ATATÜRK'ÜN FÝKÝR HAYATINI ETKÝLEYEN FAKTÖRLER

Mustafa Kemal, olaylara ve geleceðe ait görüþleri ile her alanda düþünceleri olan büyük bir fikir adamý idi. Deðiþik konulardaki görüþ ve düþüncelerini kafasýnda oluþtururken olaylardan ve okuduðu tarih kitaplarýndan yararlandý. Bütün hayatý boyunca okumayý ve okuduklarýný deðerlendirmeyi ihmal etmedi.
Mustafa Kemal, düþüncelerini þanlý Türk tarihini inceleyerek oluþturmuþtur. Türk tarihini okurken yalnýz Osmanlý ve Selçuklu dönemiyle sýnýrlý olarak deðil, çok daha gerilere giderek dünya tarihi çerçevesinde inceledi. Mustafa Kemal, fikirlerini akla ve bilime dayandýrmýþtýr. Mustafa Kemal'in, devlet, millet ve insanlýk idealine ait düþünceleri Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin milli politikasýný belirlemiþtir. Görüldüðü gibi Atatürk'ün en belirgin özelliklerinden biri fikir adamý olduðu kadar, fikirlerini uygulayan bir aksiyon insaný olmasý idi. Fikir ve düþünceleri "Atatürkçü Düþünce Sistemi"ni oluþturdu. Ýnandýðý bu düþüncelerini uygulayarak yepyeni bir devlet ve toplum meydana getirdi

M. KEMAL ATATÜRK'ÜN FÝKÝR HAYATI

Prof.Dr. Affet Ýnan

(M.Kemal Atatürk'ten Yazdýklarým kitabýnýn ayný baþlýklý bölümü)
"Milletleri kurtaranlar yalnýz ve ancak öðretmenlerdir." diyen Atatürk, öðretim ve eðitim meselelerine çok önem vermiþtir.
"Hayatta en hakiki mürþit ilimdir" dediði zaman, ilmin yol gösterebileceðini, hayatý aydýnlatacaðýný mürþit (doðru yol gösterici) kelimesiyle ifade eden M. Kemal acaba niçin bununla yetinmeyerek "en hakiki" sýfatlarýný eklemek lüzumunu hissetmiþtir? insan bu cümleyi okurken ve üzerinde düþünürken mutlaka "en hakiki" kelimeleri üzerinde duraklamadan geçemeyecektir.
M. Kemal kendi yetiþtiði devrin müspet ilimlerini mesleki ihtisasý bakýmýndan öðrendiði vakit, berrak ve müspet bir görüþe sahip olabildiðini ve herhangi bir mesleði riyazî (matematiksel) bir katiyetle halletmeyi hedef tuttuðunu söylerdi.
M. Kemal'in yetiþme tarzý, öðrenim hayatý ve sosyal çevresinin tesirleri O'nu okumaya çok teþvik etmiþtir. Hayatýnýn her devresinde kitap O'nun için en deðerli bir varlýktýr.
"Milletimizin siyasi, içtimai hayatýnda, milletimizin fikri terbiyesinde de rehberimiz ilim ve fen olacaktýr." dediði zaman hep ayný prensiplerin telkini üzerinde durmuþtur.
Nutuklarý ve sözlerinin her zaman için bir fikir hareketine yol açmasý, zamanýnýn neþriyatýndan faydalandýðý ve daima bir entelektüel muhitin tartýþmalarýný sevdiði içindir.
Atatürk'ün okuduðu kitaplar üzerindeki iþaretleri incelemek pek ilgi çekici sonuçlar verir.
Kitabýmýn bu bölümünde vereceðim örnekler Atatürk'ün belirli konular üzerindeki çalýþmalarýdýr.
Bu vesile ile Atatürk'ün çevresinde konuþulan konular ve çeþitli meseleler üzerindeki düþünceleri de tespit etmek istiyorum.
Atatürk'ün etrafýndaki toplantýlardan daima bahsedilmektedir. Burada bulunanlar hatýralarýný kendi görüþlerine göre yazmýþlardýr. Tarihçi ve ediplerimiz ise bu toplantýlarý iþittikleri veya okuduklarýndan çýkardýklarý neticeye göre yazmak istemektedirler.
Benim þahit olduðuma göre Atatürk'ün etrafýnda toplanmalar çok çeþitlidir. Gündüzleri çoðunlukla hususi kütüphanesinde daima birkaç kiþi ile ya çalýþýr veya belirli bir konu üzerinde konuþmalar yapardý. Bunlar otomobil veya motor gezintilerinde devam eder ve çoðunlukla Ankara'da çiftlik evlerinde ya davetliler veyahut oraya toplanmýþ olan halk ile doðrudan doðruya belirli meseleleri konuþur ve fikirlerini sorardý.
Bu hal memleket içi seyahatlerinde daha kesif (yoðun) olarak uygulanýr, trende, vapurda ve uðradýðý her yerde daima yeni konular ve yurt sorunlarý üzerinde yapýlan tetkikler açýklanarak münakaþalar yaptýrmasýný severdi.
Atatürk'ün günlük entelektüel yaþantýsý her zaman her millette tatbikat sahasý bulur ve karþýsýnda imtihana çekilenler eksik olmazdý.
Bir örnek vermek için þu olayý anlatmalýyým. Bir gün diþlerini tedavi etmek için gelen hekime, o sýrada benim elimde okuduðum sosyoloji kitabýndan, sorular sormaya baþladý. Tabii buna derhal cevap verecek durumda olmayan diþ hekimi mahcup olmuþtur. Ben buna müdahale ederek hemen kitabý getirdim ve bunun pek yeni neþriyat olduðunu söyledim. Atatürk bir taraftan da iþi þakaya getirerek diþ hekimine þöyle dedi: "Biliyorum siz kendi mesleðinizde en büyük baþarýyý gösteriyorsunuz, fakat bunun yanýbaþýnda baþka meselelerle de ilgilenerek okumanýzý teþvik etmek istedim ve bu kadar aykýrý bir konuyu bilhassa seçtim." dedi. Diþ hekimi ertesi geliþinde bu konuya ait birçok kitap tedarik ederek (saðlayarak), okumuþ ve bu sefer o, Atatürk'e bunlardan bazý sorular sormuþtu. Buna benzer daha pek çok verilecek örnekler vardýr.
Yine mesela Atatürk'ün motor ile mutad Boðaz gezintilerinde mutlaka bir kitap veya bir mesele konuþma konusu olur ve o gezintinin sonunda herkes bir þeyler öðrenirdi.
Bir de bunlara eklenen Atatürk'ün akþam toplantýlarý vardýr. Buraya davet edilenler, bulunulan çevreye göre deðiþir. Ankara'da bulunduðu zaman âdet þöyle idi: Atatürk'e her gün, genel sekreter gelen evrak üzerinde bilgi verir ve emirlerini alýr. Duruma göre memleket meseleleri ve dýþ olaylar için kendisi direktifler verir, bazen de meseleleri derinlemesine soruþturur, bilgi alýrdý. Bu arada Baþbakan ve bakanlardan bazýlarý lüzum gördükleri zaman yine hükümet meselelerini görüþmeye gelirlerdi.
Akþam üzeri baþyaver yanýna gelir ve sofraya kimlerin davet edilmesini emrettiklerini sorardý. Atatürk bu listenin, o günkü çalýþtýðý ve okuduðu kitaplarla ilgili olmasýný ister ve ona göre yazdýrýrdý. derhal burada þuna da iþaret etmeliyim ki, Atatürk devrinin, mesleklerinde isim yapmýþ þahýslarý daima onun etrafýnda toplanmýþtýr. Onun için memleketin aydýn kiþilerini o muhitte tanýmak ve konuþmak daima mümkün olmuþtur. Bu sadece Ankara ve Ýstanbul'da deðil, memleketin çeþitli yerlerine gidildiði vakit de böyle olur, o çevrenin tanýnmýþ aydýn kiþileri bu toplantýlara çaðýrýlýrdý. Ancak her akþam baþyaverin yazdýðý listedeki kimseler; bazen mazeretleri olur gelemezler veya orada bulunamazlar, onun için listelerde yazýlý olanlar her zaman bir araya gelemezler veyahut toplandýktan sonra da çaðýrýlanlar olurdu. Devlet adamlarý bilhassa Baþbakan, Ýç ve Dýþiþleri Bakanlarý ise istedikleri zaman gelebilirlerdi.
Þimdi, bu kitabýmda bazý el yazýsý ile olan belgeleri yayýnlama vesilesiyle, þahidi olduðum olaylar hakkýnda bilgi vermek istiyorum. Ancak kendi mesleki hayatýmdan bahsetmemin mazur görülmesini rica ederim.
1929-1930 yýlýnda Ankara Musiki Muallim Mektebi'nde öðretmenlik görevime, yurt bilgisi ve tarih derslerini vermek üzere baþlamýþtým. Yurt bilgisi için okutacaðým ders kitabýný Atatürk gördüðü zaman bunu yeterli bulmamýþtý. Kitabýn konularý ise kendisini de ilgilendirdiði için evvela benim Fransýz lisesinde okuduðum "Instruction Civique" kitabýndan bazý tercümeler yapmamý istedi. Ayný zamanda bu konulara ait çeþitli kitaplarý, genel sekreteri Tevfik Býyýkoðlu'na araþtýrtarak Almancadan tercümeler yaptýrmýþtý. Kendisi Fransýzcadan ve Türkçeden okuduklarýna bu tercümelerden de istifade ederek, bazý konularý bizzat yazmýþ veya bizlere yani bana ve genel sekretere dikte ettirmiþtir. Benim o zamanki çalýþmalarým bu konulara ait kitaplarý aramak, okumak ve icap ederse tercüme ederek notlar almak idi. Bu suretle yurt bilgisi derslerimi program uyarýnca, bu yeni incelemelere göre veriyordum. Okulda kýz ve erkek öðrenciler beraber okuyorlardý; o tarihte yürürlükte olan kanunlarýmýzda kadýnlara seçim hakký tanýnmýþ deðildi.
Bir ders tatbikatý olarak, bütün ders verdiðim sýnýflarda Belediye Kanunu'na göre seçim denemesi yaptýrdým. Öðrenciler heyecanla bu iþte çalýþtýlar, rey kutularý hazýrladýlar. O zaman yürürlükte olan Belediye Kanunu tam manasýyla tatbik edildi ve belediye baþkaný olarak da bir kýz arkadaþlarýný seçtiler. Bunun üzerine bir erkek öðrencinin itirazý ile karþýlaþtým. Diyordu ki: "Mevcut kanunun bize öðrettiðine göre kadýnlarýn rey verme haklarý olmadýðý gibi; seçilemezler de". Öðrenci itirazýnda haklý idi, ama ben öðretmen olarak þu telkinde bulunmayý uygun buldum. "Bu öðrendikleriniz ilerisi için sizlere lüzumlu olacaktýr. Kadýnlarýmýz da yakýnda rey hakký kazanacaktýr." dedim. Fakat bu sözlerimin erkek öðrenci karþýsýnda öðretmenlik otoritesinin ötesine geçmeyeceði muhakkaktý.
Ýþte böylece öðrencilerimden birinin bu itirazý ve sorularý beni kadýn haklarý üzerinde çalýþmaya teþvik etti.
Ayný gün Gazi Orman Çiftliði'ndeki Marmara Köþkü'nde Atatürk ile Ýçiþleri Bakaný Þükrü Kaya'ya bu olayý ve Türk kadýný olarak rey hakkýna malik olmadýðýmýzdan duyduðum üzüntüyü anlattým.
Atatürk bana bu konuda çalýþmamý ve baþka memleketlerde meselelerin nasýl halledilmiþ olduðunu tetkik etmemi tavsiye etti. Ýtiraf edeyim ki o sýralarda ben bu hususta hemen hiç bilgi sahibi deðildim. Fakat kýz ve erkek öðrencilerimin karþýsýna, bu haklardan mahrum olan bir öðretmen olarak da çýkmak istemiyordum. Çok severek baþladýðým öðretmenlik hayatýndan ve vazifesinden ayrýlmak da bana aðýr gelecekti. Bununla beraber Atatürk'e þunu söylemekten de kendimi alamadým: ''Hiç olmazsa erkek öðrencim kadar bir hak sahibi olmadan o sýnýfa ders veremeyeceðim'' dedim. Bu sýrada Ýçiþleri Bakaný Þükrü Kaya; BM Meclisi'nde bir yýldan beri müzakere edilmekte olan Belediye Kanunu'nda bu iþin ele alýnabileceðini ifade etti. Atatürk düþünüyordu. Birden ''Baþvekille konuþuruz, fakat bu meselede hazýrlýklý olmak ve münakaþa etmek lazýmdýr'' dedi. Kendisi o akþam Çankaya Köþkü'ne devlet adamlarýndan, Hukuk Mektebi (o zaman henüz fakülte deðildi) hocalarýndan ve daha baþka bu meseleleri konuþabilecek kimseleri davet ettirdi. Konu açýldýðý vakit, kadýnlarýn rey hakkýna taraftar olanlar bulunduðu gibi buna karþý olanlarýn fikirleri de tartýþýlmaya baþlandý. Ben heyecanlý idim ama, tam inandýrýcý deliller bulamýyordum. Fakat o günden sonra birçok kitap okumaya baþladým. Diðer memleketlerdeki durum hakkýnda bilgi sahibi oldukça bu münakaþalar benim için daha istifadeli oluyordu. Þimdi BM Meclisi zabýtlarýnda bu meseleyi tetkik edecek olursak durumu þöyle tespit edebiliriz: 20 Mart 1929 tarihinde Baþvekil Ýsmet (Ýnönü) imzasýyla hükümet teklifi olarak BM Meclisi'ne verilen tezkerede þunlar yazýlýdýr: ''Dahiliye Vekâleti'nce hazýrlanan ve Ýcra Vekilleri Heyeti'nin 6.3.1929 tarihli içtimaýnda yüksek Meclis'e arzý kararlaþtýrýlan Belediye Kanun layihasý (tasarýsý) esbabý mucibesiyle (gerekçesiyle) birlikte takdim olunmuþtur.''
Bu kanun tasarýsýnýn uzun gerekçe kýsmýnda kadýnlarýn rey verme meselesi teklif edilmemiþtir.
Fakat tam bir yýl sonra 20 Mart 1930'da kanunun müzakeresi için BM Meclisi'nde müstaceliyet (ivedilik) kararý alýnýyor. 22 Mart 1930 Cumartesi, 24 Pazartesi, 27 Perþembe, 29 Cumartesi ve 31 Mart Pazartesi bu kanun üzerine çeþitli yönlerden münakaþa ve müzakereler oluyor. Nihayet 3 Nisan 1930 Perþembe günü 164 maddeli Belediye Kanunu kadýnlara da rey verme ve seçme hakký vererek kabul edilmiþ oluyor. Ayný gün Türkocaðý salonunda Atatürk'ün de hazýr bulunduðu bir toplantýda ilk konferansýmý Kadýn Haklarý üzerine vermiþtim.
Yurt Bilgisi'nin programýna göre diðer konular da bu yukarýda açýkladýðým tarzda hazýrlanýrdý. Ben bunlarý ders planýma uygun olarak tertip ederdim (düzenlerdim). Bir kýsmýný ise broþür olarak bastýrýr, öðrencilerime daðýtýrdým. Fakat bu konularýn asýl ilgi çekici yönü, Atatürk'ün toplantýlarýnda bulunanlarýn arasýnda tartýþmalarýn yapýlmasý idi. Devlet adamlarý, askeri erkân, hukukçular, edipler ve günün diðer aydýn kiþileri arasýnda konu ortaya atýlýr, herkes fikrini ve bilgisini açýklamak fýrsatýný bulurdu.
Kara tahta yemek odasýnýn baþlýca mobilyalarýndan biri idi. Bunun üzerine konuþanlar, icap ederse (gerekirse) yazarak veya çizgilerle fikirlerini anlatma yolunu tutarlardý. Konuþmalar, muntazam ve usulüne göre, ya Atatürk tarafýndan idare edilir veyahut bu idareyi baþka bir arkadaþýna verirdi. Bu konuþmalar çok faydalý ve bilhassa benim için çok öðretici idi. Elimde daima kâðýt kalem bulunduðu için de hemen her þeyi not ederdim. Ayrýca bir tarif veya bir mesele üzerinde daha etraflý konuþulmasýný temin için sorular yazdýrýlýr ve davetlilerin ertesi akþama hazýrlýklý gelmeleri temin edilirdi. Devlet adamlarýmýzýn Atatürk'ün özel kütüphanesinden okumalarý için birer kitapla çýktýklarý çok olurdu. Bu vesile ile devlet teþkilatýmýz ve kanunlar üzerinde konuþulur ve günün ihtiyaçlarý göz önünde tutulduðu gibi medeni icaplarýn sosyal bünyemizdeki yararlý olabilecek prensipleri görüþülürdü. Tabii bu arada günün siyasi olaylarý, memleket meseleleri, tarihi konular da konuþma konusu olurdu. Þimdi bu açýklamalardan sonra ''Medeni Bilgiler'' adýný verdiðimiz Yurt Bilgisi'ne ait belgelerin elimde olanlarýný þöyle sýralayabilirim:
1- Tercümeler ve çeþitli notlar.
2- El yazýlarýyla ilk müsveddeler (Bunlar Atatürk'ün, Tevfik Býyýkoðlu ve benim) üzerinde düzeltmeler, ilaveler ve çýkarmalar vardýr.
3- Tape edildikten sonra yeniden ilave düzeltmeler olan kýsýmlar.
4- Bütün devlet ve hükümet teþkilatýndan toplanmýþ olan bilgileri içine alan dosyalar (Bunlar sonradan Recep Peker'e verilmiþ ve onun hazýrlamasýyla Medeni Bilgiler'in II. cildi basýlmýþtýr.
Ýþte bütün bu yazýlardan sonra yayýmlanan broþür ve kitaplar ise þöyle sýralanabilir.
1- Broþür ve risale þeklinde ''Türk Çocuklarýna Yurt Bilgisi Notlarý'' Ankara 1929.
2- Her konu için ayrý kitap olarak: Ýntihap 72 sayfa, Askerlik Vazifesi 77 sayfa, Þirketler ve Bankalar 172 sayfa, Vergi Bilgisi 98 safya. Bu dört kitap 1930 yýlýndan Ýstanbul'da basýlmýþtýr (3).
3- Bütün bu konularýn toplu olarak bir arada basýlmýþ kitabý (141 sayfa) ''Vatandaþ için Medeni Bilgiler'' adýný taþýr. Ýstanbul 1930.
4- ''Vatandaþ Ýçin Medeni Bilgiler'' adý altýnda orta okullara okutulmak üzere basýlmýþ olanlar ise þu tarihlerdedir: Mariif Vekâleti Milli Talim ve Terbiye Dairesi'nin 7.IX.1931 tarih ve 2297 sayýlý emriyle 7.VI.1932 ve 1908 (191 sayfa).
27.VI.1933 tarih ve 3113 sayýlý emriyle (302 sayfa). Bu kitaplar pek çok adette basýlmýþtýr. Ancak her basýlýþta yeniden üzerinde düzeltmeler, ilaveler yapýlmýþ veyahut bazý kelimeler çýkarýlmýþtýr. Mesela 1930'da çýkan kitapta ''Mutedil Devletçilik'' (s. 79) konmuþ iken sonradan ''mutedil'' kelimesi silinmiþtir. Bu kitabýn ilk sayfasýnda ''Vatandaþ için medeni bilgiler neden bahseder?'' baþlýðý altýnda Atatürk'ün el yazýsý ile ilaveler vardýr. ''Ýþte vatandaþlara gerek devlet ve hükümetle ve gerek aralarýndaki münasebete nazaran mevcut vazifeleri ve haklarý ve umumiyetle devlet teþkilatýný öðreten bilgiler, medeni Bilgiler namý altýnda toplanmýþtýr.'' S. 11 Ýstanbul 1930.
Yukarýda da izah ettiðim gibi bütün bu konular üzerindeki çalýþmalar ve Atatürk'ün muhitinde olan münakaþalar daima çok ilgi çekici olmuþtur. Ancak, bu kitabýn didaktik yani öðretim usulüne uygun bir tertip içinde olmasý ve üslubunun sadeleþtirilmesi lazýmdý. Bu bakýmdan okullarda okutulmasýna devam için bazý çalýþmalarým oldu ise de, zamanýmý tamamen tarihi konulara ve Cenevre'de üniversite tahsiline verdiðim için bu iþ neticelenmemiþtir.
Bu kitaplar için hazýrlanan müsveddelerde Atatürk'ün el yazýlarý vardýr. Bunlarýn hemen hepsini bir kitabýmda yayýmladým (4). Bu kitapta birkaçýný örnek olarak veriyorum. Þimdi bazý meseleler üzerinde durmak istiyorum. Mesela ''Millet'' bahsi için toplanan notlar þöyledir: Hukuku Esasiye: 1. Siyasi varlýkta birlik, 2. Irk birliði, 3. Lisan birliði, 4. Din birliði.
Mehmet Emin Bey: 1. Mazi birliði, 2. Lisan birliði, 3. His birliði, 4. Gaye birliði, 5. Menfaat birliði, 6. Irk birliði, 7. Toprak ve iklim birliði.
Ansiklopedi: 1. Menþe birliði, 2. Cismani benzeyiþ, 3. Ahlak karabeti, 4. Tarih yauht siyasi karabet, 5. Ayný memlekette sakin olmak.
Bütün bu notlardan ve daha baþka okunan kitaplardan çýkan netice þöyle formüle edilmiþtir: ''Millet dil, kültür ve mefkûre (ülkü) ile birbirine baðlý vatandaþlarýn teþkil ettiði siyasi ve içtimai bir heyettir.'' Bu münasebetle o tarihte yürürlükte olan anayasamýza (Teþkilatý Esasiye) dayanarak Atatürk'ün notu þudur: ''Bizim telakkimize göre siyasi kuvvet milli irade ve hakimiyet, milletin vahdet (birlik) halinde müþterek (ortak) þahsiyetine aittir, birdir, taksim ve tefrik (ayrýlmaz) ve ferað olunamaz.
Hâkimiyet bahsinde ise þu cümlelerin önemine iþaret etmeden geçemeyeceðim: ''Artýk bugün demokrasi fikri daima yükselen bir denizi andýrmaktadýr. XX. asýr birçok müstebit hükümetlerin bu denizde boðulduðunu göstermiþtir. Demokrasi prensibi, hâkimiyeti istimal eden (kullanan) vasýta ne olursa olsun esas olarak milletin hâkimiyete sahip olmasýný ve sahip kýlýnmasýný icap ettirir.'' (gerektirir).
Hak ve vazife üzerine olan yazýlar ayrý bir baþlýk altýnda yazýlmýþtýr. Atatürk diyor ki: ''Haklarýn en birincisi yaþamak hakkýdýr'' diðer bütün haklar ve bu haklara mukabil vazifeler hep yaþamak hakkýna dayanýr. Þüphe yok ki insanýn yaþamak hakký onu diðerlerinin yaþamak hakkýna riayet etmek vazifesiyle baðlar. Bir insanýn hakký diðer bir insan için vazife olur. Hakkýn bulunduðu yerde vazife ve vazifenin bulunduðu yerde hak vardýr... Ýnsanlar içtimai hayatta haklardan ve vazifelerden örülmüþ bir þebeke içinde tasavvur olunabilir.'' Bu ifadelerden sonra diðer önemli bir izah da, hak ve vazifeyi hukuk kaidelerinin tayin ettiði ve bunun devlet tarafýndan tatbik edildiðidir. Atatürk'ün yazýsý aynen þöyle:
''Tabiaten her insan içinde yaþadýðý cemiyette hayatýn en mesut, en kolay, en tatlý, taraflarýnýn kendisine düþmesini ister ve en kuvvetli olan kendisinden zayýf olanlarý hiçe sayar. Bunun neticesi huzur, sükûn, emniyet ve intizam içinde yaþamak imkânsýzdýr. Ýþte insanlar arasýnda kavga yerine birbirine yardým, karþýlýklý hürmet, intizam koyan, herkese haklarýný ve vazifelerini tanýtan hukuk kaideleri ve kuvvetin bulunmasý sayesinde kabildir. Devlet herkesin hakkýný ve vazifelerini tayin eder. Hiç kimse tayin edilen hudut haricinde bir hak iddia edemez. Bunun gibi kendisi de fazla hiçbir vazife ile mükellef tutulamaz.''
Bu bahsin sonuna eklenen fikir ise, bu haklarýn ihlali ve vazifelerin ihmali halinde zarara uðrayan hem fert hem de cemiyet olduðuna göre bunun tatbiki ve kontrolünün devlet müessesesine ait olacaðýdýr.
Bu münasebetle Atatürk'ün üzerinde en çok kitap okuduðu ve bizleri çalýþtýrdýðý mefhum (kavram) da ''Hürriyet'' kelimesi olduðuna iþaret etmeliyim. Bunun için kitapta yayýmlananlardan gayri elimdeki notlarýn mahiyeti çok ilgi çekicidir. Hürriyet bahsi için tercümeler olduðu gibi ayrýca da Atatürk bazý arkadaþlarýndan hürriyetin tarifini istemiþ. Mesela Erzurum mebusu Tahsin (Uzer) 25.1.1930 tarihindeki yazýsýnda þöyle bir tarif veriyor: ''Ferdin, memleketinde bütün hukukuna malikiyetidir.''
Diðer bir kâðýtta yazýsýný tanýyamadýðým bir þahsýn þu izahý var:
''Fertlerin cemiyete ihtiyarlarýyla terk ettikleri haklarýndan mütebakisini (kalaný), diledikleri gibi kullanabilmeleridir.'' Ayný kâðýdýn arkasýnda baþka bir yazý ile þu not var:
1- Hürriyet kendini bizzat kendi içinde yok eden bir mefhumdur.
Bu küçük kâðýtlarýn içinde Atatürk'ün el yazýsý ile olan tarif ise çok kýsa ''Hürriyet, insanýn mutlak olarak düþündüðünü yapabilmesidir.''
Bu notlardan sonra Atatürk'ün ''Hürriyet'' üzerine uzun yazýlarý vardýr. Bu yazýlarýn kaleme alýndýðý tarih 1930 yýlýnýn Ocak ve Þubat aylarýdýr.
Bu notlardan hürriyete ait geniþ izahat verilmiþtir. ''Hürriyet insanýnýn düþündüðünü ve dilediðini baþka birinin hiçbir tesir ve müdahalesi olmaksýzýn mutlak olarak yapabilmesidir. Bu hürriyet kelimesinin en geniþ tarifidir. Ýnsanlar bu manada hürriyete hiçbir zaman sahip olamamýþlardýr ve olamazlar. Çünkü malumdur ki insan tabiatýn mahlukudur. Tabiatýn kendisi dahi mutlak hür deðildir. Kainatýn kanunlarýna tabidir.''
Bundan sonraki açýklamalarda ise tarihi seyre göre mutlak idarelerde fertlerin hüriyetlerinin tamamen hükümdarýn elinde olduðu ve asýrlar boyunca fertlerin þahsi hürriyetleri için mücadele ettikleri anlatýlýr. Atatürk'ün yazýsýnda netice olarak þu hüküm var:
''Ferdi haklar nazariyesinin temeli þöyle kuruldu: Her türlü hakkýn menþei (kökeni) ferttir. Çünkü þe'ni (kötü) hür ve mes'ul olan mahluk yalnýz insandýr. Fakat diðer taraftan insanlarýn içtimai ve siyasi teþekküller halinde bulunmasý da tabii ve lüzumludur. Bu teþekküler ise kýsmen zaruri mukadder kanunlar ahkamýna göre tekabül eder'' diye kaydedildikten sonra, ferdi hürriyeti ve hakký temin eden devletin mütekâmil (geliþmiþ) bir müessese (kurum) olacaðý ileri sürülüyor. Bununla beraber Atatürk'ün bundan sonraki açýklamalarýnda ferdi hürriyete dayanan içtimai ve medeni insan hürriyetini temin eden kuvvetin ise devlet bünyesinde mevcut olmasý lazým geldiði ve devletin millete karþý esas vazifesinin bu olduðu kabul ediliyor.
Diðer taraftan ''Ferdi hürriyet derecesi devlet faaliyetini zaafa (zayýf) düþürmemek lazýmdýr. Devletsiz bir cemiyet veyahut zayýf bir devlet hayatýnýn neticesi herkesin herkese karþý mücadelesidir. Bu mücadele ekseriyetin hürriyetini boðmayacak þekilde tadil olmak (deðiþtirmek) lazýmdýr. Tadil keyfiyeti ferdin mesuliyeti teþebbüsüne ve inkiþafýna halel verecek dereceye götürülmemelidir. Teþkilatý Esasiye m. 68'de ''Her Türk hür doðar hür yaþar'' maddesinin tekrarýndan sonra Atatürk þu hükmü veriyor:
''Türkler demokrat, hür ve mesul vatandaþlardýr.'' ''Türk cumhuriyetinin kurucularý ve sahipleri bizzat kendileridir.''
Bu cümlesiyle Atatürk millet bütününe deðer vermenin önemine iþaret ediyor.
''Hürriyet mefhumu içinde ''medeni vatandaþ'' olmanýn esaslarý ve prensipleri böylece açýklanmýþ oluyor. Mesela yine ''Bir milletin kültürü (hars) yükseldikçe ferdi hürriyetin tatbikat safhalarý (uygulama evreleri) geniþler ve çoðalýr. Muhtelif þekilde birbirinden ayrý ve müstakil ferdi hürriyetler meydana çýkar. Bu hürriyetler mahiyet (nitelik) ve tabiatlarýna göre iki grubu ayrýlýrlar:
1- Þahsi hürriyet.
2- Ýçtimai hürriyet. Bu ikinci grupta bilhassa basýn hürriyeti ve basýnýn efkârý umumiye üzerindeki rolü oldukça uzun bir þekilde izah edilmiþtir. Ancak esas fikir þu cümlede özetlenmiþtir:
''En büyük hakikatler ve terakkiler, fikirlerin serbest ortaya konmasý ve teati edilmesi (karþýlýklý alýnmasý, verilmesi) ile meydana çýkar ve yükselir.''
Fakat yine bütün bu yazýlarda vatandaþýn her türlü medeni haklarý karþýsýnda vazife mesuliyetinin olduðu fikri paralel olarak ifadesini bulmuþtur. Onun için ''Vatandaþlarýn teþebbüs ve mesuliyet hisleri ne kadar inkiþaf ederse (geliþirse) devlet için o kadar iyidir'' diyor Atatürk.
Hürriyetin bir neticesi olarak vatandaþlarýn eþit haklara sahip olmalarýný anayasanýn esaslý bir hükmü olarak kabul eden Atatürk, ''Eþitlikten maksat; kanun önündeki haklarda eþitliktir.''
Atatürk'ün bu ''medeni bilgiler'' vesilesiyle kaleme aldýðý ve bizleri de çalýþtýrdýðý konularda, cumhuriyetimize temel olan prensiplerinde kanuna ve asrýmýzýn umumi hukuk kaidelerine uyan esaslar bulunmaktadýr. O, Türk vatandaþlarýna hak tanýdýðý yerde bir vazife karþýlýðýný koymak istemiþtir. ''Tembellik bütün fenalýklarýn anasýdýr'' atasözü karþýsýnda çalýþmanýn ferdi ve içtimai vazife olduðunu belirtmiþtir.
Vatandaþ, milletin bir ferdi olarak aile ve cemiyete karþý vazifelidir. ''Milletin, medeni beþeriyetin bir ailesi olmasý bakýmýndan bütün insanlýða karþý vazifeleri'' olduðu üzerinde bilhassa durulmuþtur.
Böylece Atatürk, Türk vatandaþýnýn medeni âlemde, hür, eþit vazife ve hak sahibi, mesuliyetlerini müdrik kiþiler topluluðu olarak millet bütününü teþkil etmesinde en büyük medeni vasfý bulmuþtur.
Ýþte bundan sonraki konularda K. Atatürk'ün hem bu çalýþmalarýndan ve el yazýlarýndan bazý örnekler verirken, hem de onun çeþitli konular için söylemiþ olduðu cümleleri bir araya getirdim. Bu örneklerle bir devlet adamýnýn entelektüel yaþantýsýndan bazý örnekleri vermiþ oluyorum.

M. KEMAL ATATÜRK'ÜN FÝKÝR HAYATI

Prof.Dr. Affet Ýnan

(M.Kemal Atatürk'ten Yazdýklarým kitabýnýn ayný baþlýklý bölümü)
"Milletleri kurtaranlar yalnýz ve ancak öðretmenlerdir." diyen Atatürk, öðretim ve eðitim meselelerine çok önem vermiþtir.
"Hayatta en hakiki mürþit ilimdir" dediði zaman, ilmin yol gösterebileceðini, hayatý aydýnlatacaðýný mürþit (doðru yol gösterici) kelimesiyle ifade eden M. Kemal acaba niçin bununla yetinmeyerek "en hakiki" sýfatlarýný eklemek lüzumunu hissetmiþtir? insan bu cümleyi okurken ve üzerinde düþünürken mutlaka "en hakiki" kelimeleri üzerinde duraklamadan geçemeyecektir.
M. Kemal kendi yetiþtiði devrin müspet ilimlerini mesleki ihtisasý bakýmýndan öðrendiði vakit, berrak ve müspet bir görüþe sahip olabildiðini ve herhangi bir mesleði riyazî (matematiksel) bir katiyetle halletmeyi hedef tuttuðunu söylerdi.
M. Kemal'in yetiþme tarzý, öðrenim hayatý ve sosyal çevresinin tesirleri O'nu okumaya çok teþvik etmiþtir. Hayatýnýn her devresinde kitap O'nun için en deðerli bir varlýktýr.
"Milletimizin siyasi, içtimai hayatýnda, milletimizin fikri terbiyesinde de rehberimiz ilim ve fen olacaktýr." dediði zaman hep ayný prensiplerin telkini üzerinde durmuþtur.
Nutuklarý ve sözlerinin her zaman için bir fikir hareketine yol açmasý, zamanýnýn neþriyatýndan faydalandýðý ve daima bir entelektüel muhitin tartýþmalarýný sevdiði içindir.
Atatürk'ün okuduðu kitaplar üzerindeki iþaretleri incelemek pek ilgi çekici sonuçlar verir.
Kitabýmýn bu bölümünde vereceðim örnekler Atatürk'ün belirli konular üzerindeki çalýþmalarýdýr.
Bu vesile ile Atatürk'ün çevresinde konuþulan konular ve çeþitli meseleler üzerindeki düþünceleri de tespit etmek istiyorum.
Atatürk'ün etrafýndaki toplantýlardan daima bahsedilmektedir. Burada bulunanlar hatýralarýný kendi görüþlerine göre yazmýþlardýr. Tarihçi ve ediplerimiz ise bu toplantýlarý iþittikleri veya okuduklarýndan çýkardýklarý neticeye göre yazmak istemektedirler.
Benim þahit olduðuma göre Atatürk'ün etrafýnda toplanmalar çok çeþitlidir. Gündüzleri çoðunlukla hususi kütüphanesinde daima birkaç kiþi ile ya çalýþýr veya belirli bir konu üzerinde konuþmalar yapardý. Bunlar otomobil veya motor gezintilerinde devam eder ve çoðunlukla Ankara'da çiftlik evlerinde ya davetliler veyahut oraya toplanmýþ olan halk ile doðrudan doðruya belirli meseleleri konuþur ve fikirlerini sorardý.
Bu hal memleket içi seyahatlerinde daha kesif (yoðun) olarak uygulanýr, trende, vapurda ve uðradýðý her yerde daima yeni konular ve yurt sorunlarý üzerinde yapýlan tetkikler açýklanarak münakaþalar yaptýrmasýný severdi.
Atatürk'ün günlük entelektüel yaþantýsý her zaman her millette tatbikat sahasý bulur ve karþýsýnda imtihana çekilenler eksik olmazdý.
Bir örnek vermek için þu olayý anlatmalýyým. Bir gün diþlerini tedavi etmek için gelen hekime, o sýrada benim elimde okuduðum sosyoloji kitabýndan, sorular sormaya baþladý. Tabii buna derhal cevap verecek durumda olmayan diþ hekimi mahcup olmuþtur. Ben buna müdahale ederek hemen kitabý getirdim ve bunun pek yeni neþriyat olduðunu söyledim. Atatürk bir taraftan da iþi þakaya getirerek diþ hekimine þöyle dedi: "Biliyorum siz kendi mesleðinizde en büyük baþarýyý gösteriyorsunuz, fakat bunun yanýbaþýnda baþka meselelerle de ilgilenerek okumanýzý teþvik etmek istedim ve bu kadar aykýrý bir konuyu bilhassa seçtim." dedi. Diþ hekimi ertesi geliþinde bu konuya ait birçok kitap tedarik ederek (saðlayarak), okumuþ ve bu sefer o, Atatürk'e bunlardan bazý sorular sormuþtu. Buna benzer daha pek çok verilecek örnekler vardýr.
Yine mesela Atatürk'ün motor ile mutad Boðaz gezintilerinde mutlaka bir kitap veya bir mesele konuþma konusu olur ve o gezintinin sonunda herkes bir þeyler öðrenirdi.
Bir de bunlara eklenen Atatürk'ün akþam toplantýlarý vardýr. Buraya davet edilenler, bulunulan çevreye göre deðiþir. Ankara'da bulunduðu zaman âdet þöyle idi: Atatürk'e her gün, genel sekreter gelen evrak üzerinde bilgi verir ve emirlerini alýr. Duruma göre memleket meseleleri ve dýþ olaylar için kendisi direktifler verir, bazen de meseleleri derinlemesine soruþturur, bilgi alýrdý. Bu arada Baþbakan ve bakanlardan bazýlarý lüzum gördükleri zaman yine hükümet meselelerini görüþmeye gelirlerdi.
Akþam üzeri baþyaver yanýna gelir ve sofraya kimlerin davet edilmesini emrettiklerini sorardý. Atatürk bu listenin, o günkü çalýþtýðý ve okuduðu kitaplarla ilgili olmasýný ister ve ona göre yazdýrýrdý. derhal burada þuna da iþaret etmeliyim ki, Atatürk devrinin, mesleklerinde isim yapmýþ þahýslarý daima onun etrafýnda toplanmýþtýr. Onun için memleketin aydýn kiþilerini o muhitte tanýmak ve konuþmak daima mümkün olmuþtur. Bu sadece Ankara ve Ýstanbul'da deðil, memleketin çeþitli yerlerine gidildiði vakit de böyle olur, o çevrenin tanýnmýþ aydýn kiþileri bu toplantýlara çaðýrýlýrdý. Ancak her akþam baþyaverin yazdýðý listedeki kimseler; bazen mazeretleri olur gelemezler veya orada bulunamazlar, onun için listelerde yazýlý olanlar her zaman bir araya gelemezler veyahut toplandýktan sonra da çaðýrýlanlar olurdu. Devlet adamlarý bilhassa Baþbakan, Ýç ve Dýþiþleri Bakanlarý ise istedikleri zaman gelebilirlerdi.
Þimdi, bu kitabýmda bazý el yazýsý ile olan belgeleri yayýnlama vesilesiyle, þahidi olduðum olaylar hakkýnda bilgi vermek istiyorum. Ancak kendi mesleki hayatýmdan bahsetmemin mazur görülmesini rica ederim.
1929-1930 yýlýnda Ankara Musiki Muallim Mektebi'nde öðretmenlik görevime, yurt bilgisi ve tarih derslerini vermek üzere baþlamýþtým. Yurt bilgisi için okutacaðým ders kitabýný Atatürk gördüðü zaman bunu yeterli bulmamýþtý. Kitabýn konularý ise kendisini de ilgilendirdiði için evvela benim Fransýz lisesinde okuduðum "Instruction Civique" kitabýndan bazý tercümeler yapmamý istedi. Ayný zamanda bu konulara ait çeþitli kitaplarý, genel sekreteri Tevfik Býyýkoðlu'na araþtýrtarak Almancadan tercümeler yaptýrmýþtý. Kendisi Fransýzcadan ve Türkçeden okuduklarýna bu tercümelerden de istifade ederek, bazý konularý bizzat yazmýþ veya bizlere yani bana ve genel sekretere dikte ettirmiþtir. Benim o zamanki çalýþmalarým bu konulara ait kitaplarý aramak, okumak ve icap ederse tercüme ederek notlar almak idi. Bu suretle yurt bilgisi derslerimi program uyarýnca, bu yeni incelemelere göre veriyordum. Okulda kýz ve erkek öðrenciler beraber okuyorlardý; o tarihte yürürlükte olan kanunlarýmýzda kadýnlara seçim hakký tanýnmýþ deðildi.
Bir ders tatbikatý olarak, bütün ders verdiðim sýnýflarda Belediye Kanunu'na göre seçim denemesi yaptýrdým. Öðrenciler heyecanla bu iþte çalýþtýlar, rey kutularý hazýrladýlar. O zaman yürürlükte olan Belediye Kanunu tam manasýyla tatbik edildi ve belediye baþkaný olarak da bir kýz arkadaþlarýný seçtiler. Bunun üzerine bir erkek öðrencinin itirazý ile karþýlaþtým. Diyordu ki: "Mevcut kanunun bize öðrettiðine göre kadýnlarýn rey verme haklarý olmadýðý gibi; seçilemezler de". Öðrenci itirazýnda haklý idi, ama ben öðretmen olarak þu telkinde bulunmayý uygun buldum. "Bu öðrendikleriniz ilerisi için sizlere lüzumlu olacaktýr. Kadýnlarýmýz da yakýnda rey hakký kazanacaktýr." dedim. Fakat bu sözlerimin erkek öðrenci karþýsýnda öðretmenlik otoritesinin ötesine geçmeyeceði muhakkaktý.
Ýþte böylece öðrencilerimden birinin bu itirazý ve sorularý beni kadýn haklarý üzerinde çalýþmaya teþvik etti.
Ayný gün Gazi Orman Çiftliði'ndeki Marmara Köþkü'nde Atatürk ile Ýçiþleri Bakaný Þükrü Kaya'ya bu olayý ve Türk kadýný olarak rey hakkýna malik olmadýðýmýzdan duyduðum üzüntüyü anlattým.
Atatürk bana bu konuda çalýþmamý ve baþka memleketlerde meselelerin nasýl halledilmiþ olduðunu tetkik etmemi tavsiye etti. Ýtiraf edeyim ki o sýralarda ben bu hususta hemen hiç bilgi sahibi deðildim. Fakat kýz ve erkek öðrencilerimin karþýsýna, bu haklardan mahrum olan bir öðretmen olarak da çýkmak istemiyordum. Çok severek baþladýðým öðretmenlik hayatýndan ve vazifesinden ayrýlmak da bana aðýr gelecekti. Bununla beraber Atatürk'e þunu söylemekten de kendimi alamadým: ''Hiç olmazsa erkek öðrencim kadar bir hak sahibi olmadan o sýnýfa ders veremeyeceðim'' dedim. Bu sýrada Ýçiþleri Bakaný Þükrü Kaya; BM Meclisi'nde bir yýldan beri müzakere edilmekte olan Belediye Kanunu'nda bu iþin ele alýnabileceðini ifade etti. Atatürk düþünüyordu. Birden ''Baþvekille konuþuruz, fakat bu meselede hazýrlýklý olmak ve münakaþa etmek lazýmdýr'' dedi. Kendisi o akþam Çankaya Köþkü'ne devlet adamlarýndan, Hukuk Mektebi (o zaman henüz fakülte deðildi) hocalarýndan ve daha baþka bu meseleleri konuþabilecek kimseleri davet ettirdi. Konu açýldýðý vakit, kadýnlarýn rey hakkýna taraftar olanlar bulunduðu gibi buna karþý olanlarýn fikirleri de tartýþýlmaya baþlandý. Ben heyecanlý idim ama, tam inandýrýcý deliller bulamýyordum. Fakat o günden sonra birçok kitap okumaya baþladým. Diðer memleketlerdeki durum hakkýnda bilgi sahibi oldukça bu münakaþalar benim için daha istifadeli oluyordu. Þimdi BM Meclisi zabýtlarýnda bu meseleyi tetkik edecek olursak durumu þöyle tespit edebiliriz: 20 Mart 1929 tarihinde Baþvekil Ýsmet (Ýnönü) imzasýyla hükümet teklifi olarak BM Meclisi'ne verilen tezkerede þunlar yazýlýdýr: ''Dahiliye Vekâleti'nce hazýrlanan ve Ýcra Vekilleri Heyeti'nin 6.3.1929 tarihli içtimaýnda yüksek Meclis'e arzý kararlaþtýrýlan Belediye Kanun layihasý (tasarýsý) esbabý mucibesiyle (gerekçesiyle) birlikte takdim olunmuþtur.''
Bu kanun tasarýsýnýn uzun gerekçe kýsmýnda kadýnlarýn rey verme meselesi teklif edilmemiþtir.
Fakat tam bir yýl sonra 20 Mart 1930'da kanunun müzakeresi için BM Meclisi'nde müstaceliyet (ivedilik) kararý alýnýyor. 22 Mart 1930 Cumartesi, 24 Pazartesi, 27 Perþembe, 29 Cumartesi ve 31 Mart Pazartesi bu kanun üzerine çeþitli yönlerden münakaþa ve müzakereler oluyor. Nihayet 3 Nisan 1930 Perþembe günü 164 maddeli Belediye Kanunu kadýnlara da rey verme ve seçme hakký vererek kabul edilmiþ oluyor. Ayný gün Türkocaðý salonunda Atatürk'ün de hazýr bulunduðu bir toplantýda ilk konferansýmý Kadýn Haklarý üzerine vermiþtim.
Yurt Bilgisi'nin programýna göre diðer konular da bu yukarýda açýkladýðým tarzda hazýrlanýrdý. Ben bunlarý ders planýma uygun olarak tertip ederdim (düzenlerdim). Bir kýsmýný ise broþür olarak bastýrýr, öðrencilerime daðýtýrdým. Fakat bu konularýn asýl ilgi çekici yönü, Atatürk'ün toplantýlarýnda bulunanlarýn arasýnda tartýþmalarýn yapýlmasý idi. Devlet adamlarý, askeri erkân, hukukçular, edipler ve günün diðer aydýn kiþileri arasýnda konu ortaya atýlýr, herkes fikrini ve bilgisini açýklamak fýrsatýný bulurdu.
Kara tahta yemek odasýnýn baþlýca mobilyalarýndan biri idi. Bunun üzerine konuþanlar, icap ederse (gerekirse) yazarak veya çizgilerle fikirlerini anlatma yolunu tutarlardý. Konuþmalar, muntazam ve usulüne göre, ya Atatürk tarafýndan idare edilir veyahut bu idareyi baþka bir arkadaþýna verirdi. Bu konuþmalar çok faydalý ve bilhassa benim için çok öðretici idi. Elimde daima kâðýt kalem bulunduðu için de hemen her þeyi not ederdim. Ayrýca bir tarif veya bir mesele üzerinde daha etraflý konuþulmasýný temin için sorular yazdýrýlýr ve davetlilerin ertesi akþama hazýrlýklý gelmeleri temin edilirdi. Devlet adamlarýmýzýn Atatürk'ün özel kütüphanesinden okumalarý için birer kitapla çýktýklarý çok olurdu. Bu vesile ile devlet teþkilatýmýz ve kanunlar üzerinde konuþulur ve günün ihtiyaçlarý göz önünde tutulduðu gibi medeni icaplarýn sosyal bünyemizdeki yararlý olabilecek prensipleri görüþülürdü. Tabii bu arada günün siyasi olaylarý, memleket meseleleri, tarihi konular da konuþma konusu olurdu. Þimdi bu açýklamalardan sonra ''Medeni Bilgiler'' adýný verdiðimiz Yurt Bilgisi'ne ait belgelerin elimde olanlarýný þöyle sýralayabilirim:
1- Tercümeler ve çeþitli notlar.
2- El yazýlarýyla ilk müsveddeler (Bunlar Atatürk'ün, Tevfik Býyýkoðlu ve benim) üzerinde düzeltmeler, ilaveler ve çýkarmalar vardýr.
3- Tape edildikten sonra yeniden ilave düzeltmeler olan kýsýmlar.
4- Bütün devlet ve hükümet teþkilatýndan toplanmýþ olan bilgileri içine alan dosyalar (Bunlar sonradan Recep Peker'e verilmiþ ve onun hazýrlamasýyla Medeni Bilgiler'in II. cildi basýlmýþtýr.
Ýþte bütün bu yazýlardan sonra yayýmlanan broþür ve kitaplar ise þöyle sýralanabilir.
1- Broþür ve risale þeklinde ''Türk Çocuklarýna Yurt Bilgisi Notlarý'' Ankara 1929.
2- Her konu için ayrý kitap olarak: Ýntihap 72 sayfa, Askerlik Vazifesi 77 sayfa, Þirketler ve Bankalar 172 sayfa, Vergi Bilgisi 98 safya. Bu dört kitap 1930 yýlýndan Ýstanbul'da basýlmýþtýr (3).
3- Bütün bu konularýn toplu olarak bir arada basýlmýþ kitabý (141 sayfa) ''Vatandaþ için Medeni Bilgiler'' adýný taþýr. Ýstanbul 1930.
4- ''Vatandaþ Ýçin Medeni Bilgiler'' adý altýnda orta okullara okutulmak üzere basýlmýþ olanlar ise þu tarihlerdedir: Mariif Vekâleti Milli Talim ve Terbiye Dairesi'nin 7.IX.1931 tarih ve 2297 sayýlý emriyle 7.VI.1932 ve 1908 (191 sayfa).
27.VI.1933 tarih ve 3113 sayýlý emriyle (302 sayfa). Bu kitaplar pek çok adette basýlmýþtýr. Ancak her basýlýþta yeniden üzerinde düzeltmeler, ilaveler yapýlmýþ veyahut bazý kelimeler çýkarýlmýþtýr. Mesela 1930'da çýkan kitapta ''Mutedil Devletçilik'' (s. 79) konmuþ iken sonradan ''mutedil'' kelimesi silinmiþtir. Bu kitabýn ilk sayfasýnda ''Vatandaþ için medeni bilgiler neden bahseder?'' baþlýðý altýnda Atatürk'ün el yazýsý ile ilaveler vardýr. ''Ýþte vatandaþlara gerek devlet ve hükümetle ve gerek aralarýndaki münasebete nazaran mevcut vazifeleri ve haklarý ve umumiyetle devlet teþkilatýný öðreten bilgiler, medeni Bilgiler namý altýnda toplanmýþtýr.'' S. 11 Ýstanbul 1930.
Yukarýda da izah ettiðim gibi bütün bu konular üzerindeki çalýþmalar ve Atatürk'ün muhitinde olan münakaþalar daima çok ilgi çekici olmuþtur. Ancak, bu kitabýn didaktik yani öðretim usulüne uygun bir tertip içinde olmasý ve üslubunun sadeleþtirilmesi lazýmdý. Bu bakýmdan okullarda okutulmasýna devam için bazý çalýþmalarým oldu ise de, zamanýmý tamamen tarihi konulara ve Cenevre'de üniversite tahsiline verdiðim için bu iþ neticelenmemiþtir.
Bu kitaplar için hazýrlanan müsveddelerde Atatürk'ün el yazýlarý vardýr. Bunlarýn hemen hepsini bir kitabýmda yayýmladým (4). Bu kitapta birkaçýný örnek olarak veriyorum. Þimdi bazý meseleler üzerinde durmak istiyorum. Mesela ''Millet'' bahsi için toplanan notlar þöyledir: Hukuku Esasiye: 1. Siyasi varlýkta birlik, 2. Irk birliði, 3. Lisan birliði, 4. Din birliði.
Mehmet Emin Bey: 1. Mazi birliði, 2. Lisan birliði, 3. His birliði, 4. Gaye birliði, 5. Menfaat birliði, 6. Irk birliði, 7. Toprak ve iklim birliði.
Ansiklopedi: 1. Menþe birliði, 2. Cismani benzeyiþ, 3. Ahlak karabeti, 4. Tarih yauht siyasi karabet, 5. Ayný memlekette sakin olmak.
Bütün bu notlardan ve daha baþka okunan kitaplardan çýkan netice þöyle formüle edilmiþtir: ''Millet dil, kültür ve mefkûre (ülkü) ile birbirine baðlý vatandaþlarýn teþkil ettiði siyasi ve içtimai bir heyettir.'' Bu münasebetle o tarihte yürürlükte olan anayasamýza (Teþkilatý Esasiye) dayanarak Atatürk'ün notu þudur: ''Bizim telakkimize göre siyasi kuvvet milli irade ve hakimiyet, milletin vahdet (birlik) halinde müþterek (ortak) þahsiyetine aittir, birdir, taksim ve tefrik (ayrýlmaz) ve ferað olunamaz.
Hâkimiyet bahsinde ise þu cümlelerin önemine iþaret etmeden geçemeyeceðim: ''Artýk bugün demokrasi fikri daima yükselen bir denizi andýrmaktadýr. XX. asýr birçok müstebit hükümetlerin bu denizde boðulduðunu göstermiþtir. Demokrasi prensibi, hâkimiyeti istimal eden (kullanan) vasýta ne olursa olsun esas olarak milletin hâkimiyete sahip olmasýný ve sahip kýlýnmasýný icap ettirir.'' (gerektirir).
Hak ve vazife üzerine olan yazýlar ayrý bir baþlýk altýnda yazýlmýþtýr. Atatürk diyor ki: ''Haklarýn en birincisi yaþamak hakkýdýr'' diðer bütün haklar ve bu haklara mukabil vazifeler hep yaþamak hakkýna dayanýr. Þüphe yok ki insanýn yaþamak hakký onu diðerlerinin yaþamak hakkýna riayet etmek vazifesiyle baðlar. Bir insanýn hakký diðer bir insan için vazife olur. Hakkýn bulunduðu yerde vazife ve vazifenin bulunduðu yerde hak vardýr... Ýnsanlar içtimai hayatta haklardan ve vazifelerden örülmüþ bir þebeke içinde tasavvur olunabilir.'' Bu ifadelerden sonra diðer önemli bir izah da, hak ve vazifeyi hukuk kaidelerinin tayin ettiði ve bunun devlet tarafýndan tatbik edildiðidir. Atatürk'ün yazýsý aynen þöyle:
''Tabiaten her insan içinde yaþadýðý cemiyette hayatýn en mesut, en kolay, en tatlý, taraflarýnýn kendisine düþmesini ister ve en kuvvetli olan kendisinden zayýf olanlarý hiçe sayar. Bunun neticesi huzur, sükûn, emniyet ve intizam içinde yaþamak imkânsýzdýr. Ýþte insanlar arasýnda kavga yerine birbirine yardým, karþýlýklý hürmet, intizam koyan, herkese haklarýný ve vazifelerini tanýtan hukuk kaideleri ve kuvvetin bulunmasý sayesinde kabildir. Devlet herkesin hakkýný ve vazifelerini tayin eder. Hiç kimse tayin edilen hudut haricinde bir hak iddia edemez. Bunun gibi kendisi de fazla hiçbir vazife ile mükellef tutulamaz.''
Bu bahsin sonuna eklenen fikir ise, bu haklarýn ihlali ve vazifelerin ihmali halinde zarara uðrayan hem fert hem de cemiyet olduðuna göre bunun tatbiki ve kontrolünün devlet müessesesine ait olacaðýdýr.
Bu münasebetle Atatürk'ün üzerinde en çok kitap okuduðu ve bizleri çalýþtýrdýðý mefhum (kavram) da ''Hürriyet'' kelimesi olduðuna iþaret etmeliyim. Bunun için kitapta yayýmlananlardan gayri elimdeki notlarýn mahiyeti çok ilgi çekicidir. Hürriyet bahsi için tercümeler olduðu gibi ayrýca da Atatürk bazý arkadaþlarýndan hürriyetin tarifini istemiþ. Mesela Erzurum mebusu Tahsin (Uzer) 25.1.1930 tarihindeki yazýsýnda þöyle bir tarif veriyor: ''Ferdin, memleketinde bütün hukukuna malikiyetidir.''
Diðer bir kâðýtta yazýsýný tanýyamadýðým bir þahsýn þu izahý var:
''Fertlerin cemiyete ihtiyarlarýyla terk ettikleri haklarýndan mütebakisini (kalaný), diledikleri gibi kullanabilmeleridir.'' Ayný kâðýdýn arkasýnda baþka bir yazý ile þu not var:
1- Hürriyet kendini bizzat kendi içinde yok eden bir mefhumdur.
Bu küçük kâðýtlarýn içinde Atatürk'ün el yazýsý ile olan tarif ise çok kýsa ''Hürriyet, insanýn mutlak olarak düþündüðünü yapabilmesidir.''
Bu notlardan sonra Atatürk'ün ''Hürriyet'' üzerine uzun yazýlarý vardýr. Bu yazýlarýn kaleme alýndýðý tarih 1930 yýlýnýn Ocak ve Þubat aylarýdýr.
Bu notlardan hürriyete ait geniþ izahat verilmiþtir. ''Hürriyet insanýnýn düþündüðünü ve dilediðini baþka birinin hiçbir tesir ve müdahalesi olmaksýzýn mutlak olarak yapabilmesidir. Bu hürriyet kelimesinin en geniþ tarifidir. Ýnsanlar bu manada hürriyete hiçbir zaman sahip olamamýþlardýr ve olamazlar. Çünkü malumdur ki insan tabiatýn mahlukudur. Tabiatýn kendisi dahi mutlak hür deðildir. Kainatýn kanunlarýna tabidir.''
Bundan sonraki açýklamalarda ise tarihi seyre göre mutlak idarelerde fertlerin hüriyetlerinin tamamen hükümdarýn elinde olduðu ve asýrlar boyunca fertlerin þahsi hürriyetleri için mücadele ettikleri anlatýlýr. Atatürk'ün yazýsýnda netice olarak þu hüküm var:
''Ferdi haklar nazariyesinin temeli þöyle kuruldu: Her türlü hakkýn menþei (kökeni) ferttir. Çünkü þe'ni (kötü) hür ve mes'ul olan mahluk yalnýz insandýr. Fakat diðer taraftan insanlarýn içtimai ve siyasi teþekküller halinde bulunmasý da tabii ve lüzumludur. Bu teþekküler ise kýsmen zaruri mukadder kanunlar ahkamýna göre tekabül eder'' diye kaydedildikten sonra, ferdi hürriyeti ve hakký temin eden devletin mütekâmil (geliþmiþ) bir müessese (kurum) olacaðý ileri sürülüyor. Bununla beraber Atatürk'ün bundan sonraki açýklamalarýnda ferdi hürriyete dayanan içtimai ve medeni insan hürriyetini temin eden kuvvetin ise devlet bünyesinde mevcut olmasý lazým geldiði ve devletin millete karþý esas vazifesinin bu olduðu kabul ediliyor.
Diðer taraftan ''Ferdi hürriyet derecesi devlet faaliyetini zaafa (zayýf) düþürmemek lazýmdýr. Devletsiz bir cemiyet veyahut zayýf bir devlet hayatýnýn neticesi herkesin herkese karþý mücadelesidir. Bu mücadele ekseriyetin hürriyetini boðmayacak þekilde tadil olmak (deðiþtirmek) lazýmdýr. Tadil keyfiyeti ferdin mesuliyeti teþebbüsüne ve inkiþafýna halel verecek dereceye götürülmemelidir. Teþkilatý Esasiye m. 68'de ''Her Türk hür doðar hür yaþar'' maddesinin tekrarýndan sonra Atatürk þu hükmü veriyor:
''Türkler demokrat, hür ve mesul vatandaþlardýr.'' ''Türk cumhuriyetinin kurucularý ve sahipleri bizzat kendileridir.''
Bu cümlesiyle Atatürk millet bütününe deðer vermenin önemine iþaret ediyor.
''Hürriyet mefhumu içinde ''medeni vatandaþ'' olmanýn esaslarý ve prensipleri böylece açýklanmýþ oluyor. Mesela yine ''Bir milletin kültürü (hars) yükseldikçe ferdi hürriyetin tatbikat safhalarý (uygulama evreleri) geniþler ve çoðalýr. Muhtelif þekilde birbirinden ayrý ve müstakil ferdi hürriyetler meydana çýkar. Bu hürriyetler mahiyet (nitelik) ve tabiatlarýna göre iki grubu ayrýlýrlar:
1- Þahsi hürriyet.
2- Ýçtimai hürriyet. Bu ikinci grupta bilhassa basýn hürriyeti ve basýnýn efkârý umumiye üzerindeki rolü oldukça uzun bir þekilde izah edilmiþtir. Ancak esas fikir þu cümlede özetlenmiþtir:
''En büyük hakikatler ve terakkiler, fikirlerin serbest ortaya konmasý ve teati edilmesi (karþýlýklý alýnmasý, verilmesi) ile meydana çýkar ve yükselir.''
Fakat yine bütün bu yazýlarda vatandaþýn her türlü medeni haklarý karþýsýnda vazife mesuliyetinin olduðu fikri paralel olarak ifadesini bulmuþtur. Onun için ''Vatandaþlarýn teþebbüs ve mesuliyet hisleri ne kadar inkiþaf ederse (geliþirse) devlet için o kadar iyidir'' diyor Atatürk.
Hürriyetin bir neticesi olarak vatandaþlarýn eþit haklara sahip olmalarýný anayasanýn esaslý bir hükmü olarak kabul eden Atatürk, ''Eþitlikten maksat; kanun önündeki haklarda eþitliktir.''
Atatürk'ün bu ''medeni bilgiler'' vesilesiyle kaleme aldýðý ve bizleri de çalýþtýrdýðý konularda, cumhuriyetimize temel olan prensiplerinde kanuna ve asrýmýzýn umumi hukuk kaidelerine uyan esaslar bulunmaktadýr. O, Türk vatandaþlarýna hak tanýdýðý yerde bir vazife karþýlýðýný koymak istemiþtir. ''Tembellik bütün fenalýklarýn anasýdýr'' atasözü karþýsýnda çalýþmanýn ferdi ve içtimai vazife olduðunu belirtmiþtir.
Vatandaþ, milletin bir ferdi olarak aile ve cemiyete karþý vazifelidir. ''Milletin, medeni beþeriyetin bir ailesi olmasý bakýmýndan bütün insanlýða karþý vazifeleri'' olduðu üzerinde bilhassa durulmuþtur.
Böylece Atatürk, Türk vatandaþýnýn medeni âlemde, hür, eþit vazife ve hak sahibi, mesuliyetlerini müdrik kiþiler topluluðu olarak millet bütününü teþkil etmesinde en büyük medeni vasfý bulmuþtur.
Ýþte bundan sonraki konularda K. Atatürk'ün hem bu çalýþmalarýndan ve el yazýlarýndan bazý örnekler verirken, hem de onun çeþitli konular için söylemiþ olduðu cümleleri bir araya getirdim. Bu örneklerle bir devlet adamýnýn entelektüel yaþantýsýndan bazý örnekleri vermiþ oluyorum.

atatürk kadar degerli bir insan yoktur bunu herkes bilmeli:)))

atatürkü etkileyen olaylar

ataturk
 

atatürkün fýkýr hayatýný etkýleyen faktorler nelerdýr

Mustafa Kemal, olaylara ve geleceðe ait görüþleri ile her alanda düþünceleri olan büyük bir fikir adamý idi. Deðiþik konulardaki görüþ ve düþüncelerini kafasýnda oluþtururken olaylardan ve okuduðu tarih kitaplarýndan yararlandý. Bütün hayatý boyunca okumayý ve okuduklarýný deðerlendirmeyi ihmal etmedi.
Mustafa Kemal, düþüncelerini þanlý Türk tarihini inceleyerek oluþturmuþtur. Türk tarihini okurken yalnýz Osmanlý ve Selçuklu dönemiyle sýnýrlý olarak deðil, çok daha gerilere giderek dünya tarihi çerçevesinde inceledi. Mustafa Kemal, fikirlerini akla ve bilime dayandýrmýþtýr. Mustafa Kemal'in, devlet, millet ve insanlýk idealine ait düþünceleri Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin milli politikasýný belirlemiþtir. Görüldüðü gibi Atatürk'ün en belirgin özelliklerinden biri fikir adamý olduðu kadar, fikirlerini uygulayan bir aksiyon insaný olmasý idi. Fikir ve düþünceleri "Atatürkçü Düþünce Sistemi"ni oluþturdu. Ýnandýðý bu düþüncelerini uygulayarak yepyeni bir devlet ve toplum meydana getirdi

M. KEMAL ATATÜRK'ÜN FÝKÝR HAYATI

Prof.Dr. Affet Ýnan

(M.Kemal Atatürk'ten Yazdýklarým kitabýnýn ayný baþlýklý bölümü)
"Milletleri kurtaranlar yalnýz ve ancak öðretmenlerdir." diyen Atatürk, öðretim ve eðitim meselelerine çok önem vermiþtir.
"Hayatta en hakiki mürþit ilimdir" dediði zaman, ilmin yol gösterebileceðini, hayatý aydýnlatacaðýný mürþit (doðru yol gösterici) kelimesiyle ifade eden M. Kemal acaba niçin bununla yetinmeyerek "en hakiki" sýfatlarýný eklemek lüzumunu hissetmiþtir? insan bu cümleyi okurken ve üzerinde düþünürken mutlaka "en hakiki" kelimeleri üzerinde duraklamadan geçemeyecektir.
M. Kemal kendi yetiþtiði devrin müspet ilimlerini mesleki ihtisasý bakýmýndan öðrendiði vakit, berrak ve müspet bir görüþe sahip olabildiðini ve herhangi bir mesleði riyazî (matematiksel) bir katiyetle halletmeyi hedef tuttuðunu söylerdi.
M. Kemal'in yetiþme tarzý, öðrenim hayatý ve sosyal çevresinin tesirleri O'nu okumaya çok teþvik etmiþtir. Hayatýnýn her devresinde kitap O'nun için en deðerli bir varlýktýr.
"Milletimizin siyasi, içtimai hayatýnda, milletimizin fikri terbiyesinde de rehberimiz ilim ve fen olacaktýr." dediði zaman hep ayný prensiplerin telkini üzerinde durmuþtur.
Nutuklarý ve sözlerinin her zaman için bir fikir hareketine yol açmasý, zamanýnýn neþriyatýndan faydalandýðý ve daima bir entelektüel muhitin tartýþmalarýný sevdiði içindir.
Atatürk'ün okuduðu kitaplar üzerindeki iþaretleri incelemek pek ilgi çekici sonuçlar verir.
Kitabýmýn bu bölümünde vereceðim örnekler Atatürk'ün belirli konular üzerindeki çalýþmalarýdýr.
Bu vesile ile Atatürk'ün çevresinde konuþulan konular ve çeþitli meseleler üzerindeki düþünceleri de tespit etmek istiyorum.
Atatürk'ün etrafýndaki toplantýlardan daima bahsedilmektedir. Burada bulunanlar hatýralarýný kendi görüþlerine göre yazmýþlardýr. Tarihçi ve ediplerimiz ise bu toplantýlarý iþittikleri veya okuduklarýndan çýkardýklarý neticeye göre yazmak istemektedirler.
Benim þahit olduðuma göre Atatürk'ün etrafýnda toplanmalar çok çeþitlidir. Gündüzleri çoðunlukla hususi kütüphanesinde daima birkaç kiþi ile ya çalýþýr veya belirli bir konu üzerinde konuþmalar yapardý. Bunlar otomobil veya motor gezintilerinde devam eder ve çoðunlukla Ankara'da çiftlik evlerinde ya davetliler veyahut oraya toplanmýþ olan halk ile doðrudan doðruya belirli meseleleri konuþur ve fikirlerini sorardý.
Bu hal memleket içi seyahatlerinde daha kesif (yoðun) olarak uygulanýr, trende, vapurda ve uðradýðý her yerde daima yeni konular ve yurt sorunlarý üzerinde yapýlan tetkikler açýklanarak münakaþalar yaptýrmasýný severdi.
Atatürk'ün günlük entelektüel yaþantýsý her zaman her millette tatbikat sahasý bulur ve karþýsýnda imtihana çekilenler eksik olmazdý.
Bir örnek vermek için þu olayý anlatmalýyým. Bir gün diþlerini tedavi etmek için gelen hekime, o sýrada benim elimde okuduðum sosyoloji kitabýndan, sorular sormaya baþladý. Tabii buna derhal cevap verecek durumda olmayan diþ hekimi mahcup olmuþtur. Ben buna müdahale ederek hemen kitabý getirdim ve bunun pek yeni neþriyat olduðunu söyledim. Atatürk bir taraftan da iþi þakaya getirerek diþ hekimine þöyle dedi: "Biliyorum siz kendi mesleðinizde en büyük baþarýyý gösteriyorsunuz, fakat bunun yanýbaþýnda baþka meselelerle de ilgilenerek okumanýzý teþvik etmek istedim ve bu kadar aykýrý bir konuyu bilhassa seçtim." dedi. Diþ hekimi ertesi geliþinde bu konuya ait birçok kitap tedarik ederek (saðlayarak), okumuþ ve bu sefer o, Atatürk'e bunlardan bazý sorular sormuþtu. Buna benzer daha pek çok verilecek örnekler vardýr.
Yine mesela Atatürk'ün motor ile mutad Boðaz gezintilerinde mutlaka bir kitap veya bir mesele konuþma konusu olur ve o gezintinin sonunda herkes bir þeyler öðrenirdi.
Bir de bunlara eklenen Atatürk'ün akþam toplantýlarý vardýr. Buraya davet edilenler, bulunulan çevreye göre deðiþir. Ankara'da bulunduðu zaman âdet þöyle idi: Atatürk'e her gün, genel sekreter gelen evrak üzerinde bilgi verir ve emirlerini alýr. Duruma göre memleket meseleleri ve dýþ olaylar için kendisi direktifler verir, bazen de meseleleri derinlemesine soruþturur, bilgi alýrdý. Bu arada Baþbakan ve bakanlardan bazýlarý lüzum gördükleri zaman yine hükümet meselelerini görüþmeye gelirlerdi.
Akþam üzeri baþyaver yanýna gelir ve sofraya kimlerin davet edilmesini emrettiklerini sorardý. Atatürk bu listenin, o günkü çalýþtýðý ve okuduðu kitaplarla ilgili olmasýný ister ve ona göre yazdýrýrdý. derhal burada þuna da iþaret etmeliyim ki, Atatürk devrinin, mesleklerinde isim yapmýþ þahýslarý daima onun etrafýnda toplanmýþtýr. Onun için memleketin aydýn kiþilerini o muhitte tanýmak ve konuþmak daima mümkün olmuþtur. Bu sadece Ankara ve Ýstanbul'da deðil, memleketin çeþitli yerlerine gidildiði vakit de böyle olur, o çevrenin tanýnmýþ aydýn kiþileri bu toplantýlara çaðýrýlýrdý. Ancak her akþam baþyaverin yazdýðý listedeki kimseler; bazen mazeretleri olur gelemezler veya orada bulunamazlar, onun için listelerde yazýlý olanlar her zaman bir araya gelemezler veyahut toplandýktan sonra da çaðýrýlanlar olurdu. Devlet adamlarý bilhassa Baþbakan, Ýç ve Dýþiþleri Bakanlarý ise istedikleri zaman gelebilirlerdi.
Þimdi, bu kitabýmda bazý el yazýsý ile olan belgeleri yayýnlama vesilesiyle, þahidi olduðum olaylar hakkýnda bilgi vermek istiyorum. Ancak kendi mesleki hayatýmdan bahsetmemin mazur görülmesini rica ederim.
1929-1930 yýlýnda Ankara Musiki Muallim Mektebi'nde öðretmenlik görevime, yurt bilgisi ve tarih derslerini vermek üzere baþlamýþtým. Yurt bilgisi için okutacaðým ders kitabýný Atatürk gördüðü zaman bunu yeterli bulmamýþtý. Kitabýn konularý ise kendisini de ilgilendirdiði için evvela benim Fransýz lisesinde okuduðum "Instruction Civique" kitabýndan bazý tercümeler yapmamý istedi. Ayný zamanda bu konulara ait çeþitli kitaplarý, genel sekreteri Tevfik Býyýkoðlu'na araþtýrtarak Almancadan tercümeler yaptýrmýþtý. Kendisi Fransýzcadan ve Türkçeden okuduklarýna bu tercümelerden de istifade ederek, bazý konularý bizzat yazmýþ veya bizlere yani bana ve genel sekretere dikte ettirmiþtir. Benim o zamanki çalýþmalarým bu konulara ait kitaplarý aramak, okumak ve icap ederse tercüme ederek notlar almak idi. Bu suretle yurt bilgisi derslerimi program uyarýnca, bu yeni incelemelere göre veriyordum. Okulda kýz ve erkek öðrenciler beraber okuyorlardý; o tarihte yürürlükte olan kanunlarýmýzda kadýnlara seçim hakký tanýnmýþ deðildi.
Bir ders tatbikatý olarak, bütün ders verdiðim sýnýflarda Belediye Kanunu'na göre seçim denemesi yaptýrdým. Öðrenciler heyecanla bu iþte çalýþtýlar, rey kutularý hazýrladýlar. O zaman yürürlükte olan Belediye Kanunu tam manasýyla tatbik edildi ve belediye baþkaný olarak da bir kýz arkadaþlarýný seçtiler. Bunun üzerine bir erkek öðrencinin itirazý ile karþýlaþtým. Diyordu ki: "Mevcut kanunun bize öðrettiðine göre kadýnlarýn rey verme haklarý olmadýðý gibi; seçilemezler de". Öðrenci itirazýnda haklý idi, ama ben öðretmen olarak þu telkinde bulunmayý uygun buldum. "Bu öðrendikleriniz ilerisi için sizlere lüzumlu olacaktýr. Kadýnlarýmýz da yakýnda rey hakký kazanacaktýr." dedim. Fakat bu sözlerimin erkek öðrenci karþýsýnda öðretmenlik otoritesinin ötesine geçmeyeceði muhakkaktý.
Ýþte böylece öðrencilerimden birinin bu itirazý ve sorularý beni kadýn haklarý üzerinde çalýþmaya teþvik etti.
Ayný gün Gazi Orman Çiftliði'ndeki Marmara Köþkü'nde Atatürk ile Ýçiþleri Bakaný Þükrü Kaya'ya bu olayý ve Türk kadýný olarak rey hakkýna malik olmadýðýmýzdan duyduðum üzüntüyü anlattým.
Atatürk bana bu konuda çalýþmamý ve baþka memleketlerde meselelerin nasýl halledilmiþ olduðunu tetkik etmemi tavsiye etti. Ýtiraf edeyim ki o sýralarda ben bu hususta hemen hiç bilgi sahibi deðildim. Fakat kýz ve erkek öðrencilerimin karþýsýna, bu haklardan mahrum olan bir öðretmen olarak da çýkmak istemiyordum. Çok severek baþladýðým öðretmenlik hayatýndan ve vazifesinden ayrýlmak da bana aðýr gelecekti. Bununla beraber Atatürk'e þunu söylemekten de kendimi alamadým: ''Hiç olmazsa erkek öðrencim kadar bir hak sahibi olmadan o sýnýfa ders veremeyeceðim'' dedim. Bu sýrada Ýçiþleri Bakaný Þükrü Kaya; BM Meclisi'nde bir yýldan beri müzakere edilmekte olan Belediye Kanunu'nda bu iþin ele alýnabileceðini ifade etti. Atatürk düþünüyordu. Birden ''Baþvekille konuþuruz, fakat bu meselede hazýrlýklý olmak ve münakaþa etmek lazýmdýr'' dedi. Kendisi o akþam Çankaya Köþkü'ne devlet adamlarýndan, Hukuk Mektebi (o zaman henüz fakülte deðildi) hocalarýndan ve daha baþka bu meseleleri konuþabilecek kimseleri davet ettirdi. Konu açýldýðý vakit, kadýnlarýn rey hakkýna taraftar olanlar bulunduðu gibi buna karþý olanlarýn fikirleri de tartýþýlmaya baþlandý. Ben heyecanlý idim ama, tam inandýrýcý deliller bulamýyordum. Fakat o günden sonra birçok kitap okumaya baþladým. Diðer memleketlerdeki durum hakkýnda bilgi sahibi oldukça bu münakaþalar benim için daha istifadeli oluyordu. Þimdi BM Meclisi zabýtlarýnda bu meseleyi tetkik edecek olursak durumu þöyle tespit edebiliriz: 20 Mart 1929 tarihinde Baþvekil Ýsmet (Ýnönü) imzasýyla hükümet teklifi olarak BM Meclisi'ne verilen tezkerede þunlar yazýlýdýr: ''Dahiliye Vekâleti'nce hazýrlanan ve Ýcra Vekilleri Heyeti'nin 6.3.1929 tarihli içtimaýnda yüksek Meclis'e arzý kararlaþtýrýlan Belediye Kanun layihasý (tasarýsý) esbabý mucibesiyle (gerekçesiyle) birlikte takdim olunmuþtur.''
Bu kanun tasarýsýnýn uzun gerekçe kýsmýnda kadýnlarýn rey verme meselesi teklif edilmemiþtir.
Fakat tam bir yýl sonra 20 Mart 1930'da kanunun müzakeresi için BM Meclisi'nde müstaceliyet (ivedilik) kararý alýnýyor. 22 Mart 1930 Cumartesi, 24 Pazartesi, 27 Perþembe, 29 Cumartesi ve 31 Mart Pazartesi bu kanun üzerine çeþitli yönlerden münakaþa ve müzakereler oluyor. Nihayet 3 Nisan 1930 Perþembe günü 164 maddeli Belediye Kanunu kadýnlara da rey verme ve seçme hakký vererek kabul edilmiþ oluyor. Ayný gün Türkocaðý salonunda Atatürk'ün de hazýr bulunduðu bir toplantýda ilk konferansýmý Kadýn Haklarý üzerine vermiþtim.
Yurt Bilgisi'nin programýna göre diðer konular da bu yukarýda açýkladýðým tarzda hazýrlanýrdý. Ben bunlarý ders planýma uygun olarak tertip ederdim (düzenlerdim). Bir kýsmýný ise broþür olarak bastýrýr, öðrencilerime daðýtýrdým. Fakat bu konularýn asýl ilgi çekici yönü, Atatürk'ün toplantýlarýnda bulunanlarýn arasýnda tartýþmalarýn yapýlmasý idi. Devlet adamlarý, askeri erkân, hukukçular, edipler ve günün diðer aydýn kiþileri arasýnda konu ortaya atýlýr, herkes fikrini ve bilgisini açýklamak fýrsatýný bulurdu.
Kara tahta yemek odasýnýn baþlýca mobilyalarýndan biri idi. Bunun üzerine konuþanlar, icap ederse (gerekirse) yazarak veya çizgilerle fikirlerini anlatma yolunu tutarlardý. Konuþmalar, muntazam ve usulüne göre, ya Atatürk tarafýndan idare edilir veyahut bu idareyi baþka bir arkadaþýna verirdi. Bu konuþmalar çok faydalý ve bilhassa benim için çok öðretici idi. Elimde daima kâðýt kalem bulunduðu için de hemen her þeyi not ederdim. Ayrýca bir tarif veya bir mesele üzerinde daha etraflý konuþulmasýný temin için sorular yazdýrýlýr ve davetlilerin ertesi akþama hazýrlýklý gelmeleri temin edilirdi. Devlet adamlarýmýzýn Atatürk'ün özel kütüphanesinden okumalarý için birer kitapla çýktýklarý çok olurdu. Bu vesile ile devlet teþkilatýmýz ve kanunlar üzerinde konuþulur ve günün ihtiyaçlarý göz önünde tutulduðu gibi medeni icaplarýn sosyal bünyemizdeki yararlý olabilecek prensipleri görüþülürdü. Tabii bu arada günün siyasi olaylarý, memleket meseleleri, tarihi konular da konuþma konusu olurdu. Þimdi bu açýklamalardan sonra ''Medeni Bilgiler'' adýný verdiðimiz Yurt Bilgisi'ne ait belgelerin elimde olanlarýný þöyle sýralayabilirim:
1- Tercümeler ve çeþitli notlar.
2- El yazýlarýyla ilk müsveddeler (Bunlar Atatürk'ün, Tevfik Býyýkoðlu ve benim) üzerinde düzeltmeler, ilaveler ve çýkarmalar vardýr.
3- Tape edildikten sonra yeniden ilave düzeltmeler olan kýsýmlar.
4- Bütün devlet ve hükümet teþkilatýndan toplanmýþ olan bilgileri içine alan dosyalar (Bunlar sonradan Recep Peker'e verilmiþ ve onun hazýrlamasýyla Medeni Bilgiler'in II. cildi basýlmýþtýr.
Ýþte bütün bu yazýlardan sonra yayýmlanan broþür ve kitaplar ise þöyle sýralanabilir.
1- Broþür ve risale þeklinde ''Türk Çocuklarýna Yurt Bilgisi Notlarý'' Ankara 1929.
2- Her konu için ayrý kitap olarak: Ýntihap 72 sayfa, Askerlik Vazifesi 77 sayfa, Þirketler ve Bankalar 172 sayfa, Vergi Bilgisi 98 safya. Bu dört kitap 1930 yýlýndan Ýstanbul'da basýlmýþtýr (3).
3- Bütün bu konularýn toplu olarak bir arada basýlmýþ kitabý (141 sayfa) ''Vatandaþ için Medeni Bilgiler'' adýný taþýr. Ýstanbul 1930.
4- ''Vatandaþ Ýçin Medeni Bilgiler'' adý altýnda orta okullara okutulmak üzere basýlmýþ olanlar ise þu tarihlerdedir: Mariif Vekâleti Milli Talim ve Terbiye Dairesi'nin 7.IX.1931 tarih ve 2297 sayýlý emriyle 7.VI.1932 ve 1908 (191 sayfa).
27.VI.1933 tarih ve 3113 sayýlý emriyle (302 sayfa). Bu kitaplar pek çok adette basýlmýþtýr. Ancak her basýlýþta yeniden üzerinde düzeltmeler, ilaveler yapýlmýþ veyahut bazý kelimeler çýkarýlmýþtýr. Mesela 1930'da çýkan kitapta ''Mutedil Devletçilik'' (s. 79) konmuþ iken sonradan ''mutedil'' kelimesi silinmiþtir. Bu kitabýn ilk sayfasýnda ''Vatandaþ için medeni bilgiler neden bahseder?'' baþlýðý altýnda Atatürk'ün el yazýsý ile ilaveler vardýr. ''Ýþte vatandaþlara gerek devlet ve hükümetle ve gerek aralarýndaki münasebete nazaran mevcut vazifeleri ve haklarý ve umumiyetle devlet teþkilatýný öðreten bilgiler, medeni Bilgiler namý altýnda toplanmýþtýr.'' S. 11 Ýstanbul 1930.
Yukarýda da izah ettiðim gibi bütün bu konular üzerindeki çalýþmalar ve Atatürk'ün muhitinde olan münakaþalar daima çok ilgi çekici olmuþtur. Ancak, bu kitabýn didaktik yani öðretim usulüne uygun bir tertip içinde olmasý ve üslubunun sadeleþtirilmesi lazýmdý. Bu bakýmdan okullarda okutulmasýna devam için bazý çalýþmalarým oldu ise de, zamanýmý tamamen tarihi konulara ve Cenevre'de üniversite tahsiline verdiðim için bu iþ neticelenmemiþtir.
Bu kitaplar için hazýrlanan müsveddelerde Atatürk'ün el yazýlarý vardýr. Bunlarýn hemen hepsini bir kitabýmda yayýmladým (4). Bu kitapta birkaçýný örnek olarak veriyorum. Þimdi bazý meseleler üzerinde durmak istiyorum. Mesela ''Millet'' bahsi için toplanan notlar þöyledir: Hukuku Esasiye: 1. Siyasi varlýkta birlik, 2. Irk birliði, 3. Lisan birliði, 4. Din birliði.
Mehmet Emin Bey: 1. Mazi birliði, 2. Lisan birliði, 3. His birliði, 4. Gaye birliði, 5. Menfaat birliði, 6. Irk birliði, 7. Toprak ve iklim birliði.
Ansiklopedi: 1. Menþe birliði, 2. Cismani benzeyiþ, 3. Ahlak karabeti, 4. Tarih yauht siyasi karabet, 5. Ayný memlekette sakin olmak.
Bütün bu notlardan ve daha baþka okunan kitaplardan çýkan netice þöyle formüle edilmiþtir: ''Millet dil, kültür ve mefkûre (ülkü) ile birbirine baðlý vatandaþlarýn teþkil ettiði siyasi ve içtimai bir heyettir.'' Bu münasebetle o tarihte yürürlükte olan anayasamýza (Teþkilatý Esasiye) dayanarak Atatürk'ün notu þudur: ''Bizim telakkimize göre siyasi kuvvet milli irade ve hakimiyet, milletin vahdet (birlik) halinde müþterek (ortak) þahsiyetine aittir, birdir, taksim ve tefrik (ayrýlmaz) ve ferað olunamaz.
Hâkimiyet bahsinde ise þu cümlelerin önemine iþaret etmeden geçemeyeceðim: ''Artýk bugün demokrasi fikri daima yükselen bir denizi andýrmaktadýr. XX. asýr birçok müstebit hükümetlerin bu denizde boðulduðunu göstermiþtir. Demokrasi prensibi, hâkimiyeti istimal eden (kullanan) vasýta ne olursa olsun esas olarak milletin hâkimiyete sahip olmasýný ve sahip kýlýnmasýný icap ettirir.'' (gerektirir).
Hak ve vazife üzerine olan yazýlar ayrý bir baþlýk altýnda yazýlmýþtýr. Atatürk diyor ki: ''Haklarýn en birincisi yaþamak hakkýdýr'' diðer bütün haklar ve bu haklara mukabil vazifeler hep yaþamak hakkýna dayanýr. Þüphe yok ki insanýn yaþamak hakký onu diðerlerinin yaþamak hakkýna riayet etmek vazifesiyle baðlar. Bir insanýn hakký diðer bir insan için vazife olur. Hakkýn bulunduðu yerde vazife ve vazifenin bulunduðu yerde hak vardýr... Ýnsanlar içtimai hayatta haklardan ve vazifelerden örülmüþ bir þebeke içinde tasavvur olunabilir.'' Bu ifadelerden sonra diðer önemli bir izah da, hak ve vazifeyi hukuk kaidelerinin tayin ettiði ve bunun devlet tarafýndan tatbik edildiðidir. Atatürk'ün yazýsý aynen þöyle:
''Tabiaten her insan içinde yaþadýðý cemiyette hayatýn en mesut, en kolay, en tatlý, taraflarýnýn kendisine düþmesini ister ve en kuvvetli olan kendisinden zayýf olanlarý hiçe sayar. Bunun neticesi huzur, sükûn, emniyet ve intizam içinde yaþamak imkânsýzdýr. Ýþte insanlar arasýnda kavga yerine birbirine yardým, karþýlýklý hürmet, intizam koyan, herkese haklarýný ve vazifelerini tanýtan hukuk kaideleri ve kuvvetin bulunmasý sayesinde kabildir. Devlet herkesin hakkýný ve vazifelerini tayin eder. Hiç kimse tayin edilen hudut haricinde bir hak iddia edemez. Bunun gibi kendisi de fazla hiçbir vazife ile mükellef tutulamaz.''
Bu bahsin sonuna eklenen fikir ise, bu haklarýn ihlali ve vazifelerin ihmali halinde zarara uðrayan hem fert hem de cemiyet olduðuna göre bunun tatbiki ve kontrolünün devlet müessesesine ait olacaðýdýr.
Bu münasebetle Atatürk'ün üzerinde en çok kitap okuduðu ve bizleri çalýþtýrdýðý mefhum (kavram) da ''Hürriyet'' kelimesi olduðuna iþaret etmeliyim. Bunun için kitapta yayýmlananlardan gayri elimdeki notlarýn mahiyeti çok ilgi çekicidir. Hürriyet bahsi için tercümeler olduðu gibi ayrýca da Atatürk bazý arkadaþlarýndan hürriyetin tarifini istemiþ. Mesela Erzurum mebusu Tahsin (Uzer) 25.1.1930 tarihindeki yazýsýnda þöyle bir tarif veriyor: ''Ferdin, memleketinde bütün hukukuna malikiyetidir.''
Diðer bir kâðýtta yazýsýný tanýyamadýðým bir þahsýn þu izahý var:
''Fertlerin cemiyete ihtiyarlarýyla terk ettikleri haklarýndan mütebakisini (kalaný), diledikleri gibi kullanabilmeleridir.'' Ayný kâðýdýn arkasýnda baþka bir yazý ile þu not var:
1- Hürriyet kendini bizzat kendi içinde yok eden bir mefhumdur.
Bu küçük kâðýtlarýn içinde Atatürk'ün el yazýsý ile olan tarif ise çok kýsa ''Hürriyet, insanýn mutlak olarak düþündüðünü yapabilmesidir.''
Bu notlardan sonra Atatürk'ün ''Hürriyet'' üzerine uzun yazýlarý vardýr. Bu yazýlarýn kaleme alýndýðý tarih 1930 yýlýnýn Ocak ve Þubat aylarýdýr.
Bu notlardan hürriyete ait geniþ izahat verilmiþtir. ''Hürriyet insanýnýn düþündüðünü ve dilediðini baþka birinin hiçbir tesir ve müdahalesi olmaksýzýn mutlak olarak yapabilmesidir. Bu hürriyet kelimesinin en geniþ tarifidir. Ýnsanlar bu manada hürriyete hiçbir zaman sahip olamamýþlardýr ve olamazlar. Çünkü malumdur ki insan tabiatýn mahlukudur. Tabiatýn kendisi dahi mutlak hür deðildir. Kainatýn kanunlarýna tabidir.''
Bundan sonraki açýklamalarda ise tarihi seyre göre mutlak idarelerde fertlerin hüriyetlerinin tamamen hükümdarýn elinde olduðu ve asýrlar boyunca fertlerin þahsi hürriyetleri için mücadele ettikleri anlatýlýr. Atatürk'ün yazýsýnda netice olarak þu hüküm var:
''Ferdi haklar nazariyesinin temeli þöyle kuruldu: Her türlü hakkýn menþei (kökeni) ferttir. Çünkü þe'ni (kötü) hür ve mes'ul olan mahluk yalnýz insandýr. Fakat diðer taraftan insanlarýn içtimai ve siyasi teþekküller halinde bulunmasý da tabii ve lüzumludur. Bu teþekküler ise kýsmen zaruri mukadder kanunlar ahkamýna göre tekabül eder'' diye kaydedildikten sonra, ferdi hürriyeti ve hakký temin eden devletin mütekâmil (geliþmiþ) bir müessese (kurum) olacaðý ileri sürülüyor. Bununla beraber Atatürk'ün bundan sonraki açýklamalarýnda ferdi hürriyete dayanan içtimai ve medeni insan hürriyetini temin eden kuvvetin ise devlet bünyesinde mevcut olmasý lazým geldiði ve devletin millete karþý esas vazifesinin bu olduðu kabul ediliyor.
Diðer taraftan ''Ferdi hürriyet derecesi devlet faaliyetini zaafa (zayýf) düþürmemek lazýmdýr. Devletsiz bir cemiyet veyahut zayýf bir devlet hayatýnýn neticesi herkesin herkese karþý mücadelesidir. Bu mücadele ekseriyetin hürriyetini boðmayacak þekilde tadil olmak (deðiþtirmek) lazýmdýr. Tadil keyfiyeti ferdin mesuliyeti teþebbüsüne ve inkiþafýna halel verecek dereceye götürülmemelidir. Teþkilatý Esasiye m. 68'de ''Her Türk hür doðar hür yaþar'' maddesinin tekrarýndan sonra Atatürk þu hükmü veriyor:
''Türkler demokrat, hür ve mesul vatandaþlardýr.'' ''Türk cumhuriyetinin kurucularý ve sahipleri bizzat kendileridir.''
Bu cümlesiyle Atatürk millet bütününe deðer vermenin önemine iþaret ediyor.
''Hürriyet mefhumu içinde ''medeni vatandaþ'' olmanýn esaslarý ve prensipleri böylece açýklanmýþ oluyor. Mesela yine ''Bir milletin kültürü (hars) yükseldikçe ferdi hürriyetin tatbikat safhalarý (uygulama evreleri) geniþler ve çoðalýr. Muhtelif þekilde birbirinden ayrý ve müstakil ferdi hürriyetler meydana çýkar. Bu hürriyetler mahiyet (nitelik) ve tabiatlarýna göre iki grubu ayrýlýrlar:
1- Þahsi hürriyet.
2- Ýçtimai hürriyet. Bu ikinci grupta bilhassa basýn hürriyeti ve basýnýn efkârý umumiye üzerindeki rolü oldukça uzun bir þekilde izah edilmiþtir. Ancak esas fikir þu cümlede özetlenmiþtir:
''En büyük hakikatler ve terakkiler, fikirlerin serbest ortaya konmasý ve teati edilmesi (karþýlýklý alýnmasý, verilmesi) ile meydana çýkar ve yükselir.''
Fakat yine bütün bu yazýlarda vatandaþýn her türlü medeni haklarý karþýsýnda vazife mesuliyetinin olduðu fikri paralel olarak ifadesini bulmuþtur. Onun için ''Vatandaþlarýn teþebbüs ve mesuliyet hisleri ne kadar inkiþaf ederse (geliþirse) devlet için o kadar iyidir'' diyor Atatürk.
Hürriyetin bir neticesi olarak vatandaþlarýn eþit haklara sahip olmalarýný anayasanýn esaslý bir hükmü olarak kabul eden Atatürk, ''Eþitlikten maksat; kanun önündeki haklarda eþitliktir.''
Atatürk'ün bu ''medeni bilgiler'' vesilesiyle kaleme aldýðý ve bizleri de çalýþtýrdýðý konularda, cumhuriyetimize temel olan prensiplerinde kanuna ve asrýmýzýn umumi hukuk kaidelerine uyan esaslar bulunmaktadýr. O, Türk vatandaþlarýna hak tanýdýðý yerde bir vazife karþýlýðýný koymak istemiþtir. ''Tembellik bütün fenalýklarýn anasýdýr'' atasözü karþýsýnda çalýþmanýn ferdi ve içtimai vazife olduðunu belirtmiþtir.
Vatandaþ, milletin bir ferdi olarak aile ve cemiyete karþý vazifelidir. ''Milletin, medeni beþeriyetin bir ailesi olmasý bakýmýndan bütün insanlýða karþý vazifeleri'' olduðu üzerinde bilhassa durulmuþtur.
Böylece Atatürk, Türk vatandaþýnýn medeni âlemde, hür, eþit vazife ve hak sahibi, mesuliyetlerini müdrik kiþiler topluluðu olarak millet bütününü teþkil etmesinde en büyük medeni vasfý bulmuþtur.
Ýþte bundan sonraki konularda K. Atatürk'ün hem bu çalýþmalarýndan ve el yazýlarýndan bazý örnekler verirken, hem de onun çeþitli konular için söylemiþ olduðu cümleleri bir araya getirdim. Bu örneklerle bir devlet adamýnýn entelektüel yaþantýsýndan bazý örnekleri vermiþ oluyorum.

arkadaþlar rica etsem kýsa özyazýlar bulabilirmisiniz çok acele lazým:)

Atatürk'ün fikir hayatýný etkileyen faktörler neler olabilir ?

Tarihe olan ilgisi Atatürk'ün fikir hayatýný ne yönde þekillendirmiþ olabilir?
 

Mustafa Kemal'in tarih hakkýnda bilgi edinmesinde ve tarih bilinci oluþturulmasýnda , türk trihini derinlemesine bilen öðretmenþ Mehmet Tevfik Bey baþ mimar olmuþtur . Tarihe olan ilgisi Mustafa Kemal'in fikir hayatýný ne yönde þekillendirmiþ olabilir ? Yardým edin çok acil :)

daha kýsa bi mustafa kemalin Düþünce sistemini oluþtururken etkileyen olaylar anlatsak çok kýsa sadece baþlýkkkkkk.... :(