Cumhuriyetin ilan�ndan �nce yap�lan ink�laplar nelerdir?

OSMANLI’DA ISLAHAT FAAL�YETLER�

1. 17. YY. ISLAHAT�ILARI, ISLAHATLARI VE BU D�NEM ISLAHATLARININ GENEL �ZELL�KLER�

a) 17. yy. Islahat��lar� ve Islahatlar�

I. I. Ahmet: Padi�ahl�� hanedan�n en b�y�k ve en ak�ll� �yesine veren Ekber ve Er�ed sistemini getirdi. Ama� taht kavgalar�n� �nlemektir. �ehzadelerin sancakta de�il, sarayda yeti�mesini �ng�ren kafes usul�n� getirdi.

II. Kuyucu Murat Pa�a: Anadolu’da sosyal ve ekonomik nedenlere ba�l� olarak ��kan Celali isyanlar�n� (halk isyanlar�n�) sert kullanarak bast�rd�. �lkede asayi�i sa�lamaya �al��t�.

III. II. Osman (Gen� Osman): Lehistan �zerine yapt�� 1621 Hotin Seferi d�n��nde Yeni�eri Oca��n� kald�raca��n� s�yledi. Saray i�inde evlenme gelene�ine ayk�r� hareket edip saray d��ndan evlendi. Devlet adamlar�n�n ve uleman�n n�fuzunu k�rmaya �al��t�. Bunun �zerine ulema ve yeni�eriler onu tahttan indirdiler ve �ld�rd�ler. Bu durum askeri s�n�f�n y�netim �zerindeki etkisini g�sterir.

IV. IV. Murat:
- ��ki ve t�t�n yasa�� uygulad�.
- Meyhaneleri ve kahvehaneleri kapatt�.
- Kap�kulu ordusunun say�s�n� azaltt�.
- Devlet adamlar�ndan yapaca�� slahatlar i�in raporlar haz�rlamalar�n� istedi. Bu raporlar i�erisinde en �nemlisi Ko�i Bey Risalesi’dir.

V. Tarhuncu Ahmet Pa�a:
- B�t�enin gelir ve giderlerini denkle�tirmeye �al��t�. �lk modern denk b�t�eyi yapt�.
- Saray masraflar�n� k�st�.

VI. K�pr�l�ler: K�pr�l� Mehmet Pa�a geni� yetkilere sahip olmak �art�yla sadrazaml��a geldi.
- Devletin otoritesini yeniden sa�lad�.
- K�pr�l� Mehmet Pa�a’n�n �l�m�nden sonra yerine o�lu Faz�l Ahmet Pa�a ge�ti.
- O da askeri �slahatlarla Kap�kulu Ocaklar�n� ve T�marl� Sipahileri �slah etti.
- Faz�l Ahmet Pa�a’dan sonra sadrazaml��a bu sefer de K�pr�l� Mehmet Pa�a’n�n damad� Merzifonlu Kara Mustafa Pa�a getirildi. Fakat h�rs ve gururundan dolay� II. Viyana Ku�atmas�n� kaybedince can�ndan oldu.
- Merzifonludan sonra yine K�pr�l� ailesinden biri olan Faz�l Mustafa Pa�a sadrazam oldu. O da �slahat faaliyetine giri�tiyse de Osmanl�’n�n duraklamas�n� engelleyemedi.

�NEML� NOT: K�pr�l�ler d�nemi duraklama d�nemi i�inde bir y�kseli�tir.

b) 17. yy. Islahatlar�n�n Genel �zellikleri
-Islahatlarda Avrupa �rnek al�nmad�. Osmanl�’n�n y�kselme d�nemine �zellikle Kanuni d�nemine bir �zlem vard�r. Hi�bir Bat� etkisi g�r�lmez.
-Bask� ve �iddet yoluyla �lkede asayi�in sa�lanmas�na �al��ld�.
-Islahatlar genelde askeri ve ekonomik alanda yap�lm��t�r.
-Islahatlar �slahat��lar�n hayat� ile s�n�rl� kalm��t�r. �rne�in II. Osman’�n �slahatlar� kendi hayat�yla s�n�rl� kalm��t�r. Kendilerinden sonra gelen padi�ah veya sadrazamlar bu �slahatlar� devam ettirmemi�lerdir.
-Duraklaman�n sebeplerine inilmemi�, ger�ek�i ��z�mler aranmam�� ve y�zeysel �slahatlar yap�lm��t�r.
-Islahatlar padi�ah ve sadrazamlar�n �nc�l��nde yap�lm��t�r. Ulema ve devletin ileri gelen di�er y�neticileri �slahatlara destek olmam��lard�r.

�NEML� NOT: 17. yy.da d�� politika, fetihler, hazine gelirleri, ordunun sava� g�c�, devletin i�teki otoritesi gibi konularda duraklama ve zay�flama g�r�lmesine kar��n g�zel sanatlar alan�nda 17. yy.da geli�me devam etmektedir. �stanbul’da I. Ahmet d�neminde yap�lan Sultan Ahmet Camii bunun en g�zel �rne�idir.

2. 18. YY. ISLAHATLARI, ISLAHAT�ILARI VE BU D�NEM ISLAHATLARININ GENEL �ZELL�KLER�

a) 18. yy. Islahat��lar� ve Islahatlar�

I. Lale Devri (1718 – 1730):
- 1718 Pasarof�a Antla�mas� ile ba�lay�p 1730 Patrona Halil �syan� ile son bulan d�nemdir.
- Bu d�nemin padi�ah� III. Ahmet sadrazam� ise Nev�ehirli Damat �brahim Pa�a’d�r. Matbaac� �brahim M�teferrika ve �air Nedim de bu d�nemin di�er �nemli �ahsiyetleridir.
- �lk sivil matbaa 1727’de �brahim M�teferrika taraf�ndan kuruldu. Matbaada ilk bas�lan eser ise Van kulu l�gati’dir.
- Yeni�erilerden ilk itfaiye �rg�t� olan Tulumba Te�kilat� kuruldu.
- �lk �i�ek a��s� (su�i�e�i hastal�� )yap�ld�.
- Paris, Londra, Viyana ve Berlin gibi �nemli Avrupa �ehirlerine ilk ge�ici el�ilikler kuruldu. �lk el�imiz ise Paris’e giden 28 �elebi Mehmet Efendi’dir.
- �stanbul’da k��t, kuma�, �ini ve seramik fabrikalar� a��ld�.
- Do�u klasikleri T�rk�eye �evrildi.

�NEML� NOT: G�r�ld�� gibi Lale Devrinde sadece k�lt�rel alanda �slahatlar yap�lm��t�r. Askeri ve ekonomik alanda �nemli bir �slahat faaliyeti bulunmamaktad�r. Ulema ve askerlerin k��k�rtmas�yla 1730’da Patrona Halil �syan� ��kacak ve bu d�nem sona erecektir.

�NEML� NOT: Osmanl�’da Avrupal�la�ma ilk olarak Lale devrinde ba�lam��t�r.

II. I. Mahmut D�nemi Islahatlar�:
- Avusturya ordusunda g�rev yapan Kont D� Bonnival M�sl�man oldu ve Humbarac� Ahmet Pa�a ismini ald�. Humbarac� Ahmet Pa�a I. Mahmut’un �slahat program�n� haz�rlayan ve uygulayan ki�idir.
- Humbarac� matematik e�itimi de veren ama as�l amac� subay yeti�tirmek olan Hendesehane’yi kurdu. Bu okul Osmanl�’n�n ilk modern Avrupa tarz� askeri-teknik okuludur (1734).

III. III. Mustafa D�nemi Islahatlar�:
- Koca Rag�p Pa�a ve Baron D� Tott III. Mustafa’n�n �slahat�� devlet adamlar�d�r.
- M�hendishane-i Bahri H�mayun (Deniz M�hendishanesi) (1773)kuruldu.
- �lk defa i� bor�lanmaya gidildi. Esham-� Tahvilat adl� resmi k��tlar kar��l��nda �zellikle Galata’daki t�ccarlardan bor� para al�nd�. B�ylece maliyeyi d�zeltmeye �al��t�.
- S�rat Top�ular� Oca�� a��ld�.

IV. I. Abd�lhamit D�nemi Islahatlar�:
- Halil Hamit Pa�a I. Abd�lhamit’in �slahat�� devlet adam�d�r.
- Yeni�erilerin ellerindeki ulufelerini satmalar�n� yasaklad�.
- Teknik bilgiye sahip subaylar yeti�tirmek i�in istihk�m okulunu a�t�.

V. III. Selim D�nemi Islahatlar�:
- III. Selim’in yapt�� yenilikler sadece askeri alanla s�n�rl� de�ildir. Devletin her kademesi ile ilgili d�zenlemeler yapm��t�r. Yapt�� b�t�n d�zenlemelere Nizam-� Cedit (Yeni D�zen) denir. Ayr�ca kurdu�u yeni orduya da Nizam-� Cedit Ordusu ad�n� vermi�tir.
- M�hendishane-i Berri H�mayun’u (Kara M�hendishanesi) kurdu. (Prof. Dr. �lber Ortayl�, �mparatorlu�un En Uzun Y�zy�l�)
- Avrupai tarzda e�itim g�ren Nizam-� Cedit Ordusunu kurdu. Bu orduyu yeni�eri bask�s�ndan korumak i�in K�tahya ve Karaman’da yeti�tirdi. Ayr�ca bu ordunun masraflar�n� kar��lamak i�in de �rad-� Cedit hazinesini kurdu.
- Matbaa-i Amire adl� ilk devlet matbaas�n� kurdu.
- Paris, Londra, Viyana ve Berlin’e s�rekli el�ilikler kuruldu.
- Selimiye ve Levent k��lalar� da bu d�nem askeri mimari �rnekleridir.
- Yerli mal� kullan�lmas� ilk defa te�vik edildi.
- Frans�zca bu d�nemde devletin ilk resmi yabanc� dili oldu. ��nk� �slahatlarda bu d�nemde Fransa �rnek al�n�yordu.

�NEML� NOT: Nizam-� Cedit yenilikleri Osmanl�’daki ilk programl� ve k�kl� yenilik say�labilir. ��nk� III. Selim bu �slahatlar� yapmadan �nce halktan kahvehaneler vas�tas�yla 200’e yak�n rapor haz�rlatm��t�r.
Fakat III. Selim d�nemi yeni�eriler, ulema ve �stanbul esnaf�n�n ��kard�� Kabak�� Mustafa isyan� ile son bulmu�tur. Bu da yeniliklerin benimsenmedi�ini ve yenilik kar��tlar�n�n hala �ok g��l� oldu�unu g�sterir.

b) 18. yy. Islahatlar�n�n Genel �zellikleri
- Islahatlarda Avrupal�la�ma vard�r. Bat�n�n teknik ve askeri �st�nl�� kabul edilmi�tir.
- Islahatlar askeri ve mali alanda yo�unla�m��t�r.
- Islahatlar �slahat�� devlet adamlar�n�n �nc�l��nde yap�lm��t�r ve �slahatlar �slahat��lar�n hayat� ile s�n�rl� kalm��t�r.
- Duraklama d�nemindeki bask� ve �iddet politikas�ndan vazge�ilmi�tir.
- Islahatlar halka mal edilmeye �al��lm��t�r.
- Ger�ek�i ��z�mler aranm�� ve sorunlar�n temeline inilmi�tir.
- Hemen hemen her alanda �slahat �al��malar� yap�lm��t�r. Mimari, e�itim, askeri ve mali alanda Avrupa’dan etkilenilmi� ve ilk defa Avrupa’dan yabanc� uzmanlar getirtilmi�tir.

2006 KPSS-I
Osmanl� devletinde 18. yy.da Avrupa’dan getirilen uzmanlardan yararlan�larak askeri alanda �slahat yap�lmas� a�a��dakilerden hangisini g�sterir?

A)Avrupa’dan ilk kez bor� para al�nd��n�
B) Avrupa ile ekonomik ili�kilerin iyi oldu�unu
C)Avrupa’n�n teknik alandaki �st�nl��n�n kabul edildi�inin
D)M�sl�man olmayanlara tan�nan haklar�n geni�letildi�ini
E)Saltanat sisteminde de�i�iklik yap�ld��n�

Cevap: C

3. 19. YY. ISLAHAT�ILARI, ISLAHATLARI VE BU D�NEM ISLAHATLARININ GENEL �ZELL�KLER�

a) 19. yy. Islahat��lar� ve Islahatlar�

I. II. Mahmut D�nemi Islahatlar� (1808 – 1839)

II. Mahmut Osmanl�’da en �ok �slahat yapan padi�aht�r. Yapt�� slahatlar �unlard�r;

1. Sened-i �ttifak’�n �mzalanmas�- 1808
Bu bir s�zle�medir. Ayan dedi�imiz toplumun ileri gelen zengin e�raf� ile padi�ah II. Mahmut aras�nda imzalanm��t�r. II. Mahmut yapaca�� slahatlardan �nce kendisini g�ven i�ine almak ve yapaca�� slahatlara zemin haz�rlamak i�in ayanlarla bir s�zle�me yapt�.
Bu s�zle�meye g�re;
a) E�er padi�ah II. Mahmut’a kar�� bir isyan ya da ba�kald�r� olursa ayanlar emir beklemeksizin gelip padi�aha yard�m edecekler.
b) Padi�ah II. Mahmut da bunun kar��l��nda ayanlara bulunduklar� eyaletlerinde vergi ve asker toplama yetkisini verecek onlar� bulunduklar� b�lgenin resmi temsilcisi olarak kabul edecektir.

�NEML� NOT: Bu s�zle�me bir anayasal hareket de�ildir. ��nk� �ok dar kapsaml�d�r. E�itlik�i de�ildir. ��nk� sadece padi�ah ve ayanlardan bahsetmektedir. Genel de�il �zeldir. �zel olan padi�ah ve ayanlard�r. Halk� ilgilendiren hi�bir madde yoktur. Herhangi bir d�� etki sonucunda da yap�lmam��t�r.
Padi�ah�n yetkilerini k�s�tlayan ilk geli�medir. ��nk� padi�ah Rumeli’deki eyaletleri ayanlar�n kontrol�ne b�rakm��t�r. Bu y�n�yle 1215’te �ngiltere’de Kral Yurtsuz Jan’�n yetkilerini k�s�tlayan Magna Carta’ya benzer.

2. Sekban-� Cedit ordusu Nizam-� Cedit’in yerine kuruldu (1808). Fakat Sekban-� Cedit yeni�erilerin tepkisi �zerine hemen la�vedildi.
3. 1825’te padi�ah bu sefer E�kinci Oca�� diye yeni�erilere alternatif bir ordu kurdu.
4. 1826’da Yeni�eri Oca��n� kald�rd�. Bu olaya da hay�rl� olay manas�nda Vakay-� Hayriye dendi. ��nk� padi�ah b�y�k bir bask� alt�nda kald�� yeni�erilerden kurtulmu� oluyordu.
5. 1826’da Yeni�eri Oca��n�n yerine bu sefer Asakir-i Mansure-i Muhammediye Ordusunu kurdu.
6. Valileri redif adl� askeri birlikleri yeti�tirmekle g�revlendirdi.
7. Harp Okulu, Askeri T�p Okulu ve M�z�ka-i H�mayun (bando) a��ld�.
8. Askerlik i�lerini d�zenlemek i�in Darul �uray-� Askeri’yi a�t�.
9. �lk milli mar� olan “Mahmudiye Mar��”n� Donizetti Pa�aya haz�rlatt�.
10. T�mar sistemini kald�rd�.
11.Divan-� H�mayunu kald�rd�. Yerine naz�rl�klar� kurdu.
12. Memurlar maa�a ba�land�.
13.M�sadere kald�r�ld�. B�ylece �zel m�lkiyet g�vence alt�na al�nd�.
14. Askeri ve vergi ama�l� ilk n�fus say�m� yap�ld�. Sadece erkekler say�ld�.
15. Muhtarl�klar kuruldu.
16. Posta te�kilat� kuruldu.
17. Pasaport (M�rur tezkeresi) ve Karantina Te�kilat� kuruldu.
18. Devlet memurlar�na pantolon, fes ve setre giyme zorunlulu�u getirildi.
19. Resmini devlet dairelerine ast�rd�.
20. Yerli mal� zorunlu k�l�nd� ve Ta��i� uygulamas� ile paran�n ayar� d��r�ld�.
21. Eyaletlerde askeri, ekonomi ve y�netim i�lerine bakan m��irlikler kuruldu.
22. �lk��retim �stanbul’da zorunlu k�l�nd�.
23. Adli memur yeti�tirmek i�in Mekteb-i Maarif-i Adliye a��ld�.
24. Terc�me odalar� kuruldu.
25. Yurtd��na ilk ��renciler g�nderildi.
26. �lk resmi gazete Takvim-i Vekayi kuruldu.
27 �lk R��tiyeler ve ��retmen yeti�tirmek i�in Mekteb-i Ulum-u Edebiye a��ld�.
28.Bug�nk� Dan��tay ile Yarg�tay�n g�revini g�ren Meclis-i V�l�y-� Ahk�m-� Adliye a��ld�. Ayr�ca h�k�metle ki�iler aras�ndaki davalara bakan Dar-� �uray-� Bab-� �li meclisleri a��ld�.
29. �lk yurti�i seyahatine ��kan padi�ah oldu.
30. Yetkileri k�s�tlanan ilk padi�ah oldu.
31.Valisinin pazarl�klar�na boyun e�en ilk padi�ah oldu. (Kavalal� Mehmet Ali Pa�a –M�s�r Valisi- kendisinden zorla Suriye valili�ini ald�.