Özdeyiþ Nedir?
 

özdeyiþ

AFORÎZMA olarak da bilinir, bir düþünce, ilke ya da doðruyu akýlda kalýcý bir biçimde aktaran özlü söz.

Baþlangýçta, özellikle sanat, týp, hukuk ve siyaset gibi alanlarýn kendilerine özgü yöntem ve ilkelerini ifade etmek için kullanýlýrdý. Terimi ilk kez Hippokrates, hastalýklarýn belirtileri ve tanýlarý ile týp ve iyileþtirme sanatý üzerine önermelerden oluþan Aphorismi (Özdeyiþler) adlý yapýtýnda kullandý. Kitaba giriþ niteliðindeki ilk özdeyiþ þöyleydi: “Yaþam kýsa, sanat uzun, olay ani ve tehlikeli, deneyim aldatýcý, yargý zordur. Hekimin gerekeni yapmaya hazýr olmasý yetmez; hastanýn, yardýmcýlarýn ve gerekli bütün dýþ koþullarýn özenle hazýrlanýp uygun hale getirilmesi gerekir”.

Ortaçaðda özdeyiþ derlemeleri oldukça yaygýndý. Gnomologia adý verilen ve gençlerin eðitiminde önemli bir rol oynayan bu kitaplarýn en iyi örneklerinden biri ÝS 5. yüzyýlda Stobaeus tarafýndan derlendi. Ortaçaðýn bir baþka ünlü özdeyiþ kitabý ünlü hekim Joannes de Meditano’ya aitti. Meditano kitabýný yaklaþýk 1066’da Salerno týp okulunun ilkelerini açýklamak üzere Latince ve manzum olarak yazmýþtý. Felemenkli Hermann Boerhaave’nin gene týp üzerine ve Latince yazdýðý, 1709’da Leiden’de basýlan özdeyiþ kitabý ise o dönemin týp bilgisiyle ilgili özlü bilgiler içerir ve týp tarihi öðrencileri için bugün de ilginç bir kaynak olmayý sürdürür.

DEVAMI Özdeyiþler

Özdeyiþ Nedir
Söyleyeni ve söyleniþ tarihi belli olan özlü sözlere özdeyiþ denir.

Tdk'ya göre:

• Söyleyeni belli özlü sözlerdir.Birkaç kelime ile derin anlam ifade edebilen cümlelerdir.
• Kulaktan kulaða ya da yazýlý olarak aktarýlan kültüre yerleþmiþ sözlerdir.

Özdeyiþlerin Özellikleri:

• Özdeyiþler, kýsa ve özlü sözlerdir.
• Doðruyu, güzeli ve söylemektedir.
• Bir yargýyý bildirmektedir.

Örnek:

• Yurtta barýþ cihanda barýþ! Mustafa Kemal Atatürk
• Bana bir harf öðretenin kýrk yýl kölesi olurum. Hz. Ali
• Elimde olsaydý, her karýþ topraða buðday eker gibi kitap ekerdim. Horace
• ‘Hayatta en hakiki mürþit ilimdir’ M.Kemal Atatürk
• Dünya’yý isteyen bilime sarýlsýn,Ahiret’i isteyen bilime sarýlsýn;hem Dünya’yý ,hem Ahiret’i isteyen yine bilime sarýlsýn. Hz.Muhammed.
• Aklý olanýn aslýnda hiç kimseye özenmemesi gerekir. Goethe

Özdeniyiþ Nedir

Özdeyiþ, vecize, aforizma ya da özlü söz, düþünce, duygu ya da ilkeleri kýsa ve öz bir biçimde anlatan sözlerdir. Kimi zaman motto, kelamýkibar ve ülger olarak da anýlýrlar. Özdeyiþlerin söyleyeni genellikle bellidir; ancak bazý sloganlaþmýþ özdeyiþlerin ilk kim tarafýndan yaratýldýðý bilinmeyebilir.

Özdeyiþ derin anlamý olan geniþ duygu ve anlatýlarýn tek ve sloganýmsý cümle þeklini almýþ halidir yani derin duygu tasvirleri ve onlarca kelimeyle ifade edilmeye çalýþýlanýn tek solukta çýkmasýdýr. "Damarlarýmdaki kan gibisin varlýðýný her an hissetmiyorum ama yokluðunda yaþayamam." (J.Saramago). Aslýnda aforizmanýn tanýmýný da yine aforizmalarý ile de ses getiren Friedrich Wilhelm Nietzsche yapmýþtýr :"Benim arzum baþkalarýnýn bir kitapta anlattýðý þeyi, on cümlede anlatmaktýr."

Aforizma bir form olarak neredeyse bütün disiplinlerle dirsek temasýndadýr. Mesela bir Schopenhauer, Nietzsche, Cioran, kimi zaman felsefi kimi zaman þiirsel kimi zaman da edebi yönü baskýn olan aforizma yazarlarýdýr. Lichtenberg ise yer yer bir düþünür edasýyla tespitler ortaya koysa da, aforizmalarýnýn büyük bölümünü eðitimle ilgili temalar oluþturur. Genel anlamýyla aforizmayý düþündüðümüzde ise, filozoflarýn neredeyse tamamýna yakýnýndan bir iki söz, motto bulmak olasý olduðu gibi, günümüzde edebi metinlerde ve romanlarda sýk sýk kullanýlan bir formdur aslýnda. Son olarak; Aforizma irdelemez, imler.