Ýkona Nedir?
 

ÝKONA

a. (rusça söze.; bizans yun. eikona, klasik yun. eikon, onos, resimden). Doðu hýristiyan kiliselerini süsleyen sabit ya da taþýnabilir kutsal resim.

—ANSÝKL. ikona, ayin düzeninin bütünleyici bir parçasýný oluþturur. Dinsel sanatýn ürünü deðildir. Simgeciliðe dayanýr ve tinsel bir din görüþünü yansýtan kutsal sanata baðlanýr. Kilise, VIII. ve IX. yy.’lardaki ikonakýrýcýlýk bunalýmýnda, ikonalarýn anlamýný belirlemek zorunda kaldý; dinsel anlamý, VII. konsilde (Ýznik II, 787) oluþturuldu. ikona ressamý kiþisel görüþü yansýtan bir sanatçý deðil, ayin yöneten bir papaz gibi, Kilise'nin görüþünü dile getiren bir aracýdýr, ikonanýn, hýristiyanlýða iliþkin bir temeli vardýr: Ýsa yalnýz Tanrý’nýn “söz"ü deðil, ayný zamanda görüntüsüdür. Temel anlamýyla ikona, Ýsa'nýn görüntüsünün insan eli deðmeden cisimleþmiþ biçimidir; annesinin ve azizlerin görüntüsü de tanrýlaþmýþ bedene katýlýr. Tanrýsal lütuf, ikonada kutsanmýþ olarak yer alýr. Görüntüye gösterilen saygý Tanrý’ya yöneliktir.

Ýkonalar ilk kez yunan-roma Antikçaðý'nda mezartaþý portrelerinde (el-Fayyum ya da Filistin portreleri) kullanýldý. Aðaç üzerine tutkalboyayla ya da mum cilayla resmedildi. Bu görüntüler daha hýristiyanlýðýn baþlangýcýnda çok tutundu: Büyük Constantinus'un baþkentin ilk üç piskoposunun portrelerini Forum’da kýzýl somaki bir sütuna baðlattýðý bilinir. Bu kült özellikle VI. ve VII. yy.'larda kýsa sürede, bir tapýnmaya dönüþtü. Ýsa'nýn, Meryem'in ya da bir azizin her türlü ikonasý, hýristiyanlarca Tanrý katýnda birer aracý olarak kabul ediliyordu. VIII. yy.’ýn baþýnda, Leon lltikor akýrýcýlýk hareketini baþlattý ve görüntüye tapýnýlmasýný yasakladý. Kullanýmýnýn yeniden baþlamasýyla ikona, ayin düzeninin bir parçasýný oluþturdu ve ikonostasýn üzerinde yer aldý, ikonakýrýcýlýk döneminde yapýlan tahribatlara karþýn bu olaydan önce yapýlmýþ birkaç ikona, özellikle Sina'da bir manastýrýn eþsiz koleksiyonu, bugüne gelebildi. Bu koleksiyonun en ünlü ikonalarýndan biri, kuþkusuz, yapýlýþ tarzýyla geç Antikçað döneminin gerçekçi portrelerini andýran Petrus'un ikonasýdýr. Atinada Bizans müzesi'nde bulunan, X.-XI. yy.lardan kalma birkaç örnek gerçekçiliðin yerini yavaþ yavaþ bir grafik eðilimin aldýðýný göstermektedir. Bununla birlikte, daha Komnenoslar döneminde (XII. yy.), büyük olasýlýkla minyatür sanatýnýn etkisiyle, antik geleneðe bir dönüþ yapýldý ve ikonalarda iþlenen konular çeþitlendi.

Bizans ikonalarý kýsa sürede baþkentin dýþýnda, özellikle Balkanlarda ve birçok okulun (Novgorod, Moskova) oluþtuðu Rusya'da sanatçýlara modellik etti. En ünlü ikona ressamlarýndan biri Andrey Rublev'di (XV. yy.'ýn baþý). Tretyakov galerisi’nde (Moskova) bu sanatçýnýn birçok yapýtý yer almaktadýr.

Ýkona - Ýkona Nedir - Ýkona Hakkýnda
 

Ýkona
Ortodoks kiliselerinde Meryem Ana, Ýsa ve diðer din büyüklerini temsil eden resimler. 8. yüzyýlda kiliselerdeki ikonlara karþý çýkan bir dinî akým geliþmiþ, ancak bu geçici olmuþ, 9. yüzyýlda ikonalar tekrar kiliselere konulmaya baþlanmýþtýr.

Yunanca kökenli bir terim olan Ýkona Εικων “ikon” kelimesinden türemiþtir. Ýkona terimi resim, portre ve tasvir anlamýný taþýr. Duvara baðýmlý ve duvardan baðýmsýz tüm dinsel temalý resimler için ikona terimi kullanýlmaktadýr. Her iki kategoride yer alan dinsel resim, ayný anlamsal içeriðe sahip olmakla birlikte, teknik özellikler açýsýndan birbirinden ayrýlmaktadýr. Duvara baðýmlý dinsel resimler mozaik ve fresko olarak tanýmlanýr. Roma ve Bizans sanatýnda en üstün aþamasýna ulaþan mozaik farklý renklerde küçük taþ, cam, çömlek parçalarýnýn yan yana getirilmesiyle yapýlan duvar, döþeme, tavan kaplamasý þeklindedir. Fresko ise duvar sývýsý yaþ iken üzerine toprak boyalarla uygulanan resimlerdir. Duvardan baðýmsýz ikonalar ise ahþap, mermer, kaðýt, metal, seramik, fildiþi, tekstil üzerine uygulanan taþýnabilir dinsel sanat eserleridir. Dinsel içerikli sanat yapýtlarýnda betimlenen dinsel olay veya kiþiyle ilgili tipleþmiþ, hatta bir ölçüde standartlaþmýþ biçimdüzenleri veya kalýplarýný inceleyen bilimsel bir disiplin içinde geliþmektedir. Bu bilimsel disiplin ikonografi olarak tanýmlanýr ve bu resimsel temalarý iþleyen kiþiler ikonograf olarak bilinir. Sözü edilen biçim kalýplarýnýn birer ismi bulunmakta ve sanatçý pek az özgürlük tanýyan biçim kalýplarýna uymak zorunda ve kendisinden istenilen sahneyi istenildiði biçimde kiþisel yorum payý kýsýtlý olarak yapýta dönüþtürmektedir. Ýkonografi teriminin ortaya çýkýþ noktasýndaki baðlantýyý Grekçe bir baþka terim ve “Aziz” anlamýna gelen “αγιος ” taramak gerekir. Terminoloji esas alýndýðýnda “agiografi” aziz ve kutsal kiþilerin tasviri anlamýný taþýmaktadýr. Dinsel resim ressamlarý ayný zamanda “agiograf” olarak tanýmlanabilir. Ortodoks ikonografisi, teolojinin mistik bir ifadesi olarak tanýmlasa burada bilinmesi gereken nokta ardýnda gizlediði ifadeyi kavrayabilmek için özel bir ikonografik dilin bilinmesinin gerektiðidir. Bu dil kutsal kitabýn ve ayný zamanda kilise dilidir. Ýkonografik dil ýþýðýnda ikonografik program ve semboller anlaþýlabilir.

Ortodoks kiliselerinde kutsal resim­lere verilen addýr . Ortodoks Hýristiyanlarýn inanýþýna göre Tan­rý, Hz. Ýsa olarak insanlara göründüðünden, resimle temsil edilmesinde bir sakýnca yoktu. Ýkonalarda Hz. Ýsa, Üçleme, havariler, me­lekler ve azizler konu] edilir; Kutsal Kitap'taki öykülere yer verilir. Ýkona yapýmý Hýristiyan­lýk'ýn ilk döneminde baþladý. Genellikle tahta levhalar üzerine çizilen desen, tutkallý boyay­la renklendiriliyor, sonra yaðlý vernikle parlatýlýyordu. Bizans ikonalarýnýn koyu renkli, sert çizgili olmasýna karþýn, daha sonra Rus­ya'da ve öteki Ortodoks kiliselerinde yapýlan ikonalarda yüz çizgilerinin yumuþadýðý, kýzýl, kar beyazý, zümrüt yeþili ve limon sarýsý gibi parlak renklerle altýn yaldýz kullanýldýðý görü­lür. Bundan baþka mozaik ve mine iþli ya da metal kaplý ikonalar da vardýr.

Ýkona yapanlar yapýtlarýna imza koymadýk­larýndan, çoðunu kimin yaptýðý bilinmemekte­dir. Bunlardan bazýlarýnýn adlarý yazýlý belge­lerden çýkarýlmýþtýr. Örneðin, 15. yüzyýlýn baþýnda yaþamýþ olan Andrey Rublyov en ünlü ikona ressamlarýndandý. Moskova'da Tretyakov galerisinde çok sayýda yapýtý bu­lunmaktadýr. Ortodoks kiliselerinin önemli bir öðesi olan ikonalara özel saygý gösterilir. Ortodoks kiliselerinde din görevlileriyle top­luluðu ayýran Ýkonostasis denen bölmede, bel­li bir sýrayla yer alan ikonalar, bir bakýma din­sel eðitim vermek içindir; böylece kilisede bu­lunanlar Hýristiyanlýk'ýn resimli tarihini izle­miþ olurlar.

ikona
(Yunanca eikon: “tasvir”), Doðu Hýristiyan geleneðinde, kutsal kiþi ve olaylarýn konu edildiði, duvarlara ya da ahþap levhalar üstüne yapýlmýþ tasvir. 8. yüzyýlýn ilk çeyreðinde ikonlarýn dinsel bir iþlev ve anlam taþýmadýðý savýyla baþlayan ikonoklazm hareketinin 9. yüzyýlýn ortalarýnda sona ermesinden sonra Doðu Kilisesi ikon kullanýlmasýný kuramsal bir temele dayandýrdý. Tanrý, Ýsa’nýn kiþiliðinde maddesel bir biçim aldýðýna göre resimlerde de tasvir edilebilecekti. Ýkonlar kilisenin ayrýlmaz bir parçasý sayýldý ve özel olarak yüceltildi. Ayrýca kiliselerdeki ikonostasis denen bölmenin üstüne asýlan ve Yeni Ahit’ten sahneleri, yortularý, ünlü azizleri canlandýran ikonlar da din eðitimi aracý olarak kullanýlýyordu.

ikonografi

görsel sanatlarda kullanýlan simgeleri, temalarý ve konulan belirleyen, tanýmlayan, sýnýflayan ve yorumlayan disiplin.

Sanatçýlann bu öðeleri belli bir yapýtta kullanma biçimi de ikonografi terimiyle anlatýlýr.
16. yüzyýlda yayýmlanan ilk ikonografik çalýþmalar ilkçað edebiyatýndan alýnarak ressamlarýn kullanmasý için görselleþtirilmiþ amblem ve simge derlemeleriydi. Bu yapýtlarýn en ünlüsü Cesare Ripa’nýn Iconologia'siydi (1593). Avrupa’da 18. yüzyýla deðin kapsamlý ikonografi çalýþmalarý yapýlmadý. Bu yüzyýlda ikonografi arkeolojiye yardýmcý bir dal olarak deðerlendirildiði için, yalnýzca eski anýtlardaki konu ve motiflerin sýnýflandýrýlmasýyla sýnýrlý kaldý.

19. yüzyýlda ikonografi arkeolojiden baðýmsýz hale geldi ve öncelikle Hýristiyan sanatýndaki dinsel simgelerin anlamýyla ilgili bir araþtýrma alaný oldu. 20. yüzyýlda Hýristiyan ikonografisi araþtýrmalarýnýn yaný sýra dinsel Doðu sanatý ile Avrupa sanatýnýn dindýþý ve klasik ikonografisi de incelenmeye baþladý.

ikonoklazm

(Yunanca eikonoklastes: “tasvir kinci”), Bizans Ýmparatorluðu’nda 8. yüzyýlýn ilk çeyreðinden 9. yüzyýlýn ortalarýna deðin süren dinsel tasvir karþýtý hareket. Ýkonoklastlann ikonlara tapýnýlmasýna karþý çýkma nedenleri arasýnda, Eski Ahit’teki On Emir’den Ýkincisinin (Çýkýþ 20:4) getirdiði yasak önemli bir rol oynuyordu, ikonlara tapýnýlmasým savunanlar ise onlarýn simgesel bir deðer taþýdýðýnda ve bir kez yaratýldýktan sonra kutsallaþtýklarýnda diretiyorlardý.

Hýristiyanlýðýn ilk dönemlerinde Hz. Ýsa’nýn ve azizlerin resimlerinin yapýlmasýna ve bunlarýn kutsal sayýlmasýna hep karþý çýkýlmýþtý. Ama ikonlar gene de, özellikle Roma Ýmparatorluðu’nun doðu eyaletlerinde yaygýnlaþtý. 6. yüzyýlýn sonlarýna doðru ve 7. yüzyýlda resmen desteklenen ikonlara, canlýlýk özelliði taþýdýklarý inancýyla tapýnýlýyordu. Bu tür uygulamalara özellikle Anadolu’da karþý çýkýldý. 726’da Bizans imparatoru III. Leon ikonlara karþý açýkça tavýr aldý; 730’da da ikon kullanýlmasý resmen yasaklandý. Böylece baþlayan ve ikonlara tapanlarý hedef alan baský ve zulüm, Leon’dan sonra tahta geçen V. Konstantinos Kopronymos döneminde (741-775) ciddi boyutlara ulaþtý.

787’de Ýmparatoriçe Eirene, VII. Ekume- nik Konsil olan II. Nikaia (Ýznik) Konsili’ni topladý ve burada Ýkonoklazm lanetlenerek ikon kullanýlmasý yeniden serbest býrakýldý. 814’te V. Leon’un tahta geçmesinden sonra ikonoklastlar yeniden güçlendi ve ikon kullanýlmasý 815’te toplanan bir konsilde bir kez daha yasaklandý. Ýkinci Ýkonoklazm dönemi, 842’de Ýmparator Theophilos’un ölümüyle sona erdi. Theophilos’un karýsýnýn çabalarýyla 843’te ikonlar yeniden kullanýlmaya ve saygý görmeye baþladý. Bu olay Ortodoks Kilisesi’nde, Ortodoks Yortusu olarak hâlâ kutlanmaktadýr.

ikonostasis

Bizans geleneðinin sürdüðü Doðu kiliselerinde, rahiplere ait bema bölümünü ve apsisi orta neften ayýrmak için yapýlan taþ ya da ahþap bölme.

Önceleri altar ile cemaatin durduðu yeri birbirinden ayýran basit bir bölmeyken, zamanla, bir sütun sýrasýna dönüþtü ve sütunlarýn arasý ikonlarla dolduruldu. Daha sonra da orta nefin bütün enince uzanan 2-3 m yüksekliðinde bir duvar halini alarak Ortodoks kiliselerinin deðiþmez parçasý oldu. Ýkonostasis'in ortasýnda, aharýn önünde, perdeyle örtülü büyük bir kapý vardýr; iki uçta da küçük birer kapý bulunur. Büyük kapýnýn solunda Ýsa’nýn Vücut Bulmasý (Anne ile Çocuk), saðýnda ise Pantokrator (Evrenin Efendisi) Ýsa’nýn Ýkinci Geliþi konulu ikonlar yer alýr. Bu iki ana ikon arasýndaki kapýdan izlenebilen Komünyon Ayini de Ýsa’nýn, iki geliþi arasýndaki dönemde kilisede belirmesi olarak kabul edilir. Dört Ýncil yazarý ile Meryem’e Müjde ve Son Yemek sahnelerini konu alan ikonlara büyük kapýnýn üstünde yer verilir. Cebrail ve Mikhael, 12 Havari, Eski Ahit’teki peygamberler ve kilise yortulan da ikonostasis'te, aynntýlanyla düþünülmüþ bir düzen içinde ve bütün figürlerin yüzleri büyük kapýya dönük olmak üzere yer alýrlar.

8. ve 9. yüzyýllardaki Ýkonoklazm hareketi sýrasýnda ikonlarý yücelten anlayýþ saldýrýlara uðradý; ama sonunda Doðu Kilisesi ikonlarýn, ilahi vahyin ortaya konmasýnýn temel yolu olduðunu kabul etti. Böylece, ikonostasis’in arkasýnda Komünyon Ayini gerçekleþtirilirken, kilisede bulunanlar da Hýristiyanlýðýn resimli tarihini canlandýran ön yüzdeki ikonlara bakarak dinsel düþünceye dalacaklardý. Günümüzde bazý Ortodoks çevrelerde ikonostasis’in cemaatle Komünyon arasýndaki baðý engellediði düþüncesi yaygýndýr. Bu baðýn yeniden kurulabilmesi için ikonos tas is'in kaldýrmasý ya da daha saydam ve hafif bir hale getirilmesi eðilimi geliþmektedir.