[KK] Afyon Sava�lar�

Bir S�m�rgecilik Hikayesi: Afyon Sava�lar�

18. y�zy�la gelinceye kadar afyonun �ld�r�c� etkileri biliniyor, tiryakili�i de g�r�l�yor, fakat ba��ml�l��ndan hi� s�z edilmiyor ya da edilse bile bu, maddenin ho� etkilerine ba�lan�yordu. Buna ra�men, devlet y�neticileri �zellikle de s�m�rgeci devletlerin y�neticileri bu maddeyi kendi menfaatleri do�rultusunda �ok iyi kullan�yorlard�. Bu madde onlara hem ticari kazan� elde etmede hem de s�m�rgelerini kontrol etmede kolayl�k sa�l�yordu.

Bu yaz�da s�m�rgeci zihniyetin afyondan sa�lad�� ticari menfaati ve s�m�rgelerini kontrol etmede ne gibi faydalar sa�lad��n� anlatmaya �al��aca��z. Fakat bundan �nce sava��n k�sa bir tarih�esinden bahsetmek gerekirse;

�ncelikle �unu bilmek gerekir ki �in ile Bat� aras�ndaki ilk �at��ma Afyon Sava��d�r. Bu sava�lar�n temel sebebi ise afyon ticaretidir. �in�in Avrupa ile temas� 13. ve 14. y�zy�llara kadar, yani Marco Polo zaman�na kadar gitmektedir. Fakat orta �a�dan itibaren �zellikle 17. y�zy�ldan sonra �in�de yap�lan misyonerlik faaliyetleri tepkiye neden olmu� ve �in�in Avrupa�ya kar�� daha da kapanmas�na sebep olmu�tur. Dolay�s�yla �in uzun s�re Bat� Ticaretine kapal� bir bi�imde ya�ad�. O d�nemde �in�in Avrupa�ya kar�� sadece Kanton liman�n� belli �l��de a�t��n� g�r�yoruz. Limana gelen Avrupal� t�ccarlar ise sadece �inli t�ccarlarla muhatap oluyor ve kesinlikle halkla direk ili�kileri bulunmuyordu. �in�in bat�ya a��lmas� 19. y�zy�l�n ortalar�nda ba�lad�. Bu y�llarda Portekiz, �ngiltere, Fransa, ABD ile ticari, siyasi m�nasebetler ba�lad�. Bunlardan �ngilizler, Hint pamukluklar� ve afyonunu, �ay ve ipekle de�i�tiriyorlard�. �in �st makamlar� bu ticareti engellemeye �al��t�lar. Zaten Avrupal�lar sadece Kanton Liman�ndan ticaret yapabiliyorlard� ve ne zaman ki bu durum �ngiltere'nin menfaatlerine ters d��meye ba�lad� i�te o zaman �ngiltere �in�in bu tutumunu bozma giri�imlerine ba�lad�.

�ngiltere halk�n�n ulusal i�kisi olan �ay�n b�y�k bir b�l�m� �in�den geliyordu. �ay ithalat�n� kar��lamak i�in �ngiliz t�ccarlar�, �in�e gizliden gizliye afyon sokuyorlard�. �in �ngilizler i�in bir afyon pazar� konumundayd� ve i�in ilgin� taraf� bu afyonu da o d�nemde s�m�rgesi alt�nda bulunan Hindistan�dan elde ediyordu. �in�de afyon kullanma al��kanl�� yay�lmaya ba�lay�nca, h�k�met afyon ticaretini yasaklayarak s�k� �nlemler ald�. �ngiliz yetkilileri, sorunun temelinde yatan afyon i�ini bir kenara b�rak�p, onlara g�re, �uygar� ilkelerin en y�cesi olan ticaret serbestli�i engellendi�i i�in tepkide bulununca, 1839 y�l�nda �in h�k�metinin, �ngiliz t�ccarlar�n�n ger�ekle�tirdi�i yasad�� afyon ticaretini durdurma giri�imi ve bir �ngiliz denizcinin yarg�lanmas� konusunda do�an hukuki anla�mazl��n do�urdu�u gerginlik sonucu Afyon Sava�� patlak verdi.

Birinci Afyon Sava�� sonucunda 1842'de imzalanan Nanking ve 1843'te imzalanan Bogue Ek Antla�malar� ve �in'in �nemli bir miktarda tazminat �demesi, ticaret ve yerle�im amac�yla be� liman�n �ngilizlere b�rak�lmas� ve �ngiliz yurtta�lar�n�n �ngiliz mahkemelerinde yarg�lanmalar� konular� karara ba�land�. 1842�de imzalanan Nanking anla�mas�n�n �nemi ise Hong-Kong�un �ngiltere�ye verilmesi ve be� liman�n �ngiliz ticaretine a��lmas�d�r. Ayr�ca bu anla�mayla birlikte �ngiltere �n�nde boyun e�en �in 1844 Temmuzunda Amerika Birle�ik Devletleri�yle Vanghia ve Ekimde de Fransa�yla Vuampoa anla�malar�n� imzalayarak bu devletlerin de benzeri imtiyazlar elde etmelerine engel olamad�. Fakat bu bar�� ve anla�malar �ngilizler ve bat�l�lar i�in umulan� hi� de sa�layamad�. Her �eyden �nce afyon ithalat� h�zla d��meye ba�lad�. Ayr�ca �in de h�zla artan yabanc� d��manl�� yerle�ti ve daha da �nemlisi �ngilizler yerli halk�n direnciyle kar��la�t�lar. Bu tepkilerin ba��nda yabanc� d��manl��na dayal� olarak ortaya ��km�� olan 1851 tarihli Taypingler Ayaklanmas� g�sterilebilir.

�ngilizlere kar�� artan tepkilerin bir sonucu olarak 1856 Ekim�inde Kanton polisi, bir �inliye ait ve m�rettebat� da �inli olan, fakat �ngiliz Band�ras� ta��yan �Arrow (Ok)� adl� bir gemiyi ka�ak��l�k ve korsanl�k nedeniyle tutuklad�. Bu olay �zerine "Ok Sava��" olarak da bilinen �kinci Afyon Sava�� ba�lad�. �kinci Afyon Sava�� ticari ayr�c�l�klar�n� artt�rmak isteyen �ngilizlerin Ok (Arrow) adl� gemideki �ngiliz bayra��n�n indirilmesini bahane ederek ba�latt�klar� sava�t�r. Bir Frans�z misyonerinin �ld�r�lmesini bahane eden Fransa da �ngiltere yan�nda sava�a girdi. Sava� sonucunda �ngiltere ve Fransa 1858 y�l�nda �in h�k�metini Tianjin Anla�mas��n� imzalamaya zorlad�lar, ancak �in anla�may� onaylamay� reddedince sava� yeniden ba�lad� ve 1860 Pekin S�zle�mesi'yle �in, Tianjin Antla�mas�'na uymay� kabul etti. Bu antla�maya g�re yabanc� el�iler Pekin'de yerle�ebilecek, bir�ok yeni liman ticaret ve yerle�im i�in Bat�l�lara a��lacak, yabanc�lar �in'in i� b�lgelerine seyahat edebilecek ve H�ristiyan misyonerlere hareket serbest�si tan�nacakt�. Ayr�ca 1858'de Shanghai�da yap�lan g�r��melerle �in'e yap�lan afyon ihracat� yasalla�t�. �in'in 19. y�zy�lda ve 20. y�zy�l�n ba��nda Bat�l� devletlerle yapt�� Tianjin benzeri egemenlik ve toprak b�t�nl��nden b�y�k �d�nler verdi�i antla�malar "E�itsiz Anla�malar" olarak da an�l�r.

XIX. y�zy�l ortalar�nda yap�lan ve Bat�l� devletlerin �in'de bizim tarihimizdeki kapit�lasyonlar benzeri ticari ve hukuki ayr�cal�klar kazanmalar� ile sonu�lanan bu iki sava� �ngiltere�nin s�m�rgecilik tarihindeki kara lekelerden biri olarak g�r�lebilir. Zira �ngiltere, �in ile yapt�� ve sebebi afyon ticareti olan iki sava�ta da (Birinci Afyon Sava�� 1841- �kinci Afyon Sava�� 1857) her zaman ki gibi �ngiltere�nin dostlar� de�il menfaatleri oldu�unu g�z ard� etmemi� ve s�m�rgeci zihniyetini burada da g�stermi�tir.

O d�nemlerde Afyonun iki b�y�k sava�a yol a�acak kadar k�ymetli bir madde oldu�unu anlamak g�n�m�z �artlar�na g�re alg�lamas� zor bir mesele olarak g�r�lebilir. Yaln�z bir ger�e�i g�z ard� etmemek gerekir. G�n�m�zde afyon ve di�er uyu�turucu maddelerin kullan�lmas�n� engellemeye y�nelik faaliyet g�steren sivil toplum �rg�tleri kadar bilin�li kurulu�lar o d�nemde yoktu. Ayr�ca madde ba��ml�l��n�n zararlar� yeterince bilinmiyor, afyonun masum bir madde oldu�u zannediliyordu. Kitleler bu nesneleri ��lg�nlar gibi sat�n al�yorlard�. Mesela i��iler, kendileri fabrikada �al��rken �ocuklar� sakin dursun diye bunu yutturuyorlard�. O d�nemlerde yay�mlanan baz� rekl�mlarda afyonun �babysitter� den kurtard�� belirtiliyor b�ylece burjuva aras�nda da yayg�nla�mas� sa�lan�yordu. Mesela �in halk� afyon gereksinimi kar��l��nda g�m�� ve alt�n �d�yor ve bu durum �in ekonomisini olumsuz etkilemekle birlikte afyon sava�lar�n�n da temelinde yatan sebeplerden biri olarak ortaya ��k�yordu.

Konuyu biraz daha ayd�nlatmak i�in o d�nmede kurulan bir �irket olan Rio Tinto�dan bahsetmek yerinde olacakt�r. Rio Tinto, 1873 y�l�nda Jardine Matheson firmas� taraf�ndan kurulmu�tur. �irkette en b�y�k hisse Rothschild ailesine aittir ve �ngiliz kraliyet ailesinin de hissesi bulunmaktad�r. Jardine Matheson 1800�l� y�llar�n ba��ndan itibaren T�rkiye�den �in�e �afyon� ticareti yapan bir firmad�r. 1837 pani�inde di�er afyon t�ccarlar� Russel ve Perkins firmalar�n�n zor duruma d��meleri ve Rothschildler�e ba�vurmalar� �zerine, Jardine Matheson, Russel Co ve Perkins Co birle�tirilerek Rothschild aile�sine ait J. P. Morgan denetiminde afyon karteli olu�turuldu. O y�llarda afyon tica�reti serbestti ve en g�zde ticari i�ti. 1839 y�l�nda �in ile �ngiltere aras�ndaki Afyon Sava��n�n �in�in ma�lubiyeti ile sonu�lanmas� �zerine Hong Kong �ngilizlere b�rak�ld�. Burada, Rothschildler�in kontro�l�ndeki Hong Kong Shangai Bank Corporation (HSBC) afyon ticaretini fi�nanse etmeye ba�lad�. Jardine Matheson firmas�n�n afyon ti�caretinden kazan�lan paras� ile kurulan Rio Tinto, bu g�n d�nyan�n en b�y�k maden firmas� olup, tek ba��na d�nya maden �re�timinde % 12,5�lik (27 milyar dolarl�k) pay ile birinci s�radad�r. G�n�m�zde de bir�ok organize su� �rg�t�n�n i�tah�n� kabartan hatta ter�r �rg�tlerinin de ideolojilerini yayabilmeleri i�in zaruri olan finansman� sa�lad�klar� uyu�turucu ticaretinin, afyon ticaretinin serbest oldu�u bir d�nemde b�yle �irketlerin kurularak yap�lm�� olmas� �ok da garipsenecek bir durum de�ildir asl�nda.

Sonu�

Afyon sava�lar� ile birlikte �in in 1949�a kadar s�recek olan ac�lar ve sanc�lar d�nemi ba�lam��t�. Afyon nedeniyle �len �inlilerin say�s� kimi tahminlere g�re 200 milyon, kimi tahminlere g�re ise 500 milyon kadard�. Fakat �u bir ger�ek ki 20. y�zy�l�n ba��na kadar �lenlerin say�s� kesinlikle 100 milyondan az de�ildir.

Afyon ve di�er uyu�turucu maddeler binlerce y�ld�r ya�am�n i�inde olmas�na ra�men bu maddelerin zararlar�na kar�� bilin�lenmenin 19. y�zy�lda ba�lad��n� g�r�yoruz. Mesela afyona kar�� ilk �rg�t �ngiliz i��i hareketinden do�mu�tur. 1874�de Londra�da �afyon ticaretinin engellenmesi derne�i� kuruldu ve avam kamaras�n� dilek�e bombard�man�na tuttu. Dolay�s�yla yirminci y�zy�la gelene kadar afyon ve di�er uyu�turucu maddelerin s�m�rgeci devletlerin emrinde bazen s�m�rgelerini kontrol etmek bazen de i��i s�n�f�n� uyutmak i�in kulland��n� s�ylemek m�mk�n g�z�kmektedir. Bug�n ise hala insanlar� uyutmak, onlar� hayattan so�utmak g�revini devam ettiren afyonun kullan�lmas�n� engellemek m�mk�n olmamaktad�r. Bu durumun birka� sebebi vard�r fakat en �nemli iki sebebinden birincisi ba��ml�l�k yap�c� etkisi, ikincisi ise baz� ��kar �evrelerinin afyon ticaretinden ge�mi�te oldu�u gibi bug�n de rant sa�l�yor olmas�d�r. Bu rant �o�u zaman ekonomik oldu�u kadar bazen de siyasi olabilmektedir. Ayr�ca bu rant� sa�layanlar genelde organize su� �rg�tleri ve ter�r �rg�tleri olmakta fakat Afyon Sava�lar�nda oldu�u gibi devletler de olabilmektedir. Zira organize su� �rg�tlerinin ya da mafya tipi yap�lanmalar�n devletlerin i�ine s�zd��n�, yani devletin i�inden baz� yetkililerle gizli ��kar/partito ili�kileri i�ine girdi�ini d��nd��m�zde bu ticarette devletlerin k�smen de olsa parma��n�n oldu�unu s�ylemek yanl�� olmasa gerek. Dolay�s�yla devletlerin ve ��kar ama�l� su� �rg�tlerinin rant sa�lad�� bu ac�mas�z sava�tan toplum olarak yara almadan kurtulmak �ok zor g�r�nmektedir.

Afyon sava��

Afyon Sava�lar�

Bir S�m�rgecilik Hikayesi: Afyon Sava�lar�

Sonu�

I. Afyon Sava��

II. Afyon Sava��