendi yine birinci murahhas, Ýstanbul pâyesiyle onurlandýrýlan Ýbrâhim Ýsmet Beyefendi ikinci ve rûznâmçe-i evvel Esseyyid Dürrî Efendi üçüncü murahhas, Mehmed Avni Efendi mükâleme kâtibi, Mehmed Said Galib Efendi vekayi‘ kâtibi olarak ibka edildi. Sâbýk Boðdan Voyvodasý Kostantin Beyzâde Aleksander Morussi mükâleme tercümanlýðýna devam edecekti.

Barýþ görüþmelerinin nerede yapýlacaðý hususu ve murahhaslarýn belirlenmesi iþi Kalas'a geleceði bildirilen Prens Po- temkin'in geliþine ertelendi. Nihayet kendisinin gelmesi üzerine yapýlan yazýþmalar neticesinde önce Moldavya'daki Huþ (Chiþinâu) kasabasý üzerinde durulduysa da sonunda Rus iþgali altýndaki Eflak'ýn merkezi Yaþ kasabasý seçildi. Murahhaslara 9 Eylül'de sadrazam tarafýndan kendisinin ve padiþahýn ruhsatnâmeleri teslim edildi. Osmanlý heyeti 12 Eylül 1791'de Silistre'den hareket ederek 2 Ekim'de Yaþ'a vardý; 18 Ekim'de görüþmelerin baþlamasýna karar verildi. Ancak çariçenin “murahhas-ý müstakil” olarak tam yetkili kýldýðý Potemkin'in rahatsýzlýðý sebebiyle Yaþ kasabasýndan sekiz saat uzaklýktaki Nikolaþet (Nicolaewo) Manastýrý'na giderken yolda ölmesi üzerine (16 Ekim 1791) görüþmelerin baþlamasý ertelendi. Rus heyeti Potemkin tarafýndan belirlendiðinden onun murahhaslara verdiði ruhsatnâmelerin yenilenmesi gerekti ve bu defa Kont Alek- sandr Andreevich Bezborodko tek yetkili murahhas tayin edildi. Avusturya ile barýþ görüþmeleri için özellikle Osmanlý tarafýnda kalan bir yer seçildi.

Toplam on beþ toplantý halinde sürdürülen görüþmelerin ilk oturumuna 13 Rebîülevvel 1206 (10 Kasým 1791) tarihinde baþlanýr; görüþmelerin pazartesi, perþembe ve cumartesi günleri yapýlmasýna karar verilir. 24 Rebîülevvel'de (21 Kasým) üçüncü oturumda Rus tarafý, görüþmelerde zaman kazanmak için ele alýnacak konularýn toptan yazýldýðý on iki maddelik bir antlaþma metni takdim eder; bunun yanýnda özel bir maddeye (madde-i mahsûsa) yer verildiðini ifade eder. Bu madde tercüme edilerek incelendiðinde savaþ tazminatý talebiyle ilgili olduðu ve bunun için 24.000 kese istendiði anlaþýlýr. Ancak buna dair hazýrlanan yazý kabul edilmeyerek “masa üzerine” býrakýlýr ve son toplantýya kadar öylece kalýr. Diðer metnin içinde Garb ocaklarý korsanlarý tarafýndan verilecek zararýn (Cezayirli tazmini) devlet hazinesince karþýlanmasý hususuna ve Kuban nehrinin sýnýr kabulü ile Kuban bölgesindeki halklarýn serbestîsi konusuna yer verildiði görülür. Bu üç talebin mütarekenin esas maddelerine, dolayýsýyla kabul edilen ön barýþ metnine tamamen aykýrý olduðu açýkça anlaþýlýr. Böylece görüþmelerin sonuna kadar müzakerelerin esasýný teþkil edecek olan üç büyük mesele ortaya atýlmýþ olur. Kalas'ta Prens Repnin ile yapýlan görüþmelerin Vâsýf Efendi tarafýndan hazýrlanan mazbatalarý gösterilip tazminat konusunun o zaman bertaraf edildiði ileri sürülür ve sadrazamýn mütareke iznini bu isteðin geri çekilmesi üzerine verdiði vurgulanýr. Kuban serbestîsi konusu da ayný þekilde reddedilir ve meselenin 8 Ocak 1784 tarihli Kýrým'ýn ilhakýný onaylayan senetle çözüldüðü, ancak bunlarýn dýþýnda kalan meselelerin görüþülebileceði ifade edilir. Diðer bir önemli anlaþmazlýk konusu da çariçenin sekiz aylýk mütareke süresini uzun bulmasý ve bunun dört aya indirilmesiyle ilgili talebidir. Bu süre sonunda barýþýn hâlâ yapýlamamýþ olmasý durumunda mütareke feshedilerek savaþýn tekrar ilân edileceði tehdidinde bulunulmaktaydý. Ancak senede baðlý bir konu olan bu husus, yapýlan ön barýþa ve devletler arasýndaki usullere aykýrý bulunmasý sebebiyle Osmanlý heyeti tarafýndan kabul edilmemekteydi.

On iki maddelik barýþ metni üzerindeki görüþmelere 27 Rebîülevvel 1206 (24 Kasým 1791) tarihli dördüncü toplantýda baþlandý, konularýn tek tek ele alýnmasý, biri bitmeden diðerine geçilmemesi ve karara baðlanan her maddenin temize çekilerek mübadele edilmesi ilke olarak kabul edildi. Her iki tarafýn elindeki savaþ esirlerinin serbest býrakýlmasý konusunda fazla bir sorun yaþanmadý. Hatta önemli esirlerin erken tahliyeleri iyi niyet gösterilerine vesile oldu. Öte yandan Kuban maddesi ele alýnan ilk büyük konular arasýndadýr ve bu Kýrým senedi üzerinde açýlan bir tartýþmayý beraberinde getirir. Bunun Rusya'nýn anlamak istediði gibi Kuban'ýn ilhakýný içermediði, ancak Kuban nehrinin sýnýr teþkil ettiðinin belirtildiði vurgulanýr. Kuban bölgesindeki kabilelerin çariçeye baþvurarak baðýmsýzlýk (serbestî) istedikleri gibi iddialar kesinlikle reddedilir. Konuyla ilgili Ýstanbul'daki meþveret meclislerinde Kuban bölgesinin durumunun belirsizliði ve içinde çok çeþitli unsurlar (milel ve akvâm, kabâil) barýndýrdýðý, buralarýn Rusya'nýn eline geçmesinin ileride Anadolu topraklarý için büyük tehlikeler doðuracaðý dile getirilmekteydi. Bu konuyla ilgili görüþme mazbatasýnýn çok gizli tutulmasýnýn, hatta müsveddelerinin yakýlarak devlet kalemlerinde nüshalarýna yer verilmemesinin istenmesi, Ýstanbul'da ve orduda Rus casuslarýnýn bulunduðuna iþaret etmesinden ötürü ayrýca dikkat çekicidir. Kuban bölgesinden Rus topraklarýna yapýlacak saldýrýlarýn anýnda cezalandýrýlmasý amacýyla Rus askerlerinin geçici olarak bölgeye müdahale etme hakkýna sahip olmalarý ve Osmanlý Devleti'nin ortaya çýkacak zararý tazmin etmesi Ruslar'ýn serbestî isteðinden vazgeçmeye rýza göstermeleri üzerine ileri sürüldü ve pazarlýk konusu yapýlmak için aralarýnda irtibat kurulan savaþ tazminatý maddesiyle birlikte görüþmelerin son oturumuna kadar çözümsüz kaldý.

Ön barýþ belgesine göre Turla (Dinyester) nehrinin sol kýyýsý Rusya'ya, sað kýyýsý Osmanlý Devleti'ne ait olmak üzere yeni sýnýr kabul edildiðinden bu konuda herhangi bir deðiþiklik talebine yer verilmedi. Buna raðmen Osmanlý delegelerinin güvenlik gerekçesiyle nehrin karþý kýyýsýnda bir miktar arazinin kendilerine býrakýlmasýný istemelerinden ve terkedilecek arazide istihkâmata yer verilmemesi talebinden bir sonuç çýkmadý. Kalas görüþmelerinde Prens Repnin'in bu isteklere olumlu yaklaþtýðý ileri sürülen madde yoðun müzakerelere yol açtý ve Ruslar'ýn üzerinde çok ýsrar ettikleri bir husus oldu. Nihayet çözümü Bezborodko ile sadrazam arasýnda yapýlacak yazýþmalara havale edildi ve sonunda sadrazamýn izin vermesiyle ön barýþ metninde öngörüldüðü þekliyle onaylandý. “Bizde asker yok, kudret yok, bunu biliyorlar” diyen III. Selim, Ruslar'ýn Turla'dan sýnýr kesilmesindeki ýsrarýný ve ellerinde kalacak yerlerin istihkâmdan arýndýrýlmasýna karþý çýkmalarýný gönderdiði hatt-ý hümâyundaki bu sözlerle deðerlendirmekteydi. Geri verilecek olan Memleketeyn'in statüsü ve savaþýn yýkýmý sebebiyle ahalisinin iki yýl vergiden muaf tutulmasý, yerlerinden ayrýlan ailelerin geri dönüþlerine izin verilmesi, Osmanlý uyruðu olmayan yabancýlara emlâk satýþýndaki yasaðýn korunmasý, Bucak dahil buralardaki kalelerin Osmanlý Devleti'ne býrakýlmasý 2 Rebîülâhir'de (29 Kasým) yapýlan altýncý oturumda karar altýna alýndý.

Barýþ metninin beþinci maddesi Kafkas prenslikleriyle ilgili olup Tiflis hanýnýn topraklarýna tecavüz edilmemesi talebi tartýþýldý. Ruslar'ýn burasý için bölgenin eski tanýmlamasýndan hareketle “Kartalinya ve Katina çarý” tabirini kullanýlmasý yolundaki teklifine karþý çýkýldý. Ruslar'ýn her iki tarafýn kendi tanýmlamasýna yer vermesi teklifi de önce reddedilmiþ olmakla birlikte nihaî barýþ metnine bu þekilde geçti. Müsvedde metninde “Lezki gibi serkeþ bir kavim” nitelemesinin zikredilmesi de garipsendi. Ancak, böylece Ruslar'ýn Kafkaslar'daki bütün unsurlarý Osmanlýlar'a karþý kullanmak niyetinde olduklarý anlaþýlmaktaydý. Bu bölgelerdeki asayiþ ihlâllerinden Osmanlý Devleti'ni sorumlu tutan bir yaklaþýmla Ahýska valisine tembihatta bulunulmasý istendi; ancak Lezki ile Tiflis Hanlýðý arasýndaki olaylardan Osmanlý Devleti'nin sorumlu tutulamayacaðýnýn ifade edilmesiyle sonunda bu madde de sadrazam ile Bezborodko arasýnda yapýlacak yazýþmalara havale edildi. Barýþ müsveddesinin yedinci maddesi, Garb ocaklarý korsanlarýnýn sebep olduklarý zararýn (Cezayirli tazmini) Hazine-i Âmire'den ödenmesi talebini içermekteydi. Ön barýþ maddeleri arasýnda yer almayan bu istek konusunda uzun müzakereler yapýldý. Rusya, Ziþtovi Antlaþmasý ile Avusturya'ya böyle bir garantinin verildiðini ileri sürmekte, Osmanlý heyeti de bunu ön barýþ maddeleri arasýnda yer almamasýndan ötürü geri çevirmekteydi. Ruslar çariçenin sýký tembihinden söz edip tâvize yanaþmamakta, Osmanlý tarafý da Kuban maddesinde kolaylýk saðlanmasý beklentisi ve gemi trafiðinin pek yoðun olmadýðý düþüncesiyle uzlaþmaya sýcak bakmaktaydý. Neticede hemen bir karara varýlamadýðýndan görüþmelerin kesilmemesi için Kuban ve Cezayirli tazmini maddeleri ileriye atýlarak diðer maddelere geçildi.

Mütareke süresinin dört aya indirilmesi talebi ýsrarla devam etmekteydi; halbuki 15 Aralýk tarihi itibariyle sonuna bir hafta kadar kalmýþ ve barýþ metnindeki on iki maddeden ancak altý tanesi halledilmiþti. Öte yandan savaþ tazminatý isteðini içeren kâðýt hâlâ masa üzerinde durmakta, Ruslar bunun alýnýp müzakereye giriþilmesini beklemekte ve teþvik için tazminatýn 20.000 keseye indirilebileceðini ifade etmekteydi. Osmanlý heyeti ise Ruslar'ýn Kuban maddesinden vazgeçseler dahi tazminat isteminde sonuna kadar ýsrarcý olacaklarý izlenimini taþýyordu. Bu konulardaki sert tutumlarýný askerî hazýrlýklar görüntüsüyle takviye etmeye çalýþmalarý da ayrýca endiþe vericiydi. 11 ve Aralýk tarihli 9 ve 10. oturumlar bu hava içinde geçti. Kuban maddesi ve bu bölgenin serbestîsi þiddetle reddedildi. Bu konuya çözüm getirmek üzere Þumnu'da bulunan Sadrazam Koca Yûsuf Paþa ile Bezborodko'dan gelecek cevaplar beklenmekteydi. Cezayirli tazmini konusu da padiþaha arzedilmiþ olarak durmaktaydý. Bu sebeple uzlaþýlmasý zorluk arzetmeyecek diðer maddelerin ele alýnmasý yoluna gidildi. Barýþýn iki tarafýn askerî makamlarýna bildirilmesini ve iþgal altýndaki yerlerin iklim þartlarý göz önüne alýnarak 15 Mayýs'a kadar tahliyesini öngören 9 ve barýþýn ardýndan karþýlýklý sefâret heyetleri gönderilmesine dair 10. maddeler, barýþ antlaþmasýnýn murahhaslar tarafýndan imzalanmasýndan sonra sadrazam ve Bezborodko tarafýndan tasdik edilecek senetlerin mübadelesine dair 11., yine temessük ve tasdiknâmelerin beþ hafta içinde mübadelesine dair 12. madde kolayca karara baðlandý.

20 Aralýk 1791 tarihli görüþmeye gelindiðinde savaþ tazminatý, Kuban'ýn serbestîsi ve Cezayirli tazminatý maddeleri dýþýnda kalan bütün maddelerin müzakeresi tamamlandý, ahidnâme için mukaddime taslaðý üzerinde duruldu ve murahhaslarýn unvanlarýyla beraber zikredilmeleri konusunda mutabakata varýldý. Kritik maddelerin çözümü için sadrazam ve Bezbo- rodko arasýnda gidip gelen Yarbay Baruh'un iþtirakiyle orduda yapýlan görüþmede esas maddelere aykýrý konularda Rus taleplerinin haksýzlýðýna vurgu yapýldý. Özellikle Kuban ve savaþ tazminatý hususunda olumlu bir cevap vermeye yetkilerinin bulunmadýðý ve Ýstanbul'dan gelecek cevabýn beklendiði belirtildi. Kuban meselesinin bölge halkýndan Rus tarafýna bir zarar verilmeyeceði, aksi takdirde tazmini garantisinin verilmesi þartýyla çözülebileceði ifade edildi. Rusya'ya bu gibi durumlarda askerî müdahale hakkýnýn tanýnmasý durumunda ahalinin zaten böyle bir þeye cesaret edemeyeceði karþýlýðý verildi.

4 Ocak 1792'de Dürrî Efendi ile Bezborodko arasýnda Yaþ'ta yapýlan görüþmelerde Cezayirli tazminatý meselesinin Avusturya'ya verilen tâviz örneðine uygun biçimde çözülmesi hususunda mutabakat hâsýl oldu, böylece geriye savaþ tazminatý ile Kuban meselesi kaldý. Ancak Kuban meselesinde kaleme alýnan ve Rus heyetine sunulan madde taslaðýnda ifade edildiði üzere verilecek güvence karþýlýðýnda, Rusya'nýn serbestîye ve tecavüzlere anýnda mukabele etmesine yönelik askerî müdahale talebinden vazgeçmesini temin etmek mümkün olmadý. Savaþ tazminatý istemindeki ýsrarlar da devam etti. Savaþýn baþlarýnda tüccar gemilerine verilen zarar sebebiyle çariçenin tazminat istemeye ahdettiði, Petersburg'a giden Baruh'un bunun barýþýn önünde bir engel olduðunu dile getirmesi üzerine nihayet 32.000'- den 24.000 keseye (12 milyon kuruþ) indirmeyi baþardýðý ileri sürüldü. Bezborodko tazminat ödenmesine yanaþýlmamasý halinde Rusya'nýn Bender, Akkirman, Kili ve Ýsmâil kalelerini tamamen yýkacaðýný, bunlarýn yeniden inþa masrafýnýn tazminat miktarýndan üç dört kat daha fazla olacaðýný, barýþ yapýlmasý için ödemenin kabul edilmesi gerektiðini, aksi takdirde yirmi-yirmi beþ gün içinde savaþýn tekrar baþlayacaðýný ifade etti. Böylece ilk günden beri masa üzerinde duran tazminat maddesine dair yazýnýn Bezborodko'nun ýsrarlarýna uyarak alýnmasýna karar verildi, ancak bunun tazminat talebinin kabulü anlamýna gelmeyeceði vurgulandý, böylece müzakereye giriþilmesi uygun görüldü.

7 Ocak 1792 tarihinde yapýlan on dördüncü görüþme savaþla barýþ arasýnda sýkýþan Osmanlý tarafý için olaðan üstü netameli geçti. Cezayirli maddesi, varýlan mutabakat doðrultusunda tazminatýn þikâyet baþvurusundan itibaren en geç iki ay içinde ödenmesi kararýna varýlarak çözüldü. Böylece anlaþmazlýk konusu olan son iki maddeye gelindi. Ruslar'ýn bunlarý birbiriyle irtibat kurarak ele almak istemesi savaþ tazminatýyla ilgili isteklerini güçlendirmeye yönelikti. 27 Aralýk 1791 'de Ýstanbul'da toplanan meþveret meclisinde Kuban konusunda tâviz verilmemesine, uygun ve uzun vadeli taksitler halinde ödenmesi þartýyla kabul edilmesine karar verilmiþti. Özellikle tazminat ödenmesi kararýna varýlmasý kolay olmadý. Hazinede para bulunmadýðý, Ruslar'a bu paranýn verilmesinin “haraç” ödemekten baþka bir anlam taþýmadýðý, bunun hiç olmazsa Kuban maddesinden vazgeçilmesi karþýlýðýnda ödenmesi, devletin savaþtan sonra giriþeceði reformlar için elinde para kalmayacaðý, Ruslar'ýn da esasen bunu istediði gibi mülâhazalarla konu tartýþýldý. Tazminat ödenmesinin kabulüne dair karardan Ruslar'ýn habersiz kaldýðý anlaþýlmaktadýr. Zira 7 Ocak'ta yapýlan bu toplantýda beklenmedik geliþmeler yaþandý. Kuban meselesine dair Osmanlý heyetinin hazýrladýðý madde taslaðý üzerinde bazý düzeltmeler yapýldý. Kuban ahalisi tarafýndan Rus topraklarýna tecavüzle zarar verilmesi, mallarýn gasbý ve insanlarýn köle yapýlmak üzere esir alýnmasý gibi olaylarýn meydana gelmesinde bunlarýn bulunup iade edilmesi, sorumlularýn cezalandýrýlmasý ve zararýn tazmini gibi ana ilkeler üzerinde uzlaþmaya varýldý, Ruslar'ýn da serbestî ve müdahale taleplerinden vazgeçtikleri görüldü.

Böylece görüþmelerin kesilmesi gibi bir tehlikenin eþiðinden dönülmüþ oldu. Ardýndan baþmurahhas Samoylof bitiþik odada görüþmelere nezaret etmekte olan Bezborodko'nun yanýna gitti. Bir müddet sonra salona gelen Bezborodko, Kuban maddesindeki ýsrarlarýnýn sadece Rusya'nýn güvenliðini saðlamak amacýný taþýdýðýný, varýlan mutabakatta bu güvenliðin Osmanlý Devleti tarafýndan temin edilmiþ olduðunu gördüðünü söyledi. Bundan dolayý çariçenin savaþ tazminatý talebinden tamamen vazgeçtiðini bildirdi, böylece görüþmelerin sona erdiðini ve barýþýn akdedildiðini ilân etti. Toplantýda bu maddelerin senetlerinin mübadelesine ve 9 Ocak'ta ahidnâme temessüklerinin imzalanýp mühürlenerek mübadele edilmesine karar verildi. Bu beklenmedik geliþme Osmanlý delegeleri arasýnda büyük bir memnuniyetle karþýlandý.

15 Cemâziyelevvel 1206 (10 Ocak 1792) Pazartesi günü yapýlan on beþinci toplantýda on üç madde, bir mukaddime ve hâtimeden teþekkül eden barýþ antlaþmasý Rusça ve Türkçe metinler halinde mühürlenip mübadele edildi. Antlaþma, Sadrazam Koca Yûsuf Paþa tarafýndan 23 Cemâziyelevvel (18 Ocak) tarihinde verilen senetle onaylandý. Ardýndan Rus heyeti için hazýrlanan deðerli hediyeler daðýtýldý ve karþýlýklarý kabul edildi. 2 Cemâziyelâhir 1206'da (27 Ocak 1792) yapýlan on altýncý toplantýda Bezborodko ile sadrazam tarafýndan hazýrlanan Rusça ve Türkçe teyidnâmeler okunarak mübadele edildi. Bu merasim top þenliðiyle son buldu. Hükümdarlarýn tasdiknâmelerinin beþ hafta içinde mübadelesi öngörüldüðünden delegeler yerinde kaldý. 16 Cemâziyelâhir 1206 (10 Þubat 1792) tarihinde yapýlan on yedinci toplantýda gönderilen tasdiknâmelerin mübadele merasimi icra edildi, böylece barýþ devletler hukuku açýsýndan da kesinlik kazandý.
Yaþ Antlaþmasý ile Turla'dan sýnýr kesildi ve yine toprak kaybedilerek Kýrým'ýn geri alýnmasý hayali sona erdi. Gürcistan'a da el atmýþ olarak Rus geniþlemesinin Kafkaslar istikametinde tehlikeler arzedeceði anlaþýldý. Ordunun savaþamayacaðýný beyan etmesi, Rusya'ya savaþ tazminatý ödenmesine razý olunmasý gibi aðýr veballer, devletin hemen her alanda yeniden yapýlanmasýnýn âciliyetini gözler önüne sermekteydi ve barýþ Nizâm-ý Cedîd reformlarýnýn baþlangýcýný teþkil etti. Rusya ile barýþ akdinde Avrupa'daki geliþmelerin önemli etkisinin olduðu açýktýr. 1791 'de Özü / Oçakof Kalesi'nin Rusya elinde kalmasýna karþý çýkan Ýngiltere'nin savaþ tehdidine varan zýtlaþmasýna sahne oldu. Ýngiltere, Prusya ve Hollanda, Rusya'nýn ileri sürdüðü ön barýþ maddeleri dýþýndaki talepleri kabul edilir bulmamakta ve bunu uluslar arasý hukukun ihlâli olarak görmekteydiler. Polonya'daki liberal faaliyetler II. Katerina'yý harekete geçmeye zorlamakta, Fransýz Ýhtilâli'nin mutlak monarklar için arzettiði genel tehlike Türk savaþýnýn bir an önce bitirilmesini zorunlu kýlmaktaydý. Barýþ antlaþmasý uyarýnca taraflarýn karþýlýklý olarak büyük sefâret heyetleri göndermeleri kararlaþtýrýldýðýndan Mayýs 1792'de rikâbda sadâret kethüdâsý olan Mustafa Râsih Efendi Rumeli beylerbeyi unvanýyla Rusya'ya büyük elçi tayin edildi. Rusya tarafýndan da General Michael Larjonoviç Goleniçev-Kutusov belirlendi ve elçiler 1793 senesi içinde vazifelerini yerine getirdi. Bu, barýþ sonunda aðýr hediyelerle karþýlýklý olarak gönderilmesi âdet haline gelen sefâret heyetlerinin son örneðini teþkil etmiþtir.