Karadeniz B�lgesi'nin yery�z� �ekilleri nas�ld�r?

T�RK�YEN�N PLATOLARI

Plato denince akarsular taraf�ndan derince yar�lm�� vadilerle yar�lm�� d�zl�kler akla gelir. T�rkiye`nin platolar�na de�inmeden �nce dikkat edece�imiz en �nemli nokta yurdumuzun b�t�n� ile plato olmas�d�r. T�rkiye bu duruma d�� g��le taraf�ndan a��nd�r�larak peneplen hale gelmi� y�zeylerin 4.zaman ba�lar�nda toptan y�kselmesiyle eri�mi�tir. Ancak her yer ayn� derece y�kselmemi�tir. Do�u Anadolu da 2000m olan bu y�kselme de�eri �� Anadolu da 1000-1500 m , G�ney Do�u Anadolu`da 400-800 m, Kocaeli-�atalca da 200-400 m`ler aras�nda olu�mu�tur. B�ylece �lkemizde al�ak ve y�ksek platolar olu�mu�tur. Bunlara en �ok �� Anadolu da rastlan�r. Kimi platolar peneplen (yontukd�z) y�zeylerin y�kselmesiyle, kimileri karstla��mayla, bir b�l�m� de volkanik etkilerle olu�mu�tur. Bu platolar�n be�eri ve ekonomik de�erleri fazlad�r . Platolar�n T�RK�YE"deki Co�rafi Da��l�� Kuzey Anadolu Platolar�: Olduk�a engebeli olan Kuzey Anadolu `da plato d�zl�kleri fazla de�ildir. En �nemlileri Bat� Kara denizde Safran bolu ve �stanbul bo�az�n�n iki yan�nda yer alan �atalca-Kocaeli Platolar�d�r. �atalca-Kocaeli platosu, a��nd�r�larak peneplen hale gelmi� y�zeylerin y�kseltisiyle olu�mu�tur. Ancak bu y�kselme 200-400 m de�erleri aras�nda kald��ndan al�ak platolara girmektedir. �zerinde al�ak tepelikler mevcuttur. �atalca s�rtlar� ile �aml�ca tepeleri gibi. Bu plato trakya`da da devam eder. Bat� Karadeniz de yer alan Safranbolu platosu ortalama 500 m y�kseltiye sahip peneplen ve al�ak platolardand�r. Yenice (Filyos) ve kollar� Devrek , Ara�, So�anl� �rmaklar�yla par�alanm�� olan bu plato kalkerli yap�da olup vokl�z kayal�klara sahiptir. Bu kaynaklar sayesinde platodaki vadilerde ileri tar�m s�z konusudur. Peneplen platolar�n�n di�er platolardan fark� bunlar�n a��n�m y�zeylerinden meydana gelmi� olmalar�d�r. Peneplen platolar� �o�u kez eski k�tleler olduklar�ndan , y�zeyce eski k�tlelere ait kayalar yer almakta ve bu eski k�tleler i�inde alt�n, g�m��, platin, nikel, krom, �inko, pirit, volfram gibi maden cevherlerine rastlana bilmektedir. �stelik bu madenler y�zeyde yada y�zeye �ok yak�n olduklar� i�in kolayca i�letile bilmektedirler. Peneplen platolar� i�in di�er bir �zellik p�nar ve kaynaklar�n bu sahalarda yo�unla�mas� ve kaliteli i�me sular�n�n �zellikle bu sahalarda bulunmas�d�r. G�ney Anadolu (Akdeniz) Platolar� G�ney Anadolu`nun en �nemli platosu Ta�eli platosudur. Toros Da�lar�n�n orta b�l�m�nde yer alan bu plato, karstik etkilerle olu�mu�tur. Y�ksekli�i 2000m yi bulan Ta�eli Platosu kalkerli kayalardan olu�tu�u i�in y�zeyinde �ok say�da erime �ukurlar� bulunur. Bu platoda y�zeyde su bulmak g��t�r, ��nk� ya�mur sular� kalkerlerin �atlaklar�ndan k�rm�z� renkli killi topraklar (Terra Rossa) birikmi�tir. Bu �zelli�e ta� ��llerini an�msatt��ndan Ta�eli platosu denmi�tir. Plato, Ermenek ve G�ksu �rmaklar�yla par�alanm��t�r. Ta�eli Platosunda s�rekli yerle�meler yoktur: Ta�eli platosunun belirtilen �zelliklerine g�re de�erlendirilmesi yap�ld��nda bu platoda neden yerle�menin olmad�� kendili�inden ortaya ��kar. Plato k�rsal ya�am bak�m�ndan daimi yerle�me s�n�rlar� d��nda kalmaktad�r. K�r yerle�meleri su kaynaklar�na ba�l� olarak kenar yama�larda yer alm��t�r. Bu alanda temel u�ra� hayvanc�l�kt�r. K�� k�ylerde ge�iren insanlar ilk baharda plato �zerinde karlar�n erimeye ve otsu �rt�s�n�n geli�meye ba�lad�� tarihte platoya t�rman�rlar. Platoya ula�an s�r�ler daha �ok dolinlerin taban�nda geli�mi� ot ve dikenlerle beslenirler. Bu k�s�tl� olanaklara kar��l�k en b�y�k g��l�k hayvanlar�n su gereksiniminin sa�lanmas�d�r. Yer yer sulu �ukurlar ve ilkel sarn��lar bu problemi k�smen ��z�mler. Ancak su azl�� , ot �rt�s�n�n yetersizli�i arazinin engebelili�i, kaya y�zeylerinin lapyalar y�z�nden �ok p�r�zl� olmas� gibi nedenlerle plato �zerinde ke�iden ba�ka hayvan yeti�tirmek m�mk�n olmaz. Plato son bahara dek s�ren yayvanc�l�k bu mevsimde sislerin ve so�uklar�n bast�rmas� ile sona erer, plato adeta k�� uykusuna �ekilir.

�lkemizdeki Plato �e�itleri
A��nd�rma Platolar�: Daha �nceden a��n�m�n� tamamlam�� ve d�zle�mi� platolar�n tekrar y�kselmesi ve akarsularca par�alanmas� ile olu�mu�lard�r. KOCAEL� PLATOSU Tabaka D�zl�� Platolar�: Kal�n ve sert arazilerin �evresinin a��nmas�yla y�ksekte kalmas� sonucu olu�an geni� dalgal� d�zl�klerdir. �� Anadolu'da C�HANBEYL�, OBRUK v.s. Lav Platolar�: Volkanizma sonucu yery�z�ne yay�lan y�ksek lav y��nlar�n�n akarsularca par�alanmas�yla olu�urlar. D.Anadolu'da ERZURUM-KARS, NEV�EH�R-�RG�P �EVRES� PLATOLARI gibi. Karstik Platolar: Kalkerli (Kire�ta��) araziler �zerinde olu�urlar. Akdeniz �evresinde g�r�l�r. TA�EL� PLATOSU gibi.

T�RK�YEDEK� PLATOLARIN DA�ILI�I

�� Anadolu: Cihanbeyli, Obruk, Haymana, Uzunyayla ve Bozok Platolar�.
Marmara B�lgesi : �atalca-Kocaeli Platolar�
G.Do�u Anadolu B�lgesi: �anl�urfa, Gaziantep, Mardin E�i�i
Akdeniz B�lgesi : Ta�eli Platosu
Ege B�lgesi : Yaz�l�kaya ve �� Bat� Anadolu Platolar�
Do�u Anadolu B�lgesi : Erzurum-Kars, Ardahan Platolar�
Platolar�n Ekonomiye Etkileri
� Y�ksek platolar yaz aylar�nda hayvanc�l��a dayal� yaylac�l�k alanlar� olarak kullan�l�rlar.
� Al�ak platolar ise tar�m alanlar�d�r. Ancak kuru tar�m yap�labilir. Az su isteyen Bu�day, �ekerpancar�, Arpa v.s. ekimi yap�l�r.
� Y�ksek platolarda yerle�me seyrektir. �lkemizin en tenha yerlerinden biri de Ta�eli Platosu'dur