Karahanlýlar hakkýnda bilgi verir misiniz?
 

Karahanlýlar devrinde Türkler arasýnda geniþ bir ilim ve kültür faaliyeti mevcuttu. Bu devletin hakim olduðu bölgeler eski kültür sahalarýnýn içinde bulunuyordu. Batý Karahanlýlar Ýran-Ýslam kültürünün, doðu Karahanlýlar ise Çin ve Uygur kültürlerinin tesiri altýnda idi. Bütün bunlara raðmen Karahanlýlar devrinde sadece Ýslam kültürü geliþmekle kalmamýþ, özellikle Doðu Karahanlýlar'ýn hakimiyeti altýndaki bölgelerde Türk kültürünün bir Karahanlý devri yaratýlmýþ, Türkçe edebi bir dil olmuþ ve ilk defa bir Türk-Ýslam edebiyatý meydana gelmiþtir. Bu edebiyat Uygur ve Arap harfleri ile yazýlmýþtý. Diðer taraftan Karahanlýlar, Gazneli ve öteki devlet sultanlarýna Uygur harfleri ile Türkçe yazmýþlardýr. Bu yazýþmalarý idare eden memurlara Türkçe "Alýmga" denmekteydi.

Doðu Karahanlýlar zamanýnda Kaþgar þehri, bir kültür ve dini merkez olarak geliþmiþti. Ýþte o sýrada bir çok Türkçe eserler yazýldýðý muhakkaktýr. O zamandan kalan baþlýca eser 1069/1070 yýlýnda Yusuf Has Hacib tarafýndan yazýlmýþ olan "Kutadgu Bilig"dir. Bu eser Ýslam devrinin Uygur ve Arap harfleri ile Türk dilinde yazýlmýþ en eski abidesidir ve ideal devlet idare sisteminin ne olduðundan bahsetmektedir.

Yine bu devredeki baþka bir alim Ebu'l-Füuth Abdulgafir b. El-Hüseyin el-Almai, (ölümü 1096) bugüne kadar ulaþmayan "Tarih-i Kaþgar" adlý bir eser yazmýþtýr. Öte taraftan Mahmud el-Kaþgari'nin eseri olan "Divan-ý Lugat it-Türk" de 1073-1077 yýllarýnda Baðdad'da yazýlmýþ olmasýna raðmen muhtemelen bu kültür çevresinin bir ürünüdür.

Muhtemelen Doðu Karahanlý büyük kaðaný Muhammed b. Yusuf Kadir Han'ýn torunu olan Kaþgarlý Mahmud bu eserinde, Bizans hududundan Çin hududuna kadar muhtelif Türk kabilelerinin lehçelerinden örnekler vermiþ, Türk ilinin coðrafyasýna, Türk iktisadi ve sosyal hayatýna ve inançlarýna ait deðerli bilgiler býrakmýþtýr. Ayrýca eserinde bize ulaþmayan edebi eserlerden, eski destan ve halk edebiyatýndan örnekler vermiþtir.

Karahanlýlar, ÝLEKHANLÝLAR olarak da bilinir.

840-1211 arasýnda Maveraünnehir ve Doðu Türkistan’a egemen olan Türk hanedan. Karahaniýiarýn oluþturduðu siyasal yapýlanma “ilkel devlet”ten olgun devlete geçiþ özellikleri taþýdýðý için bazý tarihçilere göre Büyük Selçuklulardan da önceki ilk Türk-islam devletidir.

Eski bir Türk boyu olan Karluklardan gelen Karahanlýlar, Karluklarýn yaklaþýk 745’te Basmýllar ve Uygurlarla birlikte kurduklarý konfederasyonun içinde yer aldýlar. 840’ta Kýrgýzlarýn bu konfederasyona son vermesi üzerine kendi egemenliklerini kurdular. Ýlk Karahanli hükümdarý sayýlan Bilge Kül Kadir Han’ýn oðullarýndan Bazýr Arslan Han, büyük kaðan olarak Balasagun’da, Oðulcaic da orta kaðan olarak Taraz’da devleti yönettiler. 940’a doðru Ýslâmî benimseyen Satuk Buðra Han, Karahanlýlarýn büyük ölçüde Müslümanlaþmasýný saðladý. 999’da Samani baþkenti Buhara’yý iþgal eden Karahanlýlar, Samani topraklarýný Ceyhun (Amu Derya) sýnýr olmak üzere Gaznelilerle paylaþtýlar. (Bu tarih bazý kaynaklarda Karahanlýlarýn kuruluþ tarihi olarak kabul edilir.)

11. yüzyýl baþlarýndaki sürekli iç savaþlar Karahanlýlarýn 1041’de Doðu Karahanlýlar ve Batý Karahanlýlar olarak ikiye ayrýlmasýna yol açtý. Bu tarihte kendisini büyük kaðan ilan eden Muhammed Aynü’d Devle (hd 1041-52), hanedanýn Buhara’daki batý kolunun baþýna geçti. Batý Fergana ve Maveraünnehir’i elinde tutan Batý Karahanlýlarý büyük kaðan Ali bin Musa’nýn (ö. 998) soyundan gelen kaðanlar; Doðu Fergana, Talaþ, Þas, Ýsficab, Yedisu ile Kaþgar’ý elinde bulunduran Doðu Karahanlýlarý da Ali bin Musa’nýn yeðeni Harun (ya da Haþan) Buðra’nýn (ö. 992) soyundan gelen kaðanlar yönetti. 11. yüzyýlýn sonunda Büyük Selçuklularýn egemenliðine giren Karahanlýlar, Büyük Selçuklu egemenliðinin zayýflamasý üzerine 1140’ta da Karahitaylara baðlandýlar. Batý Karahanli kaðaný Osman (hd 1204-11), kýsa bir süre için hanedanýn baðýmsýzlýðýný yeniden saðladýysa da Harezmþah Alaeddin Muhammed tarafýndan öldürüldü. Ayný yýl Doðu Karahanli topraklarý da Nayman hükümdarý Küçlük tarafýndan iþgal edilince hanedan son buldu.

DEVAMI >>>> Büyük Türk Devletleri - Karahanlýlar