Hakaniye lehçesi nedir? Özellikleri nelerdir?
 

Öncelikle þunu belirtmek gerekir ki hakaniye lehçesi bunun dýþýnda Çaðatay Türkçesi,Oðuz Türkçesi veya Karahanlý Türkçesi olarak da bilinir.

Ayrýca Kitab-ý dede Korkut Atabet’ül Hakayýk, Divan'ý Lügat’it Türk,Kutadgu bilig gibi islam etkisinde geliþen edebiyatýn ilk eserleri hakaniye türkçesiyle yazýlmýþtýr.
Dilin yapýsý hakkýnda daha geniþ bilgi almak için

11. asýrda yeni yazý dillerinin meydana gelme temayülü gösterdiði bir çaðdýr. Eski Türkçe devresindeki yazý dilinin ve bunun son safhasý olan Uygur Türkçesi’nin bir devamý sayýlmakla beraber zamanýnda Hakaniye Türkçesi diye adlandýrýlan Karahanlý Türkçesi, Doðu Türkçesi yazý dilinin baþlangýcý olarak da kabul edilmektedir. Doðu, Batý ve Kuzey Türkçeleri olarak 13. asýrdan itibaren ortaya çýkmaya baþlayan yeni yazý dilleri devresi ile Eski Türkçe devresi arasýndaki bu döneme; Orta Türkçe devresi veya geçiþ devresi denmektedir.

Eski Türkçe Dönemi ve Hakaniye Lehçesi

Hakaniye Lehçesi dendiði zaman akla Kaþgarlý Mahmut’un en çok beðendiði, öyle ki “Kaþgar dili”,”Kaþgar Türkçesi” olarak da adlandýrýlan, bir diðer þekilde “Karahanlý Türkçesi” (Karahanlýca)dilinin devirlerinden biri gelir.

Kaþgarlý’nýn þivelerle karþýlaþtýrýlýrken “Türkçe” diye adlandýrdýðý Hakaniye lehçesi, ilk Türk yazý dilidir.Bu yazý dili devresinden gelen eserlerin büyük kýsmý Uygur yazýsý ile yazýlmýþ olduðundan bu döneme Uygur dönemi(devri), bu yazý diline de Uygurca denilebilir.

Fakat Türkoloji ve Türk dili öðretiminde Türkçe’nin bu ilk devresi için biz “Eski Türkçe” adlandýrmasýný yapýyoruz.”Eski Türkçe” dönemini incelerken bu dönemin kapsadýðý Hakaniye lehçesini ve özelliklerini de inceleyebiliyoruz…

Türkçe’nin ilk devirlerinden olan Eski Türkçe devresi, dilimizin diðer evrelerindeki geliþmelerin kaynaðýdýr.Kýsacasý, Türkçemizin bütün þekillerinin kökenine inecek olursak Eski Türkçe dönemini incelemeliyiz.Türkçe’nin ana devresi ve temel yapýlarý bu dönemde temellenmiþtir.

Eski Türkçe döneminde Köktürk yazýsý (6.-8. yy.),Uygur Türklerinin kullandýðý Uygur Yazýsý (8.-13. yy.) ve Müslüman olan Karahanlý Türklerinin Uygur yazýsý ile birlikte Arap yazýsýný da kullanmaya baþladýklarý Karahanlýca (10.-13. yy.) dediðimiz birbirine çok yakýn aðýzlarda olan üç yazý dili meydana gelmiþtir.Üç ayrý alfabe kullanýlmýþ olmasýna raðmen yazý geleneðimizin izleri üçünde de ayný özellikler gösterir.

Karahanlýca, KARAHANLÝ TÜRKÇESÝ, HAKANÝYE TÜRKÇESÝ olarak da bilinir.

Orta Asya Türk yazý dilinin baþlangýç evresini oluþturan Türk lehçelerinden biri.
Orta Asya Türk yazý dili, üç döneme ayrýlýr: Karahanlýca, Harezm, Altýnordu

Türkçesi ve Çaðatayca.

Ýslamýn da etkisinde geliþen Karahanlýca 11-12. yüzyýllar arasýnda Kaþgar ile Doðu ve Batý Türkistan’da yayýlmýþ, Karahanli Devleti’nin de resmî dili olmuþtur. Karahanlýcanýn özelliklerini gösteren baþlýca yapýtlar, Kaþgarlý Mahmud’un Divanü Lügatit-Türk, Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig ve Edip Ahmed Yükneki’nin Atabety'l Hakayýk adlý yapýtýyla Ashabü'l-Kehf tir.


Günümüze ulaþan Karahanlýca metinler, Uygur ve Arap harfleriyle yazýlmýþtýr. Bu dilde a,ý,o,u,â,e,i,ö,ü ünlüleri kullanýlmýþ, diþsil d ünsüzü “zel” harfiyle, w ünsüzü üzerinde üç nokta bulunan “fe” harfiyle gösterilmiþtir. Karahanlýcada dudaksýl ünsüzlerin yanýndaki ünlüler yuvarlaklaþýr (örn. kapýglkapug “kapý”, erdemlig/erdem- lüg “erdemli”), yuvarlak ünlülerden bazýlarý ise düzleþir (orn. sünüþlsüniþ “savaþ”, umunç/umýnç “umut”). Bazý sözcüklerin hem kalýn, hem de ince ünlülere yer veren biçimleri (biçek, býçak\ biçmek, býçmak) vardýr. Karahanlýcada Eski Türkçedeki 6, /c, t gibi ünsüzler korunmuþtur; örneðin barmak (“varmak”), köz (“göz”), tag (“dað”). Karahanlýcada ayrýca b/w deðiþmesi (ab/aw “av”, yalbarmak/yalvarmak “yalvarmak”), d/diþsil d deðiþmesi (adýg/adýg “ayý”, bedük/bedük “büyük”) görülür.

DEVAMI >>>> Hakaniye Lehçesi (Karahanlý Türkçesi)