[KK] S�rt�nme kuvvetinin olumlu ve olumsuz etkileri nelerdir, �rnek verir misiniz?

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)

- Cevaplanm�� (https://www.msxlabs.org/forum/cevaplanmis/)

- - S�rt�nme kuvvetinin olumlu ve olumsuz etkileri nelerdir, �rnek verir misiniz? (https://www.msxlabs.org/forum/cevaplanmis/210424-surtunme-kuvvetinin-olumlu-ve-olumsuz-etkileri-nelerdir-ornek-verir-misiniz.html)

S�rt�nme kuvvetinin olumlu ve olumsuz etkileri nelerdir, �rnek verir misiniz?

S�rt�nme kuvvetinin varl��n�n olumlu ve olumsuz etkileri nelerdir, �rnek verir misiniz?

S�rt�nme Kuvvettinin Olumlu ve Olumsuz Etkileri

Cismlerin bulunduklar� yerde hareket etmeden durmalar� s�rt�nme kuvveti sayesindedir.Hareketlilerde s�rt�nme kuvveti olmasayd� istendi�i zaman durulamazd�.Bizde y�r�rken duramazd�k.Bu durum �arp��ma ve kazalara neden olurdu.
Buz veya kar �zerinde s�rt�nme kuvvetti azd�r.Bu nedenle k�� mevsiminde ayakkab�lar�n altlar�n�n p�r�sl� olmas� tercih edilir.Otomobillerin kaymalar�n� �nlemek i�nde zincir tak�l�r.
Makina par�alar� hareket ederken bir birine s�rt�n�r.S�rt�nmeden dolay� par�alar y�pran�r.
Cisimlerin a��rl�� b�y�k olur s�rt�nmeden dolay� onlar� hareket ettirmek i�in daha fazla enerji gerekir.
Yukarda anlat�lan s�rt�nmenin olumlu ve olumsuz etkilerini azlalt i�in bir tak�m �nlenler al�n�r.
Araba motorunun rahat �al��mas� veya s�rt�nmeyi azaltmak i�in par�alar ya�lan�r.Tekerleklerin rahat�a d�nmesi i�in bilye kullan�l�r.
Trenlerin tekerlekleri demirdir.Raylarda demir oldu�undan s�rt�nme azd�r.Bu nedenle kamyondan daha b�y�k olan vagonlar�n daha az enerjin harcayarak hareketi sa�lan�r.Ancak durmas� gerekti�inde s�rt�nmenini artmas� gerekir bu nedenle tekerlek ile ray aras�nda kum p�sk�rt�lerek kolayca durmas� sa�lan�r.

S�rt�nme Kuvvetinin Etkileri

S�rt�nme kuvveti, cisimlerin y�zeyde tutunmas�na yard�m eden bir etkendir. E�er s�rt�nme kuvveti var olmasayd� bir�ok ya�amsal faaliyet m�mk�n olmazd�. Yolda y�r�yemez, bir yerde oturamaz, yemek yiyemez, yaz� yazamaz, ara� kullanamazd�k. �rneklerde de g�r�ld�� gibi her t�rl� hayati olay�n ger�ekle�mesinde s�rt�nme kuvvetinin etkisi vard�r. Araba �rne�ini biraz a�acak olursak, yolda hareketine ba�layan bir arac�n durmas� s�rt�nme kuvvetinin etkisi ile olu�maktad�r. Bu kuvvet olmasayd� frenler tutmayaca�� i�in araba s�rekli hareket ederdi.

Buzun s�rt�nme kuvvetinin toprak veya asfalta g�re daha d��k bir s�rt�nme kuvveti oldu�u bilinmektedir. K��n buzlu yollarda ara�lar daha fazla kaymakta ve frenlerin etkisi daha az olmaktad�r. Bu nedenle k��n meydana gelen kazalar, di�er zamanlara g�re daha fazla olmaktad�r. Bu nedenle k��n buzun erimesi i�in tuz kullan�lmas� (suyun donma s�cakl��n� d��r�r) veya toprak at�lmas� bu s�rt�nme kuvvetini art�rmak i�indir.

S�rt�nme kuvvetinin hayat�m�z� kolayla�t�ran �ok b�y�k etkilerinin yan�nda g�nl�k ya�ant�da i�leri zorla�t�rd�� da bilinmektedir. ��nk� s�rt�nme kuvvetini yenerek, cisimleri harekete ge�irmek i�in daha b�y�k kuvvet kullan�lmas� gerekir. Ve b�y�k y�kleri, s�rt�nme kuvveti nedeni ile kas g�c�m�zle hareket ettiremeyiz. Bundan dolay� �e�itli makineler kullanarak bu y�kleri hareket ettiririz.

Makineler �al��rken, i�erisindeki par�alar birbirine s�rt�n�rler. S�rt�nen bu par�alar zamanla a��narak kullan�lmaz hale gelirler. Makinelerin y�pranmas�n� engellemek i�in s�rt�nme kuvvetini d��r�c� �nlemler almak gerekir. Yani s�rt�nme kuvvetinin �ok b�y�k yararlar� olmakla beraber baz� zorluklar� da vard�r.

S�rt�nme Kuvvetini Art�rmak ve Azaltman�n Yollar�

S�rt�nme kuvvetinin, bir olay�n ger�ekle�mesi i�in yetersiz kald�� durumlarda al�nmas� gereken tedbirler vard�r. Bunlardan baz�lar�n� s�ralayacak olursak;

- K��n araba lastiklerine zincir tak�lmas�,
- Sporcular�n ayakkab�lar�n�n alt�na di�ler yap�lmas�,
- �� makinelerinin tekerlerinde di�lerin daha b�y�k yap�lmas�,
- B�y�k k�tlelerin alt�na tekerlek tipinde cisimlerin konulmas�,
-Makinelerin ya�lanmas�,
- Dik yoku�larda ula��m� kolayla�t�rmak i�in �nlemler al�nmas�.

BAKINIZ S�rt�nme Kuvveti Nedir?

S�rt�nme kuvvetinin olumlu y�nleri
-Arabalar�n frene bas�nca durmas�n� sa�lar.
-Y�r�meyi kolayla�t�r�r.
-Cisimlerin kaymas�n� �nler(yama�lardaki topraklar vsvs gibi)
-E�yalar�n bulunduklar� yerde sabit bir �ekilde durabilmeleri, s�rt�nme kuvvetinin varl��ndand�r
-Sporcular�n kulland�klar� ayakkab�lar�n alt�ndaki ��k�nt�lar, s�rt�nme kuvveti nedeniyle yere daha rahat basmalar�n� sa�lar.
S�rt�nme kuvvetinin olumsuz y�nleri
-Ara�lar�n h�z�n� azalt�r.(u�ak,gemi,tren,araba vsvs gibi.)
-S�rt�nme kuvveti cisimleri a��nd�r�r
-Metaller aras�nda olu�an s�rt�nme de,sert metal yumu�ak metali a��nd�r�r bu nedenle enerji kayb� olur.
-Hareketi zorla�t�r�r
-Arabalardaki motor g�c�n�n %20 si s�rt�nme kuvvetini yenmek i�in harcan�r.

S�rt�nme kuvvetinin harekete etkisi
S�rt�nme kuvveti her zaman hareket y�n�ne z�t bir kuvvettir .Hareketi zorla�t�r�r, yava�lat�r.S�rt�nme kuvvetinin hareket ettirici �zelli�i yoktur. Pasif bir kuvvettir ; hareketi �nler.S�rt�nme ;kuvvet ile ayn� do�rultuda ve z�t y�nlerdedir. E�er cisim duruyorsa,s�rt�nme ve kuvvet e�ittir veya kuvvet, s�rt�nmeden daha azd�r. S�rt�nme kuvveti,y�zeydeki p�r�zl�k artt�k�a artar.Bir cismin �zerine tepki kuvveti ve yer�ekimi kuvveti d��nda kuvvet uygulanm�yorsa s�rt�nme yoktur.

S�rt�nme Kuvveti
Ya�mur tanelerinin yere d��me h�z�,sesin duvara �arparak yank�lanmas� ve hava direnciyle kar��la�an bir para��t�n bu hava direnci(havan�n s�rt�nme kuvveti) sayesinde yere inebilmesi, arabalar�n frenleri (s�rt�nme kuvvetiyle kar��la�an araban�n freni bu kuvvetin etkisiyle devreye girer ve araba durur) Bu �rneklerin hepsi,s�rt�nme kuvvetinin varl��yla ilgilidir.

�NEM�:
S�rt�nmenin b�y�k �nemi vard�r. S�rt�nme olmasa y�r�yemeyiz ta��t ara�lar� da hareket edemez ve duramazlar. Motor arka tekerleri d�nd�r�r. P�r�zl� lastik ve kuru yolda olu�an s�rt�nme kuvvetleri tekerin kaymas�n� �nler ve d�nmesini sa�lar. D�nme de otomobili hareket ettirir. Teker ile yer aras�nda s�rt�nme kuvveti tekeri d�nd�ren kuvvetten k��k ise tekrar kayar(patinaj). B�ylece statik s�rt�nme kuvveti konulmu� olur ki bu sonucu k��lt�r. Bir kayak�� kayarak indi�i tepeye kayaklar�yla ad�m ad�m ��kabilir. Bu nas�l a��klan�r? Keza ara�lar� durdurmak i�in fren d�zene�ine ihtiya� vard�r. Burada fren balatalar� denen s�rt�nmesi �ok levhalar kullan�l�r.
Baz� hallerde enerjiyi ba�a g�t�ren h�z� azaltan ve bizi daha b�y�k kuvvetler kullanmaya zorlayan s�rt�nme kuvvetlerini azaltmak gerekir. Bu ama�la s�rt�nen y�zeyler aras�na ya� konulur. B�ylece y�zeyler birbiri �zerinde kayan s�v� tabakalar� �zerinde hareket eder. S�v�(ak��kan) tabakalar� aras�ndaki s�rt�nme (viskosluk)kuru s�rt�nme denen �nceki s�rt�nmeye g�re �ok k��kt�r.

S�rt�nme birbirine g�revli olarak hareket eden iki nesnenin aras�nda olu�an ve harekete kar�� koyan kuvete denir.
S�rt�nme, kuvvet ile ayn� do�rultuda ve z�t y�nlerdedir. E�er cisim duruyorsa, s�rt�nme ve kuvvet e�it veya kuvvet s�rt�nmeden daha azd�r. E�er bir cismin �zerine tepki kuvveti ve yer �ekimi kuvveti d��nda kuvvet uygulanm�yorsa s�rt�nme yoktur.
Bir cismi farkl� y�zeylerde hareket ettirmenin, cismin hareketinde de�i�iklikler yapt��n� g�nl�k ya�ant�m�zdan bilmekteyiz. P�r�zl�, kaygan veya cilal� y�zeylerde ayn� cismin hareketi farkl� farkl� olmaktad�r. Cam �zerinde bir cisim daha kolay hareket ederken tahta �zerinde hareket etmesi daha zordur. Cismin hareket etti�i y�zeyin p�r�zl� olmas�, cismin harekete ge�mesini zorla�t�r�rken, d�z veya p�r�zs�z y�zeylerde ayn� cisim daha kolay harekete ge�er. Bu nedenle hal�, tahta, ta�l� zemin gibi y�zeylerde cismi harekete ge�irmek i�in gerekli olan kuvvet; cam, asfalt, ya�l� zemin gibi y�zeylerdeki ayn� cismi hareket ettirmek i�in gerekli olan kuvvetten daha b�y�kt�r. Yani cismin temas etti�i y�zeyin p�r�zl�� artt�k�a, cismin harekete ge�mesi i�in gerekli olan kuvvete artmaktad�r

1. Y�r�meyi kolayla�t�r�r. Hareketi zorla�t�r�r.
2. S�rt�nme kuvveti nedeniyle yerine koydu�umuz koltuk ve masa gibi e�yalar yerinde kal�r.
3. Metaller aras�nda olu�an s�rt�nme sonucu sert metal yumu�ak metali a��nd�r�r. Enerji kayb�na neden olur. Arabalar�n motor g�c�n�n yakla��k %20 si s�rt�nme kuvvetini yenmeye harcar.
4. Sporcular ayaklar�na giydikleri ��k�nt�l� ayakkab�lar ile daha rahat yere basarlar.
5. S�rt�nme kuvveti cisimleri a��nd�r�r .
6. Araba,u�ak,gemi ve trenin h�z�n� yava�lat�r.
7. S�rt�nme kuvveti olmasayd� da� yama�lar�ndaki kaya ve topraklar kolayl�kla kayard�.
8. Kalemle yazamaz veya yazd�klar�m�z� silemezdik.
9. Arabalar frene bas�l�nca duramazd�.