Ünsüz Değişmesi (Ünsüz Yumuşaması) 1 ek Ünsüz Değişmesi (Yumuşama)İki ünlü arasında kalan sert ünsüzler yumuşar. Buna “ünsüz değişimi” denir. Bu özellik, ancak sert ve yumuşak şekli bulunan seslerde geçerlidir. Bunlar sert sessizleridir. Örneğin; “ağaç” sözcüğüne -i hal ekini getirsek, sözcüğün sonundaki “ç” sert sessizi yumuşayarak “c” olur; yani “ağacı” şeklinde yazılır. Örnek:
Örneğin; “Davranışları, doğruluğunun kanıtıdır.”cümlesinde altı çizili sözdeki “t” sert ünsüzü iki ünlü arasında kaldığı halde yumuşamamıştır. Hangi sözcükte bu yumuşamanın olacağı hangisinde olmayacağı, belli bir kurala bağlanamaz. Hatta tek heceli sözcüklerin çoğunda olmazken, bazılarında olabilir. Bunu sözcüğün günlük kullanımlarını dikkate alarak anlayabilirsiniz. Örnek:
Dilimize Arapçadan geçen ve son hecesindeki ünlünün uzun okunduğu kelimelerde ünsüz değişimi yapılmaz. Örnek: “Sınavda hukuku seçecekmiş.”cümlesindeki altı çizili söz buna örnektir. Bazı sözcüklerde ise ses iki ünlü arasında kalmamasına rağmen yumuşar. Örnek:
Örneğin; “Sonunda işler sarpa sardı.”cümlesinde altı çizili sözcükte yumuşama olmamıştır. Örneğin; “Zonguldak’a yerleştiklerini duydum.”cümlesinde altı çizili sözdeki “k” sert sessizi yumuşamamış ancak biz onu okurken “Zonguldağa” diye okumalıyız |
Ünsüz Uyumu ve Ünsüz Düşmesi Dilimizde tonsuz (sert) ünsüzle biten kelimelere gelen ekler tonsuz (sert) ünsüzle başlar: aç-tı, aş-çı, bak-tım, bas-kı, çiçek-ten, düş-kün, geç-tim, ipek-çi, seç-kin, seç-ti, süt-çü. Ünsüz Türemesi (y, v)İki ünlünün yan yana bulunduğu bazı alıntı kelimelerde ünlüler arasında y, v sesleri türemiştir: fiyat (< fiat), zayıf (< zaif); konservatuvar, laboratuvar, pisuvar, repertuvar, tretuvar, tuval, tuvalet. Ünsüz DüşmesiArapçadan dilimize girmiş olan ve sonunda ikiz ünsüz bulunan kelimelerin yalın durumunda ünsüzlerden biri düşer (ünsüz tekleşir): hak (< hakk), his (< hiss), ret (< redd), zan (< zann), zem (< zemm). Bu tür kelimelere ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde düşen ünsüz ortaya çıkar: hak, hakka; his, hissimiz; ret, reddi; zan, zannımca; zem, zemmi. n > m DeğişmesiTürkçede kullanılan bazı kelimelerdeki b ünsüzünden önce gelen n ünsüzü m'ye dönüşür: saklambaç (< saklanbaç), dolambaç (< dolanbaç), ambar (< anbar), amber (< anber), cambaz (< canbaz), çember (< çenber), kümbet (< gunbed), memba (< menba), mümbit (< munbit), tambur (< tanbur). Süreksiz sert ünsüzlerden biriyle (p, ç, t, k) biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir ek gelirse süreksiz sert ünsüzler yumuşayarak “b, c, d, g, ğ”ye dönüşür. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz yumuşaması”ndan sonraki yazımları karşılarında verilmiştir. hesap – ı hesabı uçak – a uçağa amaç – ım amacım dert-i derdi kalp – i kalbi ahenk – i ahengi ayak -ı ayağı Uyarı: Tek heceli sözcüklerin bazılarında yumuşama olmaz. suç – u, et -i, tek -i, top – u, at-ı Özel adlarda yazarken yumuşama olmaz, konuşurken olur. Sinop’a, Çınarcık’ın, Susurluk’a, Burak’ın Bazı yabancı sözcüklerde yumuşama olmaz. hukuk – u, hürriyet – i, edebiyat -ı, dikkat – i, paket – i, evrak -ı, davet – i, merak – ım, sıhhat – i, semt – i Bazı türemiş sözcüklerde yumuşama olmaz. yazıt -ı, karşıt -ı, yanıt -ı, özet – i, anıt -ı |
(Ünsüz Yumuşaması)Süreksiz sessizle biten bir kelime, sesliyle başlayan bir ek aldığında sondaki sert sessizler yumuşar. (p-ç-t-k) sertleri = (b-c-d-g-ğ)’ye yumuşar. ç – c değişimikazanç-a= kazanca sevinç-i= sevinci tıkaç-ın= tıkacın sayaç-ı= sayacı t – d değişimiyurt-um= yurdum kanat-ı= kanadı metot-u= metodu kağıt-ın= kağıdın p – b değişimisahip-i= sahibi akrep-in= akrebin kalp-e= kalbe çorap-ım= çorabım k- g(ğ) değişimifiyonk-u= fiyongu çelenk-i= çelengi sokak-a= sokağa konuk-un= konuğun Uyarı: Tek heceli kelimelerin bazıları yumuşar bazıları yumuşamaz. süt=sütü ip= ipi sap= sapı ek= eki Dert –derdim çok= çoğu cep= cebi gök= göğü Uyarı: Özel isimlerde yumuşama olmaz. Ahmet’e (Ahmed’e= olmaz) Zeynep’in (Zeyneb’in= olmaz) Zonguldak’a (Zonguldağ’a= olmaz) Uyarı: Yabancı kelimelerde yumuşama olmayabilir. Saatim, milletimiz, hukukumuz, hürriyetin, devlete… |
Ünsüz yumuşamasıTürkçedeki süreksiz sert ünsüzlerle (ç, k, p, t) biten sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında, sözcüklerin sonundaki ç, k, p, t ünsüzleri yumuşayarak b, c, d, g, (ğ) ünsüzlerine dönüşmesiyle gerçekleşen ses olayıdır. ağaç-ı > ağacı kap-ı > kabı kitap-ı kitabı yurt-u > yurdu Tek heceli sözcüklerde genellikle ünsüz yumuşaması görülmez: kart > kartı koç > koçum Ancak bazı istisnalar mevcuttur: blok > bloğu kurt > kurdu Yabancı dilden Türkçeye geçen sözcüklerde yumuşama olmaz. bisiklet > bisikleti kart > kartı Özel isimlerde bu kural, yazı dilinde uygulanmaz. Tokat'ı Zonguldak'ı |
“p, ç, t, k” seslerinden biri ile biten Türkçe veya yabancı kelimelere ünlü ile başlayan ekler (yapım veya çekim eki) getirilince, kelime sonundaki sert ünsüz yumuşar ve “b, c, d, g, ğ” ye dönüşür. Bu duruma ünsüz yumuşaması denir. Hatta “g” nin “ğ” ye dönüştüğü de görülür: Örnekler: ağaç→ağaca, çocuk→çocuğu, senet→senedin dolap→dolabın, ekmek→ekmeği, kitap→kitabım tüfek→tüfeği, diyalog→diyaloğu... almak→almağa... Bu daha çok sert ünsüzün iki ünlü arasında kalmasının sonucudur, ama kelime sonunda iki ünsüz bulunduğunda da yumuşama görülmektedir. Öyleyse bu yumuşama tamamen sert ünsüzden sonra gelen ünlüyle ilgilidir: Örnekler: borç→borcum, kalp→kalbi, kurt→kurdun, denk→dengim, renk→rengi, kepenk→kepengi Sanat, millet, devlet, ahlâk, cumhuriyet, evrak, hukuk, sepet gibi bazı yabancı kelimelerde yumuşama olmaz: Örnekler: ahlâkım, merakımı, anketin, sanatı, millete, devletin, sürati, hakikatin, tazyiki, hukukun... Sert ünsüzle biten özel isimlerde meydana gelen yumuşama yazıda gösterilmez, telâffuzdan anlaşılır: Örnekler: Gemlik’e (okunuşu: gemliğe), Ahmet’i (okunuşu: ahmedi)... Yumuşama, tek heceli kelimelerde bazen görülse de genellikle yoktur: Örnekler: ip-e, suç-u, et-e, ak-ı, at-a, ok-u, aç-ı, tok-a, alt-ında, birik-en, acık-an, lig-in, org-um... cep→ceb-i, kap→kab-ı, çok→çoğ-u, taç→tac-ı, yurt→yurd-u... Ünsüz Yumuşaması Nedir (Detay ve Örnek)“p, ç, t, k” sert ünsüzleriyle biten sözcük veya eklere, ünlüyle başlayan bir ek ya da sözcük getirildiğinde bu ünsüzler yumuşayarak “b, c, d, g-ğ” biçimlerine dönüşür. Bu olaya “ünsüz yumuşaması” denir. p, ç, t, k › b, c, d, g-ğ SERT YUMUŞAK
hukuk – un → hukukun saç – ım → saçım devlet – in → devletin çöp – ü → çöpü k,ğ ‘ye – t,d ‘ye dönüşür. pçtk => bcdğ Balık balığın Kitap kitaba Ağaç ağacı Kağıt kağıdı Ünsüz Yumuşaması İle İlgili Kurallar:-Kimi Türkçe ve Türkçe’ye girmiş sözcüklerde yumuşama görülmez. Örnek: Konut konutun (Türkçe) hilafet hilafeti (Yabancı) Taşıt taşıta (Türkçe) barikat barikatın (Yabancı) -Tek heceli sözcüklerde de genellikle yumuşama olmaz. Örnek: Saç saçım Kaç kaça -Özel adların sonuna gelen p,ç,t,k set ünsüzleri yalnızca (bilgi yelpazesi) okunurken yumuşatılır. Bu yumuşama yazımda gösterilmez. Örnek: Okunuş Yazılış Ayvalığ’a Ayvalık’a Ahmed’in Ahmet’in Yumuşamanın olmadığı durumlar:1. Özel adlara gelen eklerin yazılışlarında olmaz: Örn: Ahmet-i > Ahmet’i Gemlik-e > Gemlik’e 2.Yabancı asıllılarda olmaz: örn: millet-e > millete tazyik-e > tazyike hukuk-u > hukuku sürat-i > sürati kaset-i > kaseti 3.Tek heceli sözcüklerde genelde olmaz: örn: at-a > a ok-u > oku ip-e > ipe suç-u > suçu iç-e > içe vb. Tek hecelilerde olanlar: Örn:cep-i>cebi çok-u>çoğu taç-ı>tacı kap-ı>kabı yurt-u>yurdu |
ÜNSÜZ YUMUŞAMASISözcük sonlarında yer alan süreksiz sert ünsüzlerden (ç, k, p, t) sonra ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde süreksiz sert ünsüzlerin yumuşayarak "b, c, d, g " seslerine dönüşmesi olayına "ün süz yumuşaması" denir. Ünsüz yumuşaması "ünsüz değişimi" olarak da adlandırılabilir. Ekmek+i>Ekmeği Sokak+a> Sokağa Yurt+u > Yurdu Kitap+ın>Kitabın Yamaç+ı>Yamacı Ağaç+a> Ağaca Bu Kurala Uymayan Sözcüklera)Tek heceli sözcüklerden birçoğu:
Aşağıdaki cümlelerde yer alan altı çizili kelimelerden hangisinde, sert sessiz harflerden biri yumuşamıştır? a)Yüzücünün kulaçları gittikçe yavaşlıyordu. b)Bugün işten çıkıp doğru evine gitti. c)Bu güzel sonuca ulaşacağını tahmin etmiyordu. d)Yazlık elbiselerini dolaptan çıkarıp giydi. ÇÖZÜM A, B ve D seçeneklerindeki sert ünsüzle biten sözcüklere "c, d" ünsüzleri ile başlayan ekler getirildiği için ünsüz benzeşmesi vardır. C seçeneğinde "sonuç" sözcüğünün sonunda bulunan "ç" sesi kendinden sonra gelen ünlünün etkisiyle yumuşayarak "c" ye dönüşmüştür. Yanıt: C |
Ünsüz yumuşaması Ünsüz yumuşaması, Türkçedeki bir ses olayıdır. Süreksiz sert ünsüzlerle biten sözcüklerin, ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında, sözcüklerin sonundaki ç, k, p, t ünsüzlerinin yumuşayarak - sırasıyla- c, g/ğ, b ve d'ye dönüşmesidir.
Tek heceli sözcüklerde genellikle ünsüz yumuşaması görülmez:
|
Saat: 02:08 |
©2005 - 2024, MsXLabs - MaviKaranlık