Türkçede "-de/-da" Bulunma Hal Eki ve "de/da" Bağlacı MsXLabs.org Son yıllarda sıkça karşılaştığımız ve çok yapılan yazım hataları arasında ilk sıralarda yer alanlar, -de, -da, -te, -ta eklerinin ekli olduğu kelimeden ayrı yazılması ve de, da bağlaçlarının kendisinden önceki kelimeyle birleştirilerek yazılması. Bunda esasında tek nedeni olduğu söylenebilir. Diğer yazım hatalarında farklı sebepler olabilse de bu iki benzer hatanın sebebi, konuştuğumuzu anlamamaktan kaynaklanıyor. Aslında toplumları uzlaşmaz bir yapıya götüren etkenlerden biri de bu belki. Yukarıda vurgulayarak kullandığımız örneklere bakarsak belki kendi kendimize dahi bilmediğimiz bu ayrım hakkında karar vermemiz mümkün olacaktır. -de, -da, -te, -ta ekleri (başındaki - işareti bunun bir ek olup, kullanılacağı kelimenin sonuna birleştirilmesi gerektiğini gösteriyor) bulunma durumu ekidir. Bu ayrım ile kullanacağımız şeyin aslında bir ek mi yoksa bağlaç mı olduğunu kavramak gayet kolaylaşıyor. Bir kelimeye eklenen -de, -da eki, onda bulunma durumu ifadesini yüklüyor. Gayet basit bu ayrımı örneklersek sanırım daha da kolay yerleşecek zihnimize. - Sanırım yer kalmadı. Elmalar arabada mı? (Elmaların bulunduğu yer neresi?) 1. Bulunma hal eki olan "de" kelimeye bitişik yazılır. Kendisinden önce gelen kelimenin son ünlüsüne göre büyük ünlü uyumuna uyar. Özel isimlerin sonuna geldiğinde kesme işaretiyle ayrılır. Unutmayın: Ekler birleşik yazılır. Bulunma durumu ekini (onda, şunda, bunda şeklinde düşünün) kendi kendimize kuracağımız birkaç cümle ile kolaylıkla benimseyebiliriz. Örnek:
2. Bağlaç olan da / de ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar. Unutmayın: Bağlaçlar ayrı yazılır. Bağlaçlar birer kelimedir. Örnek:
UYARI: Ayrı yazılan da / de hiçbir zaman ta / te biçiminde yazılmaz:
UYARI: Ya sözüyle birlikte kullanılan da ayrı yazılır: ya da UYARI: Da / de bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır.
YÖNTEM: "de"nin ayrı yazılıp yazılmadığını kontrol etmenin en kolay yolu "de"yi çıkartıp cümleyi okumaktır. Eğer cümlenin anlamı "hemen hemen" aynı kalıyorsa cümledeki "de" bağlaçtır ve ayrı yazılmalıdır. Eğer cümlede ciddi bir anlam bozukluğu ya da anlam değişmesi gerçekleşiyorsa hâl ekidir ve birleşik yazılmalıdır. Örneğin "Ankara'da havalar çok soğukmuş." cümlesi, -da hâl eki çıkarıldığında anlamsız hâle gelir. Oysaki "Kızım da geldi." cümlesindeki de bağlacının çıkarılması anlamı "pek" değiştirmez. Derlemedir. |
Türkçede Durum Eki "-de" ile Bağlaç Olan "de"nin Yazımı Türkçede durum eki “-de” ile bağlaç olan “de”nin yazımı çoğu kez birbirine karıştırılır. Durum eki “-de”, adı üzerinde bir ektir ve kendinden önce gelen sözcüğe bitişik yazılır. Bağlaç olan “de” ise bir sözcüktür, kendinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır. “de”nin bitişik mi, yoksa ayrı mı yazılması çoğu kişide sıkıntı yaratır. Diline gereken özeni göstermeyen, duyarlı olmayan bir kişi için “de”nin bitişik ya da ayrı yazılması arasında hiçbir fark yoktur. Güzel Türkçemizi sevmek, dilimize karşı sorumlu olduğumuzu bilmek “de”nin yazımını öğrenmemiz için yeterli olacaktır. Öncelikle karşımıza bir “de” geldiğinde bunun durum eki mi, yoksa bağlaç mı olduğunu hiç tereddüt etmeden bilmemiz gerekir. Durum eki ile bağlacı birbirinden ayırabilirsek, geriye kalanlar birkaç küçük ayrıntıdan ibaret. “de”nin yazımını iki başlık altında inceleyeceğiz:
a) Durum Eki Olan "de"nin Yazımı Durum eki olan “-de” her şeyden önce bir ektir. Dolayısıyla kendinden önce gelen sözcüğe eklenir, yani bitişik yazılır. Durum eki “-de”nin ayrı yazılması gibi bir şey söz konusu olamaz. Durum eki “-de”nin kendinden önce gelen sözcüğün son hecesindeki ünlü ve ünsüzlerin özelliklerine göre “-da, -de; -ta, -te” biçimleri vardır. Bunlardan hangisi uygunsa, o yazılır. Durum eklerini şöyle bir hatırlayacak olursak;
Bulunma durumu eki olan “-de”nin yazımıyla ilgili olarak bilinmesi gereken özellik ve kuralları şu şekilde sıralayabiliriz. Bulunma durumu eki olan “-de”;
b) Bağlaç Olan "de"nin Yazımı Bağlaç olan “de” her şeyden önce bir sözcüktür, bu sebeple kendinden önceki sözcükten ayrı yazılır. Türkçede sözcük türleri dediğimizde aklımıza şunlar gelir: ad, fiil, sıfat, zamir, zarf, edat, bağlaç ve ünlem. O halde bağlaç olan “de”, bu sekiz sözcük türünden biridir. Bağlaç olan “de” kendinden önce gelen sözcükten ayrı yazılmasına rağmen, kendinden önceki sözcüğe kalınlık-incelik yönünden uyum sağlar, yani “da, de” biçimlerine girer. Bağlaç olan “de” kendinden önceki sözcüğe ünsüz benzeşmesi yönünden uyum sağlamaz. Çünkü bağlaç olan “de”nin sadece yumuşak ünsüzlü biçimi vardır: “da,de”. Kendinden önce gelen sözcük ister yumuşak ünsüzle, ister sert ünsüzle bitsin bağlacımız her zaman “da, de” biçimindedir. Sert ünsüzle biten sözcüklerden sonra “de” bağlacını “ta, te” biçiminde sert ünsüzle yazmak bir yazım yanlışıdır. Bağlaç olan “de”nin yazımıyla ilgili olarak bilinmesi gereken özellik ve kuralları şu şekilde sıralayabiliriz. Bağlaç olan “de”;
“Yemeğin yanına salata da ister misin?” “Ben ağlamayayım da kimler ağlasın?” “Arabayı satıp da arsa mı alsak?” “Onunla konuşsam da beni dinlemez.” “Hırsızı görmüş de korkusundan sesini çıkaramamış.” “Gecenin bir vakti annem de annem diye tutturdu.” “Er geç kader bize de güler.” “Seni gördüm de içim rahat etti.” “Çocuklar okusun da ne okursa okusun.” “Telefon da telefon diye her gün başımın etini yiyor.” “Hoşuna gitse de gitmese de bu kurallara uyacaksın.” “Nişanlın amma da cimriymiş.” “Patronunla konuşsan da birkaç gün izin alsan.” “Anadan geçilir de yârdan geçilmez.” |
Çok basit imla hataları çok değişik sonuçlar doğurur. Bunlardan en çok gördüğümüz,sadece iki harften oluşan ‘da’ veya ‘de’ ekleridir. * Örneğin; Düşün, ondan sonra kararını ver, demek istersek şu cümleyi yazabiliriz: Kararını düşün de ver. Şimdi bu cümledeki ‘de’ ekini yanlış yerde yani kelimeye bitişik olarak yazalım. Kararını düşünde ver. Bu durumda,kararını rüyanda veya rüya görürken ver,gibi bir anlam oluşur. * Başka bir örnek: Ahmet isimli bir şahsın evinde,uzun zamandır tahmin ettiği gibi, yangın çıktığını,diğer odalar ve çok değer verdiği özel odasının yandığını şöyle yazabiliriz: Ahmet,zaten bekliyordu,nitekim en değer verdiği özel oda da yanmıştı. Şimdi bu cümledeki ‘da’ ekini yanlış yerde yani kelimeye bitişik olarak yazalım. Ahmet,zaten bekliyordu,nitekim en değer verdiği özel odada yanmıştı. Sadece iki harfi kapsayan bir hecenin yanlış yerde kullanılması ile anlatılmak istenen olay tamamen kayboluyor,bambaşka bir şey ortaya çıkıyor. Anlatmak istediğimiz olay,özel odanın yanmış olmasıydı. Ama ‘da ‘ ekini yanlış yerde yazınca Ahmet’in yandığı anlaşılıyor. * Bir örnek daha vereyim. Sonbaharın geldiğini,çiçeklerin ve çimenlerin solduğunu,özellikle bahçede bulunan bitkilerin sarardığını şu şekilde yazabiliriz: Sonbahar gelmiş,çiçekler ve çimenler solmuş,bahçe de sararmıştı. Gene ‘de’ ekini yanlış yerde yani kelimeye bitişik olarak yazalım: Sonbahar gelmiş,çiçekler ve çimenler solmuş,bahçede sararmıştı. Çiçekler ve çimenlerin,bahçe içinde olanların solup sarardığı anlamı çıkıyor. Oysa niyetim,tüm çiçek ve çimenlerle beraber,özellikle bahçe içindekilerin sarardığını anlatmaktı. * Böylesi hatalara düşmemek için akılda tutulması gereken kural oldukça basittir. Bile, o bile anlamına gelen ‘de’ veya ‘da’ ekleri ayrı yazılır. |
Saat: 20:22 |
©2005 - 2024, MsXLabs - MaviKaranlık